1, 2. (a) Hal᷊ẹ̌ tawẹ adile apa nikahombangeng i Nabot dingangu anạe? (b) Darua sipatẹ̌ apa sarung ěndungang i kitẹ?

DUANG katau esẹ něnoke sěngkatau esẹ, wade i sie seng někoạ pẹ̌sasal᷊a gěguwạ. Apa niul᷊ị i rẹ̌dua kai konti. Katewe tau esẹ ene nihukungu papate. Kěnang pẹ̌tiněna pěndang i sire apang měngẹ̌ngarěga kal᷊aadilẹ̌ su tempong nakasilo tau tawẹ sal᷊ane dingangu anạe niěntungangu watu sarang nate! Ini bal᷊inẹ kětạeng běke. Ini nariadi si Nabot, ělang i Yehuwa su Israel, su tempong Datu Ahab nẹ̌parenta.—1 Rat. 21:11-13; 2 Rat. 9:26.

² Su pěngangěndungang ini, i kitẹ sarung měngěndung soal i Nabot. I kitẹ lai měngěndung pẹ̌sasal᷊a gěguwạ nikoạ u sěngkatau penatua masatia su sidang tau Sahani abad humotong. Darua contoh ini něnodẹ kerea kasasanạ u naung dingangu mapulu měgělị ampung makatul᷊ung si kitẹ mẹ̌těno pěndang i Yehuwa soal u kal᷊aadilẹ̌.

3, 4. I Nabot kai taumata kerea, kụ kawe nụe i sie madiri mẹ̌bal᷊ụ baelu anggore si Datu Ahab?

³ I Nabot masatia si Yehuwa maning taumata lawọ nẹ̌těno karal᷊akị i Datu Ahab dingangu kawinge Izebel. I sire měnẹ̌němbah Baal kụ tawe měngẹ̌ngadatẹ̌ si Yehuwa dingangu hukung’E. Katewe Nabot limembong měngarěga pẹ̌dal᷊ahapịe dingangi Yehuwa sul᷊ungu pěbawiahe.

⁴ Basa 1 Manga Ratu 21:1-3. Su tempong Ahab mapulu měměli baelu anggorẹ̌ i Nabot arau sal᷊iuang dingangu baelu anggorẹ̌ limembong mapaelẹ̌, i Nabot madiri. Kawe nụe? Nabot naul᷊ị, ”Baelu anggorẹ̌ ini kai pusakạ u manga i upungku. Su arengu Mawu Ruata, iạ tawe wotonge měgěllị si Tuang!” Nabot madiri ual᷊ingu mẹ̌bal᷊ụ pusakạ u keluarga ene lumawang hukung i Yehuwa gunang tau Israel. (Imng. 25:23; Pẹ̌t. 36:7) Nal᷊ahẹ, i Nabot matuhụ si Yehuwa.

5. Apa nikoạ i Ratu Izebel tadeạu makaal᷊ạ baelu anggorẹ̌ i Nabot?

⁵ Ual᷊ingu Nabot tawe nẹ̌bal᷊ụ baelu anggore, i Ahab dingangu kawinge někoạ hal᷊ẹ̌ sěbạewe dal᷊akị. Tadeạu makaal᷊ạ baelu anggorẹ̌ ene, Ratu Izebel něngoro duang katau esẹ gunang pěnoke i Nabot někoạ barang dal᷊akị. Samurine, i Nabot dingangu anạe nipate. Apa nikoạ i Yehuwa su hal᷊ẹ̌ tawẹ adile ene?

6, 7. Kerea Yehuwa něnodẹ i Sie makěndagẹ̌ su kal᷊aadilẹ̌, kụ kawe nụe ene nakahiborẹ̌ keluarga dingangu hapị i Nabot?

⁶ Yehuwa něngoro nabi Elia pẹ̌těngong Datu Ahab. Elia nẹ̌bera i Ahab ene tahapate dingangu tahatako. Apa sarung koateng i Yehuwa? Ahab, kawinge, dingangu manga anạe, sarung pateěng kere seng nariadi si Nabot dingangu anạe.—1 Rat. 21:17-25.

⁷ Keluarga dingangu manga hapị i Nabot nasusah naung ual᷊ingu apa seng nikoạ i Ahab. Katewe Yehuwa nakasilo hal᷊ẹ̌ tawẹ adile ene kụ masahawụ někoạ putusang. Ini tantu nakahiborẹ̌ si sire. Katewe, kasasanạ u naung dingangu pangangimang i sire si Yehuwa ěndịu sẹ̌sal᷊ukateng ual᷊ingu apa sarung mariadi tuhụe.

8. Apa nikoạ i Ahab su tempong nakaringihẹ̌ tatanata bọu i Yehuwa, kụ apa nariadi?

⁸ Su tempong i Ahab nakaringihẹ̌ tatanatang Yehuwa, ”i Ahab něnggehẹ pakeange kụ něndehọ e arau něpakẹ kahiwune wọu karong . . . Tempong kạtikị e mal᷊aing měděndehọu kahiwune karong, mase kereu rumal᷊eng, gatine měngkai hanesẹ̌ lụlahunsusa”. Ahab nẹ̌tengkasanạ u naunge. Kụ apa nariadi? Yehuwa naul᷊ị si Elia, ”Ual᷊ingu ene, Iạ e tawe mapakarěntang hombang karěngụ u i sie e  wědam biahẹ̌. Su tempong anạ e ute wuhụewe Iạ maparěntang hombang ene waugu walage.” (1 Rat. 21:27-29; 2 Rat. 10:10, 11, 17) Ual᷊ingu ”naungu taumata wẹ̌banikatengu arau pẹ̌parikěsaěngu MAWU”, hakị u ene i Yehuwa němala si Ahab tatapẹ̌ biahẹ̌.—Baw. 17:3.

9. Kawe nụe kasasanạ u naung nakariagạ keluarga dingangu manga hapị i Nabot?

⁹ Su tempong keluarga dingangu manga hapị i Nabot nakaringihẹ̌ keluargang i Ahab bědang tawe ihukung, ini nakoạ sasal᷊ukạ su pangangimang. Katewe kasasanạ u naung makatul᷊ung si sire měndiagạ pangangimang. Kawe nụe? Mạeng masanạ naung, i sire tatapẹ̌ maněmbah si Yehuwa kụ mangimang putusang’E mang maadilẹ̌. (Basa Pangangonggọ u Toratẹ̌ Kapia 32:3, 4.) Su tempo mahi, i sire sarung makasilo i Nabot dingangu anạe sarung saụ ipěbiahẹ̌. Ene kai kal᷊aadilẹ̌ tutune si Nabot dingangu anạe. (Ayb. 14:14, 15; Yoh. 5:28, 29) Taumata naunge masanạ masingkạ ’Duata sarung měkoạ putusang tuhụ kal᷊awọu kakanoạ i kitẹ; mapia ringangu ral᷊akị, sarang lai apang kạbawuni’. (Měn. 12:14) Apang kụ i  kitẹ běga, Yehuwa masingkạ. Hakị u ene kasasanạ u naung makakoạ si kitẹ tawe kailangengu pangangimang si Yehuwa.

10, 11. (a) Hal᷊ẹ̌ apa ěndịu makoạ sasal᷊ukạ si kitẹ soal u kal᷊aadilẹ̌? (b) Kerea kasasanạ u naung makariagạ si kitẹ?

¹⁰ Apa koatengu mạeng i kau tawe nakaěna arau tawe makatarimạ putusangu manga penatua? Contone, apa sarung koatengu mạeng i kau arau taumata ikẹ̌kěndagu kinailangengu hak istimewa? Kerea mạeng kawingu, anạu, arau hapịu nisěbang bọu sidang kụ i kau tawe setuju dingangu putusangu manga penatua? Apa sarung koatengu mạeng i kau mẹ̌pěndang penatua tatapẹ̌ mapia su taumata někoạ pẹ̌sasal᷊a? Hal᷊ẹ̌ kere ini makakoạ sasal᷊ukạ su pangangimangu si Yehuwa dingangu carane sidang niatorẹ̌ orasẹ̌ ini. Kerea kasasanạ u naung makariagạ si kau mạeng piạ sasal᷊ukạ kerene? Pẹ̌tiněna darua hal᷊ẹ̌ ini.

¹¹ Humotong, mạeng piạ kasasanạ u naung, i kitẹ měnarimạ putusang ene maning běga kěbị běkene. Maning masingkạ běkene, katewe kětạeng Yehuwa masingkạ dal᷊ungu naung taumata. (1 Sam. 16:7) Mạeng mẹ̌tahěndung ene, i kitẹ mẹ̌těngkasanạ u naung ual᷊ingu kasingkạ i kitẹ mahal᷊i kụ harusẹ̌ měmal᷊ui tiněna. Karuane, mạeng makasilo arau makahombang hal᷊ẹ̌ tawẹ adile, kasasanạ u naung makatul᷊ung si kitẹ matuhụ, masabarẹ̌, kụ měngampal᷊ẹ̌ Yehuwa měnul᷊idẹ̌ hal᷊ẹ̌ ene. Alkitapẹ̌ naul᷊ị, ”I saing mararingihẹ̌ su Mawu Ruata, nal᷊ahẹ u pẹ̌bawiahe apạ e mal᷊owọ-l᷊owọ. Arawe taumata ral᷊akisẹ̌ makahombang susa lawọ. Pẹ̌bawiahe mal᷊ighạ mapaghohẹ̌.” (Měn. 8:12, 13) Mạeng piạ kasasanạ u naung, i kitẹ dingangu taumata wal᷊inẹ sarung makaěbạ al᷊amatẹ̌.—Basa 1 Petrus 5:5.

12. Běke apa ěndungang i kitẹ, kụ kawe nụe?

¹² Tau Sahani su Antiokia Siria nakahombang hal᷊ẹ̌ nakoạ sasal᷊ukạ su kasasanạ u naung dingangu měgělị ampung. Ndaịe i kitẹ mẹ̌tiněna běkene kụ měpakẹ ene gunang měmarikěsa pěndang i kitẹ soal u měgělị ampung. Ene makatul᷊ung si kitẹ makaěna kawe nụe Yehuwa tatapẹ̌ něpakẹ taumata tawe nasukụ.

13, 14. Hal᷊ẹ̌ apa nighělị si rasul Petrus, kụ kerea i sie něnodẹ i sie bahani?

¹³ Rasul Petrus kai penatua kụ lawọ tau Sahani su abad humotong masingkạ si sie. I sie hapị i Yesus, kụ nighělịkangu hal᷊ẹ̌ penting. (Mat. 16:19) Contone, su taung 36, Petrus nioro gunang pěnginjilẹ̌ si Kornelius dingangu keluargane. Kawe nụe hal᷊ẹ̌ ini maarěga? Ual᷊ingu i Kornelius bal᷊inẹ tau Yahudi; kụ i sie lai tawe nisunatẹ̌. Su tempong Kornelius dingangu dal᷊ohong  bal᷊ene nakatarimạ rohkẹ̌ masusi, Petrus nakasingkạ i sire botonge sahaniang, kụ makoạ tau Sahani. I sie naul᷊ị, ”I sire ini e seng nakahombang Rohkẹ̌ u Ruata mẹ̌sul᷊ungu i kitẹ. Kụ delaing piạ u makasahaghe si sire sahaniang u akẹ?”—MMR. 10:47.

¹⁴ Su taung 49, manga penatua dingangu manga rasulẹ̌ nẹ̌komol᷊ẹ̌ gunang měmutusẹ̌ apa tau Sahani Bal᷊inẹ Yahudi harusẹ̌ isunatẹ̌ arau tala. Su tempo ene i Petrus bahani nẹ̌běke kerea i sie nakasilo taumata Bal᷊inẹ Yahudi nakatarimạ rohkẹ̌ masusi. Běkeng i Petrus nakatul᷊ung badan pimpinan gunang měkoạ putusang. (MMR. 15:6-11, 13, 14, 28, 29) Tau Sahani Yahudi dingangu Bal᷊inẹ Yahudi tantu nẹ̌tarimakasẹ ual᷊ingu i Petrus seng nẹ̌běke hal᷊ẹ̌ ene. Tantu tau Sahani tempo ene mangimang su tau masatia dingangu matělang su hal᷊ẹ̌ rohani ini!—Ibr. 13:7.

15. Apa pẹ̌sasal᷊a nikoạ i Petrus su Antiokia Siria? (Pěmanda gambarẹ̌ humotong su pěngangěndungang ini.)

¹⁵ Bọu rapatẹ̌ su Yerusalem, i Petrus nakoạ sarang Antiokia Siria. Ndaị sene, i sie nẹ̌dal᷊ahapị dingangu tau Sahani Bal᷊inẹ Yahudi. I sire tantu mal᷊uasẹ̌ nakaringihẹ̌ kasingkạ dingangu hal᷊ẹ̌ apa seng nikapěndangeng i Petrus. Katewe i sire tantu himěkosẹ̌ dingangu natědụ naung ual᷊ingu i Petrus sěngkělěndịu seng madiri kumaěng dingangi sire. Apa nikoạe nakakoạ i Barnabas dingangu tau Sahani Yahudi wal᷊inẹ natol᷊e. Kawe nụe penatua matělang su hal᷊ẹ̌ rohani ene někoạ pẹ̌sasal᷊a makagholang sidang? Kerea pẹ̌sasal᷊ang i Petrus makatul᷊ung mạeng piạ penatua nakatědụ naung i kitẹ bọu kakanoạ arau bawerang i sire?

16. Kerea Petrus nakaěbạ sasasa, kụ kakiwal᷊o apa timimbul᷊ẹ̌?

¹⁶ Basa Galatia 2:11-14. Petrus natakụ su taumata. (Baw. 29:25) Petrus masingkạ kerea pěndang i Yehuwa su taumata Bal᷊inẹ Yahudi. I sie matakụ mạeng tau Sahani Yahudi bọu Yerusalem makasilo i sie mẹ̌dal᷊aụ dingangu tau Sahani Bal᷊inẹ Yahudi. Rasul Paulus naul᷊ị i Petrus kai měmẹ̌mile ghati. Kawe nụe? Ual᷊ingu i Paulus seng nakaringihẹ̌ kerea i Petrus timatawang si sire apang Bal᷊inẹ Yahudi su rapatẹ̌ taung 49 su Yerusalem. (MMR. 15:12; Gal. 2:13) Apa nikoạ u tau Sahani Bal᷊inẹ Yahudi su tempong nakasilo apa nikoạ i Petrus? Apa i sire nasangkong? Apa i Petrus kinailangengu hak istimewa ual᷊ingu pẹ̌sasal᷊ane?

17. Kerea i Petrus nakaěbạ al᷊amatẹ̌ ual᷊ingu pẹ̌sasal᷊ane seng niampungang i Yehuwa?

¹⁷ I Petrus masanạ naunge kụ i sie něnarimạ sasasa bọu i Paulus. Alkitapẹ̌ tawe naul᷊ị i Petrus kinailangengu hak istimewa. I Petrus němohẹ darua suratẹ̌  kụ ene nakoạ bageang bọu Alkitapẹ̌. Su suratẹ̌ karuane, i sie naul᷊ị i Paulus kai ”anạ u sěmbaụ i kitẹ ikẹ̌kěndagẹ̌”. (2 Ptr. 3:15) Pẹ̌sasal᷊ang i Petrus tantu nakatědụ naungu tau Sahani Bal᷊inẹ Yahudi. Katewe i Yesus těmbonangu sidang, tatapẹ̌ něpakẹ si sie. (Ef. 1:22) I kitẹ lai botonge mẹ̌těno si Yesus dingangi Amange seng něgělị ampung si Petrus. Abe sarang i kitẹ masangkong ual᷊ingu pẹ̌sasal᷊ang taumata wal᷊inẹ.

18. Su tempo kere apa i kitẹ botonge mẹ̌těno pěndang i Yehuwa soal u kal᷊aadilẹ̌?

¹⁸ Su sidang abad humotong tawẹ apa penatua nasukụ, kerene lai orasẹ̌ ini. Alkitapẹ̌ naul᷊ị, ”I kitẹ kěbị masau su sul᷊ene mẹ̌bal᷊insuhụ u pẹ̌kakoạ sal᷊a.” (Yak. 3:2) Gampang mẹ̌tahěndung ene, katewe mạeng i kitẹ hala nakapěndang piạ u někoạ sal᷊a si kitẹ, apa koatengi kitẹ? Apa i kitẹ mẹ̌těno pěndang i Yehuwa soal u kal᷊aadilẹ̌? Contone, apa koatengu mạeng su pěndangu bawerang penatua tawe nẹ̌tatahino? Apa i kau masangkong mạeng penatua něluang bawera tawe nipikirẹ̌ kal᷊imona kụ nakatědụ naungu? Sul᷊ungu i kau mẹ̌pikirẹ̌ i sie tawe nẹ̌tatahino makoạ penatua, apa i kau mapulu měngampal᷊ẹ̌ si Yesus, těmbonangu sidang? Sul᷊ungu kětạeng měmanda pẹ̌sasal᷊ane, apa i kau mapulu mẹ̌tahěndung kasasatiane seng taunge nakoạ ělang i Yehuwa? Mạeng penatua někoạ pẹ̌sasal᷊a si kau tatapẹ̌ nakoạ penatua arau nakaěbạ hak istimewa wal᷊inẹ, apa i kau mal᷊uasẹ̌? Mạeng i kau mapulu měgělị ampung, ene něnodẹ i kau piạ pěndang kere i Yehuwa soal u kal᷊aadilẹ̌.—Basa Matius 6:14, 15.

19. Apa harusẹ̌ turusẹ̌ koateng i kitẹ?

¹⁹ Ual᷊ingu i kitẹ makěndagẹ̌ su kal᷊aadilẹ̌, i kitẹ měngampal᷊ẹ̌ Yehuwa mapakailang kěbị hal᷊ẹ̌ tawẹ adile seng nikoạ u Setang dingangu duniane. (Yes. 65:17) Kạpěngampal᷊e ene, su tempong piạ hal᷊ẹ̌ tawẹ adile nariadi, mahịe i kitẹ mẹ̌těngkasanạ u naung mẹ̌tahěndung i kitẹ ěndịu běga kěbị běkene kụ mapulu měgělị ampung si saing někoạ pẹ̌sasal᷊a. Mạeng měkoạ ene, i kitẹ mẹ̌těno pěndang i Yehuwa soal u kal᷊aadilẹ̌.