1, 2. Tumuhụ lawọ taumata apa firdaus ene?

LAWỌ anạu sěmbaụ bọu haghing negeri diměnta gunang tumol᷊e kebaktian su Seoul, Korea. Su tempong i sire siměbang bọu stadion, anạu sěmbaụ sene nẹ̌tampung. I sire něhengkẹ lima kụ naul᷊ị su sěmbaụ su wal᷊inẹ, ”Saụ mẹ̌sombang su Firdaus!” Firdaus apa niul᷊ị i sire?

² Orasẹ̌ ini, taumata piạ haghing pendapat soal u firdaus. Piạ u maul᷊ị firdaus ene kětạeng khayalan. Piạ u lai maul᷊ị firdaus ene kai haghing tampạ makakoạ si sire mal᷊uasẹ̌. Tumuhụ si kau apa Firdaus ene? Apa i kau mangimang Firdaus ene sarung mariadi?

3. Su apa Firdaus su tempong tamai nisěbạ su Alkitapẹ̌?

³ Alkitapẹ̌ nẹ̌bisara soal u firdaus nariadi su tempong tamai dingangu firdaus sarung mariadi su tempo mahi. I kitẹ botonge makawasa soal u firdaus tempong tamai su bukẹ̌ humotong su Alkitapẹ̌. Su Alkitapẹ̌ Catholic Douay Version, niterjemah bọu werang Latin, Kejadian 2:8 naul᷊ị, ”Mawu Ruata seng napakatuwo firdaus makal᷊uasẹ̌ dongkeng su tětạe: sene i sie nẹ̌taho esẹ seng nikoạ’E.” (Huruf  tebal nitamba.) Werang Ibrani něpakẹ bawera ’taman Eden’. Bawera ”Eden” mangal᷊ene ”Makal᷊uasẹ̌”, kụ taman ene kai kahěngang-hěngang tampạ makal᷊uasẹ̌. Taman ene sěbạe masadadạ, piạ kakaluang piạ manga buane dingangu piạ pẹ̌darame su tal᷊oarang taumata dingangu binatang.​—Kejadian 1:29-31.

4. Kawe nụe i kitẹ botonge mẹ̌bera taman Eden ene kai firdaus?

⁴ Su tempong werang Ibrani ”taman” niterjemah sarang werang Yunani, manga penerjemah něpakẹ bawera Yunani pa·raʹdei·sos. Cyclopaedia niwohẹ i M’Clintock dingangi Strong nělahẹ su tempong tau Yunani makaringihẹ̌ bawera pa·raʹdei·sos, i sire sarung mẹ̌tiněna taman masadadạ kụ dẹ̌diagateng tadeạu tawẹ apa makarusa. Sene piạ haghing kakaluang piạ buane, piạ sal᷊ụ wurěsi, dingangu tampạ piạ lawọ onasẹ̌ mapaelẹ̌ kụ manga kijang dingangu domba botonge kumaěng sene.​—Pěmanda lai Kejadian 2:15, 16.

5, 6. Kawe nụe i Adam dingangi Hawa nikailangengu hak istimewa gunang měbiahẹ̌ su Firdaus, kụ aramanung apa kẹ̌kiwal᷊ongu taumata?

⁵ Yehuwa němělo si Adam dingangi Hawa su taman kerene, sěmbaụ firdaus. Katewe ual᷊ingu tawe timuhụ si Yehuwa, i sire dingangu manga anạ i sire kinailangengu hak istimewa mẹ̌tanạ su Firdaus. (Kejadian 3:23, 24) Maning seng tawẹ apa taumata mětẹ̌tanạ su Firdaus, kakělaěng Firdaus ene bědang tatapẹ̌ ene sarang Lěba Maihạ su zaman i Noakẹ̌.

⁶ Pirang katau aramanung měkẹ̌kiwal᷊o, ’Apa Firdaus su dunia sarung saụ mariadi?’ Apa nitodẹu bukti-bukti? Apa piạ alasang matoghasẹ̌ gunang měharapẹ̌ i kitẹ sarung mẹ̌tanạ su Firdaus dingangu taumata ikẹ̌kěndagi kitẹ? Apa i kau botonge mělahẹ alasang kawe nụe i kitẹ mangimang firdaus sarung saụ mariadi su tempo mahi?

7, 8. (a) Diandi apa nikoạ u Mawu si Abraham? (b) Dianding Mawu aramanung nakakoạ i Abraham nẹ̌tiněna soal u apa?

⁷ Tampạ kapaelange gunang makaěbạ sasimbahu kakiwal᷊o soal u firdaus ute su Alkitapẹ̌, ual᷊ingu bukẹ̌ ini asal᷊e bọu Yehuwa, Mawu seng něndiadi Firdaus kahumotongange. Pẹ̌tiněna apa niul᷊ị u Mawu su hapị’E, i Abraham. Mawu naul᷊ị i Sie sarung mapakal᷊awọ hiteng i Abraham mẹ̌sul᷊ungu ”ěne su apeng”. Bọu ene Yehuwa někoạ diandi sěbạe penting si Abraham: ”Bọu hitenu, kěbị bangsa su dunia sarung makaěbạ al᷊amatẹ̌ ual᷊ingu i kau seng dimaringihẹ̌ si Siạ.” (Kejadian 22:17, 18) Bọu ene, Mawu saụ naul᷊ị diandi ene su anạ dingangu pulung i Abraham.​—Basa Kejadian 26:4; 28:14.

⁸ Su Alkitapẹ̌ tawe niul᷊ị i Abraham nẹ̌pikirẹ̌ taumata sarung makaěbạ al᷊amatẹ̌ su firdaus su sorga. Hakị u ene su tempong Mawu nẹ̌diandi ”kěbị bangsa su dunia” sarung makaěbạ al᷊amatẹ̌, Abraham tantu nẹ̌tiněna al᷊amatẹ̌ ene sarung mariadi su dunia. Katewe, apa kětạeng ini bukti su Alkitapẹ̌ něnodẹ sarung piạ firdaus su dunia?

9, 10. Diandi tuhụe apa nakakoạ si kitẹ piạ alasang gunang měharapẹ̌ sarung piạ firdaus su tempo mahi?

⁹ Mawu něngahạ si Daud, sěngkatau  hiteng i Abraham, gunang maul᷊ị su tempo mahi ”taumata ral᷊akị sarung matadise”. (Mazmur 37:1, 2, 10) Katewe, ”taumata naunge masikome sarung kạpusakatengu dunia, kụ i sire sarung sěbạe mal᷊uasẹ̌ ual᷊ingu sene napenẹu pẹ̌darame”. Daud lai naul᷊ị, ”Taumata naunge matul᷊idẹ̌ sarung kapusakatengu dunia, kụ i sire sarung mẹ̌tanạ sene sarang karěngụe.” (Mazmur 37:11, 29; 2 Samuel 23:2) Tumuhụ si kau, apa pengaruh diandi ini su taumata apang matuhụ su Mawu? I sire piạ alasang gunang měharapẹ̌ su tempo mahi kětạeng taumata naunge matul᷊idẹ̌ sarung mẹ̌tanạ su dunia kụ dunia ini sarung saụ makoạ firdaus kere taman Eden.

¹⁰ Seng marěngụ tau Israel apang měngẹ̌ngaku mẹ̌tahamawu si Yehuwa tawe timuhụ dingangu seng tawe něněmbah si Sie. Hakị u ene Mawu němala tau Babelẹ̌ němatạ manga ělang’E, něminasa soang i sire, kụ lawọ bọu i sire nitaweng. (2 Tawarikh 36:15-21; Yeremia 4:22-27) Katewe, nabing Mawu lai něněbal᷊ẹ̌, manga ělang’E sarung saụ mẹ̌bal᷊ị sarang ěntanang i sire mal᷊iu wọu 70 su taunge. Kụ těbal᷊ẹ̌ ini nariadi. Katewe těbal᷊ẹ̌ ene lai piạ gunane si kitẹ orasẹ̌ ini. Su tempong měngěndung manga těbal᷊ẹ̌ ene, pěmanda kerea těbal᷊ẹ̌ ene něgělị si kitẹ alasang gunang měharapẹ̌ su tempo mahi firdaus sarung saụ mariadi su dunia.

11. Kerea Yesaya 11:6-9 naghanapẹ̌ su tempong tamai, katewe kakiwal᷊o apa aramanung bědang kẹ̌kiwal᷊ong i kitẹ?

¹¹ Basa Yesaya 11:6-9. Bọu Nabi Yesaya, Mawu naul᷊ị su tempong tau Israel mẹ̌bal᷊ị su ěntanang i sire, tampạ i sire sarung mapenẹu pẹ̌darame. I sire tawe matakụ piạ binatang arau taumata měndariha si sire. Mangudạ dingangu maghurang sarung makapěndang aman. Pẹ̌darame kerene mẹ̌sul᷊ung kere su taman Eden. (Yesaya 51:3) Yesaya lai něněbal᷊ẹ̌ bal᷊inẹ kětạeng su Israel, katewe lai su patikụ dunia, sarung ”mapenẹ u kasingkạ soal i Yehuwa kere akẹ měmenẹ laudẹ̌”. Kange ene mariadi? Nal᷊ahẹ, ini sarung mariadi su tempo mahi.

12. (a) Al᷊amatẹ̌ apa nikapěndangeng i sire apang nẹ̌bal᷊ị bọu Babelẹ̌? (b) Apa něnodẹ Yesaya 35:5-10 lai sarung maghanapẹ̌ su tempo mahi?

¹² Basa Yesaya 35:5-10. Yesaya saụ naul᷊ị tawẹ apa taumata arau binatang sarung měndariha tau Israel apang nẹ̌bal᷊ị bọu Babelẹ̌. I sie naul᷊ị ěntanang i sire sarung mapakatuwo kaěng mapapaelẹ̌ ual᷊ingu piạ lawọ akẹ mẹ̌sul᷊ung kere su taman Eden. (Kejadian 2:10-14; Yeremia 31:12) Apa těbal᷊ẹ̌ ini kětạeng naghanapẹ̌ su zaman tau Israel kangerẹ? Su těbal᷊ẹ̌ ini lai niul᷊ị taumata wuta, peosẹ̌, dingangu wengelẹ̌ sarung ipakapia. Katewe ini tawe nariadi su tau Israel apang nẹ̌bal᷊ị bọu Babelẹ̌. Mawu naul᷊ị i Sie sarung mapakapia kěbị sakị su tempo mahi.

13, 14. Kerea těbal᷊ẹ̌ su Yesaya 65:21-23 naghanapẹ̌ su tempong tau Israel nẹ̌bal᷊ị bọu Babelẹ̌, katewe bageang sude bọu těbal᷊ẹ̌ ini bědang tawe naghanapẹ̌? (Pěmanda gambarẹ̌ humotong su pěngangěndungang ini.)

 ¹³ Basa Yesaya 65:21-23. Su tempong tau Yahudi nẹ̌bal᷊ị su ěntanang i sire, sene tawẹ apa wal᷊e mapaelẹ̌, tawẹ apa baelẹ̌ piạ sasuange arau kěbongu anggorẹ̌. Katewe ual᷊ingu Mawu něngal᷊amatẹ̌ si sire, situasing i sire nẹ̌bal᷊ui su tempone. I sire tantu sěbạe mal᷊uasẹ̌ su tempong němangung bal᷊e kụ nẹ̌tanạ sene dingangu su tempong i sire nakatemang kaěng bọu baeli sire hala!

¹⁴ Tumuhụ těbal᷊ẹ̌ ini, umuri kitẹ ”sarung mẹ̌sul᷊ungu umuru kalu”. Piram baụ kalu botonge měbiahẹ̌ hiwune su taunge. Mạeng i kitẹ piạ umurẹ̌ manandụ kerene, ene mangal᷊ene i kitẹ sěbạe masehatẹ̌. Kụ mạeng pẹ̌tatanakeng i kitẹ sěbạe masadadạ, napenẹu pẹ̌darame kere nitěbal᷊i Yesaya, ene kahěngang-hěngang mapaelẹ̌, kere sěmbaụ firdaus! Těbal᷊ẹ̌ ene naghanapẹ̌!

15. Apa piram baụ al᷊amatẹ̌ seng nisěbạ su bukẹ̌ Yesaya?

¹⁵ Diandi seng niěndungang i kitẹ něnodẹ sarung piạ firdaus su tempo mahi. Patikụ dunia sarung mapenẹu taumata apang nial᷊amatengu Mawu. Tawẹ apa binatang arau taumata sarung měnilakạ taumata wal᷊inẹ. Taumata wuta, wengelẹ̌, dingangu peosẹ̌ sarung masehatẹ̌. Taumata sarung měkoạ bal᷊e dingangu kumaěng hasilu sasuang i sire. I sire sarung měbiahẹ̌ limembong marěngụ bọu kakaluang. Alkitapẹ̌ něnadia bukti firdaus kerene sarung mariadi. Katewe taumata nipẹ̌sombangeng i kitẹ aramanung naul᷊ị těbal᷊ẹ̌ ene tawe nělahẹ firdaus sarung mariadi su dunia. Apa sarung simbahengu? Apa alasang matoghasẹ̌ gunang mangimang firdaus sarung kahěngang-hěngang mariadi su dunia? Yesus, tokoh terbesar, něgělị si kitẹ alasang matoghasẹ̌.

16, 17. Kange i Yesus nẹ̌bisara soal u Firdaus?

¹⁶ Maning i Yesus tawe nẹ̌sal᷊a, i sie nihukung kụ nighantong su rihi sarang nate dingangu darua penjahat su sěndihange. Sěngkatau penjahat nakasingkạ i Yesus kai datu, kụ i sie nẹ̌bera, ”Yesus, tahěndunge wue iạ su tempong i kau sumuẹ̌ su Kararatuangu.” (Lukas 23:39-42) Diandi niul᷊ị i Yesus su penjahat ene, piạ pěngarune su pěbawiahu su tempo mahi. Bawerang i Yesus niwohẹ su Lukas 23:43. Pirang katau pakar němělọ koma sebelum bawera ”sahěllo ini” kụ něněrjěmah bawera ene: ”Kahěngang-hěngang iạ maul᷊ị si kau, sahěllo ini i kau sarung dingangku su Firdaus.” Piạ pendapat nẹ̌tatěntang soal u su apa koma ene harusẹ̌ pělọkang su kalimat ene. Katewe, apa mangal᷊ene bawerang Yesus su tempong i sie naul᷊ị ”sahěllo ini”?

¹⁷ Su lawọ bahasa modern, koma biasane pẹ̌paketang gunang mapakal᷊ahẹ apa mangal᷊ene sěmbaụ kalimat. Katewe su manga bukẹ̌ Yunani kangerẹ, tanda baca tawe masau paketang. Hakị u ene aramanung i kitẹ měkẹ̌kiwal᷊o: Apa i Yesus naul᷊ị, ”Iạ maul᷊ị si kau, sahěllo ini i kau sarung dingangku su Firdaus”? Arau i sie naul᷊ị, ”Iạ maul᷊ị si kau sahěllo ini, i kau sarung dingangku su Firdaus”? Penerjemah němělọ koma sebelum arau setelah bawera ”sahěllo ini” balạewe tumuhụ  si sire ene mangal᷊ene bawerang Yesus. I kitẹ botonge makawasa terjemahan bal᷊inẹ su Alkitapẹ̌ orasẹ̌ ini.

18, 19. Apa makatul᷊ung si kitẹ makaěna mangal᷊ene bawerang i Yesus?

¹⁸ Katewe, pẹ̌tahěndung i Yesus seng naul᷊ị su manga murite soal u papatene. I sie naul᷊ị, ”Ahusu taumata sarung ene su unidu dunia karěngụe tělu ěllo tělu hěbi.” I sie lai naul᷊ị, ”Ahusu taumata sarung isarakang su limang taumata, kụ i sire sarung měmate si sie. Su ěllo katělune i sie sarung saụ ipěbiahẹ̌.” (Matius 12:40; 16:21; 17:22, 23; Markus 10:34) Rasul Petrus naul᷊ị hal᷊ẹ̌ ini nariadi. (Kisah 10:39, 40) Hakị u ene, i Yesus tawe nakoạ sarang Firdaus su ěllo i sie dingangu penjahat ene nate. Alkitapẹ̌ naul᷊ị Yesus ”su ral᷊ungu Kubul᷊ẹ̌” karěngụe tělu ěllo, sarang Mawu saụ napakawiahẹ̌ si sie.​—Kisah 2:31, 32. * (Pěmanda catatan kaki.)

¹⁹ Hakị u ene Yesus něpakẹ bawera ”Kahěngang-hěngang iạ maul᷊ị si kau sahěllo ini” gunang mapakal᷊ahẹ diandine su penjahat su sěndihange. Ene cara biasa taumata mẹ̌bisara su zaman Musa. Pia sěnsul᷊ẹ i Musa nẹ̌bera, ”Manga bawera takụ nihabarẹ̌ sahěllo ini harusẹ̌ ene su ral᷊ungu naung i kamene.”​—Ulangan 6:6; 7:11; 8:1, 19; 30:15.

20. Keterangan apa makatul᷊ung si kitẹ makaěna bawerang i Yesus?

 ²⁰ Sěngkatau penerjemah Alkitapẹ̌ bọu Timur Tengah naul᷊ị, ”Penekanan su ayatẹ̌ ini ute su bawera ’sahěllo ini’ kụ ene harusẹ̌ basang, ’Kahěngang-hěngang iạ maul᷊ị si kau sahěllo ini, i kau sarung dingangku su Firdaus.’ Diandi ene nikoạ su ěllo ene, kụ sarung maghanapẹ̌ su tempo mahi.” Penerjemah ene lai naul᷊ị ene kai cara taumata mẹ̌bisara su tampạ ene kụ ene mangal᷊ene ”diandi ene nikoạ sahěllo ene kụ mang sarung maghanapẹ̌”. Alkitapẹ̌ Syriac version bọu abad kal᷊imane něněrjěmah ayatẹ̌ ini: ”Amin, Iạ maul᷊ị si kau sahěllo ini bahwa dingangku i kau sarung ene su Taman Eden.” I kitẹ kěbị tantu sěbạe natoghasẹ̌ ual᷊ingu diandi ini.

21. Hak istimewa apa tawe nikaěbạu penjahat ene, kụ kawe nụe?

²¹ Su tempong nẹ̌bisara su penjahat soal u Firdaus, Yesus tawe nělahẹ firdaus su sorga. Kerea i kitẹ nakasingkạ ene? Sěmbaụ alasange ute penjahat ene běga i Yesus seng někoạ pẹ̌dariandi dingangu manga rasule gunang mẹ̌parenta su sorga. (Lukas 22:29) Bọu ene lai, penjahat ene tawe nisahani. (Yohanes 3:3-6, 12) Hakị u ene su tempong Yesus nẹ̌diandi su penjahat ene, i sie tantu nẹ̌bisara soal u Firdaus su dunia. Taunge bọu ene, Rasul Paulus nẹ̌bisara soal u penglihatan piạ sěngkatau esẹ ”niwawa sarang firdaus”. (2 Korintus 12:1-4) Maning i Paulus dingangu manga rasulẹ̌ bal᷊inẹ seng nipile gunang mẹ̌parenta su sorga dingangi Yesus, Paulus nẹ̌bisara soal u firdaus su tempo mahi. * (Pěmanda catatan kaki.) Apa firdaus ene mariadi su dunia? Apa i kitẹ botonge masuẹ̌ sene?

22, 23. I kitẹ botonge měharapẹ̌ apa?

²² I Daud bọu nẹ̌bisara soal u tempone ”taumata naunge matul᷊idẹ̌ sarung kapusakatengu dunia”. (Mazmur 37:29; 2 Petrus 3:13) Daud nělahẹ tempone kěbị taumata su dunia sarung tumuhụ su prinsip i Yehuwa. Těbal᷊ẹ̌ su Yesaya 65:22 naul᷊ị, ”Umuru umatẹ̌-Ku sarung mẹ̌sul᷊ungu umuru kalu.” Ini něnodẹ su dunia wuhu, manga ělang i Yehuwa sarung měbiahẹ̌ hiwune su taunge. Apa i kau botonge měharapẹ̌ ene? Iya, ual᷊ingu nẹ̌tatahino dingangu Wahyu 21:1-4, Mawu sarung měngal᷊amatẹ̌ kěbị taumata, kụ sěmbaụ al᷊amatẹ̌ ene ute ”papate sarung tawẹ apa”.

²³ Alkitapẹ̌ mal᷊ahẹ naul᷊ị soal u Firdaus. I Adam dingangi Hawa nikailangengu hak istimewa měbiahẹ̌ kěkalẹ̌ su Firdaus, katewe firdaus sarung saụ koateng. Kere dianding Mawu, i Sie sarung měngal᷊amatẹ̌ taumata su dunia. Daud naul᷊ị taumata naunge masikome dingangu matul᷊idẹ̌ sarung kapusakatengu dunia kụ mẹ̌tanạ sene sarang karěngụe. Těbal᷊ẹ̌ su bukẹ̌ Yesaya makatul᷊ung si kitẹ měngampal᷊ẹ̌ tempone i kitẹ měbiahẹ̌ mal᷊uasẹ̌ su firdaus masadadạ su dunia. Kange ene mariadi? Su tempong dianding Yesus su penjahat maghanapẹ̌. I kau botonge ene su Firdaus. Su tempo ene, apa niul᷊ị u anạu sěmbaụ su kebaktian su Korea sarung maghanapẹ̌: ”Saụ mẹ̌sombang su Firdaus!”