1, 2. Su apang bọu nědeạ kinạ, apa nikaěndungang i Petrus?

PITUNG katau muritẹ̌ i Yesus nědeạ kinạ su Laudẹ̌ Galilea. Katewe su kanandụu hěbi i sire tawe nakaěbạ kinạ sarang sěmbua. Su apang namal᷊ukadẹ̌, Yesus seng saụ nipakawiahẹ̌ dụdarisị su apeng, měmẹ̌manda si sire. Kụ ’i sie naul᷊ị si sire, ”Pělọko somang kamene su koaneng u sakaeng, kụ i kamene sarungbe makaěbạ kinạ.” Tangu somạ e nipělọ i sire, kai tawe nakaumal᷊ẹ̌ saụ němol᷊eng ual᷊ingu kal᷊awọu kinạ su ral᷊unge’.—Yoh. 21:1-6.

² Yesus něnadia borotẹ̌ dingangu kinạ gunang papědang manga murite. Bọu ene i sie nakiwal᷊o si Simon Petrus, ’Simon anạ i Yona, i kau kụkěndagẹ̌beng iạ limembo wọu ini?’ Yesus masingkạ i Petrus puluang měnomạ. Hakị u ene, Yesus nakiwal᷊o apa i Petrus limembong makěndagẹ̌ si Yesus dingangu těntirone sul᷊ungu hal᷊ẹ̌ měnomạ kinạ. Petrus simimbahẹ̌, ”Mawu e masingkạ u iạ kụkěndagẹ̌ben Mawu e.”  (Yoh. 21:15) Něnětạ bọu ene, Petrus něnodẹ kakěndage si Kristus. I sie tatapẹ̌ marading měnginjilẹ̌, kụ i sie lai nakoạ bageang penting bọu sidang u tau Sahani.

3. Tau Sahani harusẹ̌ maingatẹ̌ soal u apa?

³ Apa kaěndungang i kitẹ bọu bawerang Yesus si Petrus? Abe wala kakěndagi kitẹ si Kristus mailang. Yesus masingkạ měbiahẹ̌ su dunia ini tawe gampang kụ i kitẹ sarung tumatěngo haghing sungkal᷊e arau kaghaghěnggang. Su sasihinge soal u měnanawuhẹ̌, Yesus naul᷊ị pirang katau sarung měnarimạ ”injil’u Ruata” kụ humotong i sire masěmangatẹ̌. Bọu ene, ual᷊ingu ”ghụgěnggangu pẹ̌bawiah’i sire ringangu mapulum pẹ̌bawiahẹ̌ marangẹ” nakakoạ ”injilẹ̌ e nahepesẹ̌”, kụ i sire kinailangengu sěmangatẹ̌. (Mat. 13:19-22; Mrk. 4:19) Mạeng tawe maingatẹ̌, gěnggangu pěbawiahẹ̌ ěllo-ěllo makasahaghe si kitẹ měkoạ kapulung Yehuwa. Hakị u ene Yesus naul᷊ị su manga murite, ”Pěndiagạ batangengu, kumbahang sarang i kamene měngkate mětẹ̌tasibung sal᷊iwang kụ měmpanginung inumang makạbukang arau měngkate měsẹ̌sipir’u hal᷊ẹ̌ u pẹ̌bawiahẹ̌.”—Luk. 21:34.

4. Apa makatul᷊ung si kitẹ makasingkạ kakěndagi kitẹ si Kristus bědang matoghasẹ̌? (Pěmanda gambarẹ̌ humotong su pěngangěndungang ini.)

⁴ Kere i Petrus, i kitẹ botonge měnodẹ kakěndagẹ̌ si Kristus mạeng hal᷊ẹ̌ měnginjilẹ̌ pělọkang su tampạ kahumotongange su pěbawiahẹ̌. Kerea měmarikěsa hal᷊ẹ̌ ini? I kitẹ botonge mẹ̌kiwal᷊o su watangeng, ’Hal᷊ẹ̌ apa kẹ̌kapuluangku? Apa iạ mal᷊uasẹ̌ ual᷊ingu měkẹ̌koạ hal᷊ẹ̌ i Yehuwa arau ual᷊ingu barang bal᷊inẹ?’ Tadeạu makasimbahẹ̌, mahịe měmarikěsa tatělu bageang botonge makailang kakěndagi kitẹ si Kristus. Ene kai hal᷊ẹ̌, rekreasi, dingangu arětạ.

5. Apa tanggung jawab těmbonangu keluarga?

⁵ Si Petrus, měnomạ bal᷊inẹ kětạeng hal᷊ẹ̌ ikẹ̌kapuluange. I sie měnomạ gunang měhiking keluargane. Orasẹ̌ ini lai, Yehuwa něgělị tanggung jawab su těmbonangu keluarga gunang měhiking keluargane. (1 Tim. 5:8) Hakị u ene, i sire harusẹ̌ měhal᷊ẹ̌ masěghadẹ̌. Katewe, su ěllo samuri ini, hal᷊ẹ̌ makakoạ si kitẹ gụgěnggang.

6. Kawe nụe hal᷊ẹ̌ makakoạ pirang katau mạsigěsạ?

⁶ Piạ lawọ taumata mědẹ̌deạ hal᷊ẹ̌ katewe mahal᷊i hal᷊ẹ̌ nisadia. Haki u ene taumata mẹ̌papul᷊aho tadeạu makaěbạ hal᷊ẹ̌. Piạ u mẹ̌pěndang i sire harusẹ̌ měhal᷊ẹ̌ lembur, maning tawe waehang. Lawọ perusahaan mapulu makaěbạ lawọ untung katewe kětạeng měpakẹ mahal᷊i mělahal᷊ẹ̌e. Hakị u ene, taumata mạl᷊owe, stres, arau lai masakị. Ual᷊ingu gụgěnggang kailangengu hal᷊ẹ̌, i sire mapulu měkoạ kěbị parentang bosẹ̌.

7, 8. (a) Si sai i kitẹ harusẹ̌ masatia? (b) Apa kaěndungang bọu pengalaman sěngkatau saudara bọu Thailand?

 ⁷ I kitẹ tau Sahani harusẹ̌ limembong masatia si Yehuwa sul᷊ungu su taumata, maning ene bosẹ̌ i kitẹ. (Luk. 10:27) I kitẹ měhal᷊ẹ̌ tadeạu makaěbạ doitẹ̌ gunang pěbawiahẹ̌ ěllo-ěllo dingangu měnginjilẹ̌. Katewe mạeng tawe maingatẹ̌, hal᷊ẹ̌ makasahaghe ibadang i kitẹ. I kitẹ botonge měngěndung bọu pengalaman sěngkatau saudara su Thailand. I sie naul᷊ị, ”Hal᷊ẹ̌ku měkẹ̌koạ komputer, kụ iạ puluang hal᷊ẹ̌ ene, katewe lawọ tempo napakẹ. Hakị u ene, iạ tawẹ apa tempo gunang hal᷊ẹ̌ rohani. Iạ masingkạ harusẹ̌ měkoạ hal᷊ẹ̌ u Kararatuang kal᷊imona, kụ iạ harusẹ̌ mẹ̌bal᷊ui.” Apa nikoạ u saudara ini?

⁸ Saudara ene naul᷊ị, ”Iạ někoạ rencana dingangu něndesọ doitẹ̌ ěndịu sěntaung karěngụe, kụ němutusẹ̌ makoạ mẹ̌bawal᷊ụ es krim su wiwihu ral᷊eng. Humotong, tawe gampang makaěbạ doitě, kụ nasusah naungku. Hapị su pělahal᷊ẹ̌kangku kangerẹ mělẹ̌heghesẹ̌ dingangu nẹ̌kiwal᷊o kawe nụe iạ mẹ̌pěndang mẹ̌bal᷊ụ es krim ene kapaelange sul᷊ungu měkoạ komputer su ruangan piạ AC. Iạ nakitul᷊ung si Yehuwa gunang tumatěngo hal᷊ẹ̌ ene dingangu makakoạ cita-citaku tadeạu piạ lawọ tempo gunang hal᷊ẹ̌ rohani. Bọu ene iạ nakasingkạ kerea měkoạ es krim limembong matemang. Kụ ěllo-ěllo es krimku mang mạsue. Iạ seng tawe tumanịu gugěnggang soal u roitẹ̌. Iạ mal᷊uasẹ̌ ual᷊ingu tawe stres arau gụgěnggang kere nikapěndangengku su hal᷊ẹ̌ kal᷊imona. Kụ limembong penting lai, orasẹ̌ ini iạ marani dingangi Yehuwa.”—Basa Matius 5:3, 6.

9. Kerea tadeạu turusẹ̌ seimbang soal u hal᷊ẹ̌?

⁹ Yehuwa mal᷊uasẹ̌ i kitẹ marading měhal᷊ẹ̌. Marading měhal᷊ẹ̌ ene lawọ gunane. (Baw. 12:14) Katewe, i kitẹ harusẹ̌ měmarikěsa apa hal᷊ẹ̌ seng nakoạ limembong penting sul᷊ungu měkoạ hal᷊ẹ̌ i Yehuwa. Su tempong nẹ̌bisara soal u pěbawiahẹ̌ ěllo-ěllo, Yesus naul᷊ị, ”Pěmpẹ̌deạko kal᷊amona kararatuangu Mawu Ruata e kụ pěmpẹ̌koạko apang kapulun’E su pẹ̌bawiah’u. Tangu kěbị e sarung ionggọu Ruata si kamene.” (Mat. 6:33) Katewe, kerea měmarikěsa i kitẹ seimbang soal u hal᷊ẹ̌? Pẹ̌kiwal᷊ọe su watangengu, ’Apa tumuhụ si siạ hal᷊ẹ̌ku ene makal᷊uasẹ̌, katewe hal᷊ẹ̌ i Yehuwa ene biasa kụ makạsahe?’ Mẹ̌tiněna hal᷊ẹ̌ ini makatul᷊ung si kitẹ makasingkạ i kitẹ limembong puluang měkoạ apa.

10. Hal᷊ẹ̌ penting apa nitěntirong i Yesus?

¹⁰ Yesus něněntiro apa harusẹ̌ su tampạ kahumotongange su pěbawiahi kitẹ. Su sěngkatempo i sie nakoạ sarang bal᷊eng i Maria dingangi Marta. Marta sibukẹ̌ su rapuhang, katewe Maria kimaiang su rěduhi Yesus dụdaringihẹ̌ těntirone. Marta simimbulung  ual᷊ingu Maria tawe nẹ̌sumbala. Yesus naul᷊ị si Marta, ”I Maria seng namile apang kapiaěnge, kụ tawe sarung ikaal᷊ạ wọ’i sie.” (Luk. 10:38-42) Yesus něněntiro hal᷊ẹ̌ penting. Tadeạu tawe guměnggangu pěbawiahẹ̌ ěllo-ěllo dingangu měnodẹ kakěndagẹ̌ si Kristus, i kitẹ harusẹ̌ měmile ”apang kapiaěnge”. Ene mangal᷊ene, pẹ̌dal᷊ahapị i kitẹ dingangi Yehuwa harusẹ̌ makoạ kahumotongange su pěbawiahẹ̌.

11. Apa niwerang Alkitapẹ̌ soal u měngirul᷊e?

¹¹ Ual᷊ingu lawọ koateng, i kitẹ sibukẹ̌. Hakị u ene i kitẹ harusẹ̌ měngirul᷊e. Su Alkitapẹ̌ niwera, ”Tawẹ kụ limembong kapiane waugu taumata e su l᷊ikudu kumaẹ̌ng, měnginung dingangu mẹ̌teěng ual᷊ing liaghang gatine.” (Měn. 2:24) Yesus masingkạ manga murite lai harusẹ̌ měngirul᷊e. Contone, bọu něnginjilẹ̌ Yesus naul᷊ị si sire, ”Bọete i kitẹ sol᷊ong tampạ marěmasẹ̌ mẹ̌těngkatěntani i kitẹ hala, tadeạu i kamene reng makapangirol᷊o kadodọ tempo.”—Mrk. 6:31, 32.

12. Kawe nụe i kitẹ harusẹ̌ maingatẹ̌ soal u hiburan dingangu rekreasi? Gělịko contoh.

¹² Rekreasi dingangu hiburan makatul᷊ung si kitẹ měngirul᷊e dingangu mẹ̌santai. Katewe i kitẹ harusẹ̌ pakaingatẹ̌, abe sarang hal᷊ẹ̌ tamai ene makoạ kahumotongange su pěbawiahẹ̌. Su abad humotong, lawọ taumata tụtol᷊e bawera ini: ”Hotede i kitẹ e kumaěngke ringangu měnginungke ringangu mẹ̌daral᷊uase, watụ u rịěllo i kitẹ kawe sarung mate.” (1 Kor. 15:32) Kakanoạ kerene lai mạdiadi orasẹ̌ ini. Contone, sěngkatau mangudạ su Eropa bageang Bahẹ něnětạ simongo su pěngangibadang. Katewe i sie puluang su hiburan, hakị u ene i sie něngědo nědal᷊ahapị dingangu Sahiding Yehuwa. Samurine i sie nakapěndang hiburan ene nakarugi si sie. I sie saụ něngěndung Alkitapẹ̌ kụ i sie timol᷊e něnginjilẹ̌. Bọu nisahani, i sie naul᷊ị, ”Iạ nẹ̌sasěsilẹ̌ hědo nakasingkạ samuri měkoạ hal᷊ẹ̌ i Yehuwa makal᷊uasẹ̌, su tempong iạ seng nikailangengu lawọ tempoku ual᷊ingu něnahusu hiburan dunia ini.”

13. (a) Kawe nụe měpakẹ lawọ tempo gunang rekreasi dingangu hiburan ene dal᷊ai? Gělịko sasihinge. (b) Apa makatul᷊ung si kitẹ tadeạu seimbang soal u rekreasi dingangu hiburan?

¹³ Rekreasi makal᷊uasẹ̌ si kitẹ. Katewe pira kal᷊awọe tempo botonge paketang gunang rekreasi? Tadeạu makasingkạ sasimbahe, kěnang pẹ̌tiněna hal᷊ẹ̌ ini. Lawọ taumata mapulu kumaěng kukisẹ̌ dingangu kaěng mararěngang. Katewe mạeng turusẹ̌ kumaěng ene, i kitẹ masakị. Mạeng mapulu masehatẹ̌, i kitẹ harusẹ̌ kumaěng kaěng makasehatẹ̌. Kerene lai mạeng mal᷊awọ měpakẹ tempo gunang rekreasi dingangu hiburan, ene makarusa pẹ̌dal᷊ahapị i kitẹ dingangi Yehuwa. Kerea makasingkạ i kitẹ seimbang soal u rekreasi? I kitẹ botonge měkoạ daftar pira kal᷊awọe tempo nipakẹ su ral᷊ungu sěngkamisa gunang hal᷊ẹ̌ rohani kere měngibadah, měnginjilẹ̌, dingangu měngěndung Alkitapẹ̌. Bọu ene, pěkoạ lai daftar bal᷊inẹ kụ bohẹ pira kal᷊awọe tempo napakẹ gunang rekreasi, kere olahraga, mẹ̌biala televisi, arau video game. Su tempong měmanda darua daftar ene, apa  kaěndungang i kitẹ? Apa i kitẹ harusẹ̌ mẹ̌bal᷊ui?—Basa Efesus 5:15, 16.

14. Apa makatul᷊ung si kitẹ měmile rekreasi dingangu hiburan mapaelẹ̌?

¹⁴ Yehuwa něgělị hakẹ̌ si kitẹ gunang měmile rekreasi, kụ těmbonangu keluarga botonge měmile rekreasi gunang keluargane. Su Alkitapẹ̌, Yehuwa něgělị prinsip něnodẹ carane i Sie mẹ̌tiněna. Prinsip ene makatul᷊ung si kitẹ měkoạ putusang nihino. * (Pěmanda catatan kaki.) Rekreasi mapaelẹ̌ ene kai ”ghaghěllị u Ruata”. (Měn. 3:12, 13) Kapulung taumata nẹ̌tatěntang soal u hiburan. (Gal. 6:4, 5) Katewe maning hiburan apa nipileng i kitẹ, i kitẹ harusẹ̌ pakaingatẹ̌. Yesus naul᷊ị, ”Suapan piạ arětạu e, ute sene lai naungu e!” (Mat. 6:21) Kakěndagẹ̌ si Yesus, Datung i kitẹ, makatul᷊ung si kitẹ su kakanoạ, tiněna, dingangu bisara, měnodẹ Kararatuang nakoạ kahumotongange su pěbawiahẹ̌.—Flp. 1:9, 10.

15, 16. (a) Kerea materialisme makoạ sedẹ si kitẹ? (b) Sasasa apa nighělị i Yesus soal u arětạ?

¹⁵ Lawọ taumata orasẹ̌ ini mapulu piạ barang kawuhuange, kere lakụ, hp, arau komputer. Ene ual᷊ingu materialisme, mangal᷊ene su pěbawiahe barang dingangu doitẹ̌ limembong penting  sul᷊ungu hal᷊ẹ̌ bal᷊inẹ. Mạeng su tau Sahani hal᷊ẹ̌ apa limembong penting? Pẹ̌kiwal᷊o su watangengu, ’Apa iạ něpakẹ lawọ tempo mẹ̌tiněna soal u oto arau lakụ buhu sul᷊ungu měnadia bahan gunang měngibadah? Apa iạ tumanịu sibukẹ̌ su hal᷊ẹ̌ ěllo-ěllo hakị u nikasuengu tempo gunang mẹ̌doa arau mẹ̌basa Alkitapẹ̌?’ Mạeng tawe maingatẹ̌, kakěndagẹ̌ su arětạ makoạ limembong gěguwạ bọu kakěndagi kitẹ si Kristus. I kitẹ harusẹ̌ mẹ̌tiněna bawerang Yesus, ”Pakarariagạ bue, i kamene kumbahangbe maanggang.” (Luk. 12:15) Kawe nụe i sie naul᷊ị kerene?

¹⁶ Yesus naul᷊ị, ”Tawẹu sarang sěngkatau makapamunara mạengu mawune ruang katau.” I sie lai naul᷊ị, ”Tawe mariadi mẹ̌tahamawu Mawu Ruata, ringangu mẹ̌tahamawuko l᷊ai arětạ.” I kitẹ tawe makaghělị kapaelange si Yehuwa mạeng su tempo mẹ̌sul᷊ung i kitẹ měngkate mětẹ̌tiněna arětạ. Yesus nělahẹ i kitẹ sarung ”limembong kapiane su sěngkatau wọu wal᷊ine” arau ”limembon satia su sěngkatau wọu su wal᷊ine”. (Mat. 6:24) Ual᷊ingu tawe nasukụ, i kitẹ harusẹ̌ turusẹ̌ lumawang ”kapulung gěsi”, kere materialisme.—Ef. 2:3.

17. (a) Kawe nụe pirang katau tawe seimbang soal u arětạ? (b) Apa makatul᷊ung si kitẹ lumawang materialisme?

¹⁷ Lawọ taumata kětạeng mětẹ̌tiněna kapulu dingangu hal᷊ẹ̌ makal᷊uasẹ̌ si sire, hakị u ene i sire tawe seimbang soal u arětạ. (Basa 1 Korintus 2:14.) Ual᷊ingu tawe nẹ̌tiněna pakapia, i sire tawe nakakoạ měmile sude nihino dingangu sude nẹ̌sal᷊a. (Ibr. 5:11-14) Kapulung i sire su arětạ sauneng kakạguwạe. Kakạl᷊awọe kaěbakeng i sire, sauneng i sire mědeạ pakal᷊awọ. (Měn. 5:9) Katewe i kitẹ botonge lumawang tiněna kerene. Marading mẹ̌basa Alkitapẹ̌ makatoghasẹ̌ si kitẹ lumawang materialisme. (1 Ptr. 2:2) Yesus nẹ̌tiněna pelesang Yehuwa, kụ i sie nakal᷊awang sasal᷊ukạ u Setang. (Mat. 4:8-10) Orasẹ̌ ini lai, mạeng i kitẹ mapulu lumawang materialisme, i kitẹ harusẹ̌ měpakẹ pelesang Yehuwa su pěbawiahẹ̌. Mạeng měkoạ ene i kitẹ něnodẹ limembong makěndagẹ̌ si Yesus sul᷊ungu arětạ.

18. Apa harusẹ̌ turusẹ̌ koatengu?

¹⁸ Su tempong Yesus nakiwal᷊o si Petrus, ’I kau kụkěndagẹ̌beng iạ limembo wọu ini?’, i sie něněntiro mạeng měkoạ hal᷊ẹ̌ i Yehuwa, tiněna tawe wotonge mapahiạ. Arengi Petrus mangal᷊ene ”batu”. Sipatẹ̌ mapia bọu i Petrus botonge ipẹ̌sul᷊ung dingangu watu. (MMR. 4:5-20) Orasẹ̌ ini, i kitẹ mapulu kakěndagi kitẹ si Kristus lai matoghasẹ̌. Ual᷊ingu ene, i kitẹ botonge měmarikěsa hal᷊ẹ̌ i kitẹ, rekreasi, dingangu arěta seng su tampạ e nẹ̌tatahino su pěbawiahẹ̌. Kụ i kitẹ sarung mẹ̌bera kere i Petrus, ”Mawu e masingkạ u iạ kụkěndagẹ̌ben Mawu e.”