1, 2. (a) Sigěsạ apa nikahombangengu anạu sěmbaụ i kitẹ? (b) Kakiwal᷊o apa sarung ěndungang i kitẹ?

”SU TEMPONG piạ pẹ̌sasekẹ su Burundi, keluargang i kami ene su kebaktian”, ěngkuěng sěngkatau saudara arenge Lije. ”I kami nakasilo taumata tụtal᷊ang dingangu mědẹ̌dal᷊utang. Matimadẹ̌ dingangi kami 11 tahatuari, timal᷊ang kětạeng dingangu barang niwawa sarang kebaktian. I kami dimal᷊eng karaune 1.600 su kilone, kụ pirang katau bọu i kami nahumpạ su Malawi. Arawe sěnggạ natěntang.”

² Orasẹ̌ ini piạ nal᷊iu bọu 65 juta pengungsi su patikụ dunia. I sire něněntangu wal᷊eng i sire ual᷊ingu sekẹ arau dẹ̌darihang. Buhudeng ini piạ pengungsi kere ini kal᷊awọe. * (Pěmanda catatan kaki.) Hiwune bọu pengungsi ene kai Sahiding Yehuwa. Kal᷊awọkange bọu i sire  kinailangengu taumata ikẹ̌kěndagẹ̌ dingangu arětạ i sire. Sigěsạ apa lai nikahombangeng i sire? Kerea i kitẹ botonge mẹ̌tul᷊ung si sire tadeạu tatapẹ̌ masatia si Yehuwa dingangu mal᷊uasẹ̌ maning nakahombang haghing sigěsạ? (Mzm. 100:2) Kụ apa cara kapaelange měnginjilẹ̌ si sire apang bědang běga si Yehuwa?

3. Kawe nụe Yesus dingangu manga murite nakoạ pengungsi?

³ Yesus dingangu matimade nakoạ pengungsi su Misirẹ̌ su tempong malaekatẹ̌ i Yehuwa naul᷊ị si Yusup, Datu Herodes mapulu měmate si Yesus. I sire nětanạ sene sarang i Herodes nate. (Mat. 2:13, 14, 19-21) Pira taung bọu ene, manga muritẹ̌ i Yesus, ’nasue němpẹ̌kal᷊iaesẹ̌ su kạguwạu wanuang Yudea dingangu Samaria’ ual᷊ingu dẹ̌darihang. (MMR. 8:1) Yesus masingkạ, lawọ manga murite sarung měněntangu wal᷊eng i sire. I sie nẹ̌bera, ”Kereu i kamene sẹ̌sahusuang su soa sěmbaụ, ute pahuntal᷊ang sol᷊ong soa sěmbaụ.” (Mat. 10:23) Maning apa alasange, měněntangu wal᷊e tantu tawe gampang.

4, 5. Bahaya apa kẹ̌kahombangeng pengungsi (a) su tatal᷊angeng? (b) su tampạ pẹ̌tatanakengu pengungsi?

⁴ Lawọ bahaya kẹ̌kahombangengu pengungsi su tempong timal᷊ang bọu wal᷊e arau su tempong nětanạ su tampạ u pengungsi. ”Pirang kamisa i kami rụdal᷊eng kụ lụliu hasụe mayatẹ̌”, ěngkuěng i Gad, tuaring i Lije. ”Tempo ene umurẹ̌ku 12 su taunge. Laedẹ̌ku simahěnụ kụ iạ nẹ̌dorong keluargaku pěněntang si siạ. I papạku madiri ual᷊ingu iạ sarung al᷊akengu pemberontak. Hakị u ene iạ nitingkul᷊une. Tadeạu tatapẹ̌ měbiahẹ̌, ěllo-ěllo i kami mědẹ̌doa si Yehuwa dingangu mangimang si Sie. Pẹ̌sěnsul᷊ẹ i kami kětạeng kụkaěng wai kẹ̌kaěbakeng su ral᷊eng.”—Flp. 4:12, 13.

⁵ Lawọ keluargang i Lije seng taunge mětẹ̌tanạ su tampạ pengungsi nisadiangu Perserikatan Bangsa-Bangsa. Katewe sene piạ lawọ bahaya. Lije, orasẹ̌ ini seng nakoạ pengawas wilayah naul᷊ị, ”Kal᷊awokange taumata sene tawẹ hambake, puluang mẹ̌sampuhẹ̌, mẹ̌bukang, mẹ̌judi, mẹ̌tako, dingangu měkẹ̌koạ hal᷊ẹ̌ amoral.” Tadeạu tawe matol᷊e, Sahiding Yehuwa harusẹ̌ tatapẹ̌ sibukẹ̌ su sidang. (Ibr. 6:11, 12; 10:24, 25) I sire něpakẹ tempo gunang měnoghasẹ̌ pangangimang, kụ lawọ nakoạ perintis. I sire nẹ̌tiněna sěnsul᷊ẹ tempo sarung masěbang bọu tampạ u pengungsi kere tau Israel nasěbang bọu kěhu l᷊inggi. Ene nakahiborẹ̌ si sire.—2 Kor. 4:18.

6, 7. (a) ’Kakěndagu Ruata’ makakoạ si kitẹ měkoạ apa? (b) Gělịko contoh.

⁶ ’Kakěndagu Ruata’ makakoạ si kitẹ kuměndagẹ̌ anạu sěmbaụ, napal᷊iung su tempong i sire nakahombang sigěsạ. (Basa 1 Yohanes 3:17, 18.) Contone, su tempong piạ karal᷊unusẹ̌ su Yudea, sidang něngatorẹ̌ tadeạu anạu sěmbaụ su Yudea makaěbạ kaěng. (MMR. 11:28, 29) Rasul Paulus dingangi Petrus lai měgẹ̌gausẹ̌ tau Sahani tadeạu maělugẹ̌ sěmbaụ su wal᷊inẹ. (Rm. 12:13; 1 Ptr.  4:9) Tau Sahani gẹ̌gausang kuměndagẹ̌ su anạu sěmbaụ apang diměnta nẹ̌pasiarẹ̌, něngalembong lai si sire apang nasigěsạ arau dẹ̌darihang ual᷊ingu pangangimang i sire! * (Pěmanda catatan kaki.)—Basa Baweran Salomo 3:27.

⁷ Buhu ini, su Ukraina bageang daki piạ hiwune Sahiding Yehuwa něněntangu wal᷊eng i sire ual᷊ingu sekẹ dingangu dẹ̌darihang. Piạ pirang katau bọu i sire nipate. Kal᷊awokange nakatal᷊ang kụ nitarimạ u anạu sěmbaụ su wal᷊eng i sire su bageang wal᷊inẹ bọu Ukraina dingangu Rusia. Su darua negara ene anạu sěmbaụ tawe manumběka ual᷊ingu i sire ”wal᷊inewe lai tataghuanengu dunia”, kụ i sire lai turusẹ̌ ”mělẹ̌habar’u Injilẹ̌”.—Yoh. 15:19; MMR. 8:4.

8, 9. (a) Sigěsạ apa kẹ̌kahombangengu pengungsi su negara wuhu? (b) Kawe nụe i kitẹ harusẹ̌ masabarẹ̌ su tempong mẹ̌tul᷊ung si sire?

⁸ Piạ pengungsi harusẹ̌ měngal᷊ing sarang tampạ bal᷊inẹ su negarang i sire. Katewe piạ lai harusẹ̌ měngal᷊ing sarang negara wal᷊inẹ. Pěměrenta su negara ene biasane měnadia kaěng, pakeang, dingangu tampạ pẹ̌tanakeng. Katewe tatapẹ̌ piạ sigěsạe. Contone, kaěnge nẹ̌tatěntang dingangu kaěng su wanuang i sire. Pirang katau pengungsi asal᷊e bọu tampạ cuacane matětị, kụ i sire běga měluheng apa su tempong musim dingin. I sire ěndịu harusẹ̌ měngěndung měpakẹ alatẹ̌ modern su wal᷊e kụ buhudeng ene paketang i sire.

⁹ Piạ pěměrenta něnadia program gunang mẹ̌tul᷊ung manga pengungsi su negara wuhu. Katewe pira wulang bọu ene i sire lẹ̌harapeng měbiahẹ̌ hala. Ini tantu tawe gampang. Kěnang pẹ̌tiněna, harusẹ̌ lawọ ěndungang i sire, kere bawera wuhu, adatẹ̌ buhu, atorang buhu su sikol᷊ah, kerea měmaehẹ̌ pajakẹ̌, dingangu měněntiro anạ! Hakị u ene su tempong mẹ̌tul᷊ung, apa i kau masabarẹ̌ dingangu měngarěga si sire?—Flp. 2:3, 4.

10. Su tempong manga pengungsi nasongo, kerea i kitẹ botonge měnoghasẹ̌ pangangimang i sire? (Pěmanda gambarẹ̌ humotong su pěngangěndungang ini.)

¹⁰ Pẹ̌sěnsul᷊ẹ ual᷊ingu sẹ̌sigěsạkengu pěměrenta, tawe gampang su anạu sěmbaụ mědeạ sidang su tampạ buhu. Piạ pěměrenta maul᷊ị i sire seng tawe mẹ̌tul᷊ung anạu sěmbaụ i kitẹ. I sire ěndịu něgělị hal᷊ẹ̌ kụ makakoạ pengungsi tawe makapěngibadah. Mạeng madiri, i sire tawe wotonge mětanạ su negara ene. Ual᷊ingu matakụ dingangu tawe makakoạ apa-apa, piạ u něnarimạ hal᷊ẹ̌ ene. Hakị u ene, mạeng anạu sěmbaụ nakoạ pengungsi simongo, i kitẹ pakasahawụ mẹ̌sombang i sire. I sire harusẹ̌ mẹ̌pěndang i kitẹ mapadul᷊i si sire. Mạeng i kitẹ mapadul᷊i dingangu mẹ̌tul᷊ung, ene makatoghasẹ̌ pangangimang i sire.—Baw. 12:25; 17:17.

11. (a) Apa kebutuhan humotong manga pengungsi? (b) Kerea manga pengungsi měnodẹ tatarimakasẹ i sire?

¹¹ Humotong, ěndịu i kitẹ měgělị kaěng, pakeang, arau kebutuhan pokok  wal᷊inẹ su anạu sěmbaụ i kitẹ. * (Pěmanda catatan kaki.) Gaghělị sederhana kere dasi, ene maarěga. Tantu manga pengungsi tawe měnuntụ mal᷊awọ, katewe i sire měnodẹ tatarimakasẹ su taumata wal᷊inẹ. Hal᷊ẹ̌ ini makal᷊uasẹ̌ si sire apang něgělị. Katewe penting lai manga pengungsi měngurusẹ̌ kebutuhan i sire hala. Mạeng měkoạ ene, tau wal᷊inẹ měngarěgang sire kụ i sire mědal᷊ahapị mapia dingangu anạu sěmbaụ. (2 Tes. 3:7-10) Maning kerene, i kitẹ harusẹ̌ tatapẹ̌ mẹ̌tul᷊ung si sire.

12, 13. (a) Kerea i kitẹ botonge mẹ̌tul᷊ung manga pengungsi? (b) Gělịko contoh.

¹² I kitẹ tawe harusẹ̌ makalạ buhudeng mẹ̌tul᷊ung pengungsi. I sire mal᷊uasẹ̌ mạeng i kitẹ měgělị tempo dingangu mapandung si sire. Contone, i kitẹ měněntiro si sire carane sumake oto arau su apa měměli kaěng burěsi dingangu mamurah. Botonge lai maul᷊ị su apa mědeạ barang kere masinang gaghepẹ arau alatẹ̌ bal᷊inẹ gunang mědeạ doitẹ̌. Limembong penting, tul᷊ungko i sire tadeạu mal᷊uasẹ̌ su sidang. Mạeng botonge, paringangko i sire sěngkasake su oto. I kau botonge měnginjilẹ̌ dingangi sire kụ mělahẹ cara kapaelange měnginjilẹ̌ su tampạ ene.

¹³ Su tempong ěpạ u katau pengungsi  mangudạ nasongo su sěmbaụ sidang, manga penatua nẹ̌tul᷊ung si sire. I sire nitěntirong mẹ̌bawa oto, měngětikẹ̌ suratẹ̌, dingangu mědeạ hal᷊ẹ̌. I sire lai něnodẹ carane měkoa jadwal tadeạu i sire ěpạ ini tatapẹ̌ měkoạ hal᷊ẹ̌ i Yehuwa kahumotongange. (Gal. 6:10) Bọu ene, i sire ěpạ nakoạ perintis. Ual᷊ingu manga penatua nẹ̌tul᷊ung dingangu i sire ěpạ lai nẹ̌tawakal᷊i někoạ cita-cita rohani, i sire nakakoạ kemajuan rohani kụ tawe nakoạ bageang bọu duniang Setang.

14. (a) Manga pengungsi harusẹ̌ maingatẹ̌ soal u apa? (b) Gělịko contoh.

¹⁴ Mẹ̌sul᷊ung tau Sahani wal᷊inẹ, pengungsi lai harusẹ̌ maingatẹ̌ abe sarang arětạ makoạ kahumotongange sul᷊ungu pẹ̌dal᷊ahapị dingangi Yehuwa. * (Pěmanda catatan kaki.) I Lije, nisěbạ su bageang humotong, dingangu manga tuhange lai tuarine nakatahěndung těntirong i papạe soal u pangangimang su tempong timal᷊ang. I sire naul᷊ị, ”I papạ něnětạ něnděmẹ bawawaěng i kami apang tawe penting. Samurine, i sie něměbẹ tasẹ̌ tawẹ lohone, kụ kạhěminge i sie nẹ̌bera, ’Kětạeng ini paketang i kitẹ!’”—Basa 1 Timotius 6:8.

15, 16. (a) Kerea i kitẹ botonge měnoghasẹ̌ pangangimang anạu sěmbau i kitẹ? (b) Kerea i kitẹ botonge měhiborẹ̌ si sire?

¹⁵ Kebutuhan u pengungsi bal᷊inẹ kětạeng kaěng arau pakeang. I sire lai mapulu makaěbạ lahiborẹ̌ bọu Alkitapẹ̌. (Mat. 4:4) Manga penatua botonge měgělị bawasang su werang pengungsi dingangu mědeạ anạu sěmbaụ apang masingkạ mẹ̌bisara su werang i sire. Ini penting ual᷊ingu lawọ pengungsi seng něněntang kěbị haghi. I sire tantu mapulu mẹ̌sombangu keluarga, hapị, dingangu anạu sěmbaụ su sidang i sire kangerẹ. I sire harusẹ̌ makapěndang Yehuwa makěndagẹ̌ si sire bọu kapiang anạu sěmbaụ. Mạeng tala, i sire sarung mẹ̌dorong tul᷊ung su taumata asal᷊e bọu tampạ i sire kal᷊imona, katewe bal᷊inẹ Sahiding Yehuwa. (1 Kor. 15:33) Mạeng i kitẹ mẹ̌tul᷊ung tadeạu i sire mal᷊uasẹ̌ su sidang, ene něnodẹ i kitẹ sěngkapěhal᷊ẹ̌ dingangi Yehuwa gunang měndiagạ ”taumata raghị”.—Mzm. 146:9.

¹⁶ Su tempong taumata měnděndariha bědang měkẹ̌kawasa, Yesus dingangu keluargane tawe nakapẹ̌bal᷊ị sarang banuane. Kerene lai manga pengungsi orasẹ̌ ini. Katewe, piạ lai madiri mẹ̌bal᷊ị sarang banuang i sire. I Lije naul᷊ị kal᷊awokange matatimadẹ̌ apang nakasilo keluargane niperkosa arau nipate, seng madiri mẹ̌bawa manga anạ i sire mẹ̌bal᷊ị. Gunang mẹ̌tul᷊ung si sire, i kitẹ harusẹ̌ měnodẹ ’kakěndagẹ̌, tatal᷊ěntụ, dingangu kasasanạ u naung’. (1 Ptr. 3:8) Ual᷊ingu bọu nirarihang, piạ pengungsi mětẹ̌těngkahae, i sire ěndịu mamea mẹ̌běke sigěsạ i sire, ual᷊ingu madiri karingihangu manga anạ i sire. Haki u ene, kěnang pẹ̌tiněna, ’Mạeng iạ nakoạ kere i sire, iạ mapulu kerea taumata měkoạ si siạ?’—Mat. 7:12.

17. Kerea hal᷊ẹ̌ měnginjilẹ̌ botonge makahiborẹ̌ manga pengungsi?

¹⁷ Lawọ pengungsi asal᷊e bọu negara měsẹ̌sěding hal᷊ẹ̌ měnginjilẹ̌. Katewe ual᷊ingu Sahiding Yehuwa masěmangatẹ̌ měnginjilẹ̌, piạ hiwune pengungsi ’nakaringihẹ̌ habaru Kararatuang’. (Mat. 13:19, 23) Lawọ bọu i sire ”apan něngkasaghedẹ̌” nahiborẹ̌ su tempong diměnta su pěngangibadang. I sire nẹ̌bera, ”Ruata e kahěnga-hěngangbe ene sutal᷊oarang kamene.”—Mat. 11:28-30; 1 Kor. 14:25.

18, 19. Apa harusẹ̌ tahěndungang i kitẹ su tempong měnginjilẹ̌ su manga pengungsi?

¹⁸ I kitẹ harusẹ̌ pakapelesa dingangu ”pakapapentesẹ̌ko arau pakatahuěna” su tempong měnginjilẹ̌ su pengungsi. (Mat. 10:16; Baw. 22:3) Daringihẹ̌ su tempong i sire mẹ̌bisara, kụ abe pẹ̌bawěke soal u politikẹ̌. Tol᷊ẹe těgu bọu kantor cabang dingangu bọu petugas su tampạ ene tadeạu i kitẹ maliwirẹ̌ bọu silakạ. Tahěndunge lai, manga pengungsi piạ agama dingangu adate. Hakị u ene, i kitẹ harusẹ̌ masingkạ hal᷊ẹ̌ ene dingangu měngarěga pěndang i sire. Contone, taumata bọu negara wal᷊inẹ tiněnane nẹ̌tatěntang soal u pakeangu manga wawine. Hakị u ene, mạeng měnginjilẹ̌ si sire, pakeang i kitẹ abe sarang makatědụ naung i sire.

¹⁹ I kitẹ mapulu mẹ̌tul᷊ung si sire apang nasigěsạ, maning i sire bal᷊inẹ Sahiding Yehuwa. Mạeng měkoạ ene, i kitẹ nẹ̌těno tau Samaria su sasihing i Yesus. (Luk. 10:33-37) Cara kapaelange mẹ̌tul᷊ung tau wal᷊inẹ, ene kai mẹ̌bawa habarẹ̌ mapia si sire. Sěngkatau penatua seng nẹ̌tul᷊ung lawọ pengungsi nẹ̌bera, i kitẹ harusẹ̌ maul᷊ị i kitẹ kai Sahiding Yehuwa. I kitẹ lai mělahẹ timonang i kitẹ mẹ̌tul᷊ung, tadeạu i sire makaěna pělaharapẹ̌ bọu Alkitapẹ̌, bal᷊inẹ měgělị bantuan ekonomi.

20, 21. (a) Apa gunane mạeng i kitẹ mapadul᷊i su manga pengungsi? (b) Apa ěndungang i kitẹ su pěngangěndungang tuhụe?

²⁰ Mạeng i kitẹ makěndagẹ̌ su ”taumata raghị” ene sarung piạ al᷊amate. Contone, su tempong kawinge nate, saudari arenge Alganesh dingangu ěnungu katau anạe bědang darodọ, timal᷊ang bọu Eritrea ual᷊ingu dẹ̌darihang. I sire liměngang karěngụe ual᷊u ěllo limiu kěhu l᷊inggi, kụ i sire nahumpạ su Sudan. I sie naul᷊ị, ”Anạu sěmbaụ sene někoạ si kami kere keluarga. I sire něgělị kaěng, pakeang, pẹ̌tatanakeng, dingangu doitẹ̌ sasake oto. I sai mapulu měnarimạ taumata raghị kětạeng ual᷊ingu měnẹ̌němbah Mawu mẹ̌sul᷊ung? Kětạeng Sahiding Yehuwa!”—Basa Yohanes 13:35.

²¹ Kerea mẹ̌tul᷊ung manga rariọ apang timol᷊e něngal᷊ing dingangu matimadi sire? Su pěngangěndungang tuhụe, i kitẹ sarung měngěndung kerea mẹ̌tul᷊ung keluarga kerene tadeạu maněmbah si Yehuwa dingangu karal᷊uasẹ̌.