TAUNGE tau Israel měgẹ̌gělị doitẹ̌ gunang mendukung ibadah nihino. Katewe su zaman i Yesus, tau Yahudi harusẹ̌ měmaehẹ̌ lawọ pajakẹ̌, kụ ene nakakoạ biahi sire nasigěsạ.

Gunang mendukung tabernakel, kụ samurine bait, kěbị tau Yahudi apang matělang harusẹ̌ měgělị darua drakhma. Su zaman i Yesus, pajakẹ̌ ene pẹ̌paketang gunang měměli sasěmbah dingangu měngurusẹ̌ bait nikoạ i Herodes. Pirang katau Yahudi nẹ̌kiwal᷊o si Petrus apa i Yesus měmẹ̌maehẹ̌ pajakẹ̌ ene, kụ i Yesus simimbahẹ̌ tawe nẹ̌sal᷊a měmaehẹ̌ pajakẹ̌ ene. Bọu ene, i Yesus něngahạ si Petrus gunang pěngal᷊ạ doitẹ̌ kụ pěmaehẹ̌ pajakẹ̌ ene.​—Mat. 17:24-27.

Manga ělangu Mawu su tempo ene lai harusẹ̌ měgělị sepersepuluh bọu hasilu sasuang arau bọu apa nikaěbạ i sire. (Im. 27:30-32; Bil. 18:26-28) Manga těmbonangu agama naul᷊ị taumata harusẹ̌ kahěngang-hěngang měmaehẹ̌ pajakẹ̌ bọu haghing sasuang, sarang lai ”sasuang mint, adas, dingangu jintan putih”. Měmaehẹ̌ pajakẹ̌ tawe nẹ̌sal᷊a tumuhụ si Yesus. Katewe, i sie napakal᷊ahẹ̌ sipatẹ̌ munafik bọu manga ahli taurat dingangu tau Farisi.​—Mat. 23:23.

Su tempo ene lai tau Yahudi harusẹ̌ měmaehẹ̌ lawọ pajakẹ̌ su tau Roma. Contone, i sire apang piạ kintalẹ̌ harusẹ̌ měmaehẹ̌ pajakẹ̌ měpakẹ doitẹ̌ arau barang. Pajake ěndịu 20 sarang 25 persen bọu hasilu kintalẹ̌ ene. Piạ lai pajakẹ̌ kepala gunang tau Yahudi pẹ̌sěngkatau. Tau Farisi nẹ̌kiwal᷊o si Yesus soal u pajakẹ̌ ini. I sie něnodẹ kerea i kitẹ harusẹ̌ měmanda soal u pajakẹ̌. Yesus naul᷊ị, ”Hakị u ene gělị tataghuanengu Kaisarẹ̌ su Kaisarẹ̌, katewe tataghuanengu Mawu su Mawu.”​—Mat. 22:15-22.

Piạ lai pajakẹ̌ barang su tempong sumuẹ̌ arau suměbang bọu sěmbaụ tampạ. Pajakẹ̌ ene dẹ̌dorongang su pelabuhan, dal᷊enteěng, su pẹ̌sěmakengu ral᷊eng, su mukang tukadu soa arau su pasarẹ̌.

Kal᷊awọe pajakẹ̌ dẹ̌dorongang su taumata su al᷊ungu pěměrentang Roma ene sěbạe mawěhạ. Tumuhụ i Tacitus, sěngkatau pakar sejarah Roma, su kanandụu pěmamarentang Kaisar Tiberius, su tempong i Yesus ene su dunia, ”Siria dingangu Yudea, nẹ̌dorong tadeạu pajakẹ̌ pakikurang ual᷊ingu masigěsạ i sire měmaehẹ̌”.

Pajakẹ̌ ene sauneng kakạguwạe ual᷊ingu carane pajakẹ̌ ene dorongang. Hakẹ̌ gunang měnagi pajakẹ̌ ene nilelang. I sai něnawarẹ̌ karangetange sarung makaěbạ untung bọu pajakẹ̌ ene. I sie sarung měngoro taumata wal᷊inẹ gunang měnagi pajakẹ̌ su taumata, kụ taumata apang nioro lai sarung makaěbạ untung. Zakheus ěndịu lai sěngkatau měnanagi pajakẹ̌ kụ i sie piạ taumatane. (Luk. 19:1, 2) Nal᷊ahẹ, taumata mawěngsing su hal᷊ẹ̌ ini lai si sire apang měnẹ̌nagi pajakẹ̌.