1. Apa nikaěndungang i kitẹ bọu Pengkhotbah 3:1, 7?

PIRANG katau bọu i kitẹ puluang mẹ̌bisara. Sěnggạ lai puluang marěmasẹ̌. Pẹ̌sěngsul᷊ẹ, i kitẹ aramanung mělẹ̌harapẹ̌ pirang katau anạu sěmbaụ mẹ̌bisara limembong mal᷊awọ. Kụ, i kitẹ ěndịu mělẹ̌harapẹ̌ anạu sěmbaụ wal᷊inẹ mẹ̌bisara limembong mahal᷊i. Katewe sěběnarẹ̌e, kere nilahẹ su ayat tema pěngangěndungang ini, piạ tempo gunang mẹ̌bisara lai piạ tempo gunang marěmasẹ̌. (Basa Pengkhotbah 3:1, 7.)

2. I sai piạ hakẹ̌e měngatorẹ̌ cara i kitẹ měpakẹ kesanggupan mẹ̌bisara?

² Kesanggupan gunang mẹ̌bisara ene kai hadiah bọu i Yehuwa. (Kel. 4:10, 11; Why. 4:11) Bọu Hengetang’E, i Sie nẹ̌tul᷊ung si kitẹ tadeạu makaěna cara měpakẹ pakapia hadiah ene. Su pěngangěndungang ini, i kitẹ sarung měngěndung piram baụ contoh bọu Alkitapẹ̌ kụ botonge makatul᷊ung si kitẹ makasingkạ kange tempo gunang mẹ̌bisara dingangu kange tempo gunang marěmasẹ̌. I kitẹ lai sarung měmanda kerea pěndang i Yehuwa soal u apa ul᷊ịkang i kitẹ su taumata wal᷊inẹ. Humotong, mahi i kitẹ měngěndung kange i kitẹ harusẹ̌ mẹ̌bisara.

3. Tumuhụ Roma 10:14, kange i kitẹ harusẹ̌ mẹ̌bisara?

³ I kitẹ harusẹ̌ sěntiniạ sadia mẹ̌bisara soal i Yehuwa dingangu Kararatuang, su haghing tempo. (Mat. 24:14; basa Roma 10:14.) Mạeng i kitẹ měkoạ ene, i kitẹ nẹ̌těno si Yesus. Sěmbaụ alasang kahumotongange Yesus diměnta su dunia ene kai měhabarẹ̌ katěngadẹ̌ soal i Amange su taumata wal᷊inẹ. (Yoh. 18:37) Katewe, i kitẹ harusẹ̌ mẹ̌tahěndung cara i kitẹ mẹ̌bisara ene lai penting. Hakị u ene, su tempong mẹ̌bisara su taumata wal᷊inẹ soal i Yehuwa, i kitẹ harusẹ̌ ”masikome dingangu maadatẹ̌”, kụ i kitẹ lai harusẹ̌ mẹ̌timbang pěndang lai pangangimang i sire. (1 Ptr. 3:15) Bọu ene, i kitẹ tawe kětạeng mẹ̌bisara, katewe i kitẹ harusẹ̌  měněntiro, kụ mạeng botonge i kitẹ lai měmahangsang si sire.

4. Kere nilahẹ su Amsal 9:9, kerea bawerang i kitẹ botonge makatul᷊ung taumata wal᷊inẹ?

⁴ Manga penatua harusẹ̌ mẹ̌bisara mạeng i sire nakasilo sěngkatau saudara arau saudari perlu makaěbạ sasasa. Tantu, i sire sarung měmile tempo nẹ̌tatahino gunang mẹ̌bisara tadeạu tau ene tawe mamea. I sire aramanung harusẹ̌ měngampal᷊ẹ̌ sarang tawẹ apa taumata wal᷊inẹ ene sene. Manga penatua sěntiniạ mětẹ̌tawakal᷊i měndiagạ pěndangu taumata wal᷊inẹ. Katewe, i sire tawe měnahang watangeng i sire gunang měmahiạ prinsip Alkitapẹ̌ makatul᷊ung taumata wal᷊inẹ měkoạ putusang matahuěna. (Basa Amsal 9:9.) Kawe nụe penting i kitẹ harusẹ̌ bahani mẹ̌bisara su tempong perlu? Pěmanda darua contoh nẹ̌tatěntang. Humotong, sěngkatau esẹ harusẹ̌ měněgorẹ̌ manga anạe. Karuane, sěngkatau wawine harusẹ̌ tumatěngo datu seng nipileng Mawu.

5. Kange Imang Mawantugẹ̌ Eli sěběnarẹ̌e harusẹ̌ mẹ̌bisara?

⁵ Imang Mawantugẹ̌ Eli piạ darua anạe esẹ, kụ i sie sěbạe makěndagẹ̌ si rẹ̌dua. Katewe, manga anạe ene tawe měngẹ̌ngadatẹ̌ si Yehuwa. I rẹ̌dua nakoạ imang su tabernakel, kụ ene kai tugasẹ̌ penting. I rẹ̌dua tawe něpakẹ kawasa dingangu cara nihino. I rẹ̌dua tawe měngẹ̌ngarěga sasěmbah si Yehuwa. I rẹ̌dua lai měkẹ̌koạ barang amoral, kụ lawọ taumata masingkạ hal᷊ẹ̌ ene. (1 Sam. 2:12-17, 22) Tumuhụ Hukung Musa, manga anạ i Eli harusẹ̌ pateng. Katewe, i Eli kětạeng nẹ̌bisara masikome dingangu němala si rẹ̌dua tatapẹ̌ něhal᷊ẹ̌ su tabernakel. (Ul. 21:18-21) Kerea pěndang i Yehuwa su tempong nakasilo cara i Eli timatěngo masalah ene? I Sie nẹ̌bera si Eli, ”Kawe nụe i kau limembong měngadatẹ̌ manga anạu sul᷊ungu měngadatẹ̌ si Siạ?” Bọu ene, Yehuwa němutusẹ̌ gunang měgělị hukumang papate su darua anạ i Eli ene.​—1 Sam. 2:29, 34.

6. Apa kaěndungang i kitẹ bọu contoh i Eli?

⁶ Bọu contoh i Eli, i kitẹ něngěndung sěmbaụ tatěntiro penting. Mạeng i kitẹ nakasingkạ hapị arau kěluargang i kitẹ limawang hukungu Mawu, i kitẹ harusẹ̌ mẹ̌bisara si sie, kụ maul᷊ị si sie soal u standar i Yehuwa. Kụ i kitẹ harusẹ̌ mẹ̌tul᷊ung si sie makaěbạ tul᷊umang bọu manga esẹ apang nakaěbạ tugasẹ̌ bọu i Yehuwa. (Yak. 5:14) I kitẹ tantu madiri makoạ kere i Eli, limembong měngadatẹ̌ hapị arau keluarga sul᷊ungu měngadatẹ̌ si Yehuwa. Memang, i kitẹ harusẹ̌ bahani měněgorẹ̌ taumata apang někoạ sal᷊a, katewe ene piạ gunane. Kěnang pěmanda pẹ̌tatěntange contoh i Eli dingangu sěngkatau wawine Israel arenge Abigail.

7. Kawe nụe i Abigail nẹ̌bisara si Daud?

 ⁷ Abigail kai kawingu sěngkatau taghuangu ěntana makalạ arenge Nabal. Su tempong i Daud dingangu anạ buane timal᷊ang bọu Datu Saul, i sire bọu nẹ̌tanạ dingangu manga měngangahạ dombang i Nabal dingangu něndiagạ manga domba ene bọu tahapěhampasẹ̌. Apa i Nabal nakitarimakasẹ si sire? Tala. Su tempong i Daud nẹ̌dorong kaěng dingangu inumang gunang i sie lai anạ buane, i Nabal nẹ̌pědu kụ něhěkadẹ̌ si sire. (1 Sam. 25:5-8, 10-12, 14) Suwụe, i Daud němutusẹ̌ gunang měmate kěbị esẹ su wal᷊eng i Nabal. (1 Sam. 25:13, 22) Kerea tadeạu hombang ene tawe mariadi? Abigail nasadarẹ̌ ene kai tempone gunang mẹ̌bisara. Hakị u ene, i sie nẹ̌těngkawahani nẹ̌sombang dingangi Daud lai 400 esẹ piạ aghide, kụ seng lunusẹ̌ lai sěbạe pědu.

8. Apa kaěndungang i kitẹ bọu contoh i Abigail?

⁸ Su tempong i Abigail nẹ̌sombang i Daud, i sie nẹ̌bisara maadatẹ̌ dingangu bahani. I Abigail lai nẹ̌bisara dingangu cara makakoạ si Daud mapulu měkoạ apa niul᷊ịe. Maning tawe někoạ pẹ̌sasal᷊a, i Abigail nẹ̌dorong ampung si Daud. I sie naul᷊ị i sie masingkạ i Daud kai taumata mapia kụ sarung měkoạ barang nihino. Abigail lai mangimang Yehuwa sarung mẹ̌tul᷊ung si sie. (1 Sam. 25:24, 26, 28, 33, 34) Kere i Abigail, i kitẹ harusẹ̌ bahani mẹ̌bisara mạeng nakasilo piạ u měkoạ sěmbaụ hal᷊ẹ̌ kụ makakoạ si sie měkoạ pẹ̌sasal᷊a gěguwạ. (Mz. 141:5) I kitẹ harusẹ̌ maadatẹ̌, katewe lai harusẹ̌ bahani. Mạeng i kitẹ makěndagẹ̌ měgělị sasasa si sire, ene něnodẹ i kitẹ kai hapị tutune.​—Amsal 27:17.

9-10. Apa harusẹ̌ tahěndungangu manga penatua su tempong měgělị sasasa?

⁹ Manga penatua kai kahumotongange harusẹ̌ bahani mẹ̌bisara mạeng piạ taumata su sidang někoạ putusang nẹ̌sal᷊a. (Gal. 6:1) Manga penatua sadarẹ̌ i sire lai tawe nasukụ kụ ěndịu perlu makaěbạ sasasa. Katewe, manga penatua tawe měmala hal᷊ẹ̌ ene makasahaghe  si sire měněgorẹ̌ taumata apang harusẹ̌ makaěbạ disiplin. (2 Tim. 4:2; Tit. 1:9) Su tempong měgělị sasasa, manga penatua mẹ̌tawakal᷊i měpakẹ kesanggupan mẹ̌bisara gunang měněntiro dingangu cara matahuěna lai masabarẹ̌. I sire makěndagẹ̌ su anạu sěmbaụ, kụ kakěndagẹ̌ ene nakakoạ si sire mapulu mẹ̌tul᷊ung. (Amsal 13:24) Katewe, hal᷊ẹ̌ limembong penting si sire ene kai makawantugẹ̌ si Yehuwa, carane ute tumol᷊e standar’E dingangu měndiagạ sidang bọu bahaya.​—Kis. 20:28.

¹⁰ I kitẹ seng něngěndung kange i kitẹ harusẹ̌ mẹ̌bisara. Katewe, piạ tempo i kitẹ harusẹ̌ marěmasẹ̌. Kasasigěsạ apa aramanung tẹ̌tatěngong i kitẹ su tempo kerene?

11. Sasihing apa nipakẹ i Yakobus, kụ kawe nụe ene nẹ̌tatahino?

¹¹ I kitẹ masigěsạ měngatorẹ̌ bisarang i kitẹ. Měmamohẹ Alkitapẹ̌, Yakobus, něpakẹ sasihing nẹ̌tatahino gunang mělahẹ sigěsạ ene. I sie nẹ̌bera, ”Mạeng sěngkatau tawe pernah nẹ̌sal᷊a wera, i sie kai taumata nasukụ, kụ botonge měnahang kěbị badange.” (Yak. 3:2, 3) Bawera ”měnahang” su ayatẹ̌ ini mangal᷊ene tal᷊i kěkang. Tal᷊i kěkang pẹ̌pasẹ̌kang su těmbọ dingangu mohongu kawal᷊o. Su tempong sumasakene měmol᷊eng tal᷊i kěkang ene, kawal᷊one sarung měmelokẹ̌ arau maědung. Mạeng tal᷊i ene tawe těngal᷊eng matoghasẹ̌, kawal᷊o ene sarung tumal᷊ang masahawụ kụ makasilakạ kawal᷊o ene dingangu sumasakene. Kerene lai, mạeng i kitẹ tawe makaatorẹ̌ bisarang i kitẹ, ene sarung makarěntang lawọ masalah. Mahịe měmanda piram baụ situasi něnodẹ kange i kitẹ harusẹ̌ ”měmol᷊eng tal᷊i kěkang” dingangu měnahang watangeng i kitẹ tadeạu tawe mẹ̌bisara.

12. Kange i kitẹ harusẹ̌ ”měmol᷊eng tal᷊i kěkang” dingangu měnahang watangeng i kitẹ tadeạu tawe mẹ̌bisara?

¹² Apa koatengu mạeng piạ anạu sěmbaụ masingkạ sěmbaụ informasi tawe wotonge habareng su taumata wal᷊inẹ? Contone, mạeng i  kau nẹ̌sombang dingangu anạu sěmbaụ apang mětẹ̌tanạ su negeri měsẹ̌sěding hal᷊ẹ̌ i kitẹ, apa i kau sarung mẹ̌kiwal᷊o kerea hal᷊ẹ̌ i kitẹ kẹ̌koateng su negeri ene? Tantu i kau piạ timona mapia. I kitẹ makěndagẹ̌ su anạu sěmbaụ kụ mapulu masingkạ apa nariadi si sire. I kitẹ lai mapulu mẹ̌doa soal i sire. Katewe, ini kai tempone i kitẹ ”měmol᷊eng tal᷊i kěkang” dingangu měnahang watangeng i kitẹ tadeạu tawe mẹ̌bisara. Mạeng i kitẹ memaksa anạu sěmbaụ mẹ̌běke hal᷊ẹ̌ tawe wotonge běkenge, ene něnodẹ i kitẹ tawe makěndagẹ̌ si sie. Ene lai něnodẹ i kitẹ tawe makěndagẹ̌ su anạu sěmbaụ apang mětẹ̌tanạ su negeri ene, ual᷊ingu informasi kerene sarung makawahaya si sire. Tantu i kitẹ kěbị madiri makasigěsạ anạu sěmbaụ apang mětẹ̌tanạ su negeri nẹ̌sěding hal᷊ẹ̌ i kitẹ. Kerene lai, mạeng i kitẹ mětẹ̌tanạ su negeri kerene, i kitẹ madiri měgělị informasi soal u pelayanan arau haghing kegiatan Kristen.

13. Kere nilahẹ su Amsal 11:13, apa harusẹ̌ koatengu manga penatua, kụ kawe nụe?

¹³ Manga penatua harusẹ̌ tumuhụ sasasa niwohẹ su Amsal 11:13 soal u tawe měgělị informasi su taumata apang tawẹ apa hakẹ̌e gunang makasingkạ informasi ene. (Basa.) Hal᷊ẹ̌ ini aramanung masigěsạ, něngělembo mạeng penatua ene seng bọu nẹ̌kawing. Kawe nụe? Sěngkawingang měndiagạ pẹ̌kakawing i sire tatapẹ̌ matoghasẹ̌ mạeng masau mẹ̌bawěke soal u kaghaghěnggang, pěndang, dingangu apa tẹ̌tiněnang i sire. Katewe, sěngkatau penatua masingkạ i sie tawe wotonge ”měmuka rahasiang taumata wal᷊inẹ” su kawinge. Mạeng i sie měkoạ ene, taumata su sidang seng tawe mangimang si sie kụ arenge sarung mawuhụ. I sire apang nighělịkangu tanggung jawab su sidang tawe wotonge ”puluang mẹ̌konti”. (1 Tim. 3:8, catatan kaki.) Ene mangal᷊ene i sire tawe wotonge maul᷊ị sěmbaụ hal᷊ẹ̌ su sěngkatau, katewe maul᷊ị hal᷊ẹ̌ nẹ̌tatěntang su taumata wal᷊inẹ. I sire lai tawe wotonge mẹ̌sampuhẹ̌. Mạeng sěngkatau penatua makěndagẹ̌ su kawinge, i sie tawe měhabarẹ̌ informasi tawe perlu kasingkatengu kawinge.

14. Kerea kawingu penatua botonge makariagạ arengu kawinge?

¹⁴ Kawing wawinẹ botonge makariagạ arengu kawinge mạeng i sie tawe memaksa kawinge mẹ̌běke si sie soal u informasi rahasia. Mạeng kawing wawine tumol᷊e sasasa ini, i sie bal᷊inẹ kětạeng makatul᷊ung kawinge, katewe lai měngadatẹ̌ si sire apang seng nẹ̌běke rahasia ene su kawinge. Kụ, limembong penting, i sie makal᷊uasẹ̌ si Yehuwa ual᷊ingu i sie seng něndiagạ pẹ̌darame dingangu kasasěmbaụ su sidang.​—Rm. 14:19.

15. Kerea pěndang i Yehuwa su tatělu hapị i Ayub, kụ kawe nụe?

¹⁵ I kitẹ botonge makaěndung mal᷊awọ bọu bukẹ̌ Ayub soal u kerea dingangu kange mẹ̌bisara. Su apang i Ayub bọu nakahombang haghing kasasigěsạ mawěhạ, piạ ěpạ esẹ diměnta gunang měhiborẹ̌ dingangu něgělị sasasa si sie. Manga esẹ ene diọ marěngụ tawe nẹ̌bisara apa-apa. Tělung katau bọu i sire kai i Elifas, Bildad, dingangi Zofar. Su tempong bědang tawe nẹ̌bisara apa-apa, i sire tawe něpakẹ tempo ene gunang mẹ̌tiněna cara mẹ̌tul᷊ung si Ayub. Katewe, i sire nẹ̌tiněna kerea carane měnodẹ i Ayub nẹ̌sal᷊a. Ini nal᷊ahẹ bọu bawerang i sire si Ayub. Piram baụ bawerang i sire kahěngang, katewe kal᷊awokange apa niwerang i sire soal i Ayub dingangi Yehuwa ene tawe nihino dingangu kasarẹ̌. I sire něnoke i Ayub kai taumata ral᷊akị. (Ayb. 32:1-3) Kerea pěndang i Yehuwa, kụ apa nikoạ’E? Yehuwa sěbạe nẹ̌pědu su tatělu esẹ ene. I Sie nẹ̌sěbạ i sire wodokẹ̌ kụ něngoro si sire pẹ̌dorong tul᷊ung si Ayub tadeạu mẹ̌doa gunang i sire.​—Ayb. 42:7-9.

16. Apa kaěndungang i kitẹ bọu contoh ral᷊akị i Elifas, Bildad, dingangi Zofar?

¹⁶ I kitẹ nakaěndung piram baụ těntiro bọu  contoh ral᷊akị i Elifas, Bildad, dingangi Zofar. Humotong, i kitẹ tawe wotonge menghakimi anạu sěmbaụ. (Mat. 7:1-5) Katewe, i kitẹ harusẹ̌ dumaringihẹ̌ pakapia apa niwerang i sire těntal᷊ang i kitẹ bědang tawe nẹ̌bisara. Mạeng měkoạ ene, i kitẹ makaěna apa nikahombangeng i sire. (1 Ptr. 3:8) Karuane, su tempong mẹ̌bisara, i kitẹ měndiagạ bawerang i kitẹ tatapẹ̌ mapia dingangu nihino. (Ef. 4:25) Kụ katělune, Yehuwa mětẹ̌tarukira apa niul᷊ị i kitẹ su taumata wal᷊inẹ.

17. Apa wotonge kaěndungang i kitẹ bọu contoh i Elihu?

¹⁷ Esẹ kaěpạe nẹ̌tiwo si Ayub ene kai i Elihu, anạu sěngkataung i Abraham. I sie dụdaringihẹ̌ su tempong i Ayub dingangu tatělu hapịe měbẹ̌bisara. I sie kahěngang-hěngang dimaringihẹ̌ apa niul᷊ị i sire. Hakị u ene, i sie botonge měgělị sasasa mapia katewe terus terang gunang měnul᷊idẹ̌ tiněnang i Ayub. (Ayb. 33:1, 6, 17) Su tempong nẹ̌bisara, i Elihu kahumotongange mapulu mapakawantugẹ̌ si Yehuwa, bal᷊inẹ watangenge arau taumata wal᷊inẹ. (Ayb. 32:21, 22; 37:23, 24) Bọu contoh i Elihu, i kitẹ něngěndung piạ tempo gunang marěmasẹ̌ dingangu dumaringihẹ̌. (Yak. 1:19) I kitẹ lai něngěndung su tempong měgělị sasasa su taumata wal᷊inẹ, i kitẹ kahumotongange harusẹ̌ makawantugẹ̌ si Yehuwa, bal᷊inẹ watangeng i kitẹ hala.

18. Kerea měnodẹ i kitẹ měngẹ̌ngarěga hadiah kesanggupan mẹ̌bisara seng nighělị u Mawu si kitẹ?

¹⁸ I kitẹ botonge měnodẹ i kitẹ měngẹ̌ngarěga kesanggupan mẹ̌bisara mạeng i kitẹ tumol᷊e sasasang Alkitapẹ̌ soal u kange dingangu kerea mẹ̌bisara. Datu Salomo matahuěna niahạ u Mawu gunang měmohẹ, ”Mẹ̌sul᷊ungu apel wul᷊aeng su wohogẹ̌ perak, kerene lai bawera nihabarẹ̌ su tempo nẹ̌tatahino.” (Amsal 25:11) Mạeng i kitẹ dumaringihẹ̌ pakapia su tempong taumata wal᷊inẹ mẹ̌bisara, dingangu mẹ̌tiněna kal᷊imona těntal᷊ang bědang tawe nẹ̌bisara, bawerang i kitẹ sarung mẹ̌sul᷊ungu apel wul᷊aeng mạarěga dingangu mal᷊ěnggihẹ̌. Mạeng měkoạ ene, tawẹ soale mẹ̌bisara mal᷊awọ arau mahal᷊i, bawerang i kitẹ botonge makatoghasẹ̌ taumata wal᷊inẹ dingangu makal᷊uasẹ̌ si Yehuwa. (Amsal 23:15; Ef. 4:29) Ini kai cara kapaelange měnodẹ tatarimakasẹ ual᷊ingu hadiah kesanggupan mẹ̌bisara seng nighělị u Mawu si kitẹ!