1. Aramanung, apa nakakoạ i kau himěkosẹ̌ su tempong humotong němahiạ habaru Alkitapẹ̌ su taumata wal᷊inẹ?

APA i kau nakatahěndung su tempong humotong i kau nakatarimạ katěngadẹ̌? Těntirong Alkitapẹ̌ niěndungangu gampang kaěnang. I kau nẹ̌pikirẹ̌ lawọ taumata lai měnarimạ apa seng niěndungangu. I kau mangimang habarẹ̌ bọu Alkitapẹ̌ makakoạ i sire piạ pěbawiahẹ̌ limembong mal᷊uasẹ̌ orasẹ̌ ini dingangu piạ pělaharapẹ̌ mapaelẹ̌ su tempo mahi. (Mz. 119:105) Hakị u ene, i kau masěmangatẹ̌ němahiạ katěngadẹ̌ su hapị dingangu anạu sěngkataunu. Katewe apa nariadi? I kau tantu himěkosẹ̌ ual᷊ingu lawọ madiri dumaringihẹ̌ apa niweranu.

2-3. Su zaman i Yesus, apa tẹ̌tiněnangu taumata kal᷊awokange soal i Yesus dingangu habarẹ̌ lẹ̌habarenge?

² Sěběnarẹ̌e i kitẹ seng tawe huměkosẹ̌ su tempong taumata wal᷊inẹ madiri měnarimạ habarẹ̌ lẹ̌habareng i kitẹ. Su zaman i Yesus kal᷊awokange tawe něnarimạ si sie, sarang lai su tempong i sie někoạ mukjizat něnodẹ Mawu nẹ̌tul᷊ung si sie. Contone, i Yesus někoạ mukjizat saụ napakawiahẹ̌ si Lazarus, kụ taumata su tempo ene tawe makaporotesẹ̌ si sie. Maning kerene, těmbonangu Yahudi tawe něnarimạ i Yesus kai Mesias. I sire mapulu měmate si Yesus dingangi Lazarus.​—Yoh. 11:47, 48, 53; 12:9-11.

³ Yesus masingkạ kal᷊awokange taumata tawe mangimang i sie kai Mesias. (Yoh. 5:39-44) I sie nẹ̌bera su duang katau muriti Yohanes Pembaptis, ”Taumata tawe masangkong ual᷊ingu iạ ene kai taumata mal᷊unsemahẹ̌.” (Mat. 11:2, 3, 6) Kawe nụe lawọ taumata madiri si Yesus?

4. Apa sarung ěndungang i kitẹ su pěngangěndungang ini?

 ⁴ Su pěngangěndungang ini dingangu tuhụe, i kitẹ sarung měngěndung piram baụ alasang kawe nụe lawọ taumata su abad humotong tawe mangimang si Yesus. I kitẹ lai měngěndung kawe nụe orasẹ̌ ini lawọ taumata madiri měnarimạ habarẹ̌ lẹ̌habareng i kitẹ. Kụ limembong penting, i kitẹ sarung měngěndung kawe nụe i kitẹ perlu piạ pangangimang matoghasẹ̌ si Yesus tadeạu tawe masangkong.

5. Kawe nụe pirang katau taumata ěndịu nẹ̌pikirẹ̌ i Yesus bal᷊inẹ Mesias seng niriandi?

⁵ Lawọ nasangkong ual᷊ingu latar belakang i Yesus. I sire masingkạ i Yesus guru sěbạe mapaelẹ̌ kụ i sie někoạ lawọ mukjizat. Katewe, tumuhụ si sire i Yesus kětạeng anạ bọu sěngkatau basẹ̌u kalu kụ biahe masusah. I sie lai bọu Nazaret soa tawe tumanịu penting tumuhụ taumata. Natanael nakoạ sěngkatau muriti Yesus, humotong nẹ̌bera, ”Kerea hal᷊ẹ̌ mapia duměnta bọu Nazaret?” (Yoh. 1:46) Natanael ěndịu tawe tumanịu mapulu su soa tampạ pẹ̌tatanakeng i Yesus. Arau i sie nakatahěndung těbal᷊ẹ̌ su Mikha 5:2, i Mesias sarung malahirẹ̌ su Betlehem, bal᷊inẹ su Nazaret.

6. Sěběnarẹ̌e apa makatul᷊ung taumata su zaman i Yesus makakiral᷊a i Yesus kai Mesias?

⁶ Apa niul᷊ịu Hengetangu Mawu? Nabi Yesaya něněbal᷊ẹ̌ manga sědụ i Yesus tawe mẹ̌pandung ’soal u asal᷊i [Mesias]’. (Yes. 53:8) Lawọ hal᷊ẹ̌ seng nitěbal᷊ẹ̌. Mạeng i sire měnadia tempo gunang měngěndung manga hal᷊ẹ̌ ene, i sire sarung makasingkạ i Yesus nalahirẹ̌ su Betlehem kụ i sie kai hěntong i Datu Daud. (Luk. 2:4-7) Hakị u ene, tampạ i Yesus nalahirẹ̌ ene nẹ̌tatahino dingangu těbal᷊ẹ̌ su Mikha 5:2. Mạeng kerene, apa masalane? Taumata masahawụ menghakimi. I sire běga kěbị faktane. Kụ ene nakakoạ i sire nasangkong.

7. Kawe nụe orasẹ̌ ini lawọ madiri měnarimạ Sahiding Yehuwa?

⁷ Apa i kitẹ nakasilo masalah mẹ̌sul᷊ung orasẹ̌ ini? Iya. Kal᷊awokange ělang i Yehuwa bal᷊inẹ taumata kalạ, kụ bal᷊inẹ taumata penting. Hakị u ene, lawọ taumata nẹ̌pikirẹ̌, i sire kai ”taumata wiasa tawe nasikol᷊ah”. (Kis. 4:13) Pirang katau nẹ̌pěndang manga ělang i Yehuwa tawe wotonge měněntiro soal u Alkitapẹ̌ ual᷊ingu i sire tawe nẹ̌sikol᷊ah agama. Sěnggạ maul᷊ị Sahiding Yehuwa ene ”agamang tau Amerika”. Katewe, faktane kal᷊awokange Sahiding Yehuwa tawe mětẹ̌tanạ su Amerika Serikat. Piạ lai naul᷊ị Sahiding Yehuwa ene tawe mangimang si Yesus. Pira taung, ělang i Yehuwa nitoke ”ekstremis” dingangu ”mata-mata Amerika”. Ual᷊ingu lawọ taumata kětạeng nakaringihẹ̌ běke kụ běga kěbị faktane, i sire nasangkong.

8. Tumuhụ Kisah 17:11, apa harusẹ̌ koatengu pẹ̌sěngkatau gunang makasingkạ i sai ělangu Mawu orasẹ̌ ini?

⁸ Kerea tadeạu i sire tawe masangkong? I sire harusẹ̌ měmarikěsa manga faktane. Měmamohẹ Injilẹ̌ Lukas nẹ̌tawakal᷊i někoạ ene. I sie nẹ̌tawakal᷊i ”němarikěsa pakapia kěbị ene bọu tětạe”. I sie mapulu i sire apang dimaringihẹ̌ ’makasingkạ manga hal᷊ẹ̌ ene sěbạe nihino’, manga hal᷊ẹ̌ seng nikaringihang i sire soal i Yesus. (Luk. 1:1-4) Tau Yahudi su Berea mẹ̌sul᷊ung i Lukas. Su tempong humotong i sire nakaringihẹ̌ habarẹ̌ mapia soal i Yesus, i sire němarikěsa Manga Bukẹ̌ Ibrani gunang makasingkạ habarẹ̌ ene kahěngang. (Basa Kisah 17:11.) Kerene lai taumata orasẹ̌ ini. I sire perlu měmarikěsa manga faktane. I sire harusẹ̌ mapẹ̌sul᷊ung apa nitěntirong ělangu Mawu dingangu apa niul᷊ịu Alkitapẹ̌. I sire lai perlu měngěndung apa  seng nikoạu manga ělang i Yehuwa su zaman modern. Mạeng i sire měmarikěsa manga fakta soal u sěmbaụ hal᷊ẹ̌, i sire tawe měmala prasangka arau apa niul᷊ịu taumata makakoạ si sire mẹ̌bingọ.

9. Apa nariadi su tempong i Yesus madiri měnodẹ tatiala bọu sorga?

⁹ Pirang katau su zaman i Yesus tawe puas su apa nitěntirone. I sire mapulu limembong mal᷊awọ. I sire nẹ̌dorong si Yesus měgělị ”sěmbaụ tatiala bọu sorga” gunang měnodẹ i sie kai Mesias. (Mat. 16:1) Aramanung, i sire nẹ̌dorong ene ual᷊ingu tawe nakaěna Daniel 7:13, 14. Katewe, si Yehuwa ene bal᷊inẹ tempone gunang měngganapẹ̌ těbal᷊’E. Apa nitěntirong i Yesus ene sěběnarẹ̌e seng makakoạ i sire mangimang i sie kai Mesias. Ual᷊ingu i Yesus madiri měnodẹ tatiala kere dẹ̌dorongang, i sire nasangkong.​—Mat. 16:4.

10. Kerea i Yesus něngganapẹ̌ apa niwohẹ i Yesaya soal i Mesias?

¹⁰ Apa niul᷊ịu Hengetangu Mawu? Nabi Yesaya němohẹ soal i Mesias, ”I sie tawe mẹ̌pal᷊ehe arau mẹ̌bera, tingihe tawe karingihang su ral᷊eng.” (Yes. 42:1, 2) Yesus melayani bal᷊inẹ tadeạu taumata mẹ̌dalo si sie. I sie tawe někoạ tampạ ibadah gaghaguwạ, tawe něpakẹ pakeang khusus, arau mapulu kuiang dingangu titelu těmbonangu agama. Su kanandụu tempo i sie diadili, Yesus madiri měkoạ mukjizat gunang mapakal᷊uasẹ̌ si Datu Herodes maning pěbawiahe su ral᷊ungu bahaya. (Luk. 23:8-11) Yesus někoạ mukjizat, katewe limembong penting si sie ene kai měhabarẹ̌ habarẹ̌ mapia. I sie nẹ̌bera su manga murite, ”Gunang ene iạ diměnta.”​—Mrk. 1:38.

11. Tiněna nẹ̌sal᷊a apa piạ su taumata orasẹ̌ ini?

¹¹ Apa i kitẹ nakasilo masalah mẹ̌sul᷊ung orasẹ̌ ini? Iya. Orasẹ̌ ini, lawọ tampạ pěngangibadang gěguwạ dingangu dekorasi mal᷊ěghadẹ̌, manga těmbonangu agama piạ titelẹ̌ daringihang penting, dingangu manga perayaan kụ kal᷊awokange taumata běga bọu apa asal᷊u perayaan ene. Katewe, taumata apang diměnta su pěngangibadang  ene tawe něngěndung mal᷊awọ soal u Mawu dingangu kapulu-Ne. I sire apang diměnta su pěngangibadang i kitẹ, něngěndung soal u apa ikẹ̌kapulung i Yehuwa gunang koateng i kitẹ. Banalang Kararatuang i kitẹ burěsi dingangu sederhana, kụ tawẹ apa dekorasi mal᷊ěghadẹ̌. I sire apang nakoạ měngangahạ tawẹ apa pakeang khusus dingangu tawẹ apa titelẹ̌ daringihang penting. Apa tẹ̌těntirong dingangu pẹ̌pangimangeng i kitẹ dasare bọu Alkitapẹ̌. Katewe, lawọ nasangkong ual᷊ingu nẹ̌pikirẹ̌ cara i kitẹ měngibadah ene tumanịu sederhana, kụ apa tẹ̌těntirong i kitẹ tawe nẹ̌tatahino dingangu apa mapulu daringihang i sire.

12. Kere nilahẹ su Ibrani 11:1, 6, apa harusẹ̌ makoạ dasaru pangangimang i kitẹ?

¹² Kerea tadeạu i kitẹ tawe masangkong? Rasul Paulus naul᷊ị su tau Kristen su Roma, ”Taumata kětạeng mangimang su apang bọu nakaringihẹ̌ habarẹ̌ ene, kụ habarẹ̌ ene nikaringihang su tempong piạ u něhabarẹ̌ soal i Kristus.” (Rm. 10:17) Hakị u ene, i kitẹ perlu měnoghasẹ̌ pangangimang carane měngěndung Alkitapẹ̌, bal᷊inẹ tumol᷊e acara agama tawe nẹ̌tatahino dingangu Alkitapẹ̌, tawẹ soale kerea kasadadạe acarane. I kitẹ harusẹ̌ piạ pangangimang matoghasẹ̌ kụ dasare kasingkạ nihino ual᷊ingu ”mạeng tawẹ apa pangangimang, taumata tawe makal᷊uasẹ̌ Mawu”. (Basa Ibrani 11:1, 6.) Hakị u ene, i kitẹ tawe perlu tatiala makạlaherang bọu sorga gunang měnodẹ i kitẹ seng nakaěbạ katěngadẹ̌. Měngěndung pakapia manga těntirong Alkitapẹ̌ makatoghasẹ̌ pangangimang ene seng botonge makoạ bukti i kitẹ nakaěbạ katěngadẹ̌ dingangu měmatạ pěndang ragu.

13. Apa nakakoạ lawọ taumata tawe něnarimạ si Yesus?

¹³ Su zaman i Yesus, manga muriti Yohanes Pembaptis nẹ̌bingọ ual᷊ingu manga muriti Yesus tawe nẹ̌puasa. Yesus nělahẹ su tempong i sie bědang biahẹ̌, i sire tawe harusẹ̌ mẹ̌puasa. (Mat. 9:14-17) Maning  kerene, tau Farisi dingangi sire apang mawěngsing si Yesus něngutukẹ̌ si sie ual᷊ingu tawe timol᷊e tradising i sire. I sire nẹ̌pědu su tempong i Yesus napakapia taumata masakị su ěllong Sabatẹ̌. (Mrk. 3:1-6; Yoh. 9:16) I sire nẹ̌pěndang i sire sěbạe měngẹ̌ngarěga ěllong Sabatẹ̌, katewe su tempo mẹ̌sul᷊ung někoạ bisnisẹ̌ su bait ene tawe nẹ̌sal᷊a si sire. I sire sěbạe nẹ̌pědu su tempong i Yesus něngutukẹ̌ si sire ual᷊ingu hal᷊ẹ̌ ene. (Mat. 21:12, 13, 15) Kụ i sire apang nihabareng i Yesus su sinagoga su Nazaret sěbạe nẹ̌pědu su tempong i Yesus něpakẹ manga contoh bọu sejarah Israel gunang měnodẹ i sire kai maobotẹ̌ dingangu tawẹ apa pangangimang. (Luk. 4:16, 25-30) Kakanoạ i Yesus kụ tawe napikirẹ̌ si sire ene nakakoạ lawọ taumata nasangkong.​—Mat. 11:16-19.

14. Kawe nụe i Yesus něngutukẹ̌ tradisi tawe nẹ̌tatahino dingangu Hengetangu Mawu?

¹⁴ Apa niul᷊ịu Hengetangu Mawu? Yehuwa něpakẹ si Yesaya kụ nẹ̌bera, ”Umatẹ̌ ini mẹ̌těngkarani si Siạ kětạeng su mohong kụ měngadatẹ̌ si Siạ kětạeng su wiwihẹ̌, Katewe naung i sire marau bọu Iạ; i sire matakụ si Siạ kětạeng ual᷊ingu tumol᷊e parentang taumata seng nitěntiro si sire.” (Yes. 29:13) Seng nihino i Yesus něngutukẹ̌ tradising taumata ual᷊ingu tawe nẹ̌tatahino dingangu Hengetangu Mawu. I sire apang nẹ̌pikirẹ̌ tradisi dingangu atorangu taumata ene limembong penting bọu Hengetangu Mawu sěběnarẹ̌e tawe něnarimạ si Yehuwa dingangi Mesias seng nirolohẹ̌.

15. Kawe nụe lawọ taumata orasẹ̌ ini madiri su Sahiding Yehuwa?

¹⁵ Apa i kitẹ nakasilo masalah mẹ̌sul᷊ung orasẹ̌ ini? Iya. Lawọ lusiang ual᷊ingu Sahiding Yehuwa tawe timol᷊e perayaan bọu tradisi tawe nẹ̌tatahino dingangu Alkitapẹ̌ kere hari jadi lai Natalẹ̌. Piạ u nẹ̌pědu su tempong Sahiding Yehuwa tawe timol᷊e perayaan nasional arau tawe timol᷊e kebiasaan měhampugẹ̌ tawe nẹ̌tatahino dingangu Alkitapẹ̌. I sire apang nasangkong ual᷊ingu hal᷊ẹ̌ ini ěndịu mangimang ibadang i sire tarimakengu Mawu. Katewe, i sire tawe makal᷊uasẹ̌ Mawu mạeng měmile tradising dunia sul᷊ungu těntiro su Alkitapẹ̌.​—Mrk. 7:7-9.

16. Tumuhụ Mazmur 119:97, 113, 163-165, apa harusẹ̌ koateng i kitẹ, kụ i kitẹ harusẹ̌ mẹ̌těngkarau bọu apa?

¹⁶ Kerea tadeạu i kitẹ tawe masangkong? Kakěndagi kitẹ harusẹ̌ pakatoghasẹ̌ su prinsip dingangu hukung i Yehuwa. (Basa Mazmur 119:97, 113, 163-165.) Mạeng i kitẹ makěndagẹ̌ si Yehuwa, i kitẹ tawe měnarimạ tradisi tawe makal᷊uasẹ̌ si Sie. I kitẹ tawe měmala maning apa makasahaghe kakěndagi kitẹ si Yehuwa.

17. Apa lẹ̌harapengu lawọ taumata su zaman i Yesus kụ nakakoạ i sire nasangkong?

¹⁷ Pirang katau su zaman i Yesus mapulu piạ perubahan su hal᷊ẹ̌u politikẹ̌. I sire mělẹ̌harapẹ̌ i Mesias mapakawebasẹ̌ si sire bọu pěměrentang Roma. Katewe, su tempong i sire nẹ̌tawakal᷊i měhengkẹ si Yesus makoạ datung i sire, i sie madiri. (Yoh. 6:14, 15) Manga imang dingangu taumata wal᷊inẹ matakụ i Yesus sarung měmal᷊ui politikẹ̌. Ual᷊ingu ene makakoạ tau Roma mẹ̌pědu kụ měngal᷊ạ wewenang seng nighělị su manga imang. Katatakụ i sire su hal᷊ẹ̌ politikẹ̌ kerene nakakoạ lawọ tau Yahudi nasangkong.

18. Těbal᷊ẹ̌ sude soal i Mesias tawe pẹ̌pandungangu lawọ taumata?

¹⁸ Apa niul᷊ịu Hengetangu Mawu? Maning piạ lawọ těbal᷊ẹ̌ něnodẹ i Mesias sarung makoạ Pejuang sěntiniạ makauntung,  těbal᷊ẹ̌ wal᷊inẹ něnodẹ i sie harusẹ̌ mate kal᷊imona gunang měněbusẹ̌ dosang i kitẹ. (Yes. 53:9, 12) Hakị u ene, kawe nụe tau Yahudi piạ tiněna nẹ̌sal᷊a soal i Mesias? Su zaman i Yesus, i sire tawe němanda manga těbal᷊ẹ̌ wal᷊inẹ kụ tawe nẹ̌diandi sarung mapakasue masalang i sire su tempo ene.​—Yoh. 6:26, 27.

19. Apa lẹ̌harapengu lawọ taumata orasẹ̌ ini kụ nakakoạ i sire nasangkong?

¹⁹ Apa i kitẹ nakasilo masalah mẹ̌sul᷊ung orasẹ̌ ini? Iya. Lawọ taumata orasẹ̌ ini nasangkong ual᷊ingu i kitẹ madiri tumol᷊e politikẹ̌. I sire mělẹ̌harapẹ̌ i kitẹ měmile su pemilihan umum. Katewe, mạeng i kitẹ měmile taumata makoạ těmbonang i kitẹ, i kitẹ tawe něnarimạ si Yehuwa. (1 Sam. 8:4-7) Pirang katau lai ěndịu nẹ̌pěndang i kitẹ perlu měmangung sikol᷊ah, rumah sakitẹ̌, dingangu měkoạ manga hal᷊ẹ̌ mapaelẹ̌ wal᷊inẹ gunang taumata. I sire nasangkong ual᷊ingu i kitẹ fokus su hal᷊ẹ̌ měnginjilẹ̌, bal᷊inẹ mapakasue manga masalah su dunia.

20. Kere niwerang i Yesus su Matius 7:21-23, apa nakoạ kahumotongange si kitẹ?

²⁰ Kerea tadeạu i kitẹ tawe masangkong? (Basa Matius 7:21-23.) Kahumotongange si kitẹ ene kai měkoạ hal᷊ẹ̌ seng niparentang i Yesus si kitẹ. (Mat. 28:19, 20) Abe sarang i kitẹ sibukẹ̌ mapakasue manga masalah su dunia ini. I kitẹ makěndagẹ̌ si sire dingangu padul᷊i su manga masalah nikahombangeng i sire. Katewe, i kitẹ masingkạ cara kapaelange mẹ̌tul᷊ung si sire ene kai měněntiro soal u Kararatuangu Mawu dingangu mẹ̌tul᷊ung si sire tadeạu mědal᷊ahapị dingangi Yehuwa.

21. I kitẹ harusẹ̌ mẹ̌tawakal᷊i měkoạ apa?

²¹ Su pěngangěndungang ini, i kitẹ seng něngěndung ěpạ batu makasangkong kụ nakakoạ lawọ taumata su abad humotong madiri si Yesus dingangu nakakoạ pirang katau taumata orasẹ̌ ini madiri měnarimạ manga tumatol᷊eng i Yesus. Katewe, apa i kitẹ kětạeng mẹ̌těngkarau bọu manga hal᷊ẹ̌ ene? Tala. Su pěngangěndungang tuhụe i kitẹ sarung měngěndung ěpạ batu makasangkong wal᷊inẹ. Mahịe i kitẹ mẹ̌tawakal᷊i tawe masangkong dingangu měndiagạ pangangimang tatapẹ̌ matoghasẹ̌.