Langsung ke konten

Langsung ke daftar isi

PĚNGANGĚNDUNGANG 48

”Měmanda Matul᷊idẹ̌” sarang Pěbawiahẹ̌ su Tempo Mahi

”Měmanda Matul᷊idẹ̌” sarang Pěbawiahẹ̌ su Tempo Mahi

”Matanu harusẹ̌ měmanda matul᷊idẹ̌ sarang mukane, pěmandạe pakatul᷊idẹ̌ sarang mukane.”​—AMSAL. 4:25.

KAKANTARỊ 77 Tualagẹ̌ Siměnang su Kararěndung

TINJAUAN *

1-2. Kerea i kitẹ botonge tumol᷊e sasasa kạbawohẹ su Amsal 4:25? Gělịko contone.

KĚNANG pẹ̌tiněna tatělu contoh ini. Sěngkatau saudari maghurang nẹ̌tiněna manga hal᷊ẹ̌ mapia seng nikapěndangenge su tempo seng nal᷊iu. Maning pěbawiahe orasẹ̌ ini limembong masigěsạ, i sie turusẹ̌ někoạ apa wotonge ikakoạe gunang Yehuwa. (1 Kor. 15:58) Ěllo-ěllo i sie mětẹ̌tiněna i sie dingangu taumata ikẹ̌kěndage seng měbẹ̌biahẹ̌ su Firdaus. Saudari wal᷊inẹ nẹ̌tahěndung kerea anạu sěmbaụe seng nakatědụ naunge, katewe i sie němile tawe turusẹ̌ mẹ̌tahěndung hal᷊ẹ̌ ene. (Kol. 3:13) Sěngkatau saudara nakatahěndung pẹ̌sasal᷊a seng nikoạe, katewe orasẹ̌ ini i sie nẹ̌tawakal᷊i tatapẹ̌ masatia si Yehuwa.​—Mz. 51:10.

2 Hal᷊ẹ̌ mẹ̌sul᷊ung apa piạ su tatělu tau Kristen ini? I sire kěbị nakatahěndung apa nariadi su tempo seng nal᷊iu, katewe i sire tawe turusẹ̌ nẹ̌tahěndung hal᷊ẹ̌ ene. I sire ’němanda matul᷊idẹ̌’ sarang pěbawiahẹ̌ su tempo mahi.​—Basa Amsal 4:25.

3. Kawe nụe i kitẹ harusẹ̌ turusẹ̌ ”měmanda matul᷊idẹ̌” sarang pěbawiahẹ̌ su tempo mahi?

3 Kawe nụe penting ”měmanda matul᷊idẹ̌” sarang pěbawiahẹ̌ su tempo mahi? Taumata tawe makaral᷊eng mạeng i sie turusẹ̌ měmẹ̌manda sarang bělakange. I kitẹ lai tawe makakoạ kemajuan su hal᷊ẹ̌ i Yehuwa mạeng turusẹ̌ mětẹ̌tahěndung apa seng nal᷊iu.​—Luk. 9:62.

4. Apa sarung ěndungang i kitẹ su pěngangěndungang ini?

4 Su pěngangěndungang ini, i kitẹ sarung měngěndung tatělu sedẹ makakoạ si kitẹ turusẹ̌ mětẹ̌tahěndung apa seng nal᷊iu. Ene kai: (1) kenangan mapaelẹ̌, (2) pěndang pědu, dingangu (3) pěndang nẹ̌sal᷊a tumanịu gěguwạ. Su tatělu hal᷊ẹ̌ ini, i kitẹ sarung měmanda kerea prinsip Alkitapẹ̌ makatul᷊ung si kitẹ tawe turusẹ̌ mẹ̌tahěndung ”manga hal᷊ẹ̌ su bělakange” katewe turusẹ̌ mẹ̌tahěndung ”manga hal᷊ẹ̌ su mukane”.​—Flp. 3:13.

ABE TURUSẸ̌ MẸ̌TAHĚNDUNG HAL᷊Ẹ̌ MAPIA SU TEMPONG TAMAI

Apa makakoạ si kitẹ tawe turusẹ̌ mẹ̌tiněna soal u pěbawiahẹ̌ su tempo mahi? (Pěmanda paragraf 5, 9, 13) *

5. Pengkhotbah 7:10 něgělị laingatẹ̌ si kitẹ soal u bahaya apa?

5 Basa Pengkhotbah 7:10. Pěmanda ayatẹ̌ ini tawe naul᷊ị nẹ̌sal᷊a mạeng mẹ̌kiwal᷊o, ”Kawe nụe kangerẹ mapaelẹ̌?” Kenangan mapaelẹ̌ ene kai hadiah bọu i Yehuwa. Katewe, ayatẹ̌ ini naul᷊ị, ”Abe mẹ̌běra, ’Kawe nụe kangerẹ limembong mapaelẹ̌ sul᷊ungu orasẹ̌ ini?’” Ayatẹ̌ ini mẹ̌sul᷊ungu naul᷊ị piạ bahaya mạeng i kitẹ mapẹ̌sul᷊ung keadaan i kitẹ kangerẹ dingangu orasẹ̌ ini, kụ maul᷊ị kěbị apa nariadi orasẹ̌ ini kai dal᷊akị. Terjemahan Alkitapẹ̌ wal᷊inẹ nẹ̌bera soal u ayatẹ̌ ini, ”Abe sarang mẹ̌kiwal᷊o, ’Kawe nụe kangerẹ kai limembong mapaelẹ̌?’ Ene kai kakiwal᷊o wodokẹ̌.”

Su apang bọu něněntang Misirẹ̌, pẹ̌sasal᷊a apa nikoạ u tau Israel? (Pěmanda paragraf 6)

6. Kawe nụe tawe matahuěna mạeng i kitẹ turusẹ̌ mẹ̌tiněna pěbawiahi kitẹ su tempo seng nal᷊iu ene limembong mapaelẹ̌? Gělịko contone.

6 Kawe nụe tawe matahuěna mạeng i kitẹ turusẹ̌ mẹ̌tiněna pěbawiahi kitẹ su tempong tamai kai limembong mapaelẹ̌? Mẹ̌tiněna soal u apa seng nal᷊iu ene makakoạ si kitẹ kětạeng mẹ̌tiněna manga hal᷊ẹ̌ mapaelẹ̌ kụ miwul᷊e dingangu kasasigěsạ nikahombangeng i kitẹ su tempong tamai. Contone, kěnang pẹ̌tiněna soal u tau Israel su tempong tamai. Su apang siměbang bọu Misirẹ̌, i sire masahawụ niwul᷊e kasasigěsạ i sire. I sire turusẹ̌ nẹ̌tiněna soal u kaěng matemang kẹ̌kanengang i sire su Misirẹ̌. I sire naul᷊ị, ”Kangerẹ su Misirẹ̌, i kami biasa kụkaěng kinạ kụ tawe harusẹ̌ měmaehẹ̌, lai katimu, semangka, daong bawang, langsuna mahamụ, dingangu langsuna mawira!” (Bil. 11:5) Katewe, apa i sire kahěngang-hěngang ”tawe harusẹ̌ měmaehẹ̌”? Sěběnarẹ̌e tau Israel harusẹ̌ měmaehẹ̌ dingangu arěga sěbạe mal᷊ěghadẹ̌. Su tempo ene, i sire nakoạ ělang su Misirẹ̌. (Kel. 1:13, 14; 3:6-9) Katewe, samurine i sire niwul᷊e kasasigěsạ nikapěndangeng i sire. I sire němile turusẹ̌ nẹ̌tahěndung manga hal᷊ẹ̌ mapia seng nal᷊iu, sul᷊ungu mẹ̌tahěndung manga hal᷊ẹ̌ mapaelẹ̌ seng nikoạ i Yehuwa gunang i sire. Hakị u ene, Yehuwa tawe mal᷊uasẹ̌ si sire.​—Bil. 11:10.

7. Apa nakatul᷊ung sěngkatau saudari tadeạu tawe turusẹ̌ mẹ̌tahěndung apa seng nal᷊iu?

7 Kerea tadeạu i kitẹ tawe masedẹu kenangan mapaelẹ̌? Kěnang pẹ̌tiněna contoh sěngkatau saudari něnětạ něhal᷊ẹ̌ su Betel Brooklyn taung 1945. Pira taung bọu ene, i sie nẹ̌kawing dingangu sěngkatau saudara mělẹ̌hal᷊ẹ̌ su Betel, kụ taunge i rẹ̌dua sěngkasio nẹ̌tahamawu si Yehuwa. Katewe, su taung 1976, kawinge nasakị. Saudari ene nẹ̌běke su tempong kawinge nakasingkạ i sie seng maraning mate, i sie něgělị sasasa makatul᷊ung saudari ene mạeng i sie seng nate. Kawinge naul᷊ị su saudari ene, ”Pẹ̌kakawing i kaduạ mal᷊uasẹ̌. Lawọ taumata tawe nakapěndang ene.” Katewe, i sie lai naul᷊ị, ”I kau tantu tawe miwul᷊e manga hal᷊ẹ̌ mapaelẹ̌ seng nikoạ i kaduạ sěngkasio. Maning kerene, abe turusẹ̌ mẹ̌tahěndung hal᷊ẹ̌ ene. Mạeng tempo seng kakạl᷊iune, kasasusang naungu lai sarung mailang. Abe makadodọ naung, kụ abe mapẹ̌sal᷊ang watangengu. Pẹ̌tahěndungke manga hal᷊ẹ̌ seng nikoạ i kaduạ sěngkasio su tempong někoạ hal᷊ẹ̌ i Yehuwa. . . . Manga kenangan mapaelẹ̌ ene kai hadiah bọu Mawu si kaduạ.” Sasasa ene sěbạe mapaelẹ̌.

8. Kerea saudaring i kitẹ nakaěbạ gunane ual᷊ingu tawe turusẹ̌ nẹ̌tahěndung apa seng nal᷊iu?

8 Saudaring i kitẹ ene turusẹ̌ nẹ̌tahěndung bawerang kawinge. I sie masatia nẹ̌tahamawu si Yehuwa sarang i sie nate umurẹ̌ 92 su taunge. Su tempong bědang biahẹ̌, i sie nẹ̌bera, ”Su tempong iạ nẹ̌tahěndung 63 su taunge su dinas sepenuh waktu, iạ botonge makawera pěbawiahẹ̌ku sěbạe mal᷊uasẹ̌.” Kawe nụe? I sie nẹ̌bera, ”Nakakoạ pěbawiahẹ̌ku mal᷊uasẹ̌ ene kai pẹ̌dal᷊ahapị dingangu anạu sěmbaụ lai pělaharapẹ̌ měbiahẹ̌ dingangu anạu sěmbaụ su firdaus su dunia apidu mẹ̌tahamawu su Měndariading i kitẹ, Mawu tutune, Yehuwa, sarang karěngụe.” * I kitẹ botonge makaěndung mal᷊awọ bọu saudari ini ual᷊ingu i sie turusẹ̌ mětẹ̌tahěndung dianding Yehuwa.

ABE TURUSẸ̌ MẸ̌PĚDU SU TAUMATA WAL᷊INẸ

9. Kere nilahẹ su Imamat 19:18, su tempo kerea i kitẹ aramanung masigěsạ měgělị ampung su tau seng nakakoạ si kitẹ nẹ̌pědu?

9 Basa Imamat 19:18. Pẹ̌sěngsul᷊ẹ, i kitẹ masigěsạ měgělị ampung su anạu sěmbaụ, su hapị, arau su keluarga apang nakakoạ si kitẹ nẹ̌pědu. Contone, sěngkatau saudari nitokengu saudari wal᷊inẹ, wade i sie kai nẹ̌tako roitu saudari ene. Samurine, saudari něnoke si sie ene nẹ̌dorong ampung, katewe saudari seng nakoạ korban ene turusẹ̌ nẹ̌tahěndung apa seng nariadi. Apa i kau bọu nakapěndang kerene? Maning i kitẹ tawe nakahombang situasi mẹ̌sul᷊ung, lawọ bọu i kitẹ tantu sarung mẹ̌pědu kụ masigěsạ měgělị ampung su tau seng nakatědụ naung i kitẹ.

10. Apa makatul᷊ung si kitẹ su tempong i kitẹ natědụ naung?

10 Apa makatul᷊ung si kitẹ mạeng i kitẹ natědụ naung? Sěmbaụ hal᷊ẹ̌ makatul᷊ung ene kai mạeng mẹ̌tahěndung i Yehuwa nakasilo kěbị haghi. I Sie masingkạ apa nariadi si kitẹ, sarang lai barang tawẹ adile nikahombangeng i kitẹ. (Ibr. 4:13) I Sie nakapěndang kasasigěsạ i kitẹ. (Yes. 63:9) Kụ i Sie nẹ̌diandi sarung mapakailang kěbị kasasigěsạ ual᷊ingu barang tawẹ adile nikahombangeng i kitẹ.​—Why. 21:3, 4.

11. Apa gunane mạeng i kitẹ seng tawe mẹ̌pědu?

11 I kitẹ lai mapulu mẹ̌tahěndung mạeng i kitẹ seng tawe mẹ̌pědu, i kitẹ sarung makaěbạ gunane. Ene nikapěndangengu saudari nakoạ korban kanini. Samurine, i sie seng tawe nẹ̌pědu. I sie nasadarẹ̌ mạeng i kitẹ měgělị ampung su taumata wal᷊inẹ, Yehuwa lai sarung měgělị ampung si kitẹ. (Mat. 6:14) Saudari kanini masingkạ apa nikoạ u saudari něnoke si sie ene nẹ̌sal᷊a, katewe i sie němile gunang měngědo mẹ̌pědu. Hasile, saudari ene limembong mal᷊uasẹ̌ kụ botonge tatapẹ̌ fokus mẹ̌tahamawu si Yehuwa.

ABE TURUSẸ̌ MẸ̌PĚNDANG NẸ̌SAL᷊A

12. Apa wotonge kaěndungang i kitẹ bọu 1 Yohanes 3:19, 20?

12 Basa 1 Yohanes 3:19, 20. I kitẹ kěbị pẹ̌sěngsul᷊ẹ nakapěndang nẹ̌sal᷊a. Contone, pirang katau nakapěndang nẹ̌sal᷊a ual᷊ingu pẹ̌sasal᷊a seng nikoạ i sire těntal᷊ang bědang tawe něngěndung Alkitapẹ̌. Sěnggạ lai nakapěndang nẹ̌sal᷊a ual᷊ingu pẹ̌sasal᷊a nikoạ i sire su apang bọu nibaptisẹ̌. (Rm. 3:23) Tantu, i kitẹ mapulu měkoạ barang nihino. Katewe, ”i kitẹ kěbị masau měkoạ pẹ̌sasal᷊a”. (Yak. 3:2; Rm. 7:21-23) Maning pěndang nẹ̌sal᷊a makasusah naung, ene lai piạ gunane. Kawe nụe? Ene makakoạ si kitẹ měmal᷊ui kakanoạ dingangu mẹ̌tawakal᷊i tawe saụ měkoạ pẹ̌sasal᷊ang i kitẹ.​—Ibr. 12:12, 13.

13. Kawe nụe i kitẹ harusẹ̌ maingatẹ̌ su sedẹ pěndang nẹ̌sal᷊a tumanịu gěguwạ?

13 Katewe, i kitẹ aramanung piạ pěndang nẹ̌sal᷊a tumanịu gěguwạ. Ene kai turusẹ̌ piạ pěndang nẹ̌sal᷊a maning i kitẹ seng nẹ̌tobatẹ̌ kụ Yehuwa seng něnodẹ i Sie seng něgělị ampung si kitẹ. Pěndang nẹ̌sal᷊a kerene makawahaya. (Mz. 31:10; 38:3, 4) Kawe nụe? Kěnang pẹ̌tiněna contoh sěngkatau saudari piạ pěndang nẹ̌sal᷊a tumanịu gěguwạ ual᷊ingu dosane su tempong tamai. I sie nẹ̌bera, ”Iạ nẹ̌pěndang, maning iạ něhal᷊ẹ̌ masěghadẹ̌ gunang Yehuwa, ene tawẹ gunane ual᷊ingu iạ sarung tawe masal᷊amatẹ̌.” Lawọ bọu i kitẹ aramanung piạ pěndang mẹ̌sul᷊ung kerene. Hakị u ene, sěbạe penting gunang maingatẹ̌ su sedẹ pěndang nẹ̌sal᷊a tumanịu gěguwạ. Kawe nụe? Ual᷊ingu Setang sarung sěbạe mal᷊uasẹ̌ mạeng i kitẹ měngědo mẹ̌tahamawu si Yehuwa sěmbal᷊ia Yehuwa seng něgělị ampung si kitẹ.​—Bandingkan 2 Korintus 2:5-7, 11.

14. Kerea i kitẹ botonge mangimang Yehuwa mapulu měgělị ampung si kitẹ?

14 Katewe, i kitẹ aramanung mětẹ̌tiněna, ’Kerea iạ botonge mangimang Yehuwa mapulu měgělị ampung si siạ?’ Sěběnarẹ̌e, mạeng i kitẹ mẹ̌kiwal᷊o kerene, ene něnodẹ Yehuwa botonge makaampung si kitẹ. Pul᷊one taung nal᷊iu, sěmbaụ artikel su Menara Pengawal nẹ̌bisara soal u kerea pěndang i kitẹ mạeng su tempong tamai i kitẹ piạ kebiasaan dal᷊akị kụ orasẹ̌ ini i kitẹ saụ někoạ ene. Artikel ene nẹ̌bera, ”Abe kailangengu pělaharapẹ̌. Abe mẹ̌pěndang i kau někoạ dosa tawe kaampungang. Setang mapulu i kau mẹ̌pěndang kerene. Sěběnarẹ̌e, su tempong i kau nasusah naung ual᷊ingu někoạ pẹ̌sasal᷊a ene, ene něnodẹ i kau bal᷊inẹbe taumata ral᷊akị kụ Yehuwa botonge makaampung pẹ̌sasal᷊anu. Tatapẹ̌e masanạ naung dingangu turusẹ̌ pẹ̌doa su Mawu tadeạu měgělị ampung si kau, mẹ̌tul᷊ung si kau piạ hati nurani wurěsi, dingangu mẹ̌tul᷊ung si kau měngědo měkoạ pẹ̌sasal᷊a ene. Anạ kadodọ sarung turusẹ̌ makitul᷊ung si papạe maning i sie nakahombang masalah mẹ̌sul᷊ung. Hakị u ene, turusẹ̌e pẹ̌dorong tul᷊ung si Yehuwa kụ i Sie sarung mẹ̌tul᷊ung si kau ual᷊ingu i Sie matal᷊ěntụ.”

15-16. Kerea pěndangu pirang katau ělangu Mawu su tempong nakasingkạ Yehuwa mapulu měgělị ampung si sire?

15 Lawọ ělang i Yehuwa nahiborẹ̌ su apang nakasingkạ Yehuwa mapulu měgělị ampung si sire. Contone, pira taung tamai, sěngkatau saudara nẹ̌basa pengalaman su seri ”Alkitab Mengubah Kehidupan”, kụ ene nakatul᷊ung si sie. Su artikel ene, sěngkatau saudari nẹ̌bera ual᷊ingu manga hal᷊ẹ̌ dal᷊akị nariadi su pěbawiahe su tempong tamai, i sie masigěsạ mangimang Yehuwa kuměndagẹ̌ si sie. I sie turusẹ̌ nakapěndang ene maning seng taunge nibaptisẹ̌. Katewe, su apang nẹ̌tiněna soal u tatěbusẹ̌, saudari ene nangimang Yehuwa makěndagẹ̌ si sie. *

16 Kerea pengalaman saudari ene nakatul᷊ung saudara ene? Saudara ene němohẹ, ”Su tempong iạ mangudạ, iạ kecanduan pornografi. Buhu ini, iạ saụ někoạ barang dal᷊akị ene. Iạ nakitul᷊ung su manga penatua, kụ iạ timatěngo masalahku ene. Manga penatua naul᷊ị si siạ Mawu makěndagẹ̌ dingangu matal᷊ěntụ. Maning kerene, iạ bědang nẹ̌pěndang tawe maarěga kụ Yehuwa tawe kuměndagẹ̌ si siạ. Pengalaman [saudari ini] sěbạe nakatul᷊ung si siạ. Orasẹ̌ ini, iạ nasadarẹ̌ mạeng iạ mẹ̌tiněna Mawu tawe makaampung pẹ̌sasal᷊aku, ene mẹ̌sul᷊ungu iạ nẹ̌bera tatěbusu Ahus’E ene tawe makatutu dosaku. Bọu ene, iạ něnggunting artikel ini tadeạu iạ botonge mẹ̌basa dingangu mẹ̌tiněna ene su tempong pěndang tawe maarěga suměpụ.”

17. Kerea Rasul Paulus madiri masedẹu pěndang nẹ̌sal᷊a tumanịu gěguwạ?

17 Manga pengalaman ene nakakoạ si kitẹ nẹ̌tahěndung soal i Rasul Paulus. Těntal᷊ang bědang tawe nakoạ tau Kristen, i sie někoạ piram baụ dosa serius. Paulus nakatahěndung apa seng nikoạe, katewe i sie tawe turusẹ̌ nẹ̌tahěndung hal᷊ẹ̌ ene. (1 Tim. 1:12-15) I sie nẹ̌pěndang tatěbusẹ̌ kai hadiah gunang watangenge hala. (Gal. 2:20) Paulus madiri masedẹu pěndang nẹ̌sal᷊a tumanịu gěguwạ, kụ i sie nẹ̌tawakal᷊i gunang turusẹ̌ měgělị kapaelange su Mawu Yehuwa.

TURUSẸ̌E PẸ̌TAHĚNDUNG DUNIA WUHU!

Mahịe i kitẹ mẹ̌tawakal᷊i turusẹ̌ mẹ̌tiněna soal u pěbawiahẹ̌ su tempo mahi (Pěmanda paragraf 18-19) *

18. Apa seng niěndungang i kitẹ su pěngangěndungang ini?

18 Su apang bọu něngěndung manga sedẹ su pěngangěndungang ini, apa wotonge kaěndungang i kitẹ? (1) Kenangan mapaelẹ̌ ene kai hadiah bọu i Yehuwa. Katewe, tawẹ soale kerea kapaele pěbawiahi kitẹ su tempo seng nal᷊iu, pěbawiahẹ̌ su dunia wuhu kai limembong kapaelange. (2) Taumata wal᷊inẹ aramanung nakatědụ naung i kitẹ, katewe mạeng i kitẹ měmile měgělị ampung, i kitẹ sarung tatapẹ̌ fokus mẹ̌tahamawu si Yehuwa. (3) Pěndang nẹ̌sal᷊a tumanịu gěguwạ sarung makakoạ si kitẹ tawe mal᷊uasẹ̌ su tempong mẹ̌tahamawu si Yehuwa. Hakị u ene, kere i Paulus, i kitẹ harusẹ̌ mangimang Yehuwa seng něgělị ampung si kitẹ.

19. Kerea i kitẹ masingkạ su dunia wuhu i kitẹ seng tawe mẹ̌tahěndung kěbị apa seng nakasusah naung i kitẹ?

19 I kitẹ piạ pělaharapẹ̌ měbiahẹ̌ sarang karěngụe. Su tempong i kitẹ seng něbiahẹ̌ su dunia wuhu, i kitẹ seng tawe mẹ̌tahěndung kěbị apa seng nakasusah naung i kitẹ. Soal u tempo ene, Alkitapẹ̌ nẹ̌bera, ”Manga hal᷊ẹ̌ kangerẹ seng tawe tahěndungang.” (Yes. 65:17) Kěnang pẹ̌tiněna, pirang katau bọu i kitẹ seng nẹ̌tahamawu si Yehuwa sarang naghurang, katewe su dunia wuhu, i kitẹ sarung saụ makoạ mangudạ. (Ayb. 33:25) Hakị u ene, mahịe i kitẹ mẹ̌tawakal᷊i tawe turusẹ̌ mẹ̌tahěndung apa seng nal᷊iu, katewe turusẹ̌ mẹ̌tiněna dunia wuhu dingangu měkoạ kapaelange orasẹ̌ ini tadeạu botonge měbiahẹ̌ sene.

KAKANTARỊ 142 Těngal᷊ẹ̌ Pakatoghasẹ̌ Pělaharapi Kitẹ

^ par. 5 Mapaelẹ̌ mạeng i kitẹ mẹ̌tahěndung soal u apa seng nariadi su pěbawiahi kitẹ. Katewe, mạeng i kitẹ turusẹ̌ mẹ̌tahěndung apa seng nal᷊iu, i kitẹ sarung měngědo měkoạ hal᷊ẹ̌ i Yehuwa orasẹ̌ ini. Arau, i kitẹ aramanung měngědo mẹ̌tiněna soal u Firdaus seng nirianding Yehuwa. Su pěngangěndungang ini, i kitẹ sarung měngěndung tatělu sedẹ makakoạ si kitẹ turusẹ̌ mẹ̌tahěndung soal u apa seng nal᷊iu. I kitẹ lai sarung měngěndung kerea prinsip Alkitapẹ̌ dingangu contoh bọu anạu sěmbaụ botonge makatul᷊ung si kitẹ.

^ par. 8 Pěmanda Menara Pengawal 1 Juli 2004, hlm. 23-29.

^ par. 15 Pěmanda Menara Pengawal 1 Agustus 2011, hlm. 20-21.

^ par. 57 KETERANGAN GAMBARẸ̌: Turusẹ̌ mẹ̌tahěndung manga hal᷊ẹ̌ mapia seng nal᷊iu, turusẹ̌ piạ pěndang pědu, dingangu piạ pěndang nẹ̌sal᷊a tumanịu gěguwạ ene makoạ kere bawawaěng mawěhạ bẹ̌bol᷊engang i kitẹ kụ makasahaghe si kitẹ su tempong dumal᷊eng su ral᷊eng pěbawiahẹ̌.

^ par. 64 KETERANGAN GAMBARẸ̌: Mạeng i kitẹ seng němělọ bawawaěng ene, i kitẹ sarung makapěndang mawebasẹ̌, mal᷊uasẹ̌, dingangu makaěbạ katatoghasẹ̌ buhu. Bọu ene lai, i kitẹ botonge tatapẹ̌ mẹ̌tahěndung pěbawiahẹ̌ su dunia wuhu.