Langsung ke konten

Langsung ke daftar isi

PĚNGANGĚNDUNGANG 39

I Sai ”Komol᷊ang Gěguwạ”?

I Sai ”Komol᷊ang Gěguwạ”?

”Iạ nakasilo sěmbaụ komol᷊ang gěguwạ taumata. Tawẹ apa makarekeng kal᷊awọe i sire. . . . I sire . . . dụdarisị su těngong takhta dingangu Anạ Domba ene.”​—WHY. 7:9.

KAKANTARỊ 60 Biahẹ̌ Kěkalẹ̌ si Sire

TINJAUAN *

1. Ěndịu su taung 95 M, kerea situasing i Rasul Yohanes?

ĚNDỊU taung 95 M, Rasul Yohanes nakahombang situasi sěbạe masigěsạ. I sie seng maghurang, niwembang su pulo Patmos, kụ aramanung su tempo ene kětạeng i sie rasul bědang biahẹ̌. (Why. 1:9) I sie masingkạ taumata murtad seng něněntiro barang nẹ̌sal᷊a dingangu nakarusa sidang. Kakělaěng seng mal᷊ighạ tawẹ apa tau Kristen tutune.​—Yud. 4; Why. 2:15, 20; 3:1, 17.

Rasul Yohanes nakasilo ”sěmbaụ komol᷊ang gěguwạ taumata” měpẹ̌pakẹ pakeang mawira dingangu měngẹ̌ngumbelẹ daokalung palem (Pěmanda paragraf 2)

2. Tumuhụ Wahyu 7:9-14, penglihatan makạlaherang apa nikasilong i Yohanes? (Pěmanda gambar sampul.)

2 Su situasi masigěsạ ene, Mawu něgělị penglihatan makạlaherang si Yohanes soal u apa sarung mariadi su tempo mahi. Su penglihatan ene, manga malaekatẹ̌ nioro gunang měnahang anging kasasusah masaria sarang sěmbaụ kelompok ělangu Mawu seng nakaěbạ pemeteraian pěngěngsuenge. (Why. 7:1-3) Kelompok ene kai 144.000 taumata apang mẹ̌parenta dingangi Yesus su sorga. (Luk. 12:32; Why. 7:4) Bọu ene, i Yohanes nẹ̌sěbạ piạ kelompok wal᷊inẹ kụ limembong gěguwạ. I sie naul᷊ị, ”Bọu ene, iạ nakasilo sěmbaụ komol᷊ang gěguwạ taumata. Tawẹ apa makarekeng kal᷊awọe i sire. I sire asal᷊e bọu kěbị bangsa, suku, ras, dingangu bawera. I sire něpakẹ pakeang mawira kụ dụdarisị su těngong takhta dingangu Anạ Domba ene.” (Basa Wahyu 7:9-14.) Yohanes tantu sěbạe mal᷊uasẹ̌ nakasingkạ su tempo mahi lawọ taumata sarung maněmbah Mawu dingangu cara nihino.

3. (a) Kawe nụe penglihatan nikasilong i Yohanes makatoghasẹ̌ pangangimang i kitẹ? (b) Apa sarung ěndungang i kitẹ su pěngangěndungang ini?

3 Penglihatan ene tantu sěbạe nakatoghasẹ̌ pangangimang i Yohanes. Penglihatan ene lai limembong makatoghasẹ̌ pangangimang i kitẹ ual᷊ingu naghanapẹ̌ su zaman i kitẹ! I kitẹ seng nakasilo jutane taumata nikomol᷊ẹ̌, kụ i sire piạ pělaharapẹ̌ masal᷊amatẹ̌ bọu kasasusah masaria dingangu měbiahẹ̌ kěkalẹ̌ su dunia. Su pěngangěndungang ini, i kitẹ sarung měngěndung nal᷊iu wọu 80 taung tamai, Yehuwa naul᷊ị su umat’E i sai komol᷊ang gěguwạ. Bọu ene, i kitẹ lai sarung měngěndung komol᷊ang gěguwạ ini (1) sěbạe gěguwạ dingangu (2) bọu haghing latar belakang. Manga hal᷊ẹ̌ ini sarung makatoghasẹ̌ pangangimangu kěbị taumata apang nakoạ bageang bọu kelompok nial᷊amatengu Mawu ini.

SU APA KOMOL᷊ANG GĚGUWẠ SARUNG MẸ̌TANẠ?

4. Katěngadu Alkitapẹ̌ apa tawe nikaěnangu manga gaheda, kụ kerea Siswa-Siswa Alkitab nẹ̌tatěntang dingangi sire?

4 Gaheda tawe něněntiro katěngadu Alkitapẹ̌ soal u taumata matuhụ sarung měbiahẹ̌ sarang karěngụe su dunia. (2 Kor. 4:3, 4) Orasẹ̌ ini, lawọ agama apang měngẹ̌ngaku Kristen něněntiro kěbị taumata mapia sarung makoạ sarang sorga su tempong i sire seng nate. Katewe, ene nẹ̌tatěntang dingangu apa pẹ̌pangimangengu kelompok kadodọ Siswa-Siswa Alkitab, * apang někoạ Watch Tower dongkeng taung 1879. I sire nakaěna Mawu sarung saụ měkoạ Firdaus su dunia kụ jutane taumata matuhụ sarung mẹ̌tanạ su dunia, bal᷊inẹ su sorga. Katewe, diọ marěngụ i sire nakaěna mal᷊ahẹ i sai-sai taumata matuhụ ini.​—Mat. 6:10.

5. Apa pẹ̌pangimangengu Siswa-Siswa Alkitab soal u kelompok 144.000?

5 Bọu Alkitapẹ̌, Siswa-Siswa Alkitab nakaěna piạ kelompok taumata sarung ’běliang bọu dunia’ gunang mẹ̌parenta dingangi Yesus su sorga. (Why. 14:3) Kelompok ene kai 144.000 tau Kristen masěmangatẹ̌ dingangu masatia su Mawu su tempong su dunia. Katewe, apa pẹ̌pangimangengu Siswa-Siswa Alkitab soal u komol᷊ang gěguwạ?

6. Apa pẹ̌pangimangengu Siswa-Siswa Alkitab soal u komol᷊ang gěguwạ?

6 Su penglihatan i Yohanes, komol᷊ang gěguwạ ene ”dụdarisị su těngong takhta dingangu Anạ Domba”. (Why. 7:9) Manga bawera ene nakakoạ Siswa-Siswa Alkitab někoạ kesimpulan, mẹ̌sul᷊ung kere 144.000, komol᷊ang gěguwạ sarung měbiahẹ̌ su sorga. Mạeng darua kelompok ini měbiahẹ̌ su sorga, apa pẹ̌tatěntange? Siswa-Siswa Alkitab někoạ kesimpulan komol᷊ang gěguwạ ene kai tau Kristen apang tawe kahěngang-hěngang matuhụ su Mawu su tempong su dunia. I sire lai někoạ kesimpulan pirang katau anggota gaheda apang měbẹ̌biahẹ̌ tuhụ atorangu Alkitapẹ̌ lai bageang bọu komol᷊ang gěguwạ. Siswa-Siswa Alkitab nẹ̌pikirẹ̌ kelompok ini makěndagẹ̌ su Mawu, katewe kakěndagi sire tawe tumanịu gěguwạ. Ual᷊ingu ene, i sire tawe layak mẹ̌parenta dingangi Yesus. Hakị u ene, su tempong su sorga, komol᷊ang gěguwạ kětạeng ’dumarisị su těngong takhta’, bal᷊inẹ kumaiang su takhta.

7. Tumuhụ Siswa-Siswa Alkitab, i sai sarung měbiahẹ̌ su dunia su kanandụu Pěmamarentang Sěhiwu su Taunge? Kụ tumuhụ si sire, apa sarung mariadi su manga esẹ apang masatia su tempong tamai?

7 Mạeng kerene, i sai sarung měbiahẹ̌ su dunia? Siswa-Siswa Alkitab mangimang su tempong 144.000 dingangu komol᷊ang gěguwạ seng natampung su sorga, jutane taumata wal᷊inẹ sarung měbiahẹ̌ su dunia gunang měnarimạ al᷊amatẹ̌ bọu Pěmamarentang Kristus Sěhiwu su Taunge. Siswa-Siswa Alkitab nẹ̌tiněna těntal᷊ang Pěmamarentang Sěhiwu su Taunge bědang tawe nitětạ, jutane taumata ini bědang tawe nẹ̌tahamawu si Yehuwa. I sire hědo těntiroěng standar i Yehuwa su kanandụu Pěmamarentang Sěhiwu su Taunge. Bọu ene, taumata apang mapulu tumuhụ standar i Yehuwa sarung makaěbạ pěbawiahẹ̌ kěkalẹ̌ su dunia. Kụ, taumata apang tawe tumuhụ sarung mawinasa. Siswa-Siswa Alkitab lai nẹ̌tiněna pirang katau apang makoạ ”manga těmbonang” su dunia su kanandụu Sěhiwu su Taunge, dingangu lai manga esẹ masatia apang nate těntal᷊ang i Yesus bědang tawe diměnta su dunia, ěndịu sarung maawị sarang sorga su pěngěngsuengu Sěhiwu su Taunge.​—Mz. 45:16.

8. Tatělu kelompok apa kakělaěng sarung makaěbạ al᷊amatẹ̌ bọu Mawu?

8 Hakị u ene, Siswa-Siswa Alkitab nẹ̌pěndang piạ tatělu kelompok: (1) 144.000 apang mẹ̌parenta dingangi Yesus su sorga; (2) komol᷊ang gěguwạ tau Kristen apang tawe tumanịu masěmangatẹ̌. I sire sarung dumarisị su těngong takhta dingangu Anạ Domba su sorga; dingangu (3) jutane taumata apang těntiroěng dal᷊eng i Yehuwa su kanandụu Pěmamarentang Kristus Sěhiwu su Taunge. * Katewe, samurine Yehuwa nẹ̌tul᷊ung umat’E nakaěna limembong mal᷊ahẹ soal u topik ini.​—Amsal 4:18.

TUALAGU KATĚNGADẸ̌ SAUNENG KAKẠTUALAGE

Su kebaktian taung 1935, lawọ taumata apang piạ pělaharapẹ̌ měbiahẹ̌ su dunia nibaptisẹ̌ (Pěmanda paragraf 9)

9. (a) Kerea komol᷊ang gěguwạ botonge dumarisị ”su těngong takhta dingangu Anạ Domba” maning i sire ene su dunia? (b) Kerea pemahaman soal u Wahyu 7:9 ini masuẹ̌ su akal᷊ẹ̌?

9 Su taung 1935, Sahiding Yehuwa něnětạ nakaěna i sai komol᷊ang gěguwạ su penglihatan i Yohanes. Sahiding Yehuwa nakasingkạ komol᷊ang gěguwạ ene tawe harusẹ̌ kahěngang-hěngang ene su sorga tadeạu botonge dumarisị ”su těngong takhta dingangu Anạ Domba”. Katewe, i sire měkoạ ene secara kiasan. Maning i sire sarung mẹ̌tanạ su dunia, komol᷊ang gěguwạ botonge dumarisị ”su těngong takhta” su tempong i sire měngakui kawasang Yehuwa mẹ̌parenta dingangu tumuhụ si Sie. (Yes. 66:1) I sire dumarisị ’su těngong Anạ Domba’ su tempong i sire mangimang su tatěbusi Yesus. Piạ lai ayatẹ̌ wal᷊inẹ su Alkitapẹ̌ makatul᷊ung si kitẹ makaěna bawera su Wahyu 7:9 ene kai kiasan. Su Matius 25:31, 32 niul᷊ị ”kěbị bangsa”, sarang lai taumata ral᷊akị, ’nikomol᷊ẹ̌ su těngong’ Yesus, su tempong i sie kụkaiang su kakaianenge mawantugẹ̌. Nal᷊ahẹ, kěbị bangsa ene sarung komol᷊ang bal᷊inẹ su sorga, katewe su dunia. Pemahaman seng nipakal᷊ahẹ su taung 1935 ini sěbạe masuẹ̌ su akal᷊ẹ̌. Ini nakal᷊ahẹ kawe nụe Alkitapẹ̌ tawe naul᷊ị komol᷊ang gěguwạ hengkẹtang sarang sorga. Kětạeng sěmbaụ kelompok nakaěbạ diandi gunang měbiahẹ̌ kěkalẹ̌ su sorga, ene kai 144.000 su kataune. I sire sarung ”makoạ datu mẹ̌parenta dunia” dingangi Yesus.​—Why. 5:10.

10. Kawe nụe komol᷊ang gěguwạ harusẹ̌ těntiroěng soal i Yehuwa těntal᷊ang Pěmamarentang Sěhiwu su Taunge bědang tawe nitětạ?

10 Dongkeng taung 1935, Sahiding Yehuwa seng nakaěna komol᷊ang gěguwạ su penglihatan i Yohanes ene kai komol᷊angu tau Kristen masatia apang měbiahẹ̌ kěkalẹ̌ su dunia. Tadeạu masal᷊amatẹ̌ bọu kasasusah masaria, komol᷊ang gěguwạ harusẹ̌ těntiroěng soal i Yehuwa těntal᷊ang Pěmamarentang Sěhiwu su Taunge bědang tawe nitětạ. I sire harusẹ̌ piạ pangangimang matoghasẹ̌ tadeạu botonge ”masal᷊amatẹ̌ bọu kěbị hal᷊ẹ̌ harusẹ̌ mariadi” těntal᷊ang Pěmamarentang Kristus Sěhiwu su Taunge bědang tawe něnětạ.​—Luk. 21:34-36.

11. Kawe nụe Siswa-Siswa Alkitab nẹ̌tiněna piạ u sarung hengkẹtang sarang sorga su pěngěngsuengu Sěhiwu su Taunge?

11 Kerea dingangu pemahaman soal u pirang katau apang nakoạ pẹ̌tatěnoěng su dunia sarung hengkẹtang sarang sorga su pěngěngsuengu Sěhiwu su Taunge? Pemahaman ene nilahẹ su The Watch Tower 15 Februari 1913. Pemahaman ini siměpụ ěndịu ual᷊ingu piạ u mětẹ̌tiněna, ’Těntal᷊ang i Yesus bědang tawe diměnta su dunia, piạ lawọ ělang i Yehuwa masatia. Kawe nụe i sire kětạeng makaěbạ pěbawiahẹ̌ su dunia, arawe tau Kristen tawe tumanịu masatia makaěbạ pěbawiahẹ̌ su sorga?’ I sire nẹ̌pikirẹ̌ kerene ual᷊ingu pemahaman i sire bědang nẹ̌sal᷊a. Humotong, i sire nẹ̌pikirẹ̌ komol᷊ang gěguwạ sarung měbiahẹ̌ su sorga. Karuane, i sire nẹ̌tiněna komol᷊ang gěguwạ kai tau Kristen apang tawe tumanịu masěmangatẹ̌.

12-13. Tau Kristen apang nilanisẹ̌ dingangu komol᷊ang gěguwạ masingkạ apa soal u pělaharapi sire?

12 Kere seng nilahẹ kanini, dongkeng taung 1935, Sahiding Yehuwa nakaěna komol᷊ang gěguwạ su penglihatan i Yohanes kai taumata apang masal᷊amatẹ̌ bọu Armagedon. I sire sarung masal᷊amatẹ̌ bọu kasasusah masaria kụ tatapẹ̌ ene su dunia. I sire sarung ”turusẹ̌ maul᷊ị dingangu tingihẹ̌ maihạ, ’I kami nakaěbạ kasasal᷊amatẹ̌ bọu Mawung kami kụkaiang su tahkta, dingangu bọu Anạ Domba.’” (Why. 7:10, 14) Bọu ene lai, Alkitapẹ̌ něněntiro taumata apang měbiahẹ̌ su sorga makaěbạ pělaharapẹ̌ ”limembong mapia” sul᷊ungu manga ělang i Yehuwa apang nate těntal᷊ang i Yesus bědang tawe diměnta su dunia. (Ibr. 11:40) Dongkeng pemahaman ini nal᷊ahẹ su taung 1935, anạu sěmbaụ i kitẹ masěmangatẹ̌ něgausẹ̌ taumata gunang mẹ̌tahamawu si Yehuwa dingangu makaěbạ pělaharapẹ̌ měbiahẹ̌ kěkalẹ̌ su dunia.

13 Komol᷊ang gěguwạ mal᷊uasẹ̌ ual᷊ingu pělaharapi sire. I sire nakaěna kětạeng Yehuwa měmutusẹ̌ su apa manga ělang’E masatia sarung mẹ̌tahamawu si Sie, su sorga arau su dunia. Tau Kristen apang nilanisẹ̌ dingangu komol᷊ang gěguwạ masingkạ i sire botonge makaěbạ pělaharapi sire kětạeng ual᷊ingu kapiang naung i Yehuwa makạlaherang, kụ seng nitodẹ bọu tatěbusi Yesus Kristus.​—Rm. 3:24.

KOMOL᷊ANG ENE SĚBẠE GĚGUWẠ

14. Nal᷊iu bọu taung 1935, kawe nụe lawọ taumata měkẹ̌kiwal᷊o kerea těbal᷊ẹ̌ soal u komol᷊ang gěguwạ sarung maghanapẹ̌?

14 Su apang pemahaman ělang i Yehuwa soal u komol᷊ang gěguwạ nal᷊ahẹ su taung 1935, lawọ taumata bědang měkẹ̌kiwal᷊o kerea komol᷊ang ene sarung makoạ gěguwạ. Contone, Saudara Ronald Parkin umure 12 su taunge su tempong pemahaman soal u komol᷊ang gěguwạ nal᷊ahẹ. I sie nẹ̌běke, ”Su tempo ene, ěndịu piạ 56.000 penyiar su patikụ dunia. Lawọ bọu i sire, aramanung kal᷊awokange bọu i sire, kai tau Kristen apang nilanisẹ̌. Hakị u ene, komol᷊ang gěguwạ kakělaěng tawe tumanịu mal᷊awọ.”

15. Kerea anggota komol᷊ang gěguwạ turusẹ̌ kẹ̌komol᷊ang?

15 Katewe, pul᷊one su taunge bọu ene manga utusan injil niutusẹ̌ sarang lawọ negeri, kụ Sahiding Yehuwa turusẹ̌ kakạl᷊awọe. Bọu ene, su taung 1968, i kitẹ něnětạ něněntiro Alkitapẹ̌ su taumata něpakẹ bukẹ̌ Kebenaran Yang Membimbing Kepada Hidup Yang Kekal. Ual᷊ingu bukẹ̌ ene něpakẹ cara sederhana gunang mělahẹ katěngadu Alkitapẹ̌, limembong mal᷊awọ taumata nẹ̌těngkarani si Yehuwa. Su ral᷊ungu ěpạu taung, nal᷊iu wọu stengah juta muritẹ̌ buhu nibaptisẹ̌. Bọu ene lai, Gaheda Katolik něnětạ nikailangengu kawasang i sire su Amerika Latin dingangu negeri wal᷊inẹ, kụ hal᷊ẹ̌ i kitẹ seng tawe nisěding su Eropa Timur dingangu su piram baụ tampạ su Afrika. Hasile, jutane taumata nibaptisẹ̌. (Yes. 60:22) Su pira taung ini, organisasing Yehuwa seng někoạ lawọ alat bantu gunang mẹ̌tul᷊ung taumata měngěndung Alkitapẹ̌. Orasẹ̌ ini, anggota komol᷊ang gěguwạ seng nal᷊iu wọu ual᷊u juta su kataune. Nal᷊ahẹ, Yehuwa měngẹ̌ngomol᷊ẹ̌ komol᷊ang gěguwạ.

KOMOL᷊ANG ENE BỌU HAGHING LATAR BELAKANG

16. Bọu apa asal᷊u komol᷊ang gěguwạ?

16 Su tempong němohẹ penglihatan nikasilone, Yohanes naul᷊ị komol᷊ang gěguwạ ene asal᷊e bọu ”kěbị bangsa, suku, ras, dingangu bawera”. Nabi Zakharia lai bọu nělahẹ těbal᷊ẹ̌ kerene. I sie němohẹ, ”Su tempo ene mapul᷊ong katau esẹ bọu kěbị bangsa dingangu bawera sarung měněngal᷊ẹ̌ matoghasẹ̌ lakụu sěngkatau Yahudi. I sire sarung mẹ̌bera, ’I kami mapulu tumol᷊e si kamene, ual᷊ingu i kami nakaringihẹ̌ Mawu rụděndingang si kamene.’”​—Za. 8:23.

17. Apa seng nikoạ gunang mẹ̌tul᷊ung taumata bọu kěbị bangsa dingangu bawera?

17 Sahiding Yehuwa nakaěna tadeạu taumata bọu kěbị bangsa botonge komol᷊ang, habarẹ̌ mapia harusẹ̌ ihabarẹ̌ su lawọ bawera. Nal᷊iu bọu 130 su taunge, i kitẹ seng něněrjěmah lawọ bahan gunang pěngangěndungang Alkitapẹ̌. Katewe orasẹ̌ ini, manga bahan ene seng nitěrjěmah sarang hasụe bawera. Nal᷊ahẹ, Yehuwa někoạ mukjizat su zaman modern, ene kai měngomol᷊ẹ̌ komol᷊ang gěguwạ bọu kěbị bangsa. Ual᷊ingu kaěng rohani seng nisadia su limembong lawọ bawera, komol᷊ang gěguwạ botonge masěmbaụ maněmbah si Yehuwa maning bọu haghing latar belakang. Kụ, lawọ taumata masingkạ manga Sahidi ini marading měnginjilẹ̌ dingangu měkẹ̌kakěndagẹ̌ sěmbaụ su wal᷊inẹ. Ene sěbạe nakatoghasẹ̌ pangangimang i kitẹ!​—Mat. 24:14; Yoh. 13:35.

APA MANGAL᷊ENE PENGLIHATAN ENE SI KITẸ?

18. (a) Tumuhụ Yesaya 46:10, 11, kawe nụe i kitẹ tawe huměkosẹ̌ nakasingkạ Yehuwa něngganapẹ̌ těbal᷊ẹ̌ soal u komol᷊ang gěguwạ? (b) Kawe nụe i sire apang piạ pělaharapẹ̌ měbiahẹ̌ su dunia tawe nẹ̌pěndang i sire niwala?

18 I kitẹ sěbạe mal᷊uasẹ̌ nakasingkạ těbal᷊ẹ̌ soal u komol᷊ang gěguwạ! I kitẹ tawe huměkosẹ̌ nakasingkạ Yehuwa něngganapẹ̌ těbal᷊ẹ̌ ene dingangu cara makạlaherang. (Basa Yesaya 46:10, 11.) Komol᷊ang gěguwạ sěbạe měngẹ̌ngarěga pělaharapẹ̌ nighělị i Yehuwa si sire. Maning i sire tawe nilanisu rohkẹ̌ masusi bọu Mawu gunang mẹ̌parenta dingangi Yesus su sorga, i sire tawe nẹ̌pěndang i sire niwala. Su Alkitapẹ̌, i kitẹ nẹ̌basa soal u esẹ dingangu wawine masatia apang lẹ̌ahạkengu rohkẹ̌ masusi, katewe i sire bal᷊inẹ bageang bọu 144.000 su kataune. Sěmbaụ contone ute i Yohanes Pembaptis. (Mat. 11:11) Contoh wal᷊inẹ lai i Daud. (Kis. 2:34) I sire dingangu lawọ taumata wal᷊inẹ sarung saụ ipẹ̌biahẹ̌ su firdaus su dunia. I sire kěbị, dingangu komol᷊ang gěguwạ, sarung makaěbạ kesempatan gunang měnodẹ i sire masatia si Yehuwa dingangu masatia su pěmamarenta-Ne.

19. Mạeng i kitẹ makaěna apa mangal᷊ene penglihatan i Yohanes soal u komol᷊ang gěguwạ, apa sarung koateng i kitẹ?

19 Su kanandụu sejarang taumata, ini kai kahumotongange Mawu napakasěmbaụ taumata bọu kěbị bangsa. Tawẹ soale i kitẹ piạ pělaharapẹ̌ měbiahẹ̌ su sorga arau su dunia, i kitẹ harusẹ̌ mẹ̌tul᷊ung lawọ taumata tadeạu makoạ bageang bọu komol᷊ang gěguwạ ”manga domba wal᷊inẹ” (Yoh. 10:16) Seng mal᷊ighạ tempone, Yehuwa měngganapẹ̌ těbal᷊ẹ̌ soal u kasasusah masaria. Su tempo ene, kěbị pěmamarentang taumata dingangu agama palsu seng nakasigěsạ taumata sarung ipakawinasa. Kěbị anggota komol᷊ang gěguwạ makaěbạ hak istimewa sěbạe mapaelẹ̌, ene kai mẹ̌tahamawu si Yehuwa su dunia sarang karěngụe!​—Why. 7:14.

KAKANTARỊ 139 Pěmandako Kěbị Seng Nakoạ Buhu

^ par. 5 Pěngangěndungang ini sarung mělahẹ penglihatan i Yohanes. Pěnglihatan ene něněbal᷊ẹ̌ soal u ”komol᷊ang gěguwạ”. Ini sarung makatoghasẹ̌ pangangimang i sire apang nakoạ bageang bọu kelompok nial᷊amatengu Mawu ini.

^ par. 4 Kangerẹ Sahiding Yehuwa nisěbạ kerene.

^ par. 8 Pěmanda bukẹ̌ Saksi-Saksi Yehuwa—Pemberita Kerajaan Allah, hlm. 159-163.