1. Juu ya ki tusambilile palua ba malaika?

 YEHOVA atonene tumane lupua lwakue. Ba malaika ni bamo ba mu lupua lwakue Leeza. Mu Bibilia bali bakuutua “baana bena Leeza.” (Yobu 38:7) Eba, ba malaika bali baakita ki? Baakwasiizie siani bantu mu nsita ya kale? Kabili, kunti batukwasia leenu?​—Mona Bulondolozi Bunge bwa 8 ku lubali lwa 208.

2. Ba malaika baafumine pi? Ni ba malaika banga baabumbilue?

² Tupalile kumana kine ba malaika baafumine pi. Lileembo lya Bakolosai 1:16 lili lyatubuila nangue kisia Yehova kumubumba Yesu, “waalengele [ao, waabumbile] bintu bili mwiulu ni bili pa kyalo.” Ni ba malaika, bali pakati ka bintu bebio byaabumbilue. Baabumbilue baali banga? Bibilia ili yalanda nangue kuli mamilioni engi a ba malaika.​—Malumbo 103:20; Nfyulo 5:11.

3. Lileembo lya Yobu 38:4-7 lyatubuila ki palua ba malaika?

³ Kabili, Bibilia ili yatusambilizia nangue Yehova waabumbilenke ba malaika ntaanzi abuumbe kyalo. Ba malaika baaiunvuile siani musita lubaamuene kyalo? Kitabu kya Yobu kyatubuila nangue baasaansamukile saana. Baali lupua luli ni buumo bamubombela Yehova lwa pamo.​—Yobu 38:4-7.

4. Twamana siani nangue ba malaika bali basaangua baapoozele maano ku bantu?

⁴ Lyonse ba malaika bali basaangua bapoozele maano ku bantu ni ku mupaango uli na Yehova palua kyalo  ni bantu. (Tuswalo ni Mafunde 8:30, 31; 1 Petro 1:11, 12) Ipalile baaiunvuile ovio saana musita ba Adamu ni Eva lubaasangukile. Leenu, ipalile bali mukukila kwiunvua ovio paantu bali mukumona bantu bengi bakaana kumunakila Yehova. Inzi, musita muntu kampanda lwalapila ni kumubwelela Leeza, ba malaika bali basaansamuka. (Luka 15:10) Ba malaika bali basaangua baapoozele saana maano ku baalia bali baamubombela Leeza. Yehova ali wababombia ba malaika eevi kusuunga ni kukwasia babombi bakue pa  kyalo. (Baebrania 1:7, 14) Kansi tumone mifuano kampanda.

5. Ba malaika baakwasiizie siani babombi bakue Yehova mu nsita ya kale?

⁵ Yehova waatumine ba malaika babili bamukwasie Loti pamo ni lupua lwakue kupusuka kwinoonua kwa mizi ya Sodoma ni Gomora. (Kutendeka 19:15, 16) Ma mia a miaka kisia paapo, kabika Danieli waapoozelue mu kiina kya ba nkalamu, inzi taakisiiziwe, paantu “Leeza waamutumine malaika wakue ni kukaka tunua twa ba nkalamu.” (Danieli 6:22) Kisia, musita mutumua Petro lwaali mu buloko, Yehova waatumine malaika amufumie. (Miilo 12:6-11) Kabili, ba malaika baamukwasiizie Yesu musita lwaali pa kyalo. Kwa mufuano, kisia kubatiziiwa, “ba malaika baaizile kumubombela.” (Marko 1:13) Musita uniini ntaanzi Yesu epaiwe, malaika ‘waaizile kumukoselezia.’​—Luka 22:43.

6. (a) Twamana siani nangue ba malaika bali bakwasia bantu bakue Leeza leenu? (b) Loonu, tuli kwasuka biipuzio ki?

⁶ Leenu, ba malaika tebeezi kumoneka kabili ku bantu. Inzi, Leeza akitwaliliile kubombia ba malaika eevi kukwasia babombi bakue. Bibilia ili yalanda nangue: ‘Malaika wakue Yehova ali wakita nkambi kubazyunguluka bonse bali baamutiina Weene, kabili ali wabapususia.’ (Malumbo 34:7) Juu ya ki tukabiile kusuungua? Paantu tuli ni balwani bali ni maka bakebele kutukisia. Ni baani baabo? Eba, baafumine pi? Bali baezia siani kutukisia? Pakunti twasuke biipuzio beebio, tumonenke kyaakitikile musita uniini kisia Adamu ni Eva kubumbua.

7. Bufi bwakue Sataana bulengiizie bantu bakite siani?

⁷ Mu Lyasi lya 3, twaasambiliile nangue malaika umo waamusangukiile Leeza, kabili waatonene kuteeka bange.  Bibilia ili yamukuuta Sataana Kibanda. (Nfyulo 12:9) Kabili, Sataana waatonene bantu bamusangukile Leeza. Waaviindile kumubeepa Eva, ni kutendeka paapo, azeziizie bantu bengi saana. Anzia evio, bange nga evelia, Abeli, Enoko, ni Noa, baasyelesie baali bakisinka kuli Yehova.​—Baebrania 11:4, 7.

8. (a) Ba malaika kampanda baalukile siani myela ibi? (b) Myela ibi yaakitile siani eevi ipusuke Kibunda?

⁸ Mu nsiku yakue Noa, ba malaika kampanda baasangukile ni kusia nkeende yabo ku muulu ni kuiza kwikala pa kyalo baali bantu. Pa kafii ki? Bibilia ili yatubuila nangue baatonene kwaluka ni bakazi. (Soma Kutendeka 6:2.) Inzi, kyali kipuso ao kilubo ku ba malaika kuupa. Nga ba malaika baabo babiifi, bantu bengi ba mu nsita ezio, baatendekele kukita bintu bibiipile ni bungipaani. Ni pakaako, Yehova waapinguile kwinoona bantu babiipile kupitila kubunzia kyalo kyonse. Inzi, waapususiizie babombi bakue bakisinka. (Kutendeka 7:17, 23) Eevi bapusuke, ba malaika baabo babiipile baabwelele ku muulu. Bibilia ili yabakuuta baabo ba malaika babiipile myela ibi ao bibanda. Baasaakuile kukwasia bukisanguka bwakue Sataana, kabili Kibanda waalukile kateeka wabo.​—Mateo 9:34.

9. (a) Ni kiki kyaakitikile musita myela ibi luyabwelele ku muulu? (b) Tuli kusambilila ki loonu?

⁹ Paantu yaali bisanguka, Yehova taaitabiile myela ibi ibwele mu lupua lwakue. (2 Petro 2:4) Myela ibi teiviinda kabili kwialula bantu, inzi, ikitwaliliile ‘kubeepa beekala kyalo bonse.’ (Nfyulo 12:9; 1 Yoane 5:19) Kansi, tusambilile vibali baviinda kubeepa, ao kuzeezia bantu bengi saana.​—Soma 2 Bakorinto 2:11.

10. Myela ibi ili yazeezia siani bantu?

¹⁰ Myela ibi ili yazeezia bantu mu nzila ingi. Musita bantu lubali balanda na myela ibi ao bibanda, bali bakita evio  bo beene ao kupitila muntu unge nga evelia ndozi ao nghanga. Kukita evio i kwampana na myela ibi ao mipasi. Inzi, Bibilia ili yatuana kwitiinia saana ku kila kintu kipateeneko ni myela ibi. (Bagalatia 5:19-21) Juu ya ki? Nga evelia mukumbi wa nama vyali wabombia muteo eevi kukwata ba nama bengi, myela ibi ili yabombia miteo eevi kukwata bantu ni kubatungulula.​—Mona Bulondolozi Bunge bwa 26 ku lubali lwa 221.

11. Kulinga ni kiki, kabili juu ya ki tupalile kutiina kintu keekio?

¹¹ Umo pa miteo yabo, uli wakuutua kulinga ao kubuka. Kuli kwakitika kupitila kubombia maka a myela ibi, eevi kumana byakakitika musita uli waiza ao kintu kisimanikile. Bange kunti bakita evio kupitila kutandulula ntanda, kuya kumumona nghanga musita ubafuilua ao musita ubaluala, ao kine muntu waibilua bintu byakue, ao musita muntu lubamulanda nangue ni ndozi, ao kutandulula bisiko bili mu minue ya muntu. Bantu bengi bali batontonkania nangue kukita evio te kubiipile, inzi, te evio. Kukita evio kubiipile saana. Kya kumuenako ni keeki, Bibilia ilangiliile nangue myela ibi ni ba nghanga bali baabombela pamo. Mu Miilo 16:16-18, twasoma palua ‘mwela ubi uli walinga’ waali wamukwasia mukaziana umo “kulanda bintu byakakitika.” Kisia mutumua Paulo kukumba ozo mwela ubi, mukaziana waazeziizie buviinde bwa kulanda bintu bili byakakitika.

12. (a) Juu ya ki kibiipile saana kulondolola na bantu bafuile? (b) Juu ya ki babombi bakue Yehova te bapalile ata kaniini kwiingizia mu tuswalo twa myela ibi?

¹² Myela ibi ili yabombia muteo unge eevi kubeepa bantu. Ili yaezia kutukita tuzumine nangue kunti kyaviindikana kulondolola ni bantu bafuile, kabili baalia bantu baafuile loonu batwaliliile kuya baakosele ku nkeende kampanda, kabili kunti balondolola ni fwefue ao kutukisia. Kwa mufuano, bange bali ni babibuza ao bantu ba mu  lupua baafuile kunti baya kumumona muntu kampanda, nga evelia nghanga, ali walanda nangue kunti walanda ni bafuile. Nghanga kunti wamubuila muntu kintu kimo kiweeme palua kibuza ao muntu wa mu lupua waafuile ao kupala lizui lya olia muntu waafuile. (1 Samweli 28:3-19) Tuswalo tuingi tuli twakitua mu nsita ya malilo, twimaniine pa kiketekelo kya kulanda nangue bantu bafuile batwaliliile kuba baakosele ku nkeende kampanda. Mu tuswalo tooto, muli bintu bili byakitua musita wa kyoba kya malilo, bintu bili byakitilua ba mukanfwilua, kulanguluka busiku bwa kufua kwa muntu, kutuulila bintu bantu bafuile, ao tuswalo twa kukeesia pa malilo. Musita Bakristu lubakaana kukwasia kukita tooto tuswalo, lupua lwabo ao bantu ba mu muzi kunti baabaseka ao kubaponta, kubatuka ao kukaana kukita tuntu pamo naabo. Inzi, Bakristu bamanine nangue bantu bafuile te bali ku nkeende inge baakosele. Teiviindikana kulanda naabo, ni beene tebaviinda kutukisia. (Malumbo 115:17) Kengela saana. Te kuezia ata limo kulondolola na bantu bafuile ao myela ibi, kabili te kuezia ata kaniini kwiingizia mu tuswalo twa myela ibi.​—Soma Malanguluzi a Mizilo 18:10, 11; Isaya 8:19.

13. Bantu bengi baali batiina myela ibi, baaviindile kukita ki?

¹³ Myela ibi teizi kupeleelasie pa kubeepa bantu, kabili ili yabatiinia. Leenu, Sataana ni myela yakue ibi bamanine nangue ‘musita wabo wakeepa’ ntaanzi Leeza abafumiepo pa kyalo, ni pakaako baakila kusasa ni kwaluka bangipaani kukila kale. (Nfyulo 12:12, 17) Inzi, ma mia a bantu baali baatiina myela ibi, tebeezi kutiina kabilli. Ni kiki kyakibakwasia kulekela kutiina myela ibi?

14. Nga Bakristu ba mu miaka mia ya ntendeko, kunti twalekeenkana siani na myela ibi?

¹⁴ Bibilia ili yatubuila vya kukaana myela ibi ni vya kulekeenkana naayo. Kwa mufuano, bange mu muzi wa Efeso  baali babuilana mpunda ni myela ibi ntaanzi basambilile kisinka. Baaviindile siani kulekeenkana naayo? Bibilia yalanda eevi: “Bengi pa balia baali bakita byezia [ao, bintu bya bunghanga] baakolonghaniizie bitabu byabo ni kubileeta babizizie pa menso a bantu.” (Miilo 19:19) Paantu baatonene kwaluka Bakristu, baainoonene bitabu byabo byonse bya bunghanga ao bundozi. Kukita nga evio ni kwa mana saana leenu. Kubalua muntu atonene kumubombela Yehova apalile kulekeenkana na bintu bya kwampana na myela ibi. Bintu beebio ni bitabu, ma kazeeti, ma viideo, miziki, misaapo, pamo ni ma foto alangiliile nangue bya bunghanga ao bundozi, ao myela ibi, ao maka a bunghanga ni bundozi te bili na buavia ao bili byasaansamusia. Mu bintu beebio, muli ni beelia bili byavualua eevi kwisilika ku bintu bibiipile.​—1 Bakorinto 10:21.

15. Ni kiki kinge kitupalile kukita eevi tumukaane Sataana ni myela ibi?

¹⁵ Miaka kampanda kisia baalia ba ku Efeso kwinoona bitabu byabo bya bunghanga, Mutumua Paulo waaleembele nangue baatwaliliile “kuluisia” ni kuluana na bisepe bya “mipasi ibi.” (Baefeso 6:12) Anzia kine baaziziizie bitabu byabo, myela ibi yaatwaliliilesie kubeemia. Ale ni kiki kinge kibaali bapalile kukita? Paulo waabalandile eevi: “Be ni kiketekelo nga kisoolelo musita onse. Paantu i kimwakaviinda kuzimiiziako mivui yonse ya mulilo ili yalasua na olia mubi.” (Baefeso 6:16) Nga eveliasie kisoolelo vikili kyamusuunga lukale ao soda musita lwali ku vita, ni kiketekelo kyetu kunti kyatusuunga. Kine twaketekela nangue Yehova ali kutusuunga kakiine, tuli kuviinda kumukaana Sataana ni myela ibi.​—Mateo 17:20.

16. Kunti twakosia siani kiketekelo kyetu kuli Yehova?

¹⁶ Kunti twakosia siani kiketekelo kyetu kuli Yehova? Tupalile kusoma Bibilia kila busiku ni kusambilila vya kumuswapila  weene atusuunge. Kine tumuswapiile kakiine Yehova, Sataana ni myela ibi tebaviinda kutukisia.​—1 Yoane 5:5.

17. Ni kiki kinge kili kutusuunga ku myela ibi?

¹⁷ Bakristu ba ku Efeso baali bapalile kukita kintu ki kinge? Baali baikeele mu muzi waali waizuzimo bya bunghanga. Pakaako Paulo waabalandile eevi: “Twalilile kupepa musita onse.” (Baefeso 6:18) Baali bakabiile kumuloomba Yehova abasuunge musita onse. Ale fwefue? Ni fwefue twikeele mu kyalo kiizuzimo bintu bya bunghanga. Kansi, tukabiile kumuloomba Yehova atusuunge, kabili tupalile kubombia liina lyakue musita utuli mukupepa. (Soma Tuswalo ni Mafunde 18:10.) Kine twatualilila kumuloomba Yehova atupususie kuli Sataana, Yehova ali kwasuka mapepo etu.​—Malumbo 145:19.

18, 19. (a) Kunti twaanzia siani bului ao lizibo lyetu pamo ni Sataana ni myela ibi? (b) Ni kiipuzio ki kyakaba kuasukua mu lyasi likoonkelepo?

¹⁸ Kine twalekeenkana na kila kintu mu buikazi bwetu kipateene ni myela ibi, ni kumuswapila Yehova atusuunge, kunti twaviinda kumuluisia Sataana ni myela ibi. Te tupalile kubonvua mwenzo. (Soma Yakobo 4:7, 8.) Yehova ali ni maka saana kukila myela ibi. Waalapiziizie myela ibi mu nsiku yakue Noa, ni musita uli waiza wakenoona myela ezio. Languluka nangue, te tuli bunke mu bului bwetu. Yehova ali mukubombia ba malaika bakue eevi kutusuunga. (2 Makolo 6:15-17) Kunti twaswapila nangue kupitilasie kukwasiiwa na Yehova, kunti twaanzia bului bwetu pamo ni Sataana ni myela ibi.​—1 Petro 5:6, 7; 2 Petro 2:9.

¹⁹ Inzi, kine Sataana pamo ni myela ibi bali mukuleeta maavia engi saana, juu ya ki Yehova tanabenoone? Keeki kiipuzio kyakaba kuasukua mu lyasi likoonkelepo.