1, 2. Juu ya ki Bibilia ni bupe buweeme saana?

 ULI KUNVUA siani kine mwinobe wakupeela bupe kampanda? Uli kunvua makola kumona nangue kibuza obe akutonene saana kabili teukokola kukakula bupe bobo. Uli kumusantila kakiine.

² Bibilia ni bupe kufuma kuli Leeza. I muli mpunda itusiviinda kusaanga ata kaniini mu fuasi inge yonse. Kwa mufuano, ili yatubuila nangue Leeza waabumbile lyulu, kyalo, ni mwalalume pamo ni mwanakazi wa kuanza. Ili yatupeela mafunde a kutukwasia kine twasanga maavia. Mu Bibilia tuli twasambilila vili vyakafikilizia Leeza mupaango wakue wa kwalula kyalo kuba nkeende iweeme ya kwikalapo. Bibilia ni bupe buweeme kakiine!

3. Kine watwalilila kusambilila Bibilia, wakaba kumana ki?

³ Musita uwatwalilila kusambilila Bibilia, wakaba kumana nangue Leeza atonene weewe waluke kibuza wakue. Kine watwalilila kusambilila bingi palwakue Leeza, bukibuza bobe pamo nakue bwakaba kukila kukosa.

4. Ni kiki kya kupapia palua Bibilia?

⁴ Bibilia teisyapilibuilue yonse yalingi ao kipitu mu ndimi ikilile pa 3 000, kabili mamilioni a Bibilia teasyafumiiziwe ku mapapie. Leenu, bantu beengi mu kyalo [bantu 9 pa bantu 10] kunti baasoma Bibilia mu lulimi lwabo. Kabili kila mulungu ao inga mamilioni a bantu ali mukupata Bibilia. Kakiine te kuli kitabu kinge kili nga Bibilia.

5. Juu ya ki twalanda nangue Bibilia “yaatunguluilue na Leeza”?

 ⁵ Bibilia ‘Itunguluilue na Mupasi wakue Leeza.’ (Soma 2 Timoteo 3:16.) Inzi, bange kunti batontonkania eevi ‘Bibilia yaleembelue na bantu, ale kunti yafuma siani kuli Leeza?’ Bibilia iine ili yaasuka eevi: “Bantu baalandile byafumine kuli Leeza baatunguluilue na mupasi utakatiifu.” (2 Petro 1:21, NWT) Kunti twapalania na babu wamulanda mwinzikulu wakue amuleembele mukanda. Naani mwine wa ozo mukanda? Mukanda ozo ni wakue babu, te wakue mwinzikulu. Evio vyenka, malanga (ao, mawazo) ali mu Bibilia ni akue Leeza te a bantu babombiiziwe eevi kuleemba. Leeza wabatunguluile eevi baleembe malanga akue. Kakiine Bibilia ni “mpunda [mulandu] yakue Leeza.”​—1 Batesalonika 2:13; mona Bulondolozi Bunge bwa 2 ku lubali lwa 207.

6, 7. Juu ya ki twalanda nangue Bibilia ipateene?

⁶ Bibilia yaakitile miaka ikilile pa 1 600 yaali mukuleembua. Bakaleemba baabo baikeele mu nsita ipuseene. Bange baali basomene ni bange ata. Kwa mufuano, umo waali munghaanga. Bange baali balimi, balobi, basuungi, bakabika ao banabi, bazuuzi ao bapinguzi, ni bange ba makolo. Anzia kine Bakaleemba baali bapuseene, seemu yonse ya Bibilia ipateene. Teizi kulanda kintu kampanda mu katue (nsura) kamo ni kwipiinga mu katue kange. a

⁷ Kitabu kya kuanza kya mu Bibilia, kili kyalondolola vyaatendekele maavia pa kyalo, ni kitabu kya ku mpeleezio kili kyatubuila Leeza vyali wakapuisia maavia aazo lwali wakaalula kyalo paradiso. Bibilia yakita kale maelufu a miaka yaali mukulondolola palua istoria ya bantu, kabili yalangilila nangue mupaango wakue Leeza uli wafikiliziiwa lyonse.

8. Leeta mufuano ulangiliile nangue Bibilia ili yalanda kisinka mu bintu bya sayansi.

⁸ Bibilia te yaaleembelue eevi kusambilizia bintu bya sayansi, inzi, luili yalanda palua bintu bya sayansi, ili yalanda kisinka. I vikipalile kuya kyali kitabu kifumine kuli Leeza. Kwa mufuano, kitabu kya Balawi, kili ni malaizio abaapeelue Baisraeli eevi te kunti baye baambukiziana maluele. Ezio, yaleembelue ntaanzi bantu beenike nangue mikrobi ni birusi bili byaleeta maluele. Bibilia ili yasambilizia nangue kyalo kisaamikiluesie pasili kantu. (Yobu 26:7) Kabili, musita bantu beengi lubaali bamanine nangue kyalo kyonse kilisie lulambe, Bibilia yaali yasyalandile nangue kyalo ni kyamunzyungulu.​—Isaya 40:22.

9. Kumana nangue bakaleemba ba Bibilia baali ba kisinka, kwalangilila ki?

 ⁹ Musita Bibilia luili yalanda palua istoria, ili yalanda sie kisinka. Inzi bitabu bingi bya istoria tebiizi kulanda kisinka kyonse, paantu bakaleemba te baali bantu baakisinka. Kwa mufuano, te baali baleemba musita ntundu yaabo luyaali yaandua ku vita. Inzi, bakaleemba ba Bibilia beene, baali baleemba kisinka musita Baisraeli lubaali baandua. Baali baleemba ni palua bilubo byabo beene. Kwa mufuano, mu kitabu kya Mpendua, Musa watubuila nangue waakitile kilubo kikata ni Leeza wamulapiziizie. (Mpendua 20:2-12) Bukisinka bwa Bakaleemba ba Bibilia bwalangilila nangue Bibilia ni kitabu kufuma kuli Leeza. Keekio kyalangilila nangue kunti twaiswapila Bibilia.

10. Juu ya ki milandu ili mu Bibilia ni ya mana saana kwetu leenu?

¹⁰ Bibilia ‘itunguluilue na mupasi wakue Leeza kabili ili yabomba mukusambilizia, mukusasilila, mukuolola bintu, mukufunda mu nsaambu.’ (2 Timoteo 3:16, NWT) Kakiine, milandu ili mu Bibilia ni ya mana saana leenu. Yehova i waatubumbile, kansi amanine buino vituli twatontonkania ni kwiunvua. Atumanine buino saana kukila vitwimanine fwefue beene, kabili atonene tuye twali ni nsaansa. Amanine beelia bili kuviinda kutuleetela nsaansa ni beelia bisiviinda kutuleetela nsaansa.

11, 12. (a) Ni masoke ki aweeme aleetele Yesu ali mu Mateo katue ka 5 mpaka ka 7? (b) Ni mafunde ki aweeme ali mu Bibilia?

¹¹ Mu Mateo 5 mpaka 7, Yesu watupeela masoke aweeme palua vya kusaanga nsaansa, vya kunvuana ni bange, vya kupepa ni vya kumona nfalanga. Anzia kine tekusyapitile miaka 2 000 ntangia Yesu lwatupeele masoke aazo, atwaliliilesie kuya aali ni buviinde kabili ali atukwasia saana leenu.

 ¹² Mu Bibilia, Yehova ali watusambilizia mafunde a kutukwasia kwaluka ni buikazi buweeme bwa mu lupua, kwaluka babombi baweeme ni vya kwikala mu muteende pamo ni bange. Mafunde a Bibilia kunti atukwasia, anzia kine tuli bantu banamuna ki, tuli twaikala pi ao twasaanga maavia a siani.​—Soma Isaya 48:17; mona Bulondolozi Bunge bwa 3 ku lubali lwa 207.

13. Isaya waalandile nangue muzi wa Babiloni wakasangua na ki?

¹³ Bukabika buingi buli mu Bibilia bwaafikiliziiziwe kale. Kya kumwenako, Isaya waalandile ntaanzi nangue Babiloni wakenoonua. (Isaya 13:19) Waalondoluele buino muzi viwakenoonua. Ozo muzi, waali wakingiliilue na lupango lwali ni miliango ikata kabili ni mumana . Inzi, Isaya waalandile ntaanzi nangue mumana wakakamiiwa ni miliango yakaba yaizukile. Balukale bakakuata muzi bila kuluana. Kabili Isaya waalandile nangue Koreshi i wakationa muzi wa Babiloni.​—Soma Isaya 44:27–45:2; mona Bulondolozi Bunge bwa 4 ku lubali lwa 208.

14, 15. Bukabika bwakue Isaya bwaafikiliziiziwe siani?

¹⁴ Miaka 200 kisia bukabika bobo kuleembua, kisepe ao kikundi kya balukale (basoda) kyaafikile kyaiteaniizie buino eevi kukwata Babiloni. Naani waali ntunguluzi wa keekio kisepe? Nga vyaalandile bukabika, Koreshi likolo wa Perse i waali ntunguluzi. Kila kintu kyaali kyateaniiziwe eevi bukabika bobo bufikiliziiwe.

¹⁵ Mu busiku bwa kutionua muzi ozo, bantu ba mu Babiloni, baali mu nsikunkulu ao feeti. Baaisangile kuba basungilue paantu baali bakingilue na bibumba bikata bya lupango ni mumana. Koreshi pamo ni kisepe kya balukale bakue, baaimbile kapato panze pa muzi, eevi kupunguzia  buingi bwa menda mu mumana. Menda akeepele eevi kubakwasia balukale Baperse kwabuka mumana pansi. Inzi, keekio kisepe kya balukale kyasiile kuingila siani mu muzi wa Babiloni waali wakingiliilue na lupango lwali lwa bibumba bikata? Nga vyali vyalandile bukabika, miliango ya muzi wa Babiloni yaali yasielesie yaizukile, ni pakaako, balukale baakuete muzi bila kuluana.

16. (a) Isaya waalandile ki ntaanzi palua muzi wa Babiloni? (b) Twamana siani nangue bukabika bwakue Isaya bwafikiliziiziwe?

 ¹⁶ Isaya waalandile ntaanzi nangue, te kuli ata muntu wakeekala kabili mu muzi wa Babiloni. Waaleembele eevi: “Takekaluamo ata limo, kabili teikaba nkeende ya kuikalamo luvialo lonse.” (Isaya 13:20) Eba, bukabika bobo bwafikiliziiziwe? Een! Fuasi yaalipo muzi ozo wa Babiloni, ili mu kyalo kya Irak, ku kilometre 80 eevi, ku Nkungulua (Sud) ya muzi wa Bagdad, pa ezio nkeende palisie kibolia ao kisala. Leenu, te kuli ata muntu ekeele paapo. Yehova waapyangile muzi wa Babiloni “na kipyango kili kyainoona.”​—Isaya 14:22, 23. b

17. Juu ya ki kunti twaswapila bulayo bonse bwakue Leeza?

¹⁷ Paantu, bukabika buingi buli mu Bibilia bwafikiliziiziwe kale, keekio kyalangilila nangue kunti twaswapila beelia bilandile Bibilia palua musita uli waiza. Kunti twaaluka ni kisininkizio nangue Yehova wakaba kufikilizia  bulayo bwakue bwa kwalula kyalo paradiso. (Soma Mpendua 23:19) Kakiine, tuli ni kiswapilo kya “bukose bwa lonse, butwalailue tangia kale na Leeza asiizi kubeepa.”​—Tito 1:2, NWT. c

18. Paulo waalandile ki palua “mulandu wakue Leeza”?

¹⁸ Twakisambilila kale nangue te kuli kitabu kili nga Bibilia. Te ipingeene, kabili musita luili yalanda palua bintu bya sayansi ni istoria ili yalandasie kisinka. Kangeko, Bibilia ili yatupeela masoke aweeme, kabili ili ni bukabika buingi bwafikiliziiziwe kale. Inzi, kuli ni sababu inge ilengiizie Bibilia iye yaali yakupapia. Mutumua Paulo waaleembele eevi: “Mulandu wakue Leeza uli ni bukose kabili uli ni buviinde.” Keekio kili ni mana ki?​—Soma Baebrania 4:12, NWT.

19, 20. (a) Bibilia kunti yakukwasia siani umane kakiine bumuntu bobe we muine? (b) Kunti walangilila siani nangue uli watasia palua bupe bwa Bibilia?

¹⁹ Bibilia kunti yapilibula buikazi bobe. Kunti yakukwasia umane kakiine bumuntu bobe we muine. Kunti yakukwasia umane vili kutontonkania kobe kwa mukati, ni viuli waiunvua kakiine. Kwa mufuano, kunti twatontonkania nangue tumutonene Leeza. Inzi, pakunti tulangilile nangue tumutonene, tupalile kukita beelia bilandile Bibilia.

²⁰ Kakiine, Bibilia ni kitabu kifumine kuli Leeza. Atonene uisome, uisambilile, kabili uitone Bibilia. Langilila kutasia kobe palua bobu bupe, kabili twalilila kuisambilila. Kine wakita evio, wakaba kumana mupaango uli na Leeza palua bantu. Mu lyasi likonkelepo, twakaba kusambilila biingi palua mupaango ozo.