1.  Kumwinika Babiloni Mukulu

2.  Masia Waali wa Kuiza Musita ki?

3.  Matunzo Aloombele Kubombia Milopa

4.  Kutengana mu Kyupo

5.  Nsikunkulu

6.  Maluele Ali Aambukiziana

7.  Bintu bya Busulu ni Mizilo Ibiikilue na Buteeko

 1. Kumwinika Babiloni Mukulu

Twamana siani nangue “Babiloni Mukulu” i ma diini onse a bufi? (Nfyulo 17:5) Mona beebi bisinka:

• Te kateeka wa politike ao wa busulu. “Makolo a mu kyalo” ni “basulu” bapusuka musita lubamwinoona.​—Nfyulo 18:9, 15.

• Te kateeka wa politike ao wa busulu. “Makolo a mu kyalo” ni “basulu” bapusuka musita lubamwinoona.​—Nfyulo 18:9, 15.

• Ali wamubeepela Leeza. Ali wakuutua mukambue, paantu ali wakita bunvuano ao mapatano pamo ni ma buteeko eevi apate nfalanga ao bamukitile mu nzila iibeleele. (Nfyulo 17:​1, 2) Ali wababeepa bantu ba ntundu yonse. Kabili, ali mukwipaizia bantu bengi.​—Nfyulo 18:23, 24.

Bweluluka mu lisomo lya 13 kamutue kaniini ka 6

 2. Masia Waali wa Kuiza Musita ki?

Bibilia yaalandile ntaanzi nangue, Masia waali wa kuiza kisia milungu 69.​—Some Danieli 9:25.

• Milungu 69 yaatendekele musita ki? Yaatendekele mu muaka wa 455 Yesu tanavyalue (Y.T). Mu ozo muaka, Guvernere Nehemia waafikile mu muzi wa Yerusalemu “eevi kubwezia ni kukuula kabili” muzi.​—Danieli 9:25; Nehemia 2:1, 5-8.

• Milungu 69, ni musita waleepele siani? Mu bukabika bunge buli mu Bibilia, busiku bumo bulangiliile muaka umo. (Mpendua 14:34; Ezekieli 4:6) Kansi kila mulungu, ulangilile miaka saba. Mu bobu bukabika, milungu 69 ili kwaluka miaka 483 (milungu 69 mara nsiku 7).

• Milungu 69 yaapuile musita ki? Kine twatendeka kupenda miaka 483 kutendekela mu muaka wa 455 Y.T, tuli kufikiila mu muaka wa 29 Yesu wasyavyelue (Y.W). a Ozu i muaka wa kisinka waabatiziiziwemo Yesu ni kwaluka Masia!​—Luka 3:​1, 2, 21, 22.

Bweluluka mu lisomo lya 15 kamutue kaniini ka 5

 3. Matunzo Aloombele Kubombia Milopa

Kuli matunzo abiikile mukati bufundi bwa kubombia milopa yakue muluele muine. Amo pakati ka azo matunzo, te apalile kwitabilua na Bakristu. Kwa mufuano, bantu bange bali bafumiiwa milopa ni kubapeela bange. Ao bali basuungilua milopa yabo eevi bakaibombie musita ubakakitua operasio. Inzi, Bakristu tebaviinda kukita evio.​—Malanguluzi a Mizilo 15:23.

Inzi, kunti baitabizia bufundi bunge bwa matunzo. Nga evelia kupiimua milopa, kusuuya ni kuswesia milopa (hémodialyse), kufumia milopa ni kubiikilamo menda, kisia operasio, baibuezia (hémodilution), kubombia masini ali alamba milopa elia yasalangananga (récupération de sang épanché) ao masini ali akwasia mutima ni mapafu bibombe musita wa operasio (cœur-poumon artificiel). Kila Mukristu, apalile kupingula ye muine milopa yakue viili kubombiiwa pa kukitua operasio, pa kupiimua milopa ao pa kubombia bufundi fulani bwa matunzo. Kila doktere, kunti waya wabombia bobo bufundi wapuseeneko kakaniini ni unge. Pakaako, ntaanzi ya kwitabila kukitua operasio, kupiimua milopa, ao kubombia bufundi bunge bwa matunzo, Mukristu apalile kumana buino vibali kubombia milopa yakue kuli doktere. Iipuzie eevi:

• Ale kine seemu inge ya milopa yane yafumiiwa mu mubili ni paange yalekela kwenda musita kampanda? Eba, kampingu kane kaitabila nangue elia milopa inafumiiwanga ikilisie seemu ya mubili wane, ao kali mukunghana nangue ezio milopa ipalile kwitilua “mu bulongo”?​—Malanguluzi a Mizilo 12:23, 24.

• Ale kine musita wa matunzo, banfumia milopa ni kuibiika mu fuasi inge, baiwaamia, ni kuibuezia mu mubili wane? Eba, azo matunzo, ali kwinoona kampingu kane kabeeleziiziwe na Bibilia ao ndi kuetabila?

Bweluluka mu lisomo lya 39 kamutue kaniini ka 3

 4. Kutengana mu Kyupo

Bibilia ili yalanda nangue ba mulume ni mukazi te kunti batengane. Kabili ili yalanda paswetele nangue kutengana tekwizi kumupeela mulume ao mukazi nsaambu ya kunti aye opue ao ope unge. (1 Bakorinto 7:10, 11) Inzi kuli ni aali ili yalengia Bakristu bange bafikiila kutengana.

• Kukaana na bufue kwemena lupua: Mulume wakaana kubapeela bantu ba mu lupua lwakue bintu bya kimubili, kufikiila mpaka ni lupua lwasialasie bila lwali na bintu bibakabiile mu buikazi bwabo bwa kila busiku.​—1 Timoteo 5:8.

• Kukitilua saana ovio na wakobe: Kukitilua ovio kunti kwalengia mulume ao mukazi aluale ao bukose bwakue bwaluke mu buavia.​—Bagalatia 5:19-21.

• Kine mulume ao mukazi walengia bukibuza bwa mwinakue pamo ni Yehova bwaaluka saana mu buavia: Mulume ao mukazi, walengia wakwakue waandua kumubombela Yehova.​—Miilo ya Batumua 5:29.

Bweluluka mu lisomo lya 42 kamutue kaniini ka 3

  5. Nsikunkulu

Bakristu tebeezi kukitako nsikunkulu isiizi kutona Yehova. Inzi, kila Mukristu palwakue apalile kubombia kampingu kakue kabeeleziiziwe na Bibilia eevi apingule kyakuti akite mu aali fulani musita bantu bange lubali mukukita nsikunkulu. Mona mifuano iniini.

• Kine muntu wakulanda bonifeti. Paange kunti walandasie eevi: “Eyo, natasia.” Kine ozo muntu wakulandanga bonifeti atonene kumana bintu bingi, kunti wamubuila juu ya ki weewe te uli mukukitako nsikunkulu.

• Mulume ao mukazi obe asili Kasininkizia Wakue Yehova, wakukupa muye ku maliila pamo ni bantu ba mu lupua musita wa nsikunkulu. Kine kampingu kobe kakulanda uye, kunti wamulandila mbeela wakobe nangue, kine kuli kuya kukitika ni bintu bya kipagaani, weewe teuya kukitako.

• Mukulu obe wa miilo wakupeela ka kantu busiku bwa nsikunkulu. Eba, upalile kukaana kaako ka kantu? We muine i wa kupingula. Eba, mukulu obe wa miilo, amwene kaako ka kantu kaakupela kuya kali seemu ya nsikunkulu, ao akebelesie kutasia juu ya miilo iweeme iuli wakita?

• Muntu umo wakupeela bupe musita wa busiku bwa nsikunkulu. Olia ali mukukupeela bupe kunti walanda eevi: “Manine nangue weewe tewizi kukitako nsikunkulu, inzi nakupeelakosie kaaka.” Paange ozo muntu wakitasie evio mu buwaame. Mu nzila inge, eba, kuli ni nsaambu ili kulengia kutontonkania nangue ozo muntu ali mukwezia kiketekelo kyobe ao akebele ukiteko nsikunkulu? Kisia kutontonkania kaako, we muine kunti wapingula kupoka ao kukaana. Tutonene kuya twali ni kampingu kaweeme, ni kuya twali ba kisinka kuli Yehova mu bupinguzi bwetu bonse.​—Miilo ya Batumua 23:1.

Bweluluka mu lisomo lya 44 kamutue kaniini ka 1

 6. Maluele Ali Aambukiziana

Paantu tubatonene bantu, tuli twapoozako saana maano eevi te kunti tubambukizie bange maluele. Pakaako kine twamana nangue twambukiilue na buluele ao twamona nangue tuli ni buluele buli kwambukila bange, tuli twapoozako saana maano. Tuli twakita evio paantu Bibilia ili yalanda eevi: “Tona mwinobe nga viwitonene we muine.”​—Baroma 13:8-10.

Kunakila azo malaizio kuli na mana ki? Muntu olia aluele buluele buli bwaambukilana, tapalile kubalangilila bange ntono nga evelia kubakumbatila ao kuboma beze. Tapalile kuuzika kine tebeezi kumukupa ku masesi abo, paantu batonene kusuunga lupua lwabo. Kabili ntaanzi ya kubatiziiwa, apalile kumubuila mukote emaniine kabungue ka bakote, eevi mipaango ikwatue juu ya kusuunga baalia bange bakaba kubatiziiwa. Ntaanzi ya kutendekezia buchumba, muntu olia waambukiilue na buluele, apalile kuya kupiimua milopa mu kwitonena. Kine wakita evio, uli kulangilila nangue ubapoozeleko maano bantu bange eevi bintu ‘byonse biuli wakita, biye byawaamiine bantu bonse, te kuti biye byakuwaamiinesie we bunke.’​—Bafilipi 2:4.

Bweluluka mu lisomo lya 56 kamutue kaniini ka 2

 7. Bintu bya Busulu ni Mizilo Ibiikilue na Buteeko

Kunti twatiina kwingila mu maavia engi, kine twaunvuana ni kwandikiana bintu bya nfalanga ni bya busulu atasie kine tuli kukita evio na Mukristu netu. (Yeremia 32:​9-​12) Inzi, musita unge Bakristu kunti baya bakoseene kakaniini juu ya nfalanga ao ­kintu sie kinge. Bapalile kuleenga kupuisia kooko kusyunvuana mu mutende, kabili baliposie beneenke.

Inzi, tupalile kukita siani eevi kupuisia buavia bukata nga evelia muntu kutwibila ao kutubeepela? (Some Mateo 18:15-17.) Yesu waatubuilile bintu bitatu bya kukita:

1. Kite maka mupuisie buavia mwaliposie babili.​—Mona mulongo wa 15.

2. Kine mwaandua, landa muntu umo ao babili bakosele kimupasi baye bakutwale.​—Mona mulongo wa 16.

3. Kine buavia bwaanda kupua, i kusiali uye ubamone bakote ba kilonghaano.​—Mona mulongo wa 17.

Mu aali ingi, kine tukoseene ni balupua, te tupalile kubatwala balupua betu ku buteeko, paantu kukita evio kuli kulengia bantu batontonkanie ovio palwakue Yehova ni kilonghaano. (1 Bakorinto 6:1-8) Inzi, kuli aali paleepale paange ili kulengia mutwalane ku buteeko: Kukaanana, kuloomba nsaambu ya kusuunga baana, kupingula nfalanga ipalile kufumia muntu wakaanana, kulipa asiranse ao nfalanga yakakwasia lupua musita wa maavia, kwandua kulipa madeeni juu ya kuchomba, testama ao kipapie kileembeluepo bintu bya kusiala na bantu ba mu lupua kisia kufua kwa muntu. Kine Mukristu waya ku buteeko eevi kupuisia maavia nga azo waikwindile mu nzila ya mutende, tationene ­lisoke lili mu Bibilia.

Kine pali kilubo kikata saana kyakutiona muzilo nga evelia kulaala muntu kwa maka, kumukita mwanike ovio, kumuuma muntu, bukabooko bukata ni kwipayana, Mukristu watwala ezio mpunda ku buteeko, tationene lisoke lya Bibilia.

Bweluluka mu lisomo lya 56 kamutue kaniini ka 3