1-2. Nga mwalandila 1 Petro 4:7, 8, ni kiki kyakaba kutukwasia kusipikizia maavia?

 PAANTU twakila kuingila mu ‘nsiku ya mpela,’ kunti twapata maavia akolele. (2 Tim. 3:1) Kya kumuenako, kisia kampanye ya kusaakula kateeka, kyalo kimo mu Afrika kyaalukilemo vita. Mu nsita ikilile pa miezi sita, balupua betu ni bankazi baali mu buavia paantu baali mu kazonga mwali vita. Ni kiki kyabakwasiizie basipikizie mu aali ezio yaali yakolele? Bange, babutukiile mu masesi a balupua baali mu kazonga kasyalimo vita. Lupua umo waalandile eevi: “Mu aali nga ezio, naali ni nsaansa paantu naali ni babibuza. Twali ni fuasi ya kukoseleziana.”

² Musita wakatendeka “lyemo likata,” twakatona saana kuya twali ni babibuza batutonene. (Nfy. 7:14) Kansi, tupalile kubambilapo kukosia bukibuza bwetu leenu. (Soma 1 Petro 4:7, 8.) Kunti twasambilila biingi palua beelia byamusaangile Yeremia. Babibuza bakue bamukwasiizie kupusuka mu musita waatangiile kwinoonua kwa Yerusalemu. * Kunti twamupala siani Yeremia?

3. (a) Ni kiki kyasiile kulenga Yeremia eteenge ni bange? (b) Yeremia wamuanine ki kaleemba wakue wa kisinka Baruku, kabili ni kiki kyafuminemo?

³ Mu miaka 40 eevi, Yeremia waikeele mukati ka bantu basili na bukisinka. Mukati ka bantu baabo, mwali bekala muzi naakue. Kabili, paange, mwaali ni bamo ba mu lupua lwakue lwa kimubili, ba mu muzi wa Anatoti. (Yer. 11:21; 12:6) Inzi, Yeremia taaitengele na bange. Kakiine, wamuanine Baruku, kaleemba wakue wa kisinka, byaali mu mutima wakue, ni fwefue tumanine viaali waiunvua paantu byaleembelue mu Bibilia. (Yer. 8:21; 9:1; 20:14-18; 45:1) Kunti twalanda nangue, Baruku luaali waleemba  mpunda ya bintu byamusaangile Yeremia, bonse babili bakitile bukibuza bwabo bukose kabili baakilile kukindikana.​—Yer. 20:1, 2; 26:7-11.

4. Yehova wamuanine Yeremia akite ki, kabili ezio miilo yakwasiizie siani Yeremia ni Baruku bakosie bukibuza bwabo?

⁴ Yeremia waapuile miaka iingi wali mukubasoka Baisraeli bila kutiina palua bintu byali byapalile kufikiila Yerusalemu. (Yer. 25:3) Mu kutwalilila kuezia kubakinkizia bantu eevi balapile, Yehova wamuanine Yeremia aleembe milandu yakue ya kubasoka mu kitabu kya kukunzua. (Yer. 36:1-4) Musita Yeremia ni Baruku lubaali babomba pamo saana eezi miilo ibapeelue na Leeza, yakitile paange miezi iingi, ipalile baali balanziana milandu ya kukoselezia kiketekelo kyabo.

5. Kiki kyalengia tulande nangue Baruku waali kibuza aweeme kuli Yeremia?

⁵ Lwafikile musita wa kulangilila byaali mu kitabu, Yeremia waali wapalile kusuapila kibuza wakue Baruku ababuile bantu mpunda yaali mu kitabu. (Yer. 36:5, 6) Bila kutiina, Baruku wafikiliziizie miilo yakue yaali yakolele. Tontonkanianke! Yeremia waunvuile siani musita Baruku luaile ku musolo wa ekalu ni kukita nga vibamwanine? (Yer. 36:8-10) Bakulu ba mu Yuda baunvuile vyakitile Baruku; pakaako, baamwanine asome kitabu kya kukunzua na lizui likata. (Yer. 36:14, 15) Bakulu baapinguile kumubuila Likolo Yehoyakimu milandu yakue Yeremia. Paantu bali bamukindikile Baruku, bamwanine eevi: “Endue mufyame, wewe pamo ni Yeremia, kabili tekulekele muntu ata umo amane kumuli.” (Yer. 36:16-19, NWT) Babasokele buino!

6. Yeremia ni Baruku baakitile siani lubapingilue?

⁶ Likolo Yehoyakimu waafiitilue saana luaunvuile milandu yaleembele Yeremia, ni pakaako waziziizie kitabu kya kukunzua ni kulanda bamukwate Yeremia ni Baruku. Inzi,  Yeremia taunvuile muenzo. Watweme kitabu kiinge, ni kumupeela Baruku. Yeremia luaali walanda mpunda kufuma kuli Yehova, Baruku waleembele “milandu yonse yaali mu kitabu kya kukunzua kyaziziiziwe mu mulilo na Yehoyakimu, Likolo wa mu Yuda.”​—Yer. 36:26-28, 32, NWT.

7. Kakiine, ni kiki kyakitikile Yeremia ni Baruku lubaali babomba pamo?

⁷ Liingi, bantu bali basipikizia meezio pamo bali bakosia saana bukibuza bwabo. Kansi kunti twalanda nangue, musita lubabombele pamo kuleemba kitabu kiinge kya kupyana kitabu kyainonenue na Yehoyakimu Likolo abiipile, Yeremia ni Baruku baakilile kumanana buino kabili bukibuza bwabo bwakilile kukosa. Mufuano wa baaba balalume babili ba kisinka kunti watukwasia siani?

8. Ni biki bili byaanzia liingi kukita bukibuza, kabili juu ya ki tupalile kwikuinda kukita bukibuza bwa maka?

⁸ Kunti kyaavia kubwila bantu bange bili ku mutima weetu kine nsiku yapitile kuli muntu watukisiizie. (Tus Maf. 18:19, 24) Ao paange kunti twamona nangue te tuli na buviinde ni nsita ya kukosia bukibuza bwetu. Inzi, te tupalile kulekela. Kine tutonene balupua betu batukwasie mu nsita ya maavia, tupalile kukita naabo bukibuza bwa maka leenu. Nzila imo ya kutukwasia kukita evio ni kubabuila bintu bitwatontonkania ni bili byatwemia.​—1 Pet. 1:22.

9. (a) Yesu walangiliile siani nangue waali wasuapiile babibuza bakue? (b) Kulanziana bila kufiikana kantu, kunti kwakukwasia siani kukosia bukibuza bobe pamo ni bange? Leeta mufuano.

⁹ Yesu walangiliile nangue waali wasuapiile babibuza bakue kupitila kulanda naabo bila kubafiika kantu. (Yoane 15:15) Kunti twamupala kupitila kubabuila babibuza betu bintu bilengiizie tuye twali ni nsaansa, tuye twali ni bulanda ni byatukisia mutima. Tuilizia wapozeleko maano kine mwinobe ali mu kukubuila kantu ao buavia. Teukita evio, paange uli kumana nangue mwe bonse muli ni bintu bipaleene nga evelia: matontonkanio, vimwaiunvua, ni mipaango. Tontonkania palua mufuano wakue Cindy, nkazi umo ali ni miaka 29 eevi. Waakitile bukibuza pamo ni painia umo wa miaka 67 ali wakuutua Marie-Louise. Cindy ni Marie-Louise bali babomba pamo mu miilo ya kusimikila kila Nsiku ya Iine (4) lukele-keele, kabili bali balanda bila kufiikana kantu palua maasi apusene-puseene. Cindy walanda nangue, “Ndinatona saana kulanda palua bintu bya mana pamo ni babibuza paantu kukita evio kwankwasia nkile kubamana ni kubonvua buino.” Bukibuza buli bwakila kukosa kine bantu balanziana bila kufiikana kantu. Nga Cindy, kine ni weewe watendeka kulanziana ni babibuza bobe bila kubafiika kantu kabili wasaansamukile,  bukibuza bobe pamo naabo buli kukosa kakiine.​—Tus Maf. 27:9.

10. Nga mwalandila Tuswalo ni Mafunde 27:17, ni bintu ki biweeme bili byafumamo musita utuli twabomba pamo ni bazumizi neetu?

¹⁰ Nga vyakitikile kuli Yeremia ni Baruku, musita utwabomba pamo ni bazumizi neetu ni kwimuena mibeele yabo iweeme, tuli twasambilila kuli beene ni kwaluka peepi saana pamo naabo. (Soma Tuswalo ni Mafunde 27:17.) Kwa mufuano, uli waiunvua siani musita umwaya mu kusimikila, ni kutuilizia kibuza obe walanda bila kutiina, palua kiketekelo kyakue ao walanda kufuma ku mutima wakue, palua bintu bilengele amuzumine Yehova ni mipaango yakue? Kakiine uli wakila kumutona.

11-12. Kubomba pamo ni babibuza betu mu miilo ya kusimikila, kunti kwakosia siani bukibuza bwetu? Leeta kya kumuenako.

¹¹ Tontonkania palua byakumwenako bibili bilangiliile nangue kubomba pamo mu miilo ya kusimikila kwakwasia bantu bakile kupalamana. Adeline, nkazi ali ni miaka 23, wamulandile Candice, kibuza wakue umo, baye basimikile mu kazonga kali kasimikilua limo-limo. Walanda eevi: “Twatonene kubombesia ni kukila kusaansamukila miilo ya kusimikila. Kila muntu waali ni nkulu ya kukinkiziiwako eevi akile kubombesia mu miilo yakue Yehova.” Ni mpaalo ki i baapatile mukubomba pamo? Adeline walanda eevi: “Kila busiku kisia miilo, twali twalondolola vitwaiunvuile, bintu byatukoseleziizie mukulanziana ni bantu; ni bintu byatusininkiziizie nangue Yehova waali watutungulula mu miilo yeetu ya kusimikila. Fwe bonse babili twatonene saana kulanziana palua beebio bintu ni kukita evio kwalengele tukile kumanana buino.”

¹² Laïla ni Marianne, bankazi babili basinaupue, baafumine mu kyalo kyabo kya France, ni kupua juma isaano bali mukusimikila mu Bangui, muzi ukata wa mu kyalo kya République Centre Africaine. Laïla walanguluka eevi: “Marianne ni neene twapatile maavia, inzi paantu twaali twalanziana buino ni kulangililana ntono ya kisinka, bukibuza bwetu bwakilile  kukosa. Lunamuene nangue Marianne waali ni buviinde bwa kwikala kukonkana ni aali ya leenu, kutona bantu ba mu ozo muzi, ni kuviinda kubombesia mu miilo ya kusimikila, naakilile kumukindika.” Ni weewe kunti wapata ezio mpaalo atasie kine te uile mu kyalo kiinge. Musita onse uwaya mu kusimikila mu kazonga ka kilonghaano kyenu pamo ni lupua ao nkazi obe, uli ni fuasi iweeme ya kukila kumumana buino ni kukosia bukibuza bwenu.

13. Ni kiki kili kyakitika nsita inge itwabomba pamo saana ni babibuza betu?

¹³ Nsita itwabomba pamo saana ni babibuza betu, tuli twamona mibeele yabo iweeme, inzi, nsita iinge kunti twatendeka kumona ni butope bwabo. Ni kiki kili kutukwasia kutwalilila kusiala peepi ni babibuza betu ata kine bali baluvia? Tontonkania kabili palua mufuano wakue Yeremia. Ni kiki kyamukwasiizie amone bintu biweeme mu bantu bange bila kupoza maano ku butope bwabo?

14. Yeremia wasambiliile ki palwakue Yehova, ni keekio kyamukwasiizie siani?

¹⁴ Yeremia waleembele kitabu kyaizile kupangua liina lyakue, kabili ipalile waleembele ni bitabu bya Bibilia bya 1 Makolo ni 2 Makolo. Kisinka, ezio miilo yamukwasiizie amone kuvula kwa nkumbu yalangililua na Yehova ku bantu basipuililikile. Kya kumuenako, wamanine nangue musita Likolo Ahabu lualapiile bilubo byakue, Yehova wamuanine nangue takeemuena kuipaiwa kwa lupua lwakue loonse mu buikazi bwakue. (1 Mak. 21:27-29) Kabili, Yeremia wamanine nangue Manase wakitile bintu bibipile kukila beelia byakitile Ahabu eevi amukisie Yehova. Anzia evio, Yehova wamueleele Manase paantu walapiile. (2 Mak. 21:16, 17; 2 Mil Nsi. 33:10-13) Ezio mpunda ifwene yamukwasiizie Yeremia apale kusipikizia kwakue Leeza ni nkumbu yakue musita luaali wabomba pamo ni babibuza bakue ba saana.​—Malum. 103:8, 9.

15. Yeremia wapalile siani nkumbu yakue Yehova musita Baruku luatendekele kupuulula miilo yakue?

¹⁵ Tontonkania Yeremia viamukwasiizie Baruku musita umo luatendekele kupuulula miilo yakue. Yeremia tapinguile penka paalia nangue Baruku tapilibuka, inzi wamukwasiizie kwa kumubuila mpunda ya nkumbu kufuma kuli Leeza inzi isyali yamufiikile kantu. (Yer. 45:1-5) Lyasi leeli lyatusambilizia ki?

16. Nga vilangisiiziwe mu Tuswalo ni Mafunde 17:9, tupalile kukita ki eevi bukibuza bwetu butwalilile?

¹⁶ Nga vitumanine, bankazi ni balupua betu te bapuililikile. Kansi, musitasie utwatendeka kukita bukibuza bwa saana pamo naabo, tupalile kukita maka kusuunga bukibuza bwetu. Kine kibuza weetu waluvia, tupalile kumusoka buino kupitila Mulandu Wakue Leeza, inzi bila kumufiika kantu. (Malum. 141:5) Kabili, kine batukisia ku mutima, tupalile kubeleela. Kine twabeleela, te tupalile kuponena mu muteo wa kubalangulusia ao kulanda ni bange palua bintu bibaakitile byalengele tukisike ao tufiitue. (Soma Tuswalo ni Mafunde 17:9.) Ni kintu kya mana saana mu eeno nsita yaviizie tupoze maano etu ku mibeele iweeme ya balupua ni bankazi betu kuliko kupoza maano etu ku butope bwabo! Kine twakita evio tuli kukosia bukibuza bwetu pamo naabo. Ni kintu kya mana kukita evio leenu, paantu twakaba ni nkulu ya babibuza ba kisinka mu musita wa lyemo likata.

17. Juu ya ki kunti twalanda nangue Yeremia waali kibuza wa kisinka mu nsita ya maavia?

¹⁷ Bintu byakitile Yeremia byalangiliile nangue waali kibuza wa kisinka mu nsita ya maavia. Kwa mufuano, kisia Ebed-meleki, mukulu umo wa ku musolo wakue Likolo, kumupususia Yeremia ku lufu mu kiina kyalimo matipa, watiinine  nangue bakulu bange kunti bamukita ovio. Musita Yeremia luaunvuile evio, tataleele, ni kutontonkania nangue Ebed-meleki ali kumonasie muine vyakusipikizia. Atasie kine Yeremia waali wakakilue, wakitile maka akue onse ni kumubuila Ebed-meleki mpunda ya kuteekia mutima kufuma kuli Yehova.​—Yer. 38:7-13; 39:15-18.

18. Nga mwalandila Tuswalo ni Mafunde 17:17, tupalile kukita siani musita kibuza weetu luali mu maavia?

¹⁸ Eeno nsiku, balupua ni bankazi bali bapata maavia apusene-puseene. Kwa mufuano, beengi basaangua mu buavia bukata musita waiza bintu bibipile nga evelia nteensi, ao vita. Musita waakitika bintu beebio, bange kati yeetu kunti baviinda kubapokelela babibuza baabo mu masesi aabo. Ni bange bali ni buviinde, kunti babapeela nfalanga. Inzi fwe bonse kunti twamuloomba Yehova abakwasie balupua ni bankazi betu. Kine twamana nangue lupua ao nkazi weetu atiokele mutima, kunti twaandua kumana vyakulanda ao vyakukita. Inzi, fwe bonse kunti twakwasia mu nzila iingi. Kwa mufuano, kunti twapisia nsita pamo ni kibuza weetu. Kunti twamutuilizia ni nkumbu musita lwali walondolola. Kabili kunti twalanda naakue palua lileembo limo lyateekia mutima litwatonesia. (Is. 50:4) Kintu kya mana saana ni kuya wali peepi ni babibuza bobe musita ubali ni nkulu ya kuya wali pamo naabo.​—Soma Tuswalo ni Mafunde 17:17.

19. Kukita bukibuza bukosele leenu kwakaba kutukwasia siani mu musita uli waiza?

¹⁹ Tupalile kupingula mu mitima yeetu, kukita ni kutwalilila kukosia bukibuza bwetu pamo ni balupua ni bankazi leenu. Juu ya ki? Paantu baluani betu bakeezia kutulekenkania kupitila mpunda yabo ya bufi. Bakeezia kutulenga tukalekele kusuapila ni kukwasia balupua betu. Inzi, baakandua. Te bakaviinda kulenga tukalekele kutona balupua betu mu buzumino. Te kuli kyakaviinda kwinona bukibuza butukitile. Kisinka, bobo bukibuza tebukapeleelasie ku mpela ya keeno kyalo, inzi buakatwalilila loonse!