1. Paantu bakuluube baalukile ni bunkua juu yakue, ni kiki kyakitikile mu lupua lwakue Yosefu?

YAKOBO waali wabatonene baana bakue bonse. Inzi, waamutonene saana Yosefu waali ni miaka likumi na saba (17). Bakuluube kwa Yosefu baakitile siani? Baalukile ni bunkua juu yakue, kabili bobo bunkua bwaabalengiizie batendeke kumusuula. Yosefu taakitile ata kantu kakulengia bakuluube bamusuule. Anzia evio, bakuluube bamusisiizie Yosefu mu buzia ni kuya kumubepa baba wabo, balanda nangue muana wakue waali watonene saana wakiliiwa na kinama kya mukisoonso. Bunkua bwaabalengiizie bavulunghanie mutende wa mu lupua ni kutiona mutima wakue baba wabo.​—Kut. 37:3, 4, 27-34.

2. Nga vilandile Bagalatia 5:19-21, juu ya ki bunkua bubiipile saana?

² Mu Maleembo, bunkua * buli bwazimbulua pamo ni bintu bili byatwala ku lufu, “miilo ya mubili” elia ili yamulengia muntu te kunti akapyane Bukolo Bwakue Leeza. (Soma Bagalatia 5:19-21.) Lingi bunkua i nsulo ili yalengia mazabo a sumu nga evelia buluani ao buadui, kukankabula, ni kupuuka kwa kipuki.

3. Tuli kulondoluela ki mu leeli lyasi?

³ Mufuano wa bakuluube kwa Yosefu walangilila bunkua vibuli bwainoona bukibuza ni kuvulunghania mutende uli mbeela mu lupua. Ata kine tetuviinda kukita ata kaniini beelia byaakitile bakuluube kwa Yosefu, fwe bonse tuli ni mutima usipuililikile kabili uli wabepana. (Yer. 17:9) Kansi, te kyakupapia nangue lingi kunti twaponena mu kwaluka ni bunkua. Tumone mifuano ya mu Bibilia ili ni misoko ya kutukwasia kumona bintu  bili byalengia bunkua buziike misila mu mitima yeetu. I kusiali tuli kuya kumona nzila paleepale ya mana ya kutukwasia kuluisia bunkua ni kulengia kwaluke mutende.

4. Juu ya ki Bafilisti baalukile ni bunkua kuli Isaka?

⁴ Bunoonsi bwa kimubili. Isaka waali mwalamume waali waanoonkele, kabili Bafilisti baalukile ni bunkua kuli Isaka juu ya bintu byaali wakwete. (Kut. 26:12-14) Baaziikile ni bisima byaali byabombia Isaka eevi kubapeela banama menda. (Kut. 26:15, 16, 27) Nga vyakitile Bafilisti, leenu bantu paleepale bali mukwaluka ni bunkua ku baalia bakwete bunoonsi buingi bwa kimubili kuliko beene. Te beezi kutonasie bintu bya bange byaluke byabo, inzi kabili, te beezi kutona bange baye bali ni bintu bebio.

5. Juu ya ki bantunguluzi ba ma diini baalukile ni bunkua juu yakue Yesu?

⁵ Kutonua saana. Bantunguluzi ba ma diini a Bayuda baalukile ni bunkua kuli Yesu paantu bantu bengi baali bamutonene saana. (Mat. 7:28, 29) Yesu waali mukenzi wakue Leeza ao watuminue na Leeza, kabili waali wasambilizia kisinka. Anzia evio, bantunguluzi ba ma diini baali ni lwambo kabili basalanghaniizie bufi eevi kwinoona lulumbi lwakue Yesu. (Marko 15:10; Yoane 11:47, 48; 12:12, 13, 19) Ni musoko ki utwasambililapo? Tupalile kuluisia mibeele yonse ya kwaluka ni bunkua ku baalia batonenue na balupua ni bankazi mu kilonghaano juu ya mibeele yabo iweeme. Inzi, tupalile kwikwinda kukoonka nzila yabo ya ntono.​—1 Bakor. 11:1; 3 Yoane 11.

6. Diotrefe waalangiliile siani bunkua?

⁶ Miilo ya kiteokrasi. Mu miaka mia (100) ya ku ntendeko ya Bakristu, Diotrefe waali ni bunkua ku baalia baali batungulula mu kilonghaano kya Kikristu. Waali watonene “kuya wali mukulu wabo,” i kyalengiizie asalanghanie bulanzi bubiipile eevi kumufuupula mutumua Yoane ni balupua bange baali batungulula. (3 Yoane 9, 10) Anzia kine tetuviinda kukita nga vyakitile Diotrefe, ni fwefue kumo kunti twatendeka kwaluka ni bunkua juu ya Bakristu beneetu bali ni miilo elia itwakiba twaswapiile nangue tuli kupeewa​—inkile kine twimwene nangue tulisie ni buviinde bwa kufikilizia ezio miilo nga beene, ao kubapita.

7. Bunkua kunti bwaleeta ki mukati keetu?

⁷ Bunkua buli nga bikusi bili ni sumu. Kine lubezu lwa bunkua lwaziika mizi mu mutima weetu kunti kyaavia kutukuna. Bunkua buli bwalengia mibeele inge ibiipile, nga evelia kwitantamuna ni kiitoni. Bunkua kunti bwaanzia ni buyantanzi bwa mibeele iweeme, nga evelia ntono, nkumbu, ni buwaame. Kinesie twamona nangue bunkua bwatendeka kututumuka, tupalile kubutukuna mu mutima weetu. Kunti twaluisia siani bunkua?

8. Ni mibeele ki ili kutukwasia kuluisia bunkua?

⁸ Kunti twaluisia bunkua kupitila kukuzia mibeele ya bufuuke ni kutekamana. Kine mutima weetu waizulamo ezio mibeele, bunkua tebukaba kupata nkeende ya kukula. Kwikeefia kwakaba kutukwasia te kunti tuye twatontonkania saana palwetu fwe beene. Muntu ekefiizie teezi kwimona nangue weene apalile saana kupita bange. (Bag. 6:3, 4) Muntu ali wasekelela bintu byakwete ali waikala wamwene nangue bintu beelia byakwete bimukumeene kabili teezi kwipalania na bange. (1 Tim. 6:7, 8) Musita muntu ali ni mibeele ya kwikeefia ni kusekelela bintu byakwete lwali wamona muntu unge wapata kintu kiweeme, ali waunvua buino juu yakue.

9. Nga vilandile Bagalatia 5:16 ni Bafilipi 2:3, 4, mupasi utakatiifu kunti watukwasia kukita ki?

 ⁹ Tukabiile kukwasiiwa na mupasi utakatiifu wakue Leeza kine tutonene kufumia mibeele ya kimubili ya bunkua ni kukuzia mibeele ya kwikeefia ni mibeele ya kusekelela bintu bitukwete. (Soma Bagalatia 5:16; Bafilipi 2:3, 4.) Mupasi wakue Yehova kunti watukwasia kutoosia malanga etu a mukati ni beelia bitutengele kukita. Kupitila kukwasiiwa na Leeza, tuli kufumia malanga ni mibeele ibiipile ni kupyanikapo mibeele ili yakuulana. (Malum. 26:2; 51:10) Mona mufuano wakue Musa ni Paulo, bantu baaviindile kuluisia mibeele ya bunkua.

10. Ni aali ki yaasiile kumwingizia Musa mu bwezio? (Mona foto ili ku ntendeko ya kazeeti.)

¹⁰ Musa waali ni buviinde bukata pa bantu bakue Leeza, inzi taali na bunkua bwa kukakatila bifulo. Kwa mufuano, musita umo, Yehova waafumiizie seemu ya mupasi wakue utakatiifu muli Musa ni kupeela kikundi kya bakote Baisraeli baali baimeene peepi ni liema lya kulonghaaninamo. Musita uniinisie kisia paapo, Musa waapatile mpunda nangue bakote babili basiali baali ku liema lya kulonghaaninamo, ni beene baapokeleele mupasi utakatiifu ni kutendeka kubomba nga bakabika ao banabi. Musa waakitile siani musita Yoshua lwamulandile abalekezie babo bakote babili? Musa taalukile na bunkua paantu Yehova waabapoozeleko maano babo balalume babili. Inzi waali waikefiizie kabili waaunvuile nsaansa paantu baatendekele kukita bukabika. (Mpen. 11:24-29) Kunti twasambilila ki kuli Musa?

11. Bakote ba mu kilonghaano kunti bamupala siani Musa?

¹¹ Kine uli mukote mu kilonghaano, eba, walandilue kale kumubeelezia muntu unge eevi afikilizie kifulo keelia kiutoneesie mu kilonghaano? Kwa mufuano, weewe kunti waya watonene saana miilo ya kutungulula Lisambililo lya Lupungu Lwakue Kamwenenena kila mulungu. Inzi, kine wikefiizie nga Musa, tewimona kuya waali wabule-bule kine walandua kumubeelezia lupua unge, eevi musita uli waiza, akabe kuya wali ni buviinde bwa kutungulula lisambililo. Uli kusaansamukila kumukwasia lupua obe.

12. Mu eenu nsiku, Bakristu bengi bali mukulangilila siani mibeele ya kusekelela bintu bibakwete ni kwikeefia?

¹² Mona aali inge ili yasaakaana na balupua bakotele. Mu miaka ingi, baali babomba bali bakemanina ba tubungue twa bakote ba mu kilonghaano. Inzi musita lubali bafikia miaka makumi munaane (80), bali balekela ezio miilo mukwitonena. Bakangalila ba muputule lubali bafikia miaka makumi saba (70), bali balekela mu kwikeefia keekio kifulo kabili bali baitabila kifulo kyabo kinge kya miilo kibali bapeelua. Kabili, mu miaka yakipitasie paapa leenu, bantu bengi ba mu lupua lwa Beteli mu kyalo kyonse bakitendeka miilo ya leenu ibakipeelua mu kazonga ka kusimikila. Baaba balupua ni bankazi ba kisinka te beezi kubafiitilua baalia batendeka kubomba miilo elia ibakiba babomba.

13. Juu ya ki Paulo waasile kwingila mu bwezio bwa kwaluka ni bunkua ku batumua likumi na babili (12)?

¹³ Mutumua Paulo ni mufuano unge uweeme wa muntu waalangiliile mibeele ya kusekelela bintu byali wakwete ni kwikeefia. Paulo taalekeleele bunkua bukule. Waabombele saana mu miilo ya kusimikila, inzi waalandile eevi waikefiizie: “Nkeepeesie kukila batumua bonse. Kabili nsipalile kukuutua mutumua.” (1 Bakor. 15:9, 10) Batumua likumi na babili (12), baali pamo ni Yesu musita wa miilo yakue ya kusimikila panu pa kyalo, inzi mutumua Paulo waizile kwaluka Mukristu kisia Yesu kufua ni kutuntumuka. Anzia kine waizile kusaakulua kwaluka “mutumua wa bazima,” Paulo  taalukilepo ata limo umo wa batumua likumi na babili (12). (Bar. 11:13; Miilo 1:21-26) Kuliko kwaluka ni bunkua ku babo balalume likumi na babili (12) ni bukibuza bwa peepi bubaali basekelela pamo ni Yesu, Paulo waasielesie wasekeleele kifulo kyabanga waali nakio.

14. Twakaba kukita ki kine tuli ni mibeele ya kusekelela bintu bitukwete ni kwikeefia?

¹⁴ Kine tuli ni mibeele ya kusekelela bintu bitukwete ni kwikeefia, twakaba kwaluka nga Paulo ni kulangilila mukinzi ku bantu bange bapeelue buviinde na Yehova. (Miilo 21:20-26) Waateaniizie eevi kuye kwali ni balalume bakutungulula mu kilonghaano kya Kikristu. Anzia kusipuililika kwabo, Yehova abamwene kuya baali “bupe mu bantu.” (Baef. 4:8, 11) Kine twabakindika babo balalume basaakwilue ni kukoonka twaikefiizie butunguluzi bwabo, tuli kwaluka peepi ni Yehova ni kusaansamukila mutende pamo ni Bakristu beneetu.

15. Tupalile kukita ki?

¹⁵ Mutende teuviinda kutwalilila kine twalekelela bunkua pakati keetu. Tupalile kutukuna bunkua mu mitima yeetu fwe beene, ni kutiina kubyala mibeele ili kulengia bange baaluke ni bunkua. Tupalile kukoonka eezi nzila ya mana eevi tukindike mizilo yakue Yehova ya ‘kukoonkezia bintu bili byalengia kwaluke mutende ni bintu bili byakuulana umo ni mwinakue.’ (Bar. 14:19) Kakiine, kunti twakita ki eevi kukwasia bange baluisie bunkua, kabili kunti twalengia siani kwaluke mutende?

16. Kunti twabakwasia siani bange kuluisia bunkua?

 ¹⁶ Aali yeetu ni bikitua byetu kunti byabakumia saana bange. Kyalo kitonene fwefue ‘twilangisie’ bintu byetu bya kimubili. (1 Yoane 2:16) Inzi, ezio mibeele ili yalengia bunkua. Kunti twatiina kukuzia bunkua ku bange kine twalekela kulanda-landa palua bintu bituli nabio ao bitutengele kusita. Nzila inge ya kutiina bunkua ni kuya twali ni maano aweeme palua bifulo bituli nabio mu kilonghaano. Kine twatwalilila kulanda-landa palua bintu bituli mu kukita kunti twafukia bulongo bwakumenapo bunkua. Inzi, kupusana ni kaako, kine twabapoozako saana maano bange, kila muntu palwakue, ni kutasia bintu biweeme bibali bakita, tuli kubakwasia beyunvue buino kabili tuli kulengia kwaluke buumo ni mutende mu kilonghaano.

17. Bakuluube kwa Yosefu baali ni buviinde bwa kukita ki, kabili juu ya ki?

¹⁷ Kunti twaviinda lizibo lya kuluisia bunkua! Mona kabili mufuano wa bakuluube kwa Yosefu. Miaka ingi kisia bakuluube kumukitila ovio Yosefu, bamusaangile mu kyalo kya Misri. Ntaanzi Yosefu tanaizimbule kine kakiine waali ni, waabeziizie eevi amone kine baalulukile. Waateaniizie kyakulia. Musita wa keekio kyakulia, waamupeele Benyamini waali mwanike saana byakulia byavulile kukila beelia byapeele bakuluube. (Kut. 43:33, 34) Anzia evio, te kuli mpunda ilandile nangue bakuluube baalukile ni bunkua kuli Benyamini. Inzi baalangiliile nangue baali bamwemena saana mwalawabo ni baba wabo, Yakobo. (Kut. 44:30-34) Paantu bakuluube kwa Yosefu balekeele bunkua, baalukile ni buviinde bwa kubuezia mutende mu lupua lwabo. (Kut. 45:4, 15) Enka evio, kine twatukuna mibeele ya bunkua, twakaba kukwasia kusuunga lupua lwetu ni kilonghaano kyetu mu mutende.

18. Nga vilandile Yakobo 3:17, 18, ni kiki kyakaba kukitika kine twalengia kwaluke aali ya mutende?

¹⁸ Yehova atonene tuluisie bunkua ni kukoonkezia mutende. Tupalile kukita maka etu onse eevi kukita bebio bintu byonse bibili. Nga vikyalondololua mu leeli lyasi, tuli twaikala twali ni mibeele ya bunkua. (Yak. 4:5) Kabili tuzyungulukiilue na bantu bali balengia kwaluke bunkua. Inzi, kine twakuzia mibeele ya kwikeefia ni kusekelela bintu bitukwete ni kutasiako bange, tetukaba kuya twali na bunkua. Kupusana ni kaako, twakaba kukwasia kwaluke aali ya mutende mwakaba kumena lizabo lya nsaambu.​—Soma Yakobo 3:17, 18.