Naavyaliilue mu Muzi wa Québec, kalaale ao provense ya mu Canada muli mwalandua lulimi lwa Kifaransa. Louis ni Zélia, baviazi bane, baali baweeme saana kabili baali bantonene. Baba wane waali muntu wa busoni kabili waali watona saana kusoma. Neene naali natona kuleemba kabili naali naswapiile nangue busiku bumo nakaaluka kabangalyolio.

Musita unaalukile na miaka likumi na ibili (12) eevi, Rodolphe Soucy, waali umo pakati ka baalia baali babomba pamo ni baba wane, waaizile kumwendela baba ku nsesi yeetu wali pamo ni mwinakue. Baali Bakasininkizia Bakue Yehova. Nsyali namanine bingi palua Bakasininkizia, kabili neene palwane nsyali naitonene ezio diini. Inzi, naatonene namuna yabo iweeme ya kwasuka biipuzio babombia Bibilia. Ni baviazi bane baapapile, pakaako twaaitabiile kusambilila Bibilia.

Mu ozo musita, naali naya ku masomo a Katolika. Lingi, naali nalondolola pamo ni basambi benaane balalume palua beelia binaali nasambilila kupitila lisambililo lyane lya Bibilia. Balimu babanga baali ba mupe ao ba padri, baafikiile kunvua bobo bulondolozi. Paali pa kubombia Maleembo eevi kubisia beelia bimbanga nalanda, umo pakati kabo waandandile ntaanzi ya lisomo lyalingi nangue ndi kisanguka! Anzia kwemiiwa, bobo buluani bunasaakeene nabo bwaapilibukile ni kwaluka mpaalo, paantu bwaankwasiizie kumona nangue balimu ba masomo a diini te baali baitabizia beelia bili byalanda Bibilia. Naainikile nangue mpalile kulekela kusoma ku azo masomo. Baviazi bane bangitabiziizie, ni pakaako, nakukiile ku masomo ange.

Naatwaliliile kusambilila Bibilia, inzi buyantanzi bwane bwa kimupasi bwaali bwaya bukebuke paantu naali naunvua muenzo wa kusimikila nsesi kwa nsesi. Kanisa ka Katolika kaali katitikiile ni kupinga saana miilo yeetu ya kusimikila. Maurice Duplessis, ntunguluzi mukulu wa politike  wa mu Muzi wa Québec, waali mukulu wa buteeko waali kibuza wa peepi wa Kanisa ka Katolika. Kupitila weene, kikundi kya bantu, kyaaemiizie ni kufikiila kubaluisia saana Bakasininkizia. Kyaali kyaloombele mutima wa kusipa saana eevi kuviinda kusimikila mu ozo musita.

Lupua waankwasiizie kuluisia muenzo wane waali wakuutua John Rae, waali wasomene lisomo lya kenda lya Gileadi. John, waali saana ni bufundi, waali waikefiizie, te kuba waitantamuna kabili waleengele kupalamua. Te lingi lyaali wansoka kupitila kulanda, inzi mufuano wakue uweeme i waali wansambilizia bingi. John waali waandua kulanda Kifaransa, pakaako naali namutwala lingi mu miilo kabili naali namukwasia kupitila kumusambilizia lulimi. Kupisia musita pamo ni John kwaankwasiizie ku mpela yakue kukwata bupinguzi bwalumine palua kisinka. Miaka likumi (10) kisia kusaakaana lya kuanza ni Bakasininkizia, naabatiziiziwe pa nsiku 26 Muezi wa 5, 1951.

Mu kilonghaano kyetu kiniini kya mu Muzi wa Québec, mwaali mwasaangua bapainia bengi. Aali yabo iweeme yaankinkiziizie ngaluke painia. Mu ozo musita, twaali twasimikila nsesi kwa nsesi twabombiasie Bibilia. Paantu te twali twakwete mpapulo, twali twapalile kubombia buino saana Maleembo. Pakaako, naakitile maka kumana buino milongo ya mu Bibilia eevi nsakile kisinka. Inzi bengi baali bakaana kusoma mu mpilibulo ya Bibilia isiitabiilue na Kanisa ka Katolika.

Mu muaka wa 1952, naamuupile Simone Patry, nkazi wa kisinka waali mwikala muzi. Twaamiine ku muzi wa Montréal, ni mu kipindi kya muaka umo twaavyele muana mwanakazi wakuutua Lise. Anzia kine naimikilenke bupainia musita uniini ntaanzi tetunaupane, neene pamo ni Simone, twaeziizie kuleengia buikazi eevi tuviinde kukita bingi mu miilo ya kilonghaano twali lupua.

Paapitile miaka likumi (10) ntaanzi nsinatontonkanie kabili saana palua kutania miilo ya kusimikila. Mu muaka wa 1962, musita unasomene Masomo a Miilo ya Bukolo aakitile muezi umo ku Beteli ya mu kyalo kya Canada, naasaakwilue kwikala mu nsesi imo ni lupua wakuutua Camille Ouellette. Mute wakue Camille wa kusimikila waankinkiziizie kakiine​—inkile paantu waali waupile kabili wavyele ni muana. Mu ozo musita mu Muzi wa Québec, kyaali kyeni kumona baviazi bavyele baana bakita bupainia; inzi i vyaeziizie kukita Camille. Musita utwali pamo, waankwasiizie kutontonkania palua aali yane. Kisiasie miezi iniini namwene nangue kunti nabomba kabili naali painia. Bantu bange baali balanda nangue bobo te bwali bupinguzi buweeme, inzi naapinguile kubambulula  bupainia paantu naali ni kisinka nangue Yehova ali kunkwasia kusimikila saana.

Mu 1964, neene pamo ni Simone, twaasaakwilue kubomba twali bapainia bebeeleele mu Muzi wa Québec, muzi utwavyaliiluemo, fuasi itwabombeelemo miaka ingi yakoonkelepo. Mu ozo musita, aali ya kusimikila yawaamine, inzi twatwaliliile kusaakaana ni buluani.

Nsiku ya Sita kyungulo, naakwetue mu muzi wa Sainte-Marie, muzi usitaniisie uli peepi ni Québec. Mukulu wa bapolisi waantwele ku biro ya ba polisi ni kumbiika ku boloko paantu naali nasimikila nsesi kwa nsesi bila napeelue nsaambu. Kisia paapo, naatwelue ntaanzi ya zuuzi waali wakuutua Baillargeon, mwalalume waali watiinia. Waangipuziizie kine naani ali kundandilako mu kabungue ka bupinguzi. Musita lunamuzimbuiliile liina Glen How, * Kasininkizia asomeene mizilo waali wamanikile saana, waalandile eevi waunvuile muenzo: “Bila! Olia abe!” Glen How waali wamanikile saana kupitila kubasakila Bakasininkizia mu nsaambu mu ozo musita. Kabungue ka bupinguzi kaambuilile bila kukokola nangue kilubo kyane kyapua.

Kupingua kwa miilo yeetu mu Muzi wa Québec, kwalengiizie kabili kikile kwavia kupata fuasi ipalile ya kulonghaaninapo. Kilonghaano kyetu kiniini kyapatilesie fuasi isyali yaliko biombo byakuleeta liuza, yaali yasuungiluako miotoka musita wa kale. Eevi kupata lyuza musita wa kasama, balupua baali babombia kiombo kya kuleeta liuza kyali kyabombia mafuta. Nsa iniini ntaanzi ya kutendeka kulonghaana, lingi twaali twakolonghana mumbali ya keekio kiombo eevi tupate lyuza, twali mukubuilana bintu byakukoseleziana bitwasaakeene nabio.

Ni kya kupapia kumona miilo ya kusimikila viyasakukile mu kuvula kwa miaka. Pa kyamba, mu miaka ya 1960, kwaalisie bilonghaano biniini mu Muzi wa Québec, mu kalaale ka Côte-Nord ni mu rasi ya Gaspé. Leenu, mu ezio fuasi muli miputule ikilile pa ibili, kabili balupua bali balonghaana mu Masesi a Bukolo afuaniine.

Neene pamo ni Simone, twakupilue kuya kubombela mu miilo ya muputule mu muaka wa 1970. Kisia, mu 1973, twapeelue miilo ya kubombela mu kalaale. Mu ezio miaka, naasambiliile bingi kupitila balupua bali ni buviinde nga evelia Laurier Saumur * pamo ni David Splane, * bonse baabombeele mu miilo ya bulendo. Lyonse kine twapua kulonghaana kukata, neene ni David twaali twapeelana masoke alangiliile vya kuwaamia miilo yeetu ya kusambilizia. Nalanguluka busiku bumo David lwaandandile eevi: “Léonce, nakisekelela lyasi lyobe lya kupeleezia. Lyakiba lyaweeme, inzi, neene nga nakikitamo maasi atatu mu beelia byonse biwakilanda!” Naali nalondolola mpunda ingi saana mu maasi ane. Naali nakabiile kusambilila kuya nalanda mu kifupi.

Kangalila wa kulonghaana kwa kalaale waali wasaakulua eevi kubakoselezia bakangalila ba muputule. Anzia evio, bakasimika bengi ba mu Muzi wa  Québec baali bangizi buino. Lingi, baali batona kubomba pamo ni neene mu miilo ya kusimikila musita lunaali naendela miputule. Atasie kine kubomba pamo nabo mu miilo ya kusimikila kwali kwansaansamusia, nsyali napisia musita wingi pamo ni kangalila wa muputule. Musita umo, kangalila wa muputule ali ni ntono waandangulusiizie eevi: “Kili buino paantu uli mukupisia musita pamo ni balupua, inzi languka nangue, onu mulungu, wakiza konu kungendela neene. Ni neene nkabiile kukoseleziiwa!” Ozo musoko waankwasiizie kuya nalinghaania buino bintu.

Mu 1976, mwakitikile kintu kisyali kyaketekeelue kabili kyali kyabiipile saana. Simone, mukazi wane unaali natonene saana, waaluele saana mpaka waafikiile wafua. Mutima wakue wa kwipeela ni ntono yakue kuli Yehova i byamulengiizie aaluke mukazi aweeme. Kutwalilila kuya naali ni bingi bya kukita mu miilo ya kusimikila, kwankwasiizie kakiine kusipikizia misa ya kufuilua, kabili ndi namutasia Yehova paantu waankwasiizie mu ntono mu ozo musita waviizie. Kisia paapo, naamuupile Carolyn Elliott, nkazi painia waali wakinkimeene kabili waali walanda lulimi lwa Kingereza, waali waizile mu Muzi wa Québec juu ya kubomba mu fuasi mwaali mwakabiilue saana bakasimika. Carolyn aleengele kupalamua kabili ali watona kubapoozako maano bange, saana baalia bali ni busoni ni baalia bali batona kuya baali pa bunke. Waailangiliile kuya waali mpaalo kakiine musita lwaiungile pamo ni neene mu miilo ya bulendo.

Mu Muezi wa Kuanza 1978, naalandilue kusomia Masomo a Miilo a Bapainia aali a kuanza mu Muzi wa Québec. Naunvuile saana muenzo, paantu naali nsinasomepo ata limo azo masomo aosie kumona kitabu kya masomo. Pakaako, byonse byaali bya leenu kuli neene nga vikyaali ku basambi. Kintu kya nsaansa ni keeki, lisomo lya kuanza linasomiizie mwaali bapainia baali saana ni bufundi. Anzia kine naali mualimu, nasaambiliile bingi kufuma ku basambi!

Mu 1978 kisia paapo, mu Kiwanja kya Misaapo kya Montréal, mwateaniiziwe kulonghaana kukata kwa byalo bingi kwaali ni mutue walandile eevi: “Kiketekelo Kili Kyaviinda.” Kooko kwali kulonghaana kukata saana kusinakitikepo mu Muzi wa Québec, kwasaangilue bantu bakilile pa makumi munaane  elufu (80 000). Nasaakuilue kubomba mu biro imaniine kutubula mpunda ku kulonghaana kooko kukata. Naalandile ni bakabangalyolio bengi kabili naaunvuile saana nsaansa kumona bintu bingi byaweeme bibaaleembele juu yeetu. Twakitile nsa makumi abili (20) twaipuziiwa ku bipindi bya ku televizio ni ku radio, kabili baleembele maasi engi aafumiiziwe ku mapapie. Bobo bwaali busininkizio bukata bwafumiiziwe!

Bupilibuko bukata kuli neene bwakitikile mu 1996. Ntangu lunabatiziiziwe, nabombeele mu Muzi wa Québec, mwaali mwalandua Kifaransa. Kisia, naasaakwilue kuya kubomba mu fuasi ya Toronto, kalaale kaali kalanduamo Kingereza. Nsyali naimwene nangue ndi ni buviine kabili naemene mu maano juu ya kulanda lyasi mu Kingereza, lulimi lunsimaniisie. Naali nakabiile kupepa saana lingi ni kukila kumuswapila saana Yehova.

Naaunvuile saana muenzo ntaanzi ya kutendeka kubomba mu kaako kalaale, inzi leenu, ndi kulanda kisinka nangue naasekeleele saana miaka ibili yaweeme inabombeele mu muzi wa Toronto. Carolyn waankwasiizie wasipikiziizie kutendeka kulanda buino lulimi lwa Kingereza, kabili balupua baali bankwasia saana ni kunkoselezia. Te twakokwele kupata babibuza bengi ba leenu.

Kuongezia pa miilo ingi ikata kabili ni kuteania kulonghaana kwa ku muisio wa mulungu, lingi Nsiku ya Taano kyungulo saana, naali nakita nsa imo eevi, nasimikila nsesi kwa nsesi. Bange kunti batontonkania eevi: ‘Eba, juu ya ki kuya mu kusimikila waali eevi ni twazi twingi twakukita ntaanzi ya kulonghaana kwa ku muisio wa mulungu?’ Inzi naamwene nangue kuya nali ni bulondolozi buweeme mu kusimikila kwali kwakoselezia. Atasie leenu, lyonse ndi naunvua nsaansa kisia kusimikila.

Mu 1998, neene ni Carolyn twatuminue ku muzi wa Montréal twali bapainia bebeeleele. Mu miaka ingi, miilo yane yaali yabiikile mukati kuteania kusimikila kwibeeleele kwa pa bantu bengi, ni kubombia biombo byaali byasalanghania mpunda eevi koolola malanga a bufi aali amanine bantu palua Bakasininkizia Bakue Yehova. Leenu, neene ni Carolyn tuli mukusaansamukila kubasimikila baeni bali mukukuukila mu Canada ni baalia bali ni nkulu ikata ya kusambilila Bibilia.

Kine naatontonkania palua miaka 68 inakikita nali mubombi wakue Yehova abatiziiziwe, ndi naisaanga kakiine napaalilue. Kusambilila kusaansamukila miilo ya kusimikila ni kukwasia bengi bamane kisinka kwaandeteele mpaalo ingi. Kisia muana wane Lise ni mulume wakue kukuzia baana, balalume babili ni banakazi babili, baatendekele miilo ya bupainia bwa loonse. Kili kyandetela nsaansa kumona vyatwaliliile kuya wali ni mute mu miilo ya kusimikila. Ndi mukubatasia mu nzila ibeleele baalia Bakristu bankwasiizie kupitila mufuano ni masoke abo aweeme eevi nkule kimupasi ni kuviinda kubomba miilo ilekenkeene ya kiteokrasi inapeelue. Nakivumbula nangue kunti twaviinda kukita beelia bituloombelue na kuteania kwakue Yehova kinesie twaswapila maka a mupasi utakatiifu wakue Yehova. (Malum. 51:11) Ntwaliliile kumutasia Yehova pa kumpeela lisyuko likata lya kulumbania liina lyakue!​—Malum. 54:6.