1. Lyemo kunti lyaleetua na ki, kabili kunti twatendeka kutontonkania siani?

EBA, WAAEMIIZIWEPO kale na lyemo? * Paange uli mukwemiiwa paantu ukisilue na bintu byakilanda ao byakikita bantu bange. Ao paange wemiiziwe na kintu kiwakilanda ao kiwakikita. Kwa mufuano, paange ukitile kilubo, kabili unvuile muenzo nangue Yehova takaba kukweleela. Kabili kunti watontonkania nangue paantu waunvua saana muenzo, teuli na kiketekelo kabili uli muntu abiipile. Eba, keekio ni kisinka?

2. Ni mifuano ki ili mu Bibilia ilangiliile nangue kwema te kulangiliile nangue te tuli na kiketekelo?

² Mona mifuano iniini ili mu Bibilia. Hana, waizile kwaluka mama wakue kwa kabika Samueli, waali mwanakazi waali ni kiketekelo kikata. Inzi, waatitikiilue na lyemo musita muntu wa mu nsesi yakue lwamukitiile ovio. (1 Sam. 1:7) Mutumua Paulo waali ni kiketekelo kikata, inzi waatitikiilue na mutembo wa ‘kwemena bilonghaano byonse.’ (2 Bakor. 11:28) Likolo Daudi waali ni kiketekelo kyalumine saana ni Yehova waafikiile kumutona mu nzila ibeeleele. (Miilo 13:22) Anzia evio, waakitile bilubo byamulengiizie eeme saana. (Malum. 38:4) Yehova waabateekiizie mutima ni kubasungilila kila muntu palwakue. Kansi tulondolole bintu bituli kusambilila kupitila mifuano yabo.

3. Bulanzi bwa bange kunti bwalengia siani tubambe kwema?

³ Musita bantu bange lubali balanda baasasiile ao kutukitila bila nkumbu, kunti twaema. Kakiine, keekio kili kyakila kukisia  kine olia wakitukitila evio ni kibuza ao muntu wa mu lupua lwetu. Paange kunti twaunvua muenzo nangue bukibuza bwetu pamo nakue bwainooneka. Lingi, muntu ali mukutukisia kunti walanda bintu bila kutontonkania, kabili kunti twaiunvua nga fwefue bali mukusompua kipanga! (Tus Maf. 12:18) Ao, unge kunti walanda na bufue bintu byamaninesie nangue bili kutukisia. Kintu nga keekio kyamufikiile nkazi umo mukaziana. Walanda eevi: “Mu miaka iniini yapitile, muntu umo umbaanga namwene nangue ni kibuza aweeme, waatendekele kusalanghania mpunda ya bufi ku Enternete juu yane. Naakisikile kabili naemene mu maano. Naandilue kumana kyalengele kibuza unaali naswapiile ankisie evio.” Kine waakisiiziwe kale na kibuza obe wa peepi ao muntu wa mu lupua, kunti wasambilila bingi kupitila mufuano wakue Hana.

4. Hana waapatile maavia ki akolele?

⁴ Hana waapatile maavia aali akoleele saana. Waakitile miaka ingi te kuba wavyala. (1 Sam. 1:2) Ku Baisraeli, mwanakazi waali nghumba waali wamwenue kuya watiipilue. Keekio kyamulengiizie emone kuya waali wabule-bule. (Kut. 30:1, 2) Kinge kyakiziizie kumukisia Hana ni keeki: mulume wakue waaupile mukazi unge, Penina, waamuvyaliile baana. Penina waamumwene Hana kuya waali mbanda wakue, kabili waali “wamusokozia bila kulekela eevi kumulengia afiitue.” (1 Sam. 1:6) Ku ntendeko, Hana taaviindile kusipikizia buino maavia azo aali akolele. Waafiitilue saana ni pakaako “waali walila kabili taali walia.” Mutima wakue ‘waakisile saana.’ (1 Sam. 1:7, 10) Hana, waakoseleziiziwe siani?

5. Lipepo lyaamukwasiizie siani Hana?

⁵ Hana waamubuilile Yehova maavia akue mu lipepo. Kisia kupepa, waamubuilile Eli, Koani Mukulu, buavia bwakue. Kupuako, Eli wamulandile eevi: “Endo waye mu mutende, ni Leeza wa Israeli afikilizie malombi obe.” Ni kiki kyakitikile kisia paapo? Hana “waaile ni kulia, kabili lukebu lwakue te lwaali na bulanda kabili.” (1 Sam. 1:17, 18) Lipepo lyaamukwasiizie Hana kwaluka kabili ni mutende.

6. Twasambilila ki palua lipepo kupitila Hana ni lileembo lya Bafilipi 4:6, 7?

⁶ Kunti twaaluka kabili ni mutende kine twatwalilila kupepa. Hana waakitile musita waleepele waali mukumulanzia Baba wakue wa ku muulu. (1 Sam. 1:12) Ni fwefue  kunti twapepa lipepo lyaleepele twamubuila Yehova lyemo lyetu, bintu bili byatuleetela muenzo ni butope bwetu. Teiloombele mapepo etu aye aali ni milandu ibeeleele ao ipaangilue mu nzila ipuililikile. Musita unge kunti twafikiila ni kulila musita utuli mukumubuila Yehova lyemo lyetu. Anzia evio, Yehova taviinda ata kaniini kutopa kututuilizia. Kukila kuloomba palua maavia etu, tukabiile kulanguluka musoko uli mu Bafilipi 4:6, 7. (Soma.) Paulo waalangiliile nangue tupalile kupepa ni mapepo a kumusantila ao a kumutasia Yehova. Tuli ni nsaambu ingi ya kumutasia Yehova. Kwa mufuano, kunti twamutasia juu ya bupe bwa bukose, miilo yakue ya kubumba, ntono yakue ya kisinka, kabili juu ya kiswapilo kiweeme kyatupeele. Kunti twasambililako ki kabili kuli Hana?

7. Hana pamo ni mulume wakue baali baakita ki lyonse?

⁷ Anzia maavia akue, lyonse Hana waali waya pamo ni mulume wakue ku Shilo, nkeende yaali yakitilwapo lupupo lwakue Yehova. (1 Sam. 1:1-5) Musita Hana lwaali ku liema lya kupupilamo, Koani Mukulu Eli wamulandile nangue waali waswapiile nangue Yehova wakaba kwasuka mapepo akue, ni keekio kyamukoseleziizie Hana.​—1 Sam. 1:9, 17.

8. Kulonghaana kunti kwatukwasia siani? Londolola.

⁸ Kunti twaaluka kabili ni mutende kine twatwalilila kuya ku kulonghaana. Pa kutendeka kulonghaana kwetu, lingi lupua ali wapepa ni kuloomba mupasi utakatiifu uye waali pamo ni fwefue. Mutende ni seemu ya lizabo lya ozo mupasi. (Bag. 5:22) Kine twaya ku kulonghaana atasie lutuli mu lyemo, twamupeela Yehova ni ba lupua pamo ni bankazi fuasi ya kutukoselezia ni kutukwasia twaluke kabili ni mutende mu maano ni ku mutima. Lipepo pamo ni kulonghaana i nzila ya mana ili yabombia Yehova eevi kutusungilila. (Baeb. 10:24, 25) Mona lisomo linge lituli kusambilila kupitila bintu byamusaangile Hana.

9. Ni kiki kisyaalulukile mu aali yakue Hana, inzi ni kiki kya mukwasiizie?

⁹ Bintu byamulengiizie Hana aye waema te byapuilesie palia penka. Musita Hana lwaafikile ku nsesi kisia kufuma ku liema lya kupupilamo, waatwaliliile kwikala mu nsesi imo ni Penina. Ni Bibilia teizi kulanda kine Penina waaluluile mibeele yakue. Kansi, kipalile Hana waatwaliliile kusipikizia milandu ya kukisia yakue mbanda wakue. Inzi, Hana taali wafipua kabili, waalukile ni mutende wakue wa mukati ni kuusuunga. Languluka nangue, kisia kubiika maavia akue mu minue yakue Yehova, Hana taatitikiilue kabili na lyemo. Wamulekeleele Yehova amuteekie mutima ni kumusungilila. Kisia musita kampanda, Yehova waasukile mapepo akue. Hana waivyaliile baana!​—1 Sam. 1:19, 20; 2:21.

10. Twasambilila ki kupitila mufuano wakue Hana?

¹⁰ Kunti twaaluka kabili ni mutende ata kine kintu kilengiizie lyemo lyetu kyatwalilila. Anzia kine twapepa saana ni kuya twalonghaana lyonse, maavia ange kunti atwalilila. Inzi, kupitila mufuano wakue Hana, twasambilila nangue te kuli kintu kili kumwanzia Yehova andue kusungilila mutima weetu uli mu lyemo. Yehova takaba kutulaba, leenusie ao musita uli waiza, wakaba kutupeela kilambu kine twatwalilila kuya twamuketekeele.​—Baeb. 11:6.

11. Ni biki byamulengizie Paulo eeme?

¹¹ Paulo waaali ni nsaambu ingi ya kumulengia aye waema. Kwa mufuano, paantu waali wabatonene balupua ni bankazi, maavia abaali basaakaana nao aali amwemia saana. (2 Bakor. 2:4; 11:28) Mu miiilo yakue ya kuya waali  mutumua, Paulo waali wapalile kusipikizia baluani baali bamuuma ni kumupooza ku boloko. Kabili waali wasipikizia maavia aali amulengia eeme, nga evelia kuya waali mu “nzala.” (Baf. 4:12) Kabili kine twalanguluka nangue waabazukiilue na buato nghendo itatu eevi mu buikazi bwakue, kunti twaezia kutontonkania Paulo vyaemene musita lwaali waenda lwa buato. (2 Bakor. 11:23-27) Paulo waasipikiziizie siani leelio lyemo?

12. Ni kiki kyakwasiizie kukeefia lyemo lyakue Paulo?

¹² Paulo waaemene juu ya balupua ni bankazi musita lubasaakeene ni maavia, inzi taaeziizie kupuisia maavia abo onse weene bunke. Paulo waainikile nangue taviinda kukita kila kantu. Waakitile mipaango eevi bange bakwasie kusuunga kilonghaano. Kwa mufuano, miilo inge waabapeele bantu baali baswapiilue nga evelia Timoteo ni Tito. Miilo yaafikiliziiziwe na babo balupua, yaakwasiizie kakiine kukeefia lyemo lyakue Paulo.​—Baf. 2:19, 20; Tito 1:1, 4, 5.

13. Bakote kunti bamupala siani Paulo?

¹³ Loomba bange bakukwasie. Nga evelia Paulo, leenu, bakote bengi bali ni ntono bali baemena bantu ba mu kilonghaano bali ni maavia. Inzi, paange mukote kunti waandua kubakwasia bonse mu kilonghaano. Kine mukote waimona nangue taviinda kubakwasia bantu bonse mu kilonghaano, ali kubalanda balalume bange bali ni buviinde bamukwasie, kabili ali kubabeelezia balumendo bakwasie kusuunga libumba lyakue Leeza.​—2 Tim. 2:2.

14. Paulo taatiinine ki, kabili kunti twasambilila ki kupitila mufuano wakue?

¹⁴ Inika nangue ukabiile kuteekiiwa mutima. Paulo waali wafuukile, pakaako waatonene, kabili waaitabiile kukoseleziiwa na babibuza bakue. Kisinka, taatiinine nangue bantu bange bali kutontonkania nangue ni mutope paantu wakoseleziiziwe na benakue. Musita Paulo lwaamuleembeele Filemoni, waalandile eevi: ‘Ntono yobe indeteele saana nsaansa ni bukoselezio.’ (Fil. 7) Paulo waazimbuile ni bange bengi babombi nakue baamukoseleziizie saana mu musita wa lyemo. (Bakol. 4:7-11) Kine twainika twaikefiizie nangue tukabiile kukoseleziiwa, balupua ni bankazi bali kutukwasia beelia bitukabiile basaansamukile.

15. Paulo waakitile siani musita lwaali mu aali ikolele saana?

¹⁵ Swapila Mulandu Wakue Leeza. Paulo waali wamanine nangue Maleembo kunti amukoselezia. (Bar. 15:4) Kabili waali  wamanine nangue kunti amupeela mulangue wa kusipikizia buavia bwa kila musango. (2 Tim. 3:15, 16) Musita Paulo lwaali wakakilue ku Roma lya bubili, waaimwene nangue kufua kwakue kwapalama. Lwasaakeene na aali ya lyemo nga ezio, Paulo waakitile siani? Waamulandile Timoteo akite maka akue onse aleenge aye kuli weene wamutwamiine ni “bitabu bya kukunzua.” (2 Tim. 4:6, 7, 9, 13) Juu ya ki? Paantu, kipalile beebio bitabu byaali seemu ya Maleembo a Kiebrania aali apalile kubombia Paulo mu lisambililo lyakue lya Bibilia lya bunke. Kine twamupala Paulo mu kuya twasambilila Mulandu Wakue Leeza kwa mute, Yehova wakaba kubombia Maleembo eevi kutusungilila​—anzia tusaakaane na maavia ali siani.

16. Daudi waaileteele lyemo ki?

¹⁶ Daudi waali ni nsaambu ya kwemiiwa na kampingu ao zamiri yakue iinoonekele. Waakitile bukende ni Bat-sheba, kisia waapaangile mulume wakue epaiwe. Kabili mu musita kampanda, waaeziizie kufiika bilubo byaakitile. (2 Sam. 12:9) Ku ntendeko, Daudi waatendekelenke kupuulula kampingu kakue. Ni pakaako, waaemene apanasie kimupasi inzi kabili, kimaano ni kimubili. (Malum. 32:3, 4) Ni kiki kyaamukwasiizie Daudi kusipikizia azo maavia aileteele ye muine? Kabili, ni kiki kili kutukwasia ni fwefue kine twakita lizaambi?

17. Milandu ili mu lileembo lya Malumbo 51:1-4, ilangiliile siani nangue Daudi waalapiile kakiine?

¹⁷ Pepa eevi weleelue. Ku mpela yakue, Daudi waapepele kuli Yehova. Waalapiile bilubo byakue kwa mutima wakue onse. (Soma Malumbo 51:1-4.) Kukita evio kwamukwasiizie ateekamane ni kwaluka kabili ni nsaansa! (Malum. 32:1, 2, 4, 5) Ni weewe, kine wakita lizaambi, te kwezia kufiika kilubo kyobe. Inzi, lapila lizaambi lyobe kuli Yehova mu lipepo, bila kufiika ata kantu. Kusiali, uli kubamba kwiunvua buino kufuma mu lyemo lyakileetua na kampingu kenoonekele. Inzi, kine utonene kuwaamia bukibuza bobe pamo ni Yehova, upalile kukita kintu kinge kya mana kuliko kupepasie.

18. Daudi waakitile ki musita lubamulapiziizie?

¹⁸ Itabila kulapiziiwa. Musita Yehova lwaamutumine kabika Nathani eevi aye afiikule lizaambi lyakue Daudi, Daudi taatendekele  kwisakila ao kukeefia bukata bwa lizaambi. Waainikile palia penka nangue taakitilesie lizaambi kuli mulume wakue kwa Bat-sheba, inzi kikililepo, kuli Yehova. Daudi waaitabiile kulapiziiwa na Yehova, ni Yehova waamweleele. (2 Sam. 12:10-14) Kine twakikita lizaambi, tupalile kuya kubabuila baalia basaakwilue na Yehova eevi batusuunge. (Yak. 5:14, 15) Kabili, tupalile kutiina kwisakila. Kulenga kwitabila nzila yonse ituli kulapiziiziwamo, i kuleenga kwaluka kabili ni mutende ni nsaansa.

19. Tupalile kupingula kukita ki?

¹⁹ Pingula te kunti ubwele kabili kukita leelia lyenka lizaambi. Likolo Daudi waamanine nangue pakunti aviinde kutiina kukita kabili mazaambi enka alia, waali wakabiile kukwasiiwa na Yehova. (Malum. 51:7, 10, 12) Kisia kweleelua na Yehova, Daudi waapinguile kutiina lunkumbua lubiipile lwa kila musango.

20. Kunti twalangilila siani nangue twatasia kweleelua na Yehova?

²⁰ Tuli twalangilila nangue twatasia kweleelua na Yehova musita utuli twapepa atweleele, lutwaitabila kulapiziiwa, kabili kine twakita maka etu onse kutiina kubwelela kukita beelia byenka bilubo. Kine twakita evio, tuli kwaluka kabili ni mutende weetu wa mukati. James, lupua waakitile lizaambi likata, waamwene nangue keekio ni kisinka. Walanda eevi: “Musita unalapiile lizaambi lyane ku bakote, naaiunvuile nangue natuulua mutembo ukata pa bikoope byane. Naatendekele kwaluka kabili ni mutende mu maano.” Kili kyakoselezia kakiine kumana nangue ‘Yehova ali peepi ni baalia batiokele mutima; ali wapususia baalia basaansilue’!​—Malum. 34:18.

21. Kunti twamulekeela siani Yehova atusungilile?

²¹ Paantu eno nsiku ya mpeleezio kwasyala ipue, twakaba kukila kwema. Kine waema mu maano, leenga upepe kuli Yehova akukwasie. Sambilila Bibilia wapoozeleko ni maano. Sambilila kupitila mufuano wakue Hana, Paulo, ni Daudi. Muloombe Baba obe wa ku muulu akukwasie kwinika kine ni kiki kili kyakulengia weeme. (Malum. 139:23) Mulekeele Yehova akutwamine bitembo byobe, asa beelia biuli waezia kutwama kakaniisie, aosie beelia biuli waandua. Kine wakita evio uli kwaluka nga kaleemba umo wa Malumbo waaimbile eevi: “Musita lyemo lulyantitikiile, weewe, waanteekiizie mutima ni kunsungilila.”​—Malum. 94:19.