1. Paange malanga akue mwalalume palua bumutue kunti atungululua na ki?

MULANDU “bumutue” uli na mana ki kuli weewe? Bantu kampanda bali balekelela tubeelela, mibeele ya mu kazonga kabo ao ya mu lupua lwabo mubaakuliile, itungulule vibapalile kubakitila bakazi ni baana babo. Mona vyalanda nkazi umo ali wakuutua Yanita, ekeele ku Bulaya. Walanda eevi: “Mu nkeende mundi naikala, bantu bazumiine saana nangue, banakazi ni ba pansi ntaanzi ya balalume, kabili nangue bapalile kumonuasie nga babombi.” Ni lupua umo ali wakuutua Luke, ali waikala mu États-Unis, walanda eevi: “Bange ba baba bali babasambilizia baana babo nangue banakazi tebeezi kulanda bintu bya mana, pakaako balalume te bapalile kupooza maano ku bintu bibali balanda.” Inzi, Yehova tatonene balalume babombie bumutue bwabo mu ezio nzila. (Palania ni Marko 7:13.) Ale kansi, mwalalume kunti wasambilila siani kwaluka mutue wa lupua ao mutue wa nsesi aweeme?

2. Mutue wa nsesi apalile kumana ki, kabili juu ya ki?

² Eevi kwaluka mutue wa nsesi aweeme, mwalalume apalile kumananke beelia byaloombelue na Yehova kukita. Kabili, apalile kumana juu ya ki Yehova waapaangile kuye kwali bumutue ao kyaalengele apeele bantu kampanda buviinde pa bange, kabili vyali kuviinda kupala kyakumuenako kyakue Yehova ni Yesu. Juu ya ki ni kintu kya mana mwalalume amane bintu bebio? Ni paantu Yehova waapeele mitue ya nsensi buviinde bulingiliile, kabili atonene babubombie buino.​—Luk. 12:48b.

3. Twasambilila ki palua bumutue kupitila milandu ili 1 Bakorinto 11:3?

³ Soma 1 Bakorinto 11:3. Ozu mulongo walondolola Yehova vyapaangile lupua lwakue ku muulu ni pa kyalo. Bumutue bubiikile mukati bintu bibili: Kupeelua buviinde ni kumwenenenua. Yehova ni “mutue” ao ali ni buviinde bonse, kabili weene i amweneneene baana bakue bonse, bamalaika ni bantu. (Bar. 14:10;  Baef. 3:14, 15) Yehova waamupeele Yesu buviinde pa kilonghaano, inzi Yehova amumweneneene Yesu vyali watukitila. (1 Bakor. 15:27) Yehova waamupeele mulume buviinde pa mukazi ni baana bakue, inzi Yehova ni Yesu bamweneneene mulume vyali wakitila lupua lwakue.​—1 Pet. 3:7.

4. Yehova ni Yesu bali ni buviinde ki?

⁴ Paantu Yehova i Mutue wa lupua lwa ku muulu ni pa kyalo, weene i ali ni buviinde bwa kubiika mizilo ilangiliile bintu bipalile kukita baana bakue, kabili ali ni buviinde bwa kusininkizia nangue mizilo ezio yakoonkua. (Is. 33:22) Paantu Yesu i mutue wa kilonghaano kya Kikristu, ali ni buviinde bwa kubiika mizilo ni kusininkizia nangue yakoonkua.​—Bag. 6:2; Bakol. 1:18-20.

5. Mutue wa lupua lwa Kikristu ali ni buviinde ki, kabili ali ni mipaka ki?

⁵ Nga Yehova ni Yesu, mutue wa lupua lwa Kikristu ali ni buviinde bwa kukwatila lupua lwakue bupinguzi. (Bar. 7:2; Baef. 6:4) Anzia evio, buviinde bwakue buli ni mipaka. Kwa mufuano, mizilo yakue ipalile kuswapila mafunde ali mu Mulandu Wakue Leeza. (Tus Maf. 3:5, 6) Kabili mutue wa nsesi tali na nsaambu ya kubiikila mizilo bantu basili ba mu lupua lwakue. (Bar. 14:4) Kabili musita baana bakue lubakula ni kufuma ku nsesi, bali batwalilila kumukindika, inzi takili kabili mutue wabo wa nsesi.​—Mat. 19:5.

6. Juu ya ki Yehova waapaangile kuye kwali bumutue?

⁶ Yehova waapaangile bumutue paantu atonene lupua lwakue. Ni bupe bufumine kuli weene. Mupaango wa bumutue uli wakwasia lupua lwakue Yehova luye lwabomba mu mutende kabili mu nzila ipaangilue buino. (1 Bakor. 14:33, 40) Bila mupaango umanikile buino wa bumutue, lupua lwakue Yehova nga luli mu kinvulunghania kabili nga te luli na nsaansa. Kwa mufuano, nga te kuli muntu amanine olia apalile kukwata bupinguzi bwa kupeleezia kabili naani apalile kutungulula eevi kufikilizia bupinguzi bobo.

7. Kukoonkana ni lileembo lya Baefeso 5:25, 28, Yehova atonene balalume baye babakitila siani banakazi?

⁷ Kine mupaango wakue Leeza palua bumutue uweeme, ale juu ya ki leenu banakazi bengi bamwene nangue bali mukukitilua mu nzila ibiipile kabili nangue banientue na balume babo? Kili kyalenga ni paantu balalume bengi bali bapuulula mafunde akue Yehova palua lupua ni kusaakula kukoonka tubeelela ao mibeele ya bantu ba mu kazonga kabo. Kabili, kunti babakitila ovio bakazi babo eevi kwiwaamiizia bo beene. Kwa mufuano, mulume kunti waya wamunianta mukazi wakue eevi kwezia kwikebela mukinzi ao kwezia kulangilila bange nangue weene ni “mwalalume zembe.” Kunti watontonkania nangue taviinda kumupatikizia mukazi wakue amutone, inzi kunti wamukitila bintu bya kumulengia aye wamutiina. Kabili, kunti wabombia ezio nzila ya kumutiinia eevi mukazi wakue tekuti aye walandapo. * Balalume bali batontonkania ni kukita evio, tebeezi kupeela banakazi mukinzi ubapalile kupeelua, kabili kukita evio kupingeene saana ni bintu bitonene Yehova.​—Soma Baefeso 5:25, 28.

8. Mwalalume kunti wasambilila siani kwaluka mutue wa nsesi aweeme?

⁸ Mwalalume kunti wasambilila vya kwaluka mutue wa nsesi aweeme, kupitila kupala Yehova ni Yesu vibali babombia bumutue bwabo.  Tontonkania mibeele ibili ili yalangililua na Yehova ni Yesu, kabili mona mutue wa nsesi vyali kuviinda kulangilila mibeele ezio ku mukazi ni baana bakue.

9. Yehova ali walangilila siani mibeele ya kwikeefia?

⁹ Kwikeefia. Te kuli ali ni mulangue nga wakue Yehova. Anzia evio, Yehova ali watwilizia malanga a babombi bakue. (Kut. 18:23, 24, 32) Ali waitabizia baalia bali pensina buviinde bwakue baleete malanga abo. (1 Mak. 22:19-22) Yehova apuililikile, inzi loonu, taloombele tuye twapuililikile. Anzia evio, ali wakwasia baalia bali bamubombela baye baali ni aali iweeme. (Malum. 113:6, 7) Bibilia ili yalanda nangue Yehova ni “mukwasi.” (Malum. 27:9; Baeb. 13:6) Likolo Daudi waalandile nangue kine waaviindile miilo ikata ibaamupeele ni paantu Yehova waali waikefiizie kabili waamukwasiizie.​—2 Sam. 22:36.

10. Yesu waalangiliile siani mibeele ya kwikeefia?

¹⁰ Tontonkania kyakumuenako kyakue Yesu. Anzia kine waali Mulopue pa basambi bakue, waabasambile maulu. Ni kiki kyaalengiizie Yehova asuunge ezio mpunda mu Bibilia? Kakiine waakitile evio eevi kupeela mitue ya nsesi ni bantu bange mufuano uweeme wa kukoonka. Yesu muine waalandile eevi: “Eevi vinamilangilila i vyakuti mukabe mwakita.” (Yoan. 13:12-17) Anzia kine waali ni buviinde bukata, taali wapembeleele bantu bamubombele. Inzi, waabombeele bange.​—Mat. 20:28.

11. Mutue wa nsesi kunti wasambilila ki palua mibeele ya kwikeefia kupitila mufuano wakue Yehova ni Yesu?

¹¹ Masomo atwapata. Mutue wa nsesi kunti walangilila mibeele ya kwikeefia mu nzila ingi. Kwa mufuano, teezi kuloomba mukazi ni baana bakue baye bapuililikile. Ali watwilizia malanga a bantu ba mu lupua lwakue anzia kine te apateene ni akue. Marley, ali waikala ku États-Unis walanda eevi: “Nsita inge, malanga akue mulume wane ni ane ali apusana. Inzi amwene kuya naali wa mana kabili ankindikile, paantu ali wangipuzia malanga ane ni kutontonkania wapoozeleko maano palua malanga azo, ntaanzi tanakwate bupinguzi.” Kukila pakaako, mulume ekefiizie, ali watona kukita twazi twa pa nsesi anzia kine tumwenue na bantu ba mu kazonga kakue nangue ni twazi twa banakazi. Keekio kunti kyakola. Juu ya ki? Nkazi umo ali wakuutua Rachel, walanda eevi: “Ku fuasi kundi naikala, kine mulume wamukwasia mukazi wakue kusamba  masaani ao kupyanga mu nsesi, bekazi nakue ao bantu ba mu lupua, bali kwiipuzia kine ozo mulume ni ‘mwalalume kakiine.’ Bantu kunti batontonkania nangue tali na buviinde pali mukazi wakue.” Kine bantu ba mu kazonga kawikeelemo bali basaangua ni azo malanga, languluka nangue Yesu waabasambile maulu basambi bakue anzia kine ezio yaali yamwenue nangue ni miilo ya bazia. Mutue wa nsesi aweeme teezi kwemena kumoneka ku bange nangue weene ni mwalalume kakiine ao nangue i wa mana, inzi ali waemena bintu bili kulengia mukazi wakue ni baana beyunvue buino. Kukila pa kwikeefia, ni mibeele ki inge ya mana ipalile kulangilila mutue wa nsesi aweeme?

12. Ntono ili yakinkizia Yehova ni Yesu bakite ki?

¹² Ntono. Kila kintu kili kyakita Yehova kili kyasonseziiwa na ntono. (1 Yoan. 4:7, 8) Ali waemena mu ntono bintu bitukabiile kupitila Mulandu wakue ni kuteania kwakue. Ali watukwasia twiunvue nangue ali watwemena kupitila kutusininkiziizia nangue atutonene. Ale palua bintu bya kimubili bitukabiile? Yehova “ali watupeela kubalua kantu mu buwame bwakue pakuti tuwaminue.” (1 Tim. 6:17) Musita utuli twaluvia, ali watuolola, inzi teezi kulekela kututona. Paantu atutonene, Yehova waateanizie kilubula mulandu juu yeetu. Yesu ni weene, paantu atutonene saana waafikiile kufumia bukose bwakue palwetu. (Yoan. 3:16; 15:13) Te kuli kintu kili kulengia Yehova ni Yesu balekele kubatona bantu balangiliile bukisinka kuli beene.​—Yoan. 13:1; Bar. 8:35, 38, 39.

13. Juu ya ki ni kintu kya mana mutue wa nsesi alangilile ntono ku bantu ba mu lupua lwakue? (Mona ni kisanduku “ Mwalalume Opile Leenu, Kunti Walengia Siani Mukazi Wakue Amukindike?”)

¹³ Masomo atwapata. Kila kintu kili kyakita mutue wa nsesi kipalile kukinkiziiwa na ntono. Juu ya ki kukita evio ni kwa mana saana? Mutumua Yoane waasuka eevi: “Kine umo walanda nangue neene mutonene Leeza koku wasuulile mwinakue [ao lupua], . . . kunti wamutona siani Leeza wasimwene kine asuulile mwinakue wamwene?” (1 Yoan. 4:11, 20) Mwalalume atonene lupua lwakue kabili atonene kumupala Yehova ni Yesu ali kubapeela bantu ba mu lupua lwakue bintu bibakabiile kimupasi, kubalangilila nangue abatonene, ni kwemena bintu bya  kimubili bibakabiile. (1 Tim. 5:8) Ali kubasambilizia ni kuboolola baana bakue. Kabili ali kutwalilila kusambilila kukwata bupinguzi buli bwamukindika Yehova ni kulengia lupua lwakue lunoonkelemo. Loonu tulondoluele kintu kimo-kimo pa beelia bitwazimbula, ni kumona mutue wa nsesi vyali kuviinda kumupala Yehova ni Yesu.

14. Mutue wa nsesi ali kufikilizia siani bintu bikabiile bantu ba mu lupua lwakue?

¹⁴ Kubapeela bantu ba mu lupua lwakue bintu bya kimupasi. Yesu waalangiliile nangue amupalile Baba wakue, paantu waabakwasiizie basambi bakue batwalilile kuya baali ni kiketekelo kyalumine. (Mat. 5:3, 6; Mark. 6:34) Evio vyenka, kintu kya mana saana kipalile kukita mutue wa nsesi ni kufikilizia bintu bya kimupasi bikabiile bantu ba mu lupua lwakue. (Mal Miz. 6:6-9) Ali wakita evio kupitila kusininkizia nangue weene pamo ni lupua lwakue bali basoma ni kusambilila Mulandu Wakue Leeza, bali baya ku kulonghaana, bali basimikila mpunda iweeme, kabili bali bakuula ni kusuunga bukibuza bwabo pamo ni Yehova.

15. Mutue wa nsesi kunti walangilila mu nzila ki nangue abatonene bantu ba mu lupua lwakue?

¹⁵ Kulangilila bantu ba mu lupua lwakue nangue abatonene. Yehova waalandile ntaanzi ya bantu nangue amutonene Yesu. (Mat. 3:17) Yesu waalangiliile nangue waali wabatonene basambi bakue kupitila bintu byaali wakita ni byaali walanda. Ni basambi bakue baalangiliile nangue bamutonene. (Yoan. 15:9, 12, 13; 21:16) Mutue wa nsesi kunti walangilila mukazi ni baana bakue nangue abatonene kupitila beelia byali wakita, nga evelia kusambilila Bibilia pamo naabo. Kabili, apalile kubalanda nangue abatonene kabili nangue abamwene kuya bali bamana, ni kine kyapala, apalile kubatasia ntaanzi ya bange.​—Tus Maf. 31:28, 29.

16. Mutue wa nsesi apalile kukita ki, kabili apalile kutiina ki?

¹⁶ Kupeela bantu ba mu lupua lwakue bintu bya kimubili bibakabiile. Yehova waabapeele Baisraeli bintu bya kimubili bibaali bakabiile anzia kine baali balapiziiwa palua kusinakila kwabo. (Mal Miz. 2:7; 29:5) Ni leenu, ali watupeela bintu bitukabiile. (Mat. 6:31-33; 7:11) Evio vyenka, Yesu ni weene waalisiizie baalia baamukoonkele. (Mat. 14:17-20) Kabili waaemeene ni bukose bwabo. (Mat. 4:24) Eevi kumusaansamusia Yehova, mutue wa nsesi apalile kubapeela bantu ba mu lupua lwakue bintu bya kimubili bibakabiile. Inzi, kuli kintu kimo kyapalile kutiina. Tapalile kubomba saana miilo ya kimubili eevi kukwasia lupua lwakue, ni kisia andue kufikilizia buino bintu bya kimupasi bya bantu ba mu lupua lwakue, ni kwandua kubalangilila ntono ibakabiile.

17. Yehova ni Yesu bali batusambilizia ni kutuolola siani?

¹⁷ Kubeelezia. Yehova ali watubeelezia paantu atonene kutukwasia. (Baeb. 12:7-9) Nga vili vyakita Baba wakue, Yesu ali wababeelezia mu nzila ya ntono baalia bali pensina buviinde bwakue.  (Yoan. 15:14, 15) Ali wapeelana masoke akosele, inzi weene aweeme. (Mat. 20:24-28) Amanine nangue te tupuililikile kabili nangue lingi tuli twaponena mu bilubo.​—Mat. 26:41.

18. Mutue wa nsesi aweeme ali walanguluka ki?

¹⁸ Mutue wa nsesi ali wamupala Yehova ni Yesu, ali wasaangua wamanine nangue mukazi ni baana bakue te bapuililikile. Teezi ‘kufiitilua bubi-bubi’ mukazi ao baana bakue. (Bakol. 3:19, NWT) Inzi, ali wabombia lifunde lili mu Bagalatia 6:1 kabili ali waikwinda kuboolola “mu mupasi wa bufuuke (NWT),” walangulukile nangue ni weene tapuililikile. Nga vyaakitile Yesu, ali wainika nangue mufuano wakue uweeme i nzila iweeme ya kusambilizia.​—1 Pet. 2:21.

19-20. Musita mutue wa nsesi lwakebele kukwata bupinguzi, kunti wamupala siani Yehova ni Yesu?

¹⁹ Kukwata bupinguzi buli kukwasia bange. Yehova ali wakwata bupinguzi buli bwalengia bange banoonkelemo. Kwa mufuano, waapinguile kubumba bukose, apana juu anonkelemo ye muine, inzi ni paantu waatonene ni fwefue tusekelele buikazi. Te kuli muntu waamupatikiziizie amufumie Muana wakue eevi mazaambi etu eleelue. Waapinguile mukwitonena kufumia ngeleelo ezio paantu waali watonene kutukwasia. Ni Yesu waali wakwata bupinguzi bwaali bwakwasianke bange banoonkelemo. (Bar. 15:3) Kwa mufuano, waapinguile kusambilizia libumba lya bantu pa musita waali wapalile kutuuzia.​—Mark. 6:31-34.

²⁰ Mutue wa nsesi aweeme ali wasaangua wamanine nangue kintu kimo pakati ka bintu bikolele ni kukwata bupinguzi palua lupua lwakue, kabili ali wakwata kintu keekio wafiniizie. Ali waikwinda kutiina kukwata bupinguzi bila nsaambu iweeme ya kukita evio, ao kukwata bupinguzi bwali kutonasie ye muine. Inzi, ali wamulekelela Yehova amusambilizie vya kukwata bupinguzi buweeme. * (Tus Maf. 2:6, 7) Lwali wakita evio, ali watontonkania mu nzila ili kukwasia bange apanasie ye muine.​—Baf. 2:4.

21. Twakaba kulondoluela ki mu lyasi likoonkelepo?

²¹ Yehova apeele mitue ya nsesi miilo ikolele, kabili amweneneene mitue ya nsesi viili yafikilizia miilo ezio. Inzi, kine mulume waikwinda kumupala Yehova ni Yesu, wakaba kwaluka mutue wa nsesi aweeme. Kabili kine mukazi wakue waikwinda kufikilizia miilo yakue, kyupo kyakaba kwaluka ni nsaansa. Mukazi apalile kumona siani bumutue, kabili kunti waya wali ni maavia ki? Bebio biipuzio, byakaba kwasukua mu lyasi likoonkelepo.