1. Bibilia ilondoluele siani ntono ya kisinka?

 “MABEEBE [a ntono], ni mulilo ututuukile, libeebe lyakue Yah. Menda engi teaviinda kuzimia ntono, aosie myenzi teiviinda kupoozela kule ntono.” b (Lwi Luw. 8:6, 7) Kakiine ntono ya kisinka yalondololua buino saana! Ezio milandu, ikoseleziizie ba mulume ni mukazi. Ikebele kulanda nangue: Kunti mwalumia ntono pakati keenu.

2. Ba mulume ni mukazi bapalile kukita ki eevi ntono yabo te kunti ikeepe?

² Iloombele kwikwinda eevi ba mulume ni mukazi baye batoneene mu buikazi bwabo lyonse. Mona mufuano, mulilo kunti watwalilila kuleema kinesie muntu watwalilila kubiikapo nkuni. Kine muntu takitile evio, mulilo uli kufiikila kuzima. Enka evio ni ntono ili pakati ka ba mulume ni mukazi, kunti yatwalilila kuya yalumine lyonse kinesie bakosia bukibuza bwabo. Nsita inge, ba mulume ni mukazi kunti bamona nangue ntono yabo yakeepa, asa musita ubali mu buavia bwa kupata nfalanga, musita ubali mu maluele, ao musita ubali mukwema juu ya kukuzia baana. Pakaako, kine weewe upile ao upilue, kunti wasuunga siani “libeebe lyakue Yah” lisiale lyaleemene mu kyupo kyobe? Mu leeli lyasi, tuli kulondoluela nzila itatu ya kukukwasia kusuunga bukibuza bwenu mu kyupo buye bwalumine, ni kusekelela kyupo kili ni nsaansa. c

3. Bukibuza bulumine pamo ni Yehova, buli bwakwasia siani ba mulume ni mukazi basuunge ntono pakati kaabo isiale yalumine? (Kasimika 4:12) (Mona ni foto.)

³ Pa kunti “libeebe lyakue Yah” litwalilile kuya lyaleemene, ba  mulume ni mukazi bapalile kukita maka, eevi baye bali ni bukibuza bulumine pamo ni Yehova. Kukosia bukibuza bwabo pamo ni Yehova, kunti kwakwasia siani kyupo kyabo? Kine ba mulume ni mukazi bamwene bukibuza bwabo pamo ni Baba wabo wa ku muulu kuya bwali bwa mana, bali kuya batonene kubombia masoke akue, kabili keekio kili kubakwasia kutiina ni kwanzia maavia alia ali kulengia ntono yabo ikeepe. (Soma Kasimika 4:12.) Kabili, bantu ba kimupasi bali baikwinda kumupala Yehova ni kukuzia mibeele yakue, nga evelia kuwamiziana, kupembelelana, ni kweleelana. (Baef. 4:32–5:1) Kine ba mulume ni mukazi balangilila ezio mibeele, kili kuya kyaleengele kukuzia ntono yabo. Nkazi umo ali wakuutua Lena, olia wakita kale miaka ikilile pa 25, walanda eevi: “Kili kyasaangua kyaleengele kutona ni kukindika muntu wa kimupasi.”

4. Juu ya ki Yehova waabasaakuile ba Yosefu ni Maria eevi baaluke baviazi bakue Masia?

⁴ Mona mufuano umo uli mu Bibilia. Musita Yehova lwaasaakuile ba mulume ni mukazi eevi baaluke baviazi bakue Masia waali walailue, waabasaakuile ba Yosefu ni Maria kufuma mu luvyalo luingi lwakue Daudi. Juu ya ki? Kila umo pakati kaabo, abanga wali ni bukibuza bwa bunke pamo ni Yehova. Kabili Yehova waamanine nangue bakaba kumubiika pa ntaanzi mu kyupo kyabo. Mwe ba mulume ni mukazi, kunti mwasambilila ki kupitila mufuano wakue Yosefu ni Maria?

5. Balalume bopile kunti basambilila ki kupitila mufuano wakue Yosefu?

⁵ Yosefu waali waleengele kubombia malaizio akue Yehova, ni keekio kyaamulengiizie aye wali mulume aweeme. Mara itatu eevi, waapokeleele malaizio kufuma kuli Leeza palua lupua lwakue. Mu ezio nghendo yonse itatu, waali waleengele kukindika atasie musita ukyaali kyakolele kuli weene. (Mat. 1:20, 24; 2:13-15, 19-21) Kupitila kukoonka malaizio akue Leeza, Yosefu waamusuungile Maria, waamukwasiizie ni kumwemena. Tontonkania bintu byaakitile Yosefu vibyaali byapalile kumulengia Maria amutone ni kumukindika saana! Mwe balalume bopile, kunti mwapala mufuano wakue Yosefu kupitila kukeba masoke aswapiile Bibilia alandiile palua kwemena lupua lwenu. d Kine weewe wabombia azo masoke, atasie kine kili kuloomba ukite bupilibuko, uli kumulangilila ntono mukazi obe, kabili uli kukosia kyupo kyobe. Nkazi umo wa ku Vanuatu, olia wakita kale miaka ikilile pa 20 wali mu kyupo, walanda eevi: “Musita mulume wane lwali wakeba malaizio akue Yehova ni kuabombia, ndi nakila kumukindika. Ndi naiunvua kuya nasuungilue, kabili ndi nasaangua naswapiile bupinguzi bwakue.”

6. Banakazi bopilue kunti basambilila ki kupitila mufuano wakue Maria?

⁶ Maria abanga wali ni bukibuza bwakue  bunke pamo ni Yehova; kiketekelo kyakue te kyaali kyaswapiile beelia byaali byakita Yosefu. Waali wamanine buino maleembo. Kabili waali ni musita wa kutontonkania saana palua beelia byabanga wasambilila. (Luk. 2:19, 51) Bila kutwisika, bukibuza bwakue Maria pamo ni Yehova, bwaamulengiizie aye wali mukazi aweeme saana. Loonu banakazi bengi bopilue, bali baikwinda kukita nga vyaakitile Maria. Kwa mufuano, nkazi umo ali wakuutua Emiko, walanda eevi: “Musita unaali nsinaupue, naali nakoonka ntantiko yane ya kukita bintu bya kimupasi. Inzi kisia kuupua, mulume wane waali wapepa palua lupua lwetu, kabili abanga wali ni mute wa kutungulula lupupo lwa mu lupua. Pakaako, naainikile nangue naatendekele kuswapilasie beelia byaali wakita. Naafikiile kwinika nangue naali nakabiile kukosia bukibuza bwane bunke pamo ni Yehova. Pakaako, loonu ndi nasaangua ni musita wa kuya nali pa bunke pamo ni Leeza eevi kupepa, kusoma maleembo, ni kutontonkania palua malanga akue.” (Bag. 6:5) Mwe banakazi bopilue, kine mwatwalilila kukosia bukibuza bwenu pamo ni Yehova, balume beenu, bakaba kukila kumitasia ni kumitona.​—Tus Maf. 31:30.

7. Ba mulume ni mukazi kunti basambilila ki kupitila mufuano wa ba Yosefu ni Maria palua kupupa bali pamo?

⁷ Kabili ba Yosefu ni Maria, baabombele pamo eevi batwalilile kusuunga bukibuza bwabo pamo ni Yehova buye bwalumine. Baainikile nangue kumupupa Yehova bali bonse pamo mu lupua ni kwa mana. (Luk. 2:22-24, 41; 4:16) Paange kyaali kyakolele kukita evio, asa musita ubaalukile ni baana bengi, inzi baaviindile kukita evio. Kakiine ozu ni mufuano uweeme saana, ku ba mulume ni mukazi ba mu onu musita! Kine muli ni baana, nga evelia vibanga ba Yosefu ni Maria, paange kunti kyakola kuya ku kulonghaana, ao kupaanga ntantiko ya kukita lupupo lwa mu lupua. Kabili, paange kunti kyakola kupata musita wa kusambilila, ao kupepa mwalisie babili. Inzi languluke nangue musita umuli mwamupupa Yehova pamo, muli kuya mwali peepi nakue, kabili muli kupalamana saana. Pakaako, biike lupupo pa ntaanzi.

8. Ba mulume ni mukazi baalia bali ni maavia mu kyupo kyabo, kunti bakita ki eevi banoonkelemo saana mu lupupo lwa mu lupua?

⁸ Kunti mwakita ki kine muli ni maavia mu kyupo kyenu? Paange lupupo lwenu lwa mu lupua teluizi kusaangua lwasaansamusiizie. Kine i evio, tendeke kusambilila mpunda iniini, elia ili yasaansamusia, kabili elia imuli kutona mwe bonse babili kulondoluela. Ezio nzila, kunti yakosia bukibuza bwenu, kabili ili kumilengia muye mwatona kukita bintu bya kimupasi mwali pamo.

9. Juu ya ki ba mulume ni mukazi bapalile kupisia musita bali pamo?

⁹ Mwe ba mulume ni mukazi, kunti mwasuunga kabili ntono yeenu isiale yalumine, kupitila kupisia musita mwali pamo. Kukita evio, kwakaba kumikwasia muye mwamana beelia bili byatontonkania ni kwiunvua kila umo weenu. (Kut. 2:24) Mona keelia kyaaimweneene Lilia ni Ruslan, musita uniini kisia kuupana, papita kale miaka ikilile pa 15. Lilia walanda eevi: “Twaainikile nangue te twaali twapisia musita pamo nga vitubanga twatontonkania lwa ntaanzi. Tubanga twali ni bingi bya kukita: kubomba miilo ya kimubili, miilo ya pa nsesi, ni kisia paapo, kwemena baana betu. Twaainikile nangue kine te twapisia musita pamo, tetuya twapalameene.”

10. Ba mulume ni mukazi kunti babombia siani lifunde lili mu Baefeso 5:15, 16?

¹⁰ Mwe ba mulume ni mukazi, kunti mwakita siani eevi musininkizie nangue muli mwapisia musita mwali pamo? Kunti mwapaanga musita  wa kuya mwali pamo. (Soma Baefeso 5:15, 16.) Lupua Uzondu, wa mu kyalo kya Nigeria, walanda eevi: “Musita undi napaanga ntantiko yane ya bintu bindi kukita, ndi nabiika mukati musita undi kupisia nali pamo ni mukazi wane, kabili ozo musita ndi naubiika pa ntaanzi.” (Baf. 1:10) Mona Anastasia, muka kangalila umo wa muputule wa mu kyalo kya Moldova, vyali wabombia buino saana musita wakue. Walanda eevi: “Ndi naikwinda kukita twazi twane ne bunke, musita mulume wane lwali ni bingi bya kukita mu miilo yakue. Kukita evio, kuli kwatukwasia kupisia musita twali pamo, kisia paapo.” Inzi, ale kine ntantiko yeenu yalengia kiye kyakolele kuli mwemue kupata musita wa kuya mwali pamo?

11. Ba Akila ni Prisila baali babomba miilo ki lwa pamo?

¹¹ Ba mulume ni mukazi kunti basambilila kupitila mufuano wakue Akila ni Prisila. Babo ba mulume ni mukazi, baali bakindikilue na Bakristu bengi ba ku ntendeko. (Bar. 16:3, 4) Anzia kine Bibilia te ilandile bingi palua kyupo kyabo, ilangiliile nangue baali babomba lwa pamo, kusimikila, ni kukwasiako bange bali pamo. (Miil Bat. 18:2, 3, 24-26) Kakiine, musita Bibilia luili yazimbula ba Akila ni Prisila, lyonse ili yabazimbula bonse pamo.

12. Ba mulume ni mukazi kunti bakita siani eevi baye bapisia musita wingi bali pamo? (Mona ni foto.)

¹² Ba mulume ni mukazi kunti bapala siani mufuano wakue Akila ni Prisila? Tontonkania palua bintu bingi beelia byupalile kukita pamo ni wa kobe. Eba, kunti mwakita bebio bintu mwali pamo, kuliko kukita pa lobe bunke? Kwa mufuano ba Akila ni Prisila baasimikiile lwa pamo. Eba, lingi uli wapaanga kusimikila pamo ni wa kobe? Kabili ba Akila ni Prisila baabombele lwa pamo. Paange weewe ni wa kobe, muli mwabomba miilo yapuseene, inzi eba, wamona siani kine mwabomba lwa pamo miilo ya pa nsesi? (Kas. 4:9) Kine mwakwasiana kubomba miilo mwali pamo, muli kwiunvua kuya mwali nga kikundi kikwateene. Kabili muli kuya mwali ni fuasi ya kulanziana. Ba Robert ni Linda, bakita miaka ikilile pa 50 baupeene. Robert walanda eevi: “Kulanda kisinka, tetwizi kusaangua na musita wingi wa kupisia twali pamo twaisaansamusia. Inzi musita undi nasamba masaani ni mukazi wane wali mukupukusa, ao musita undi nabomba mu busitani panze, ni weene waiza kunkwasia, ndi naunvua buino saana. Kukita bintu lwa pamo kuli kwatulengia tupalamane. Ntono yeetu itwaliliile kukula.”

13. Ba mulume ni mukazi bapalile kukita ki eevi baye bakwateene saana?

¹³ Anzia evio, languluka nangue kuya mwalisie pamo te kulangiliile nangue lyonse muli kuya mwapalameene. Mwanakazi umo opilue, wa mu kyalo kya Brazili, walanda eevi: “Loonu, tuli twasaangua ni bingi bya kukita mu buikazi bwetu. Kabili naakifikiila kwinika nangue keekio, kunti kyalengia tutendeke kutontonkania nangue tuli twapisia musita lwa pamo  paantu twikeele mu nsesi imo. Naakisambilila nangue kuya twalisie pamo, te kutosiizie. Mpalile kabili kumupoozako maano mulume wane nga vyali wasaangua wakabiile.” Mona ba Bruno ni Tays mukazi wakue, vibali basininkizia nangue kila umo amupoozeleko maano mwinakue. Bruno walanda eevi: “Musita utuli twapisia nsita yeetu lwa pamo bila twali mukubomba miilo, tuli twabiikanke ma telefone etu ku mbali ni kusekelela musita utuli kuya twali pamo.”

14. Kine ba mulume ni mukazi te beezi kusekelela kupisia musita lwa pamo, kunti bakita ki?

¹⁴ Kunti wakita siani kine weewe pamo ni wa kobe temwizi kusekelela kupisia musita lwa pamo? Paange kila muntu pakati keenu ali wasekelela kintu kyatonene ye muine, ao paange muli mwaluviana. Weewe kunti wakita siani? Languluka mufuano wa mulilo utwalondoluelanga ku ntendeko. Mulilo tewizi kututuuka penka paalia. Iloombele kutwalilila kubiikapo nkuni ikata. Wamona siani kine ni weewe watendeka kupisia musita atasie uniini pamo ni wa kobe kila busiku? Ikwinde kukita kintu keelia kili kumisaansamusia mwe bonse babili, tekukite kintu kili kulengia unge afipue. (Yak. 3:18) Kine mwatendekela pa tuntu tuniini-tuniini, ntono yeenu kunti yabuela kuluma.

15. Juu ya ki kukindikana ni kwa mana saana eevi ba mulume ni mukazi batwalilile kutonana?

¹⁵ Kukindikana ni kintu kya mana mu kyupo. Kukindikana kuli nga evelia mwela uli wakwasia mulilo ututuuke. Kine te pali mwela, mulilo teukokola kuzima. Enka evio, kine ba mulume ni mukazi te beezi kukindikana, ntono yabo ili kupuasie lubilo. Inzi, kine ba mulume ni mukazi bali baikwinda kulangililana mukinzi, ntono yabo ili kutwalilila kuya yalumine. Inzi apana kwipinguila we muine nangue umukindikile wa kobe, kintu kya mana ni kumana kine wa kobe emwene kuya wakindikilue. Penny ni Aret bakita kale miaka ikilile pa 25 mu kyupo. Penny walanda eevi: “Paantu tuli twakindikana, mu nsesi yeetu muli ntono ikata saana. Tuli twaiunvua buntungua ao uru wa kubuilana beelia bili ku mutima, paantu tumanine nangue kila umo ali wakindika malanga a mwinakue.” Ni weewe, kunti wakita siani eevi kukwasia wa kobe eyunvue nangue umukindikile saana? Tumone mufuano wa ba Abrahamu ni Sara.

16. Balalume bopile kunti basambilila ki kupitila mufuano wakue Abrahamu? (1 Petro 3:7) (Mona ni foto.)

¹⁶ Abrahamu waali wamukindika Sara. Waali watuilizia malanga akue Sara ni kwemena vyaali waiunvua. Musita umo eevi, Sara waafipilue ni kumubuila Abrahamu vyaali waiunvuile, kabili waamusasiliile. Eba, Abrahamu waaunvuile kipuki ni kumusasilila? Ata, takitile evio. Waali wamanine nangue Sara waali wamunakila, ni kukwasia bupinguzi bwabanga wakwata. Abrahamu waamutuiliziizie Sara, ni kwikwinda kupuisia bobo buavia. (Kut. 16:5, 6) Ale fwefue, kunti twapatapo lisomo ki?  Mwe balalume bopile, mupeelue nsaambu ya kukwata bupinguzi mu lupua lwenu. (1 Bakor. 11:3) Inzi, ntaanzi ya kukwata bupinguzi, kili buino kwipuzia malanga akue mukazi obe, asa kine bobo bupinguzi buli kumukumia. (1 Bakor. 13:4, 5) Nsita inge, mukazi obe kunti waya waemiiwa na bintu bili ku mutima, kabili paange kunti watona kukubuilako vyaiunvuile. Eba, uli wamutuilizia wapoozeleko maano, eevi kulangilila nangue uli mukukindika beelia byaiunvuile? (Soma 1 Petro 3:7.) Angela ni Dmitry bakita kale miaka 30 eevi, baupeene. Angela walondolola vili vyakita mulume wakue eevi Angela aye waiunvuile nangue akindikilue. Walanda eevi: “Lyonse Dmitry ali waikala waleengele kuntuilizia. Musita undi nafipua, ao musita undi natona kuya nalandilesie. Ali wansipikizia atasie kine nalanda bila nateekameene.”

17. Banakazi bopilue kunti basambilila ki kupitila mufuano wakue Sara? (1 Petro 3:5, 6)

¹⁷ Sara waali wamukindika Abrahamu kupitila kukwasia bupinguzi bwakue mulume wakue. (Kut. 12:5) Musita umo eevi, Abrahamu waapinguile kulangilila mibeele ya kupokelela baeni. Taali waaswapiile nangue babo baeni bali kuiza kumwendela. Waamulandile Sara alekele beelia byaali wakita, eevi aye abateaniizie baeni mikate ingi. (Kut. 18:6) Bila kukokola Sara waakitile evio, kabili waakwasiizie bupinguzi bwakue Abrahamu. Mwe banakazi bopilue, kunti mwapala mufuano wakue Sara kupitila kukwasia bupinguzi bwa balume beenu. Kine mwakita evio, muli kukosia byupo byenu. (Soma 1 Petro 3:5, 6.) Dmitry, utwazimbula mu lifungu lya 16, walondolola vili vyakita mukazi wakue eevi Dmitry aye waiunvuile nangue akindikilue. Dmitry walanda eevi: “Ndi natasia Angela vyali waikwinda kukwasia bupinguzi bwane, atasie kine malanga etu te apateene. Kine bupinguzi bwane te buleetele mazabo aweeme, mukazi wane teezi kungalukila.” Kakiine kileengele saana kutona muntu olia ali wakukindika!

18. Ba mulume ni mukazi kunti bakita ki eevi ntono yabo itwalilile kuya yatutuukile?

¹⁸ Loonu, Sataana atonene kuzimia ntono ili pakati ka Bakristu bopeene. Amanine nangue kine ba mulume ni mukazi te bakili balangililana ntono, bali kutendeka kuzeezia bukibuza bwabo pamo ni Yehova. Anzia evio, ntono ya kisinka, teiviinda kuzima! Kansi, kite ntono ya mu kyupo kyenu iye yali nga elia ilondolwelue mu kitabu kya Bibilia kya Lwimbo Luweeme. Pingule kumubiika Yehova pa ntaanzi mu kyupo kyenu. Paange musita wa kupisia mwali pamo, kabili kindike bintu bikabiile kila umo weenu ni vyali waiunvua. Kine mwakita evio, kyupo kyenu kili kumuleetela bulumba Yehova, Nsulo ya ntono ya kisinka. Kabili ntono yeenu yakaba kutwalilila kututuuka nga mulilo utwaliliile kubiikuapo nkuni.