1-2. Bange bali baunvua syani palua buchumba?

 KIPINDI kya buchumba kunti kyaaluka musita usansamusiizie, kabili wa kusonsezia. Kine lonu uli mu buchumba, bila kutwisika, wewe utonene ozo musita uye wasansamusiizie. Kabili, ku bantu bengi bali baupana, kekio kipindi kili kyasangua kyasansamusiizie. Tsion, a nkazi wa mu Etiopia, walanda evi: “Musita unaapisiizie mu buchumba pamo ni ozu mulume wane, ubanga wali pakati ka bipindi bya nsansa sana mu bwikazi bwane. Twaali ni musita wa kulondolwela bintu bya mana, kisia ni musita wa kuseka. Naaunvwile nsansa musita unaainikile nangue napata muntu olia untonene, kabili nangue ni wene antonene.”

² Anzia evio, lupua Alessio, wa mu Uholanzi (Pays-Bas) walanda evi: “Kibanga kyali kya nsansa kumumana mukazi wane musita utubanga twali mu buchumba, anzia evio mu buchumba bwetu mubanga mwali ni maavia.” Tuli kulondolwela maavia paleepale ali asangua mu buchumba, ni masoke a Bibilia alia ali kuvinda kukwasia baalia bakebele kuupana bakite buchumba bwa kubakwasia bafikiile kukwata bupinguzi bwa mulangue. Kabili, tuli kulondolwela bintu bili kuvinda kukita bantu bange mu kilonghaano evi kubakwasia baalia bali mu buchumba.

JUU YA KI BANTU BALI BACHUMBYANA?

3. Juu ya ki bantu bali bachumbyana? (Tuswalo ni Mafunde 20:25)

³ Buchumba te kipindi kili kyasangua sie kyasansamusiizie, inzi kabili bantu bapalile kukitwama bafiniizie, pantu kunti kyabafikia ku kuupana. Mu busiku bwa bwinga, ba mwalalume ni mwanakazi, bali bakita kilapo ntanzi yakue Yehova nangue bakaba kutonana ni kukindikana mu bwikazi bwabo bonse. Ntanzi ya kukita kila kilapo, muntu apalile kutontonkania sana. (Soma Tuswalo ni Mafunde  20:25.) Evio i vili vyasangua ni kilapo kya kyupo. Buchumba buli bwakwasia mwalalume ni mwanakazi evi bafikiile kumanana ni kukwata bupinguzi bwa mulangue. Nsita inge ba mwalalume ni mwanakazi kunti bapingula kuupana; ni lunge kunti bapingula kupwisia buchumba. Kine buchumba bwatyoka, kekio te kilangiliile nangue te babanga bapalile kutendekezia buchumba. Inzi, buchumba bwakifikilizia miilo yakue; bwakibakwasia bafikiile kupingula kine kunti baupana ao abe.

4. Juu ya ki tupalile kuya twali ni maano aweme palua buchumba?

⁴ Juu ya ki ni kintu kya mana kuya twali ni maano aweme palua buchumba? Kine lupua asinaupe ao nkazi asinaupue ali ni maano aweme palua buchumba, tavinda kutendekezia buchumba pamo ni muntu olia wasitonene kuupana nakue. Anzia evio, te baalia sie basinaupe ao basinaupue bapalile kuya bali ni maano aweme palua buchumba. Fwe bonse tupalile kulanguluka kikata kya kukitila buchumba ni kiki. Kwa mufuano, bange bali batontonkania nangue kine ba mwalalume ni mwanakazi bachumbyana, bapalile kuupana. Kutontonkania evio, kuli kwaleta ki ku ba lupua ni ba nkazi bali mu buchumba? Melissa, nkazi asinaupue wa mu Amerika, walanda evi: “Musita ba lupua ni nkazi lubali babamba buchumba, bange Bakasininkizia bali babatinta evi bafikiile kuupana. Kekio kili kyalengia bange batiine kutyona buchumba ata sie kine bamwene nangue te bapateene. Ba lupua ni ba nkazi bange, baalia basinaupe ao kuupua, bali bapingula kusitendekezia buchumba. Kekio kunti kyaemia sana.”

IKWINDE KUMANANA BWINO

5-6. Kila muntu ali mu buchumba apalile kwikwinda kumana ki palua mwinakue? (1 Petro 3:4)

⁵ Kine muli mu buchumba, ni kiki kyakaba kumikwasia kupingula kine mwakaba kuupana ao abe? Ikwinde kumanana bwino. Pange kila umo wenu waakimanako kale bintu paleepale palua mwinakue, ntanzi ya kutendeka buchumba. Inzi lonu, kila umo pakati kenu ali ni fwasi ya kumana “bumuntu bufyeme bwa mu mutima” bwa mwinakue. (Soma 1 Petro 3:4, NWT.) Kekio kibiikile mukati kumana bwino mipango yakue ya kimupasi, bumuntu bwakue, ni mawazo akue. Mu kuya kwa nsita, upalile kupata byasuko bya bipuzio nga bebi: ‘Eba, ozu i muntu umpalile kuupana nakue kakiine?’ (Tus Maf. 31:26, 27, 30; Baef. 5:33; 1 Tim. 5:8) ‘Eba, nene kunti navinda kumutona ni kumwemena kakiine, kabili ni wene kunti wakita enka evio pa lwane? Eba, kunti navinda kusipikizia bilubo byakue?’ b (Bar. 3:23) Musita umuli kuya mwamanana, kintu kimupalile kulanguluka ni keki: Kumona kine kila umo pakati kenu kunti  wavinda kwipatanisia na aali ya mwinakue elia ipuseene ni yakue, apana kutontonkania sie palua mibele yuli nayo elia ipateene ni ya mwinobe.

⁶ Ni bintu ki binge byupalile kumana palua mwinobe mu kipindi kya buchumba? Ntanzi temunatonane sana, kunti kyawama kulondolwela mbela bintu paleepale bya mana, nga evelia mipango ya kila umo wenu ya musita uli waiza. Eba, ale palua bintu bya siri, nga evelia bukose, nfalanga, ao bintu bibipile byaamupatile muntu lwa kale, belia bilengiizie aye waema mpaka lonu? Te bintu byonse bilombele kulondolwelua ku ntendeko ya buchumba. (Palania ni Yoane 16:12.) Kine wewe wamona nangue kuli mpunda imo ya siri pa lobe, elia yusipalile kumubwila kale mwinobe pantu mukili sie ku ntendeko, mwane nangue kunti wamubwila ata sie mu kupita kwa nsiku. Anzia evio, mu kuya kwa nsita, mwinobe wakaba kutona kumana ezio mpunda evi imukwasie kukwata bupinguzi buweme. Mu ezio aali, upalile kumubwila kila kantu, bila kumufiika.

7. Baalia bali mu buchumba kunti bakita syani evi bafikiile kumanana bwino? (Mona ni kisanduku kilandile, “ Kine Muchumba obe Ali Kule.”) (Mona ni ma foto.)

⁷ Kunti wakita syani evi umane bwino bumuntu bwa mukati bwa mwinobe? Kunti wakita evio kupitila kwipuzia bipuzio ni kutwilizia bwino byasuko bya mwinobe. Musita wa kwasuka, mupalile kuya mwalanda kisinka bila kufiikana kantu ata kamo. (Tus Maf. 20:5; Yak. 1:19) Evi muvinde kukita evio, kunti mwapanga kuya mwakita bintu bimo pamo, belia bili kumikwasia mupate fwasi ya kulondolola. Kunti mwakita bintu nga evelia kulia pamo, kwienzia pamo mu fwasi imuli kuya mwamwenue na bantu bange, ni kusimikila pamo. Kabili, kunti mwamanana bwino kine muli mwapisia musita pamo ni benenu bange ni pamo ni bantu ba mu lupua. Kukila pa kako, muye mwapanga kukita bintu belia bili kulengia mumane bwino vili vyakita kila umo wenu mu aali paleepale; ni vyali wakita musita lwali wasangua pamo ni bantu bapusene-buseene. Mona vyaaeziizie kukita Aschwin, wa mu Uholanzi. Walanda evi palua buchumba bwabo pamo ni Alicia: “Twaapingwile kuya twakitila bintu pamo bya kutukwasia kumanana bwino. Kabili lingi, bebio bintu bibanga sie bya kawaida, nga evelia kweleka byakulia pamo ao kubomba miilo inge pamo. Mu ezio nsita yonse ya kukitila bintu pamo, tubanga twamona bwino mibele ni bilubo bya kila umo wetu.”

8. Baalia bali mu buchumba kunti bapata faida ki kine bali basambilila Bibilia pamo?

⁸ Kabili, kunti mwamanana bwino kupitila kusambilila Bibilia pamo. Kine mwaupana, mwakaba kuya mwakabiile kupanga musita wa kukita lupupo lwa mu lupua. Ezio i nzila ya kulangilila nangue  mumumwene Leeza kuya wali wa mana sana mu kyupo kyenu. (Kas. 4:12) Pa kako, mwamona syani kine mwatendekela mbela kusambilila pamo lonu lumukili mu buchumba? Inzi, kulanda kisinka, ba lupua ni nkazi, baalia bali mu buchumba, tebanaaluke ba mulume ni mukazi, kabili ozo lupua tanaaluke mutue wakue ozo nkazi. Anzia evio, kusambilila pamo lingi kunti kwamikwasia kumana bwino aali ya kimupasi ya kila umo wenu. Ba Max ni Laysa, ba mulume ni mukazi ba mu Amerika, baapatile faida inge kupitila kukita evio. Max walanda evi: “Ku ntendeko ya buchumba bwetu, twaabambile kusambilila mpapulo ili ni maasi alandiile palua buchumba, palua kyupo, ni palua bantu ba mu lupua. Ezio mpapulo yaatukwasiizie kutendeka kulandila palua bintu bingi bya mana. Kabenge te twaakitile evio, nga te kyaali kyaleengele kulandila palua bebio bintu.”

BINTU BINGE BYA KUTONTONKANIA

9. Bachumba bapalile kutontonkania palua ki musita wa kupingula kine ni bani babali kubwilako nangue bali mu buchumba?

⁹ Ni bani bamupalile kubwila nangue muli bachumba? Mwe bene i bapalile kupingula. Ku ntendeko ya buchumba, kunti mwapingula kine ni bantu banga bamuli kubwilako. (Tus Maf. 17:27) Pange kukita evio kunti kwalengia te kunti mutintue sana ao kuya mwaipuzisiiwa. Inzi, kine temubwilileko muntu ata umo, kekio kunti kyalengia mutendeke kwitenga na bange evi te kunti bamane nangue muli bachumba. Pange kwitenga kunti kwalengia muponene mu lwendo lubipile. Pa kako, ni kintu kya mana kubwilako ata sie bantu bamo baalia bali kuvinda kumipeela masoke aweme ao kumikwasia. (Tus Maf. 15:22) Kwa mufuano, kunti mwababwilako bantu bamo ba mu lupua, benenu bakosele kimupasi, ao bakote ba mu kilonghaano.

10. Bachumba kunti bakita syani evi buchumba bwabo bumuletele Yehova mukinzi? (Tuswalo ni Mafunde 22:3)

¹⁰ Kunti mwakita syani evi buchumba bwenu bumuletele Yehova mukinzi? Kulanda kisinka, mu kupita kwa nsita, muli kuya mwaya mwakila kutonana. Ale ni kiki kili kumikwasia evi te kunti mukite bintu bya kumulengia Yehova afipue? (1 Bakor. 6:18) Te mupalile kuya mwalandila palua bintu bya kulengia muponene mu lwendo lubipile, kabili te mupalile kuya mwasangua pa fwasi ifyeme mwali sie babili. Kukila pa kako, te mupalile kumina sana bwalua. (Baef. 5:3) Kine mwatiina kukita evio, temuvinda kubuusia nkulu ya kukita bukambue, kabili kili kuya kyaleengele kuli mwemue kukita kintu kiweme. Kunti kyawama muye mwalondolola lingi palua bintu bimupalile kukita evi buchumba bwenu bumuletele Yehova mukinzi. (Soma Tuswalo ni Mafunde 22:3.) Ale mona bintu byaamukwasiizie Dawit ni Almaz, ba mu Etiopia. Balanda evi: “Twaali twapisia musita mu fwasi ibanga yasanguamo bantu bengi ao pamo ni benetu bange. Te tubanga twasangua ata limo fwe bunke mu motoka ao mu nsesi. Kukita evio, kwaatukwasiizie te kunti tuponene mu bwezio.”

11. Bachumba bapalile kutontonkania ki musita wa kupingula palua kukita bintu bya kulangilila nangue batoneene?

¹¹ Eba, bachumba bapalile kukita bintu bimo bya kulangililana ntono? Een, musita ntono yabo luyaya yakula, kunti bapingula kukita evio, inzi mu nzila ipalile. Inzi, kine nkulu yabo ya kulaalana yakilamo, kunti kyabakolela kukwata bupinguzi bwa mulangue. (Lwi Luw. 1:2; 2:6) Pa kako, kili bwino kulanguluka nangue kukita bintu bya kulangililana ntono, kunti kwalengia mwandue kwitiinia, kabili kunti kwalengia mufikiile kuponena mu lwendo lubipile. (Tus Maf. 6:27) Pa kako, ku ntendeko sie ya buchumba bwenu, mupalile kulondolola pamo palua mipaka imwakaba kuya mwaibiikila, kukonkana ni mafunde a Bibilia. c (1 Bat. 4:3-7) Iipuzie evi: ‘Eba, konu kwetu, bantu kunti bamona syani kine twakita bintu bya kulangilila nangue tutoneene? Eba kukita bebio bintu, kunti kwabuusia nkulu yetu ya kukita bukambue?’

12. Ni kiki kipalile kumana bachumba kine tebaunvwana ao kine bali bakankabula?

 ¹² Kunti mwakita syani kine temwizi kunvwana? Kunti mwakita syani kine nsita inge temwizi kunvwana? Eba, kekio killangiliile nangue te mupalile kutwalilila? Ata, te kyasangua evio lyonse; kekio kili kyakitika ku bantu bonse bopeene ao bali bakeba kuupana. Kyupo kilumine kili kyakitua na bantu babili, baalia bali balwisia pamo evi kupwisia kusyuvwana kwabo. Pa kako, kwikala bwino mu kyupo kyenu ao abe kuswapiile vimuli mwalwisia pamo kusyunvwana kwenu. Iipuzie evi: ‘Eba, tuli twavinda kulondolola pamo twatekameene kabili kwa mukinzi? Eba, tuli twaitabila bilubo byetu ni kwikwinda kwaluluka? Eba, tuli twalomba kweleelua kine twaluvia, eba tuli twakakatila mawazo etu?’ (Baef. 4:​31, 32) Inzi, kine temwizi kunvwana ao kine muli mwakankabula lingi mu buchumba, ezio aali kunti yatwalilila ata sie kisia kuupana. Wewe kine wamona nangue teuvinda kwikala bwino ni mwinobe pantu wainika nangue temupateene, kupwisia buchumba i bupinguzi buweme sana ku mwe bonse. d

13. Ni biki bili kubakwasia bachumba evi bapingule kine buchumba bwabo bwakaba kukita musita walepele syani?

¹³ Eba, buchumba bupalile kutwama musita walepele syani? Lingi, kukwata bupinguzi lubilo-lubilo kuli kwaleta maavia. (Tus Maf. 21:5) Pa kako, mupalile kupisia musita walepeleko evi mukabe kufikiila kumanana bwino. Inzi, te mupalile kupisia musita walepele sana bila kwali nsambu ya kukita evio. Kabili, Bibilia ili yalanda nangue: “Kintu kipembeelue kine kyakokoziiwa, kili kyalengia mutima walwala.” (Tus Maf. 13:12) Kukila pa kako, kine buchumba bwakokola, kunti kyaavia kulwisia nkulu ya kulaalana. (1 Bakor. 7:9) Kuliko kutontonkania sie palua musita umusyapisiizie mu buchumba, kipuzio kya mana kya kwiipuzia ni keki: ‘Ni kiki kinge kimpalile kumana palua ozu muchumba wane evi nvinde kukwata bupinguzi?’

BANGE KUNTI BABAKWASIA SYANI BACHUMBA?

14. Bange kunti babakwasia syani bachumba? (Mona ni foto.)

¹⁴ Kine fwefue tumanineko bantu bali mu buchumba, kunti twabakwasia syani? Kunti twabaalika evi tulie nabo kyakulia, tukite nabo lupupo lwa mu lupua, ao kupisia musita pamo nabo twali mukwisansamusia. (Bar. 12:13) Mu bipindi bya evio, bachumba kunti bakila kumanana bwino. Eba, bakabiile muntu wa kubasekezia, bakabiile kukwasiiwa transporo, ao eba bakabiile fwasi pa kunti balandile bintu byabo bya siri? Kine i evio, eba, kunti twabakwasia? (Bag. 6:10) Alicia, olia utwazimbulanga, walanguluka bintu bibaakitiilue,  belia bibaatonene, wene pamo ni Aschwin. Alicia walanda evi: “Tubanga twaunvua makola sana musita ba lupua ni ba nkazi lubabanga batwalika evi tubendele kine tukabiile pa fwasi ya kunti tulondolwele bintu byetu, inzi apana pa fwasi ifyeme.” Kine wewe wasaakulua evi ubasekezie, eba, te umwene nangue lelio ni lisyuko lya kunti ubakwasie? Uye wailabukiile evi te kunti ubasie kwa bunke sana, inzi kabili upalile kwinika musita ubakabiile kulanda bintu byabo bya siri bali pa mbali.—Baf. 2:4.

15. Ni biki binge bipalile kukita bange evi kukwasia bachumba? (Tuswalo ni Mafunde 12:18)

¹⁵ Kabili, kunti twabakwasia bachumba kupitila milandu yetu. Nsita inge, kunti kyawama tuye twali ni mibele ya kwitiinia ni kwikala tondolo. (Soma Tuswalo ni Mafunde 12:18.) Kwa mufuano, kunti twatona sana kubabwilako bange nangue ba ntwani ni ntwani baakitendeka buchumba, inzi kansi bene batonene kubabwila bantu bo bene. Te tupalile kwamba bachumba ao kulanda-landa palua bintu byabo bunke. (Tus Maf. 20:19; Bar. 14:10; 1 Bat. 4:11) Kabili, te tupalile kulanda bintu ao kubepuzia bipuzio bya kubalengia bamone nangue batintilue evi bopane. Nkazi umo ali wakuutua Elise pamo ni mulume wakue, balanda evi: “Te tubanga twatona musita bange lubabanga batwipuzia bipuzio palua mipango ya bwinga bwetu lutubanga twali tetunapange.”

16. Tupalile kukita syani kine bantu bapwisia buchumba?

¹⁶ Ale kine bantu bapingula kupwisia muchumba bwabo? Te tupalile kwipuzia bipuzio palua bintu byabo bene ao kumuluula umo pakati kabo nangue i walengia buchumba bupue. (1 Pet. 4:15) Nkazi umo ali wakuuta Lea, walanda evi: “Naaunvwile bange bali mukuzata palua nsambu yaalengiizie nene ni lupua umo tupwisie buchumba. Naakisilue sana.” Nga vitwalandanga lwa ntanzi, kupwisia buchumba te kulangiliile nangue bantu te bakiba bapalile kutendeka buchumba. Inzi, buchumba bwaakifikilizia miilo yakue; bwaakibakwasia bafikiile kukwata bupinguzi buweme. Inzi, pange bobo bupinguzi kunti bwalengia baaluke ni bulanda ni kwiunvua kuya bali bunke. Pa kako, kunti twakeba nzila ya kubakwasiiziamo.—Tus Maf. 17:17.

17. Bachumba bapalile kutwalilila kukita syani?

¹⁷ Nga vitwafuma mukusambilila, buchumba buli bwasangua ni maavia akue, inzi kabili kunti bwasansamusia. Jessica walanda evi: “Kulanda sie kisinka, buchumba bwetu te bubanga bwali musaapo, ibanga yali miilo ikata. Inzi, naaunvwile makola pantu twaabombiizie musita ni maka etu juu ya kumanana bwino.” Kine muli mu buchumba, twalilile kwikwinda kumanana bwino. Kine mwakita evio, buchumba bwenu buli kumikwasia mwe bonse babili mufikiile kukwata bupinguzi buweme.