KU BAEBRANIA babanga bali mu Kyalo kya Bulayo, muaka ubanga watendeka na kulima ni kubyala. Ezio miilo ibanga yakitika mu miezi ili yakuutua leenu, Muezi wa 09/Muezi wa 10.

Bantu baali bapenda kuleepa kwa muezi bakoonkele kuzyunguluka kwa muezi wa mu muulu uli wakita nsiku 29 ao 30. Kabili, baali bapenda kuleepa kwa muaka kupitila koba. Anzia evio, muaka wa kupenda kukoonkana ni kuzyunguluka kwa muezi wa mu muulu uli wasaangua wali ufupi kuliko muaka wa kupenda kukoonkana ni koba. Pakaako, baali bapalile kukeba nzila ya kukwasia ezio nzila ibili ya kupenda nsita ipatane. Baali bakita evio, kupitila kongeziapo nsiku ao kongeziapo muezi unge, mu bipindi paleepale, paange ntaanzi ya kutendeka muaka ukoonkelepo. Kukita evio, kwaali kwakwasia kalandrie ipatane ni nsita ya kubyala ni kuzombola.

Anzia evio, mu nsita yakue Musa, Leeza waabalandile bantu bakue nangue muaka wa kidiini upalile kutendeka na muezi wa Abibu ao Nisani, loonu kunti waaluka Muezi wa 03/Muezi wa 04. (Kuf. 12:2; 13:4) Nsiku nkulu yaali yakitua mu ozo muezi, yaali yabiikile mukati kuzombolua kwa shairi.​—Kuf. 23:15, 16.

Musomi umo waalandile nangue kibanga kyaleengelesie kumana musita wa kongezia muezi unge mu kalandrie. Kabili waalandile eevi: “Pasaka, elia ibanga yapalile kuya yakitua muezi wa mu muulu wasyabulungheene onse, mu Nisani (Nisani 14), lyonse yali yapalile kukitika kisia koba kuzimina ku mpela ya mainza musita nsita ya koba ni busiku luili yasaangua yaleepeele pamo . . . Mu peepi ni ku mpela ya muaka, lubaali bainika nangue Pasaka yakaba kukitika musita busiku ni koba lubyakaba kuya byapuseene kuleepa, baali bapingula kongeziapo muezi (wa 13), ntaanzi ya muezi wa Nisani.”

Bakasininkizia Bakue Yehova, bali babombia ezio nzila eevi kupingula busiku bupalile bwa kukitilapo Kyakulia kya Lyungulo Kyakue Mulopue, kili kyakitua ku mpela ya mainza. Kabili ezio nsiku ipateene ni nsiku ya 14, muezi wa Nisani mu kalandrie ya Kiebrania. Bilonghaano byonse mwaya kyalo bili byabuilua ntaanzi, palua bobo busiku. *

Ale Baebrania baali bamana siani nsita ya kupua kwa muezi ni ya kutendeka kwa muezi wa leenu? Loonu, kunti muntu wakentasie ku kalandrie ao kunti wakentasie mu aplikasio ili yalangilila kalandrie mu kiombo kyakue kya kielektronike. Inzi, mu nsita ya kale te kibanga kyaleengele.

Mu nsita yakue Noa, miezi ibanga yali na nsiku 30. (Kut. 7:11, 24; 8:3, 4) Kisia nsita, ku Baebrania, kalandrie ya muezi te yaali yabiikua pa nsiku 30. Ku kalandrie ya Baebrania, muezi waali watendeka kine muezi wa leenu wa mu muulu wamoneka. Paali papita nsiku 29 ao 30, ntaanzi ya kutendeka muezi unge.

Lwendo lumo, ba Daudi ni Yonatani, baalandile palua kutendeka kwa muezi wa leenu. Baalandile eevi: “Lukeele ni muezi wa leenu.” (1 Sam. 20:5, 18) Kimonekele nangue mu muaka ya 1100, Yesu tanavyalue, miezi yali yapendelua mbeela. Ale Baisraeli baali bamana siani musita wa kutendeka kwa muezi wa leenu? Mishnah, i kulanda mizilo ya Kiyuda yaali yalanduasie pamo ni tubeelela, ileetele mpunda paleepale. Ilangiliile nangue kisia Bayuda kufuma ku Babiloni, Sanedrini (kabungue kakata ka kupingula ka Bayuda) yaali yabomba ezio miilo. Mu muezi wa saba, moolia mwaali mwakitua nsiku nkulu, baalia baali babomba mu kabungue baali bakolonghana pamo mu busiku bwa 30 bwa muezi. Babo balalume i baali ni miilo ya kupingula nsita ya kutendekelapo muezi ukoonkelepo. Ni kiki kyaali kyabakwasia?

Baalia bantu babanga baikala mu fuasi ilendukile mu muzi wa Yerusalemu, babanga bakenta mu muulu busiku, kine muezi wa mu muulu wa leenu wamoneka lya kuanza. Baali bakita lubilo kubabuila bakulu ba ku Sanedrini. Kine keekio kikundi kya kupingula kyapata busininkizio butosiizie bulangiliile nangue muezi wa leenu wamoneka, baali bapunda kutendeka kwa muezi wa leenu. Ale baali bakita  siani kine kwaaluka malezi ao fube, ni kulengia baalia ba kukentelela muezi wa leenu bandue kuumona? Mu aali ya evio, baali balanda nangue muezi uli na nsiku 30, ni muezi wa leenu upalile kutendeka.

Eevi kupunda kutendeka kwa muezi wa leenu, baali bakozia mulilo pa muulu Lupili lwa Mizeituni, luli peepi ni muzi wa Yerusalemu. Mu nkeende inge ya Israeli, mililo yaali yabombiiwa eevi kusalangania mpunda. Mu bipindi byaakoonkelepo, baatendekele kubombia bantu ba kusalangania mpunda. Mu ezio nzila, Bayuda baali mu Yerusalemu ni mu fuasi inge baali bamana nangue muezi wa leenu watendeka. Kisia, bonse baali bakita nsiku nkulu pa musita umo.

Eevi umane buino miezi, nsiku nkulu, bipindi paleepale bya mu kalandrie ka Kiebrania, ntantiko ikwateene pamo ni leeli lyasi kunti yakukwasia.