1. Tusininkiziizie ki, kabili juu ya ki?

 MUSITA luuli wamona aali ya keenu kyalo, eba uli wamona kyakolele kuzumina nangue bintu byakawaama? Bantu ba mu lupua tebakibanga batoneene nga evelia vibabanga batoneene lwa ntaanzi. Bantu bali mukuya bakila kwaluka bangipaani, kabili baitonene bo beene. Bengi bali mukwandua kubaswapila baalia bali mukuteeka. Inzi, bebio bintu bili mukukitika, kunti byakukwasia kwinika nangue bintu byakawaama. Juu ya ki? Paantu bantu bali mukukita bintu nga evelia Bibilia viyaalandile ntaanzi, mu bukabika bumonekele palua “nsiku ya mpeleezio.” (2 Tim. 3:1-5) Te kuli muntu wa kisinka ali kukaana nangue bobu bukabika te buli mukufikiliziiwa. Kabili, kufikiliziiwa kooko kwasininkizia nangue Kristu Yesu ali mukuteeka wali Likolo wa Bukolo Bwakue Leeza. Inzi, twazimbulankeposie bukabika bumo pa bukabika buingi bulandiile palua Bukolo. Tuli kukosia kiketekelo kine twabuela kutoosia bukabika bunge bwaakifikiliziiwa mu miaka ya buleenu.

2. Tuli kulondoluela ki mu leeli lyasi, kabili juu ya ki? (Londolola foto ili ku ntendeko ya kazeeti.)

² Mu leeli lyasi, tuli kumona, (1) bukabika buli kutukwasia kwinika musita waatendekele kuteeka Bukolo, (2) bukabika buli kutukwasia kwinika nangue Yesu ali mukuteeka wali Likolo wa Bukolo Bwakue Leeza ku muulu, ni (3) bukabika bulangiliile baluani ba Bukolo Bwakue Leeza vibakaba kwinoonua. Tuli kumona  nangue bobo bukabika buli mukukwatana nga evelia muntu ali waungania tupande twa kintu eevi twaluke kintu kimo kili ni mana. Keekio kili kutukwasia kumana buino nsita itantikile Yehova ya kukitikilapo bintu.

3. Bukabika buli mu Danieli 7:13, 14, bwatupeela busininkizio ki palwakue Likolo wa Bukolo Bwakue Leeza?

³ Bukabika buli mu lileembo lya Danieli 7:13, 14, bwatusininkiziizia nangue Kristu Yesu wakaba kuya wali Kateeka aweeme saana wa Bukolo Bwakue Leeza. Bantu kufuma mu ntundu yonse ‘bakamubombela weene,’ kabili tekuli Kateeka unge wakamupyana. Bukabika bunge buli mu lileembo lya Danieli, bwaalandile nangue Yesu wakatendeka kuteeka mu bobo Bukolo ku mpela ya kipindi kya nsita saba. Eba, kunti kyakitika kumana musita Yesu lwaalukile Likolo?

4. Londolola lileembo lya Danieli 4:10-17 vilyatukwasia kumana muaka waali wapalile Yesu kwaluka Likolo. (Mona ni bulondolozi bwa pensina.)

⁴ Soma Danieli 4:10-17. “Nsita saba,” ilangiliile kipindi kya miaka elufu ibili mia isano ni makumi abili (2 520). Keekio kipindi kya nsita, kyaatendekele mu muaka wa 607 Yesu tanavyalue, musita Bababiloni lubaamufumiizie likolo wa kupeleezia pa kitebe kya bukolo kyakue Yehova mu Yerusalemu. Keekio kipindi kya nsita, kyaapuile mu muaka wa 1914 Yesu wasyavyelue, musita Yehova lwaamuteekele Yesu pa kitebe kya bukolo, i kulanda “olia ali ni nsaambu kukoonkana ni mizilo” eevi aye wali Likolo wa Bukolo Bwakue Leeza. *​—Ezek. 21:25-27.

5. Bukabika palua “nsita saba” kunti bwatusininkiziizia kintu ki kimo?

⁵ Bobu bukabika kunti bwatukwasia siani? Kumana bukabika bulandile palua “nsita saba” kwatusininkiziizia nangue Yehova ali wafikilizia bukabika bwakue pa musita. Yehova waapaangile musita wa kumwalula Yesu Likolo. Kabili musita luwaafikile waakitile evio vyenka. Pakaako, tumanine kabilli nangue Yehova wakaba kufikilizia ni bukabika bunge bonse pa musita wapaangile. Kakiine busiku bwakue Yehova ‘te bukaba kwaluka nyuma!’​—Hab. 2:3.

6. (a) Ni biki bituli mukumona mu kyalo bisininkiziizie nangue Yesu ali mukuteeka ku muulu? (b) Bebio byasininkizia siani bukabika buli mu Nfyulo 6:2-8?

⁶ Peepi ni ku mpela ya miilo yakue paanu pa kyalo, Yesu waalandile ntaanzi palua bintu paleepale bya kukitika, bya kubakwasia basambi bakue kwinika nangue waakitendeka kuteeka ku muulu. Pakati ka bebio bintu waazimbuile vita, nzala, ni ntensi. Kabili, waalandile ntaanzi nangue kwakaaluka maluele ali aambukiziana saana ao maluele ange, “mu nkeende ilekenkeene.” Mufuano umo i ozu wa buluele bwa korona (COVID-19). Beebi bintu ni seemu ya bintu bili byakuutua na Bibilia nangue ‘bya kumaninako’ kubapo kwakue Kristu. (Mat. 24:3, 7; Luk. 21:7, 10, 11) Miaka ikilile pa 60 kisia Yesu kufua ni kubuela ku muulu, Yesu waamupeele mutumua Yoane busininkizio bunge bulangiliile nangue bebio bintu byakakitika. (Soma Nfyulo 6:2-8.) Bebio bintu byonse, byaatendekele kukitika kisia Yesu kwaluka Likolo mu muaka wa 1914.

7. Juu ya ki bintu bibiipile byaakilile kuvula musita Yesu lwaalukile Likolo?

⁷ Juu ya ki aali yaakilile kubiipa mu kyalo musita Yesu lwaalukile Likolo? Nfyulo 6:2 yaleeta bulondolozi bwa mana. Kintu kya kuanza kyaakitile Yesu kisia kwaluka Likolo kibanga kuumana vita. Waaumeene ni uni? Waaumeene ni Kibanda pamo ni bibanda byakue. Nga vilandile Nfyulo katue 12, Sataana waaviindilue, kabili  weene pamo ni bibanda byakue baapoozelue pa kyalo. Sataana waazambukile ni kipuki kyakue kupuukila ku bantu, keekio kyaalengiizie ‘kyalo . . . kyasiama.’​—Nfy. 12:7-12.

8. Bukabika buli mukufikiliziiwa palua Bukolo kunti bwatukwasia siani?

⁸ Bobu bukabika kunti bwatukwasia siani? Bintu bili byakitika mu kyalo ni kwaluluka kwa aali ya bantu kumonekele paswetele, kupalile kutukwasia kwinika nangue Yesu ni Likolo. Pakaako, kuliko kufipua musita utuli twamona bantu balangilila mibeele ya kwitona ni ya bungipaani, tupalile kulanguluka nangue bintu bibali mukukita bili mukufikilizia bukabika buli mu Bibilia. Bukolo buli mukuteeka! (Malum. 37:1) Kabili, paantu tuli mukuya twakila kupalama ku Armagedoni, tupalile kuya twaswapiile nangue bubiifi bwakaba kukila pa kyalo. (Mark. 13:8; 2 Tim. 3:13) Kakiine tuli mukuya twamutasia saana Baba weetu wantono wa ku muulu, paantu watukwasia kwinika juu ya ki loonu ku kyalo kuli maavia engi saana.

9. Bukabika buli mu Danieli 2:28, 31-35, bulondoluele siani buteeko bukata bwa kyalo bwa kupeleezia, kabili bwaatendekele kuteeka musita ki?

⁹ Soma Danieli 2:28, 31-35. Tuli mukumona bobu bukabika bwafikiliziiwa loonu. Kilooto kyakue Nebukadneza, kyaalangiliile bintu byakakitika “mu seemu ya kupeleezia ya nsiku,” kisia Kristu kutendeka kuteeka. Baluani bakue Yesu bakaba kuya babiikile mukati buteeko bukata bwa kyalo bwa kupeleezia bwaalandilue ntaanzi na Bibilia, i kulanda bolia bupalaniiziwe na “makasa ali seemu imo kyuma ni inge bulongo.” Bobo buteeko bukata bwa kyalo bwaatendekele kale kuteeka. Bwaabambile kuteeka mu Bului bwa Mambo bwa Kyalo musita Uingereza ni Amerika lubaatendekele kubombela saana  pamo. Mukisi wa mu kilooto kyakue Nebukadneza waalangiliileko kabili bintu bibili bya kulengia bobo buteeko bukata bwa kyalo buye bwapuseene ni ma bukolo aatangiile.

10. (a) Ni kiki kituli mukumona mu buteeko bukata bwa kyalo bwa Uingereza ni Amerika kyaalandilue ntaanzi mu bukabika bwakue Danieli? (b) Tupalile kutiina buavia ki? (Mona kisanduku kilandile “ Uye Wakengeele Palua Bulongo!”)

¹⁰ Kya kuanza, kupusana ni ma buteeko akata a kyalo azimbuilue ntaanzi mu kimonua, buteeko bwa Uingereza ni Amerika, te bupalaniiziwe na libue lya mutengo nga evelia oro ao mukuba, inzi bupalaniiziwe na kyuma ni bulongo. Bulongo bupalaniizie “luvyalo lwa bantu,” ao bantu sie. (Dan. 2:43, bulondolozi bwa pensina.) Loonu, tuli mukwimwena saana bikundi bya bantu mu busaakuzi, bikundi bya bantu bya kuluisia palua nsaambu, bikundi bya mandamano ni byama bya babombi vibili mukuya byalengia bantunguluzi ba buteeko bukata bwa kyalo bandue kufikilizia beelia bibatonene.

11. Buteeko Bukata bwa Kyalo bwa Uingereza ni Amerika, bwatusininkiziizia siani nangue twikeele mu nsita ya kupeleezia?

¹¹ Kya bubili, buteeko bukata bwa kyalo bwa Uingereza ni Amerika bupalaniiziwe na makasa a mukisi ukata saana, i buteeko bukata bwa kyalo bwa kupeleezia bwaalandilue na Bibilia. Te kuli buteeko bunge bwa politike bwakakoonkapo. Inzi, bwene pamo ni buteeko bunge bwa bantu, bwakeeza kwinoonua pa Armagedoni na Bukolo Bwakue Leeza. *​—Nfy. 16:13, 14, 16; 19:19, 20.

12. Ni busininkizio ki bunge buli mu kitabu kya Danieli bwatuteekia mutima ni kutupeela kiswapilo?

¹² Bobu bukabika kunti bwatukwasia siani? Bukabika bwa Danieli, buleetele busininkizio bunge bulangiliile nangue twikeele mu nsita ya mpela. Miaka ikilile pa 2 500 yapitile, Danieli waalandile nangue kisia Babiloni, kwakaaluka ma buteeko ange ana akata a kyalo akakumia saana bantu bakue Leeza. Kukila pakaako, Danieli waalangiliile nangue Buteeko Bukata bwa Kyalo bwa Uingereza ni Amerika, i bwakaba bwali buteeko bwa kupeleezia pa azo ma buteeko. Keekio kyatuteekia mutima ni kutupeela kiswapilo nangue leenusie Bukolo Bwakue Leeza bwakaba kupyangila kule buteeko bonse bwa bantu ni kutendeka kuteeka kyalo kyonse.​—Dan. 2:44.

13. “Likolo wa munane” ni “bamakolo likumi” bazimbuilue mu Nfyulo 17:9-12, bapalaniizie ki, kabili bobo bukabika buli mukufikiliziiwa siani?

¹³ Soma Nfyulo 17:9-12 *. Paantu Bului bwa Mambo bwa Kyalo bwaainoonene bintu bingi, kwaakitikile kintu kinge kyaalengiizie bukabika bunge bwa Bibilia palua nsiku ya mpeleezio bufikiliziiwe. Bakateeka ba kyalo baatonene kubuezia mutende mu kyalo. Pakaako, mu Muezi wa 01, 1920, baatendekeziizie Kwampana kwa Ntundu. Kisia, kooko Kwampana kwa Ntundu kwaaizile kwaluka Buumo bwa Ntundu mu Muezi wa 10, 1945. Bobu buumo buli bwakuutua nangue “likolo wa munane.” Inzi, te buteeko bukata bwa kyalo. Maka akue aswapiile ma buteeko ali akwasia buumo bobo. Bibilia ili yakuuta ma buteeko azo nangue “bamakolo likumi.”

14-15. (a) Nfyulo 17:3-5 ilangiliile ki palua “Babiloni Mukulu”? (b) Bantu bali mukukwasia diini ya bufi bali mukukita siani?

¹⁴ Soma Nfyulo 17:3-5. Mutumua Yoane waatungulwilue na mupasi ni kumona mukambue, i kulanda “Babiloni Mukulu,” alangiliile ma diini  onse a bufi. Keekio kimonua kili mukufikiliziiwa siani? Ma diini a bufi, akita kale musita waleepele abomba pamo saana ni ma buteeko a kyalo a politike ni kuya akwasia ma buteeko azo. Anzia evio, leenusie Yehova wakaba kubiika keekio kintu mu mitima ya bakulu ba politike eevi ‘twebo twakue Leeza tukabe kufikiliziiwa.’ Keekio kyakaba kulengia ki? Azo ma buteeko, i kulanda “bamakolo likumi,” akasaukila ma diini onse a bufi ni kuenoona.​—Nfy. 17:1, 2, 16, 17, NWT.

¹⁵ Twamana siani nangue kwasialasie musita uniini Babiloni Mukulu akabe kwinoonua? Pa kunti twasuke keekio kiipuzio, kili buino kulanguluka nangue seemu ya muzi wa kale wa Babiloni yaali yakingiliilue na Mwenzi ukata wa Efrati. Mu kitabu kya Nfyulo, mamilioni a bantu bakwasiizie Babiloni Mukulu apalaniiziwe na “menda” a kukingilila. (Nfy. 17:15, NWT) Inzi, bobo bukabika bulangiliile kabili nangue azo menda ‘akakama,’ eevi kulangilila nangue ma diini a bufi akazeezia bantu bengi bali bakwasia azo ma diini. (Nfy. 16:12) Loonu, bobo bukabika buli mukufikiliziiwa paantu bantu bengi bali mukulekela ma diini a bufi ni kukeba nzila ingi ya kupuisiiziamo maavia abo.

16. Kunvua mana ya bukabika bulandiile palua kuundua kwa Buumo bwa Ntundu ni kwinoonua kwa Babiloni Mukulu kunti kwatukwasia siani?

 ¹⁶ Bobu bukabika kunti bwatukwasia siani? Kuundua kwa Buumo bwa Ntundu, ni kumona bantu bengi balekela kukwasia ma diini a bufi, ni kwene kuli mukusininkizia nangue twikeele mu nsiku ya mpeleezio. Anzia kine bantu bengi bali mukulekela kukwasia ma diini a bufi, te keekio kyakaba kwinoona azo ma diini. Nga vitwalandanga lwa ntaanzi, Yehova wakaba kubiika keekio kintu mu mitima ya ‘bamakolo likumi,’ i kulanda ma buteeko onse akwatiliile Buumo bwa Ntundu eevi ‘twebo twakue Leeza tukabe kufikiliziiwa.’ Kwinoonua kwa ma diini a bufi na ezio ntundu kwakaba kuizasie mu kusitukila, ni keekio kyakaba kupapia bantu. * (Nfy. 18:8-10) Kwinoonua kwa Babiloni Mukulu kwakaba kutensia kyalo kyonse, kabili kunti kwaleeta maavia, inzi bantu bakue Leeza bakaba ni nsaambu ibili eevi ya kusekelela. Kakiine, muluani wa musita waleepele wakue Yehova Leeza, i kulanda diini ya bufi, teikabapo ata kakiine, kabili fwefue twakaba kupusuka kufuma mu keenu kyalo kibiipile!​—Luk. 21:28.

17-18. (a) Kunti twatwalilila siani kukosia kiketekelo kyetu? (b) Twakaba kulondoluela ki mu lyasi likoonkelepo?

¹⁷ Danieli waalandile ntaanzi nangue “kumana kwa kisinka kwakavula.” Kabili kakiine kwavula! Loonu, tumanine mana ya bukabika bulandiile palua nsita itwikeelemo. (Dan. 12:4, 9, 10) Bobo bukabika ni bwa kisinka saana, kabili bwatukwasia kukila kumukindika Yehova pamo ni Mulandu wakue utungulwilue na mupasi. (Is. 46:10; 55:11) Kansi, twalilila kukosia kiketekelo kyobe kupitila kusambilila Maleembo kwa mute, ni kukwasia bange kukita bukibuza buweeme pamo ni Yehova. Weene, wakaba kubasuunga baalia bonse bamuswapiile saana ni kubapeela “mutende utwaliliile.”​—Is. 26:3.

¹⁸ Mu lyasi likoonkelepo, twakaba kupooza saana maano ku bukabika buli mukufikiliziiwa palua kilonghaano kya Kikristu mu nsita ya mpela. Nga vitwakaba kusambilila, bobo bukabika ni bwene buli mukusininkizia nangue twikeele mu nsiku ya mpeleezio. Twakaba kumona busininkizio bunge bulangiliile nangue Yesu, olia ali mukuteeka wali Likolo weetu, ali mukutungulula basambi bakue ba kisinka.