Naavyelue mu muaka wa 1935 mu Darlaston, kazonga ka ku Uingereza kalimo biwanda bingi bya kutengenezia mabue a mutengo ni bya kutengenezia bintu. Musita unaalukile na miaka ina, baviazi bane baatendekele kusambilila Bibilia pamo ni Bakasininkizia Bakue Yehova. Lunaali ni miaka ili pakati ka 14 ni 15, naafikiile kwinika nangue keekio i kyaali kisinka, kisia naabatiziiziwe mu muaka wa 1952 naali na miaka 16.

Mu ozo wenka musita, naatendekele kusambilila vya kubomba miilo mu kiwanda kikata kibanga kyatengenezia biombo bya kubombia na minue ni seemu ya biombo bya ku myotoka. Naatendekele kubeleeziiwa eevi kwaluka kaleemba wa mu kiwanda, kabili mbanga natonene saana ezio miilo.

Naakwete bupinguzi bwa mana musita kangalila wa muputule lwaandandile ntendeke kwimanina Kulonghaana kwa Lisambililo lya Kitabu kwa mu bukata bwa mulungu, mu kilonghaano kyetu kya Willenhall. Inzi, mbanga napalile kukwata bupinguzi bukolele. Mu ozo musita mbanga nalonghaana mu bilonghaano bibili. Mu bukata bwa mulungu, mbanga nalonghaana mu kilonghaano kili mu Bromsgrove kyaali peepi ni fuasi inaali nabombela, mu kilometre 32 eevi ni kwetu. Ni ku mpela ya mulungu, lunaali naya kubamona baviazi bane, naali nalonghaana mu kilonghaano kya Willenhall.

Paantu naali natonene kukwasia kuteania kwakue Yehova, naaitabiile kintu kinaalandilue na kangalila wa muputule, anzia kine kukita evio kwaalengiizie ndekele miilo inaali natonene saana. Nsili mukukisika ata kaniini paantu naamulekeleele Yehova atungulule buikazi bwane bwaakinkwasia kwaluka ni buikazi buli ni nsaansa saana.

Lunaali nalonghaana mu kilonghaano kya Bromsgrove, naasaakeene ni nkazi umo mukaziana ali wakuutua Anne wafuaniine, kabili wapoozele maano ku miilo yakue Yehova. Twaaupeene mu 1957, ni kutendeka kusekelela pamo miilo ya bupainia bwa loonse, bupainia bwibeleele, miilo ya muputule ni kubombela ku Beteli. Anne wakiba wali nsulo ya nsaansa mu buikazi bwane.

Mu 1966, twaakupilue kuya kusoma lisomo lya 42 lya Gileadi. Twaatuminue ku Malawi, kyalo kimanikile  kuya kyali kya bantu ba mutima usaansamukile mu Afrika, paantu bantu ba mu keekio kyalo, bali basaangua baweeme kabili bapokelelana. Tubanga twaswapiile nangue twakaba kukokola kooko.

Twaafikile ku Malawi pa busiku 01, Muezi wa 02, 1967. Mu muezi umo walingi, twaakitile nsita ingi twali mukusambilila lulimi lwa leenu, kisia twaatendekele miilo ya bukangalila bwa kazonga. Twaali twaenzia motoka uli wapita fuasi yonse. Bange baali batontonkania nangue ozo motoka uli wapitasie fuasi yonse atasie mu mienzi. Inzi, keekio te kyaali kisinka. Ozo motoka waali waabukasie mu menda aniini saana. Nsita inge, twaali twaikala mu nsesi ivimbilue na bikusi ni mu mutenge twakupiliilemo kyubo kisiizi kupisia menda eevi menda te kunti engile mukati, mu nsita ya mainza. Twaaemene pa kutendeka miilo ya bumisionere, inzi twaali twaitonene!

Mu Muezi wa Buna, naainikile nangue twakaba kupata maavia kufuma ku buteeko leenusie. Naaunvuile ku radio milandu yakue kateeka wa mu Malawi abanga wakuutua Doktere Hastings Banda. Waali walanda nangue Bakasininkizia Bakue Yehova tebeezi kusonka mpalata, ao kulipila mikanda ya buteeko, kabili nangue bali mukuleeta kinvulunghania mu buteeko. Kulanda kisinka, azo masitaaka abanga ali a bufi. Fwe bonse twaainikile nangue kikata kyaalengele bebio, ni paantu twaali twakaana kwiingizia mu bintu bya politike, asa paantu twali twakaana kusita karte ya kwiingizia mu kikundi kya politike.

Mu Muezi wa Kenda, twaasomene mpunda mu kazeeti ya kyalo yalandile nangue kateeka wa kyalo wabasitaaka balupua nangue bali mukuleeta kinvulunghania fuasi yonse. Ku kilie kimo kya politile kyaakitilue, kateeka waapundile nangue buteeko bupalile kukwata mipaango lubilo ya kulekezia miilo ya Bakasininkizia Bakue Yehova, eevi kupuisia bobo buavia. Miilo yeetu yaaimikilue pa nsiku 20, Muezi  wa 10, 1967. Musita uniini kisia paapo, bakulu ba bapolisi, baaizile ku biro ya musambo kwizala miilo ni kufumia bamisionere mu kyalo.

Kisia kukita nsiku itatu mu buloko, twaatwelue mu kyalo kyaali kyatungululua na Uingereza, i kulanda mu kilila kya Maurice. Anzia evio, bakulu ba buteeko ba ku Maurice, te baaitabiile tusiale moomo twali bamisionere. Pakaako, twaatuminue ku Rhodesia (loonu i Zimbabwe). Lutwaafikile kooko, twaasaangile mukulu wa mu biro ili yaingizia baeni mu kyalo wasasile saana, kabili waakeene kutwingizia mu keekio kyalo. Waalandile eevi: “Mwaakikaaniiwa kwikala mu Malawi. Ni mu kilila kya Maurice, te baakimitabizia, kabili loonu mwaiza koonu paantu mumwene nangue i kupalile.” Anne waatendekele kulila. Kyaamwenekele nangue te kuli ata muntu atutonene! Mu ozo musita naali nasyatonenesie kufuma ni kubuela kwetu ku Uingereza. Kupuako, bakulu ba mu biro ili yaingizia baeni mu kyalo, baaitabiile tulaale busiku bumo ku biro ya musambo, kabili nangue busiku bukoonkelepo tuye tubamone bakulu ba ku kitente kyabo kikata. Twaaitabiilue, inzi twaatwaliliile kubiika bintu mu minue yakue Yehova. Mu nsita ya kyungulo kyaakoonkelepo, twaapeelue nsaambu bila twaswapiile, ya kwikala mu Zimbabwe twali baeni. Nsikalaba ata kaniini vinaaiunvuile bobo busiku​—naasininkiziizie nangue Yehova ali mukutungulula kaila keetu.

Ku musambo wa mu Zimbabwe, naapeelue miilo ya kubombela mu Kabungue ka Miilo palua kyalo kya Malawi ni Mozambique. Balupua ba ku Malawi babanga bali mukusaanzua saana. Pakati ka miilo inaali nabomba, mbanga napilibula ni mpunda ya kutuma moomo kupitila bakangalila ba muputule ba mu Malawi. Busiku bumo mu nsita ya kyungulo, lunaali nabomba yasyali nyuma, naalilile musita unaasomene mpunda ilangiliile balupua ni bankazi vibaali basaanzua mu nzila ibiipile saana. * Inzi kabili, naakinkiziiziwe saana na bukisinka bwabo, kiketekelo kyabo pamo ni kusipikizia kwabo.​—2 Bakor. 6:4, 5.

Twaakitile maka etu onse eevi kusininkizia nangue baalia balupua ni bankazi baasiele ku Malawi, ni baalia baabutukiile ku Mozambique juu ya kusaanzua, bakwete mpapulo iswapiile Bibilia. Kikundi kya bakapilibula ba Kichichewa, lulimi luli lwalandua saana mu Malawi kyaatwelue ku Zimbabwe, mu bukaba kukata bwakue lupua umo. Ozo lupua, waalangiliile buwaame kupitila kubakuulila masesi ni ma biro babo balupua. Kooko, i kubaatwaliliile kubomba miilo ya mana ya kupilibula mpapulo iswapiile Bibilia.

Twaakitile mipaango eevi bakangalila ba muputule ba mu Malawi baye baiza ku kulonghaana kwa kazonga mu lulimi lwa Kichichewa mu Zimbabwe, kila muaka. Musita ubaali baya kooko, bali bapeelua ntantiko ya maasi a ku kulonghaana kwa kazonga. Pa kubuela ku Malawi, kukoonkana ni buviinde bwabo, baali baya bababuilako balupua bintu bibaakilonghaana. Muaka umo musita lubaaizile kwendela ku Zimbabwe, twaaikwindile kupaanga Masomo a Miilo ya Bukolo eevi kubakoselezia babo bakangalila baali basipile.

Mu Muezi 02, 1975, naaile kubapempula Bakasininkizia baali bafumine ku Malawi ni kubutukila ku nkambi, mu Mozambique. Babo balupua baali bakoonkele buino malaizio a kupeleezia aali afumiiziwe na kuteania kwakue Yehova, aali abiikile mukati kuya kwali ni kabungue ka bakote. Bakote ba leenu, baapaangile miilo ingi ya kimupasi, yaali yabiikile mukati kulanda maasi a bantu bonse, bulondolozi bwa lileembo lya busiku ni Lupungu Lwakue Kamwenenena, pamo ni kukita kulonghaana kukata. Baali bapaangile nkambi nga vikili kyasaangua ku kulonghaana kukata, kwali kabungue kakwimanina busaka, ka kukasania byakulia, ni ka kusuunga mutende mu nkambi. Babo balupua ba kisinka baafikiliziizie bintu bingi kupitila kukwasiiwa na Yehova, kabili naakoseleziiziwe saana kupitila kubendela.

Ku mpela ya muaka wa 1970 eevi, biro ya musambo ya mu Zambia, yaatendekele kwimanina miilo mu kyalo kya Malawi. Inzi lingi, naatwaliliile kutontokania palua balupua ba ku Malawi ni kubapepela, kabili i vyaali vyakita ni balupua bange. Lingi, paantu naali nabombela mu Kabungue ka ku Musambo ka ku Zimbabwe, naali nasaakaana pamo ni balupua batuminue na Kabungue Kali Katungulula pamo ni balupua bange baali baimanina miilo baali bafuma ku Malawi, ku Afrique du Sud, ni ku Zambia. Kila musita,  twaali twaiipuzia kiipuzio keelia kyanka, “Ni biki binge bitupalile kukita palua balupua ba ku Malawi?”

Mu kupita kwa nsita, masaanzo aapungukile. Baalia balupua baabutukiile ku Mozambique, baatendekele kubuela bukebuke ku Malawi, paantu masaanzo ku balupua baali basiele kooko atendekele kuya akeepa. Byalo bya mu mbali byaatendekele kwitabizia Bakasininkizia Bakue Yehova baye basimikila ni kulonghaana, kabili baabetabiziizie kukita bintu bibaali bakaaniiziwe. Ni kyalo kya Mozambique kyaakitile enka evio mu muaka wa 1991. Inzi, twaali twaiipuzia eevi, ‘Ale Bakasininkizia Bakue Yehova ba mu Malawi bakaba kwaluka ni buntungua musita ki?’

Aali ya buteeko bwa Malawi yaafikiile kwaluluka. Kisia, mu 1993, buteeko bwaaitabiziizie miilo ya Bakasininkizia Bakue Yehova. Musita uniini kisia paapo, naalondoluele ni misionere umo. Ozo misionere, waangipuziizie eevi: “Eba, wakaba kubuela ku Malawi?” Paantu mbanga naali ni miaka 59, naamwasukile eevi, “Ata, neene nakota!” Inzi, bwenka bobo busiku naapatile mpunda kufuma ku Kabungue Kali Katungulula ya kutukupa kubuela ku Malawi.

Twatonene saana miilo yeetu itwaali twabomba mu Zimbabwe, pakaako bobo bupinguzi bwaali bwakolele. Mu Zimbabwe tubanga twali ni nsaansa, kabili twaalukile ni babibuza baweeme saana. Kabungue Kali Katungulula kaalandile mu buwaame nangue kunti twasiala mu Zimbabwe kine tutonene evio. Pakaako, twaalukile ni fuasi ya kusaakula kaila keetu fwe beene, ni kusiala ku Zimbabwe. Inzi, nalanguluka vinatontonkaniizie palua mufuano wa ba Abrahamu ni Sara baasiile fuasi yabo basyakotele eevi kukoonka malaizio akue Yehova.​—Kut. 12:1-5.

Twaapinguile kukoonka malaizio a kuteania kwakue Yehova ni kubuela ku Malawi pa busiku 01, Muezi wa 02, 1995, pasyapitile miaka 28, tangu lutwaafikile kooko lya kuanza. Kabungue ka ku Musambo, kaaundilue. Mubanga mwali neene ni balupua bange babili, kabili bila kukokola twaapaangile miilo ya Bakasininkizia Bakue Yehova.

Kakiine, ibanga yali mpaalo kumona Yehova wakwasia miilo iye lubilo! Mpendua ya bakasimika yaavulile kufuma pa elufu makumi atatu (30 000) mu 1993, kuya pa mpendua ikilile pa elufu makumi ana na tubili (42 000) mu 1998. * Kabungue Kali Katungulula kaaitabiziizie mipaango eevi biro ya leenu ya musambo yalukeko juu ya kwemena miilo ingi itwali twapalile kubomba. Twaapatile ektare 12 ku Lilongwe, kabili naasaakuilue kuya nali mu kabungue ka kukuula.

 Lupua Guy Pierce wa mu Kabungue Kali Katungulula waalandile lyasi lya kumupeela Yehova azo makuule a leenu mu Muezi wa 05, 2001. Bakasininkizia bakilile pa elufu ibili, bekazi ba kooko, bengi pakati kabo babanga basyakitile miaka ikilile pa 40 tangia kubatiziiwa. Babo balupua ni bankazi baasipikiziizie mu miaka ingi maavia akolele mu kipindi kyali kyakaniiziwe miilo yeetu. Babanga bali bapabi kimubili, inzi babanga bali ni kiketekelo kikata ni bukibuza bwalumine pamo ni Yehova. Loolo baali basekelela kwendele mu Beteli ya leenu. Monse mubaali bapita, baali baimba nghimbo ya Bukolo nga vili vyaimba ba mu Afrika, keekio kyaalengiizie bebio bintu byonse byaali byakitua paapo bikile kukumia mutima ni kusaansamusia. Neene mbanga nsinamonepo. Keekio, kyaasininkiziizie nangue Yehova ali wabapaala baalia bali basipikizia maavia ni kusiala bali ba kisinka.

Kisia kupua kukuula bikuulua bya musambo, naasekelele kupeelua miilo palua kumupeela Yehova Masesi a Bukolo. Bilonghaano bya mu Malawi, byaanoonkeelemo kupitila mupaango wa kukuula Masesi a Bukolo mu byalo bili ni buviinde buniini. Lwa ntaanzi bilonghaano byaali byalonghaana mu bisesi byaali byakuulilue na bimuti bya kaliputusi. Ku mitenge baali bavimbako bikusi kabili baali baikala pa mbao. Inzi loolo, balupua baasaansamukiile kuzizia mabiliki mu ma fulu, ni kukuula fuasi ya leenu ya kulonghaaninamo yaweeme saana. Balupua baatwaliliile kubombia mbao mu kulonghaana, paantu yaali yamonekele nangue pa lubao kunti paikala bantu bengi kuliko pa kitebe!

Naaunvuile nsaansa saana kumona Yehova vyali wakwasia bantu baaluke Bakristu bakulile kimupasi. Balupua balumendo mu Afrika baampapiizie saana paantu baali baipeela kukwasia, kabili baasambiliile lubilo bintu bingi kupitila kubeleeziiwa na kuteania kwakue Yehova, ni kupitila kubomba miilo. Keekio kyaalengiizie baaluke ni buviinde bwa kubomba miilo ingi mu Beteli ni mu bilonghaano. Bilonghaano byaakoseleziiziwe kabili na bakangalila ba muputule ba leenu, kabili bengi pakati kabo baali baupile. Anzia kine bantu bengi pamo ni bantu ba mu lupua lwabo bali basaangua baswapiile bantu bopeene bavyale baana, babo balupua baali bapingula kwikala bila kuvyala baana mu keenu kyalo, eevi bamubombele saana Yehova.

Kisia kukita miaka 52 mu Afrika, aali ya bukose bwane yaalukile ni buavia. Kabungue Kali Katungulula kaaitabiziizie mipaango yaaloombelue na Kabungue ka Musambo eevi tubuele ku Uingereza. Twaatiokele mutima juu ya kulekela miilo yeetu itwaali twatonene saana, inzi, tusuungilue buino saana mu miaka yeetu ya bukote na lupua lwa Beteli ya ku Uingereza.

Ndi ni kisinka nangue kumulekelela Yehova atungulule kaila kane mu buikazi, i bupinguzi bukilile kuwaama bunaakwete. Kabenge naaswapiilesie maano ane, buikazi bwane bwaasiile kuya bwaibeleele saana. Lyonse Yehova abanga wamanine keelia kimbanga nakabiile eevi ‘kulungika tuila twane.’ (Tus Maf. 3:5, 6) Musita unaali nakili mulumendo, naali natonene kusambilila kila kantu eevi kumana vili vyabomba kiwanda kikata. Inzi, kuteania kwakue Yehova kwa kyalo kyonse, kwaampeele miilo ili yaleeta nsaansa ikililepo. Palwane, kumubombela Yehova kwaali, kabili kutwaliliile kuya kwali buikazi bwa nsaansa saana!