1. Bantu bengi bali mukwipeela mu nzila ki, kabili juu ya ki?

ENU NSIKU, babombi bengi bakue Leeza bali mukwipeela. Balupua ni bankazi bengi bali mukupingula kwikalasie bila kuupa ao kuupua. Balume ni bakazi bengi bali mukupingula kupembelankeko ntaanzi ya kuvyala baana. Balume ni bakazi bengi pamo ni baana babo, bali mukupingula kwikala buikazi buleengele. Babo bonse bali ni nsaambu ili yabalengia kukwata bobo bupinguzi​—bakebele kwipeela saana mu miilo yakue Yehova. Bateekameene, kabili baketekeele nangue Yehova wakaba kubapeela bintu byonse bibakabiile kakiine. Eba, bakaba kutioka mutima? Bila! Juu ya ki kunti twalanda evio twali ni kisinka? Nsaambu imo ni eezi, Yehova waamupaalile Abrahamu, “baba wa baalia bonse bali ni kiketekelo.”​—Bar. 4:11, NWT.

2. (a) Nga vilandile Baebrania 11:8-10, 16, juu ya ki Abrahamu waatonene kufuma mu muzi wa Uru? (b) Tuli kulondoluela ki mu leeli lyasi?

² Abrahamu waatonene kusia buikazi bwaweeme bwaali nabo mu muzi wa Uru. Juu ya ki? Paantu waali wapembeele “muzi uli ni misinzi ya kisinka.” (Soma Baebrania 11:8-10, 16.) Eba, ozo “muzi” ni kiki? Abrahamu waasaakeene ni maavia ki musita lwaali wapembeele eevi ozo muzi ukuulue? Kabili kunti twamupala siani Abrahamu ni bantu bange ba mu enu nsiku bakoonkele mufuano wakue?

3. Ozo muzi waali wapembeele Abrahamu ni kiki?

³ Bukolo Bwakue Leeza i muzi waali wapembeele Abrahamu. Yesu Kristu i Likolo wa bobo Bukolo. Kabili Bakristu 144 000 babiikilue mafuta bakateeka pamo nakue. Paulo wakuuta bobo Bukolo nangue “muzi wakue Leeza akosele, Yerusalemu ya ku muulu.” (Baeb. 12:22, NWT; Nfy. 5:8-10; 14:1) Yesu waabalandile basambi bakue bapepe palua bwenka bobo Bukolo. Waabalandile bapepe bobo Bukolo buize eevi kutona kwakue Leeza kukitike pa kyalo nga vili ku muulu.​—Mat. 6:10.

4. Nga vilandile Kutendeka 17:1, 2, 6, Abrahamu waali wamanine ki palua muzi ao Bukolo bubanga bwalailue na Leeza?

 ⁴ Eba, Abrahamu waali wamanine Bukolo Bwakue Leeza vibwakaba bwapangilue? Bila. Miaka ingi, mpunda palua bobo Bukolo ibanga yaali “kafiso katakatiifu.” (Baef. 1:8-10; Bakol. 1:26, 27) Inzi, Abrahamu waali wamanine nangue bamo pakati ka baana ba mu luvyalo lwakue bakaba bali bamakolo. Yehova waamupeele Abrahamu bobo bulayo bila kumufiika. (Soma Kutendeka 17:1, 2, 6.) Abrahamu waali ni kiketekelo kikata mu bulayo bwakue Leeza nga evelia abanga waamumwene Masia ao Muntu Abiikilue Mafuta, olia wakaaluka Likolo wa Bukolo Bwakue Leeza. Keekio i kyaalengele Yesu abalande eevi Bayuda musita lwaali pa kyalo: “Abrahamu baba weenu waasaansamukile saana kumona busiku bwa kuiza kwane, waabumwene ni kusaansamuka.” (Yoan. 8:56) Kakiine, Abrahamu waamanine nangue bamo pakati ka baana bakue bakaba mu Bukolo bwakaleetua na Yehova. Kabili waali wapembeele eevi Yehova afikilizie bobo bulayo.

5. Twamana siani nangue Abrahamu abanga wapembeele muzi waaundile Leeza?

⁵ Abrahamu waalangiliile siani nangue abanga wapembeele ozo muzi, ao Bukolo, bwaundilue na Leeza? Kya kuanza, Abrahamu waakeene kwiunga ku bukolo bwa kila musaango pa kyalo. Waali wakuuka-kuuka. Waasaakuile te kunti ekale fuasi imo ni kukwasia bukolo bwa muntu kampanda. Kabili, Abrahamu taaeziizie kukeba aaluke ni bukolo bwakue. Inzi, waatwaliliile kumunakila Yehova kabili waamupembeele afikilizie bulayo Bwakue. Musita Abrahamu lwaakitile evio waalangiliile nangue amuketekeele saana Yehova. Kansi, ale tumone kine Abrahamu waasaakeene ni maavia ki kabili kunti twasambilila ki kupitila mufuano wakue.

6. Muzi wa Uru ubanga wali siani?

⁶ Abrahamu waasiile muzi wa Uru. Ozo muzi, ubanga wasuungilue buino, waweeme kwikalamo. Kabili bantu bengi babanga moomo, baali basomene saana kabili banoonkele. Ubanga wazyungulukiilue na kibumba kikata ni lupato lwa menda lwazikile. Bantu ba mu muzi wa Uru, babanga bali bafundi mu kuleemba ni kupenda. Kabili imwenekele nangue bantu bengi mu ozo muzi, babanga basuluzia saana paantu bitabu bingi bilandiile bintu bya busulu, byaapatilue  mu ozo muzi. Masesi a bantu abanga akuulilue na mabiliki, bibumba byaali byabiikilueko ripu kabili byasubilueko rangi yasue. Masesi ange abanga ali ni biumba 13 ao 14 byazungulukiile musolo ulamikiluepo buino mabue.

7. Juu ya ki Abrahamu waali wapalile kumutekela Yehova amusuunge pamo ni lupua lwakue?

⁷ Abrahamu waali wapalile kumuketekela Yehova amusuunge pamo ni lupua lwakue. Juu ya ki? Languluka nangue Abrahamu ni Sara baasiile buikazi bwali buino ni nsesi yaweeme mu muzi wa Uru, ni kutendeka kwikala mu maema kabili palweleelesie mu kyalo kya Kanaani. Abrahamu ni lupua lwakue te baali basuungilue kabili na bibumba bikata ni lupato luzikile lwa menda. Pakaako, baali mu buavia bwa kusaanzua na baluani.

8. Musita kampanda, Abrahamu waalukile ni maavia ki?

⁸ Abrahamu waakitile kutona kwakue Leeza, inzi mu musita kampanda waalukile ni buavia bwa kupata byakulia mu lupua lwakue. Waali wapalile kusipikizia nzala ikata yaaizile mu kyalo kibamutuminemo kuli Yehova. Ezio nzala ibanga yaali ikata saana. Pakaako, Abrahamu waapinguile kukuukila ku Misri mu musita uniini. Inzi, musita lwaafikile ku Misri, Farao, kateeka wa kyalo, waamupokele mukazi. Tontonkania ezio misa yaaunvuile Abrahamu mpakasie musita Yehova lwaamulapiziizie Farao, ni kisia, Farao wamubueziizia Abrahamu mukazi.​—Kut. 12:10-19.

9. Abrahamu waasipikiziizie maavia ki mu lupua lwakue?

⁹ Lupua lwakue Abrahamu lubanga ni maavia. Sara, mukazi atonekele saana kuli Abrahamu, tabanga wavyala baana. Mu miaka ingi, baali bapalile kusipikizia bobo buavia bwa kutiona mutima. Kupuako, Sara waakwete mubombi umo mwanakazi abanga wakuutua Hagari ni kumupeela Abrahamu eevi abavyalile ba Abrahamu ni Sara baana. Inzi, musita Hagari lwaamwimitile Ishmaeli, waatendekele kumuseka Sara. Buavia bwaakilile kutana mpaka yaafikiile Sara wamukuumba Hagari ku nsesi.​—Kut. 16:1-6.

10. Ni bintu ki byaakitikile kuli Ishmaeli ni Isaka byasiile kulengia Abrahamu amone kyakolele kumuketekela Yehova?

¹⁰ Kupuako, Sara waalukile ni mimba ni kumuvyalila Abrahamu muana mwalalume ni Abrahamu waamwinikile Isaka. Abrahamu waali wabatonene baana bakue bonse babili, Ishmaeli ni Isaka. Inzi paantu Ishmaeli abanga wamukitila ovio Isaka, Abrahamu waakinkiziiziwe amukuumbe Ishmaeli pamo ni Hagari. (Kut. 21:9-14) Miaka ingi kisia paapo, Yehova waamulandile Abrahamu amufumie Isaka aaluke ngeleelo. (Kut. 22:1, 2; Baeb. 11:17-19) Mu eezi aali yonse ibili, Abrahamu waali wapalile kumuketekela Yehova nangue kumpela yakue wakaba kufikilizia bulayo bwakue palua baana bakue.

11. Juu ya ki Abrahamu waali wapalile kumupembela Yehova wasipikiziizie?

¹¹ Mu ozo musita, Abrahamu waali wapalile kumupembelela Yehova wasipikiziizie. Paange, abanga wali ni miaka ikilile pa 70 musita lwaafumine pamo ni lupua lwakue mu kyalo kya Uru. (Kut. 11:31–12:4) Kabili waakitile miaka mia imo (100) eevi, waikeele mu maema, wali mukuzyunguluka mu kyalo kya Kanaani. Abrahamu waafuile wali ni miaka 175. (Kut. 25:7) Inzi, waafuile tanamone Yehova wafikilizia bulayo Bwakue bwa kubapeela baana bakue kyalo kyabanga waendamo. Kabili taaikeele miaka ingi saana eevi amone olia muzi waimikua, i kulanda nangue Bukolo Bwakue Leeza bwatendeka kuteeka. Anzia evio, Abrahamu ali wazimbulua kuba muntu waafuile wali “mukote kabili watantukile.” (Kut. 25:8) Anzia azo maavia onse, Abrahamu waatwaliliile kuya wali ni kiketekelo kyalumine kabili waali ni nsaansa ya kumupembela Yehova. Juu ya ki waaviindile kusipikizia? Paantu mu buikazi bwakue, Yehova waamusuungile ni kumukitila nga evelia kibuza wakue.​—Kut. 15:1; Is. 41:8; Yak. 2:22, 23.

12. Fwefue tupembeele ki, kabili tuli kulondoluela ki?

¹² Nga Abrahamu, tupembeele muzi uli ni misinzi ya kisinka. Inzi, te tupembeleele ozo muzi ukuulue. Bukolo Bwakue Leeza bwaatendekele  kale kuteeka ku muulu mu muaka wa 1914. (Nfy. 12:7-10) Inzi, tupembeleele butendeke kuteeka kyalo kyonse. Musita utwaya twapembeele keekio kikitike, kuli maavia engi atupalile kusipikizia apaleene ni alia aapatile Abrahamu ni Sara. Eba, babombi bakue Yehova ba eno nsiku, bali mukuviinda kupala mufuano wakue Abrahamu? Maasi alandiile buikazi bwa bantu ali afumiiwa mu Lupungu Lwakue Kamwenenena, alangilila nangue enu nsiku, bantu bengi bali ni kiketekelo kabili bali mukusipikizia nga Abrahamu ni Sara. Ale tumone mpunda iniini pakati ka azo maasi ni kumona bituli kusambililamo.

13. Wasambilila ki ku buikazi bwakue Lupua Walden?

¹³ Sia bintu kampanda mukwitonena juu yakue Leeza. Kine tukebele kutangizianke muzi wakue Leeza ao Bukolo mu buikazi bwetu, tupalile kuya twali nga Abrahamu. Weene waasiile bintu kampanda mukwitonena eevi amusaansamusie Leeza. (Mat. 6:33; Mark. 10:28-30) Mona mufuano wakue lupua Bill Walden. * Mu 1942, kubanga kwasielesie musita uniini Bill apue masomo a bufundi bwa kukuula ku iniversite ya ku Amerika. Ozo musita i lwaatendekele kusambilila pamo ni Bakasininkizia Bakue Yehova. Mualimu wakue, waakitile mipaango eevi Bill akabe kupata miilo yaweeme kisia kupua masomo. Inzi, Bill waakeene. Waalandile nangue abanga wasyapinguile kumubombela Yehova kuliko kubomba miilo ya kulipua nfalanga ingi. Musita uniini kisia paapo, Bill waapatikiziiziwe aaluke soda. Waakeene walangiliile mukinzi. Pakaako bamulandile alipe dolare 10 000 kabili akite miaka isaano wali ku buloko. Kisia miaka itatu, waakakuilue. Kisia paapo, waakupilue ku masomo a Gileadi kabili waabombele mu Afrika wali misionere. Kisia, Bill waamuupile Eva, kabili baabombeele mu Afrika. Keekio kyalangilila nangue baali bapalile kusia bintu kampanda eevi bamubombele Leeza. Kisia miaka ingi, baabuelele ku Amerika eevi bamusuunge mama wakue kwa Bill. Bill walanda eevi mu kifupi palua buikazi bwakue: “Mensozi ali aengeleela musita undi natontonkania lisyuko lindi nalio lya kukita miaka makumi saba (70) namubombela Yehova. Ndi namusantila lingi paantu  waankwasiizie mubombele mu buikazi bwane.” Eba, ni weewe kunti waviinda kubomba miilo ya nsita yonse?

14-15. Lupua Apostolidis ni mukazi wakue Eleni baali ni maavia. Weewe wasambilila ki ku bintu byabasaangile?

¹⁴ Te kumona nangue buikazi bobe te bukaba na maavia. Mufuano wakue Abrahamu, watulangilila nangue atasie baalia bali bamubombela Yehova kwa mutima wabo onse, bapalile kusipikizia maavia. (Yak. 1:2; 1 Pet. 5:9) I vikyakitikile kuli lupua Aristotelis Apostolidis. Waabatiziiziwe mu 1946 mu kyalo kya Ugiriki, kabili mu 1952, waamukobekeele ao kumusaka nkazi abanga wakuutua Eleni. Bonse babanga batonene kumubombela Yehova. Inzi, Eleni waaluele. Kabili kisia kupiimua, waakwetue buluele bwa kapoopo ka ku bongo. Kapoopo kaundapilue ni kupua; inzi miaka iniini kisia beene kuupana, kapoopo kaabwelele kabili. Ba doktere baamukitile kabili operasio, inzi Eleni waalukile wabulebe kabili wabambile kulanda bintu bila walubulula. Waatwaliliile kubomba miilo ya kusimikila wakinkimeene anzia buluele bwakue ni musita unge kukanzua na buteeko.

¹⁵ Aristotelis waakitile miaka 30 wamusuungasie mukazi wakue. Mu ozo musita onse, abanga wabomba wali mukote wa kilonghaano. Kukila pakaako, waabombele mu tubungue twa kulonghaana kwa kalaale, kabili waakwasiizie kukuula Kipaka. Kusiali, mu 1987, musita Eleni lwaali mu miilo ya kusimikila, muliango ukata wa kyuma ufinine waamupumine ni kumukisia musita luwaali wakeba kwiizala. Waapuile miaka itatu bila wali na buvinde ao watopeleelesie, kupuako waafuile. Aristotelis walanda mu kifupi bintu byaamusaangile. Walanda eevi: “Mu miaka ingi naasaakeene ni maavia engi, kabili ange abanga aizasie mu kutulumukila kabili bila kumana. Pakaako, naapinguile kusipikizia kuliko kulekelela kintu kyonse kintione mutima. Kabili, lyonse Yehova wakiba wampeela maka eevi nsipikizie maavia.” (Malum. 94:18, 19) Kakiine Yehova abatonene saana baalia bali mukukita maka abo onse eevi bamubombele anzia kine bali mu maavia!

16. Lupua Knorr waamupeele mukazi wakue musoko ki?

¹⁶ Pooza maano ku musita uli waiza. Abrahamu waapoozele maano ku kilambu kibamulaile kuli Yehova. Keekio kyamukwasiizie kusipikizia  maavia aamusaangile bila waketekeele. Nkazi Audrey Hyde waatwaliliile kutontonkania palua kiswapilo kya musita uli waiza, anzia kine Nathan H. Knorr, mulume wakue wa kuanza waafuile. Kabili Glenn Hyde, lupua unge waizile kumuupa, waaluele buluele bwa bongo buli bwakuutua Alzheimer. * Walanda nangue waakwasiiziwe na milandu yaalandile lupua Knorr musita uniini ntaanzi ya kufua kwakue. Nkazi walanda eevi: “Nathan waandangulusiizie eevi: ‘Kisia kufua, kiswapilo kili kyaaluka kya kisinka, tetukonvuapo misa kabili.’ Waansokele eevi: ‘Wakentelesie ku ntaanzi, paantu i kuli kilambu kyobe.’ . . . Kabili waalandile eevi: ‘Uye waali ni bingi bya kukita​—bombia buikazi bobe wabombela bange. Kukita evio kuli kukukwasia uye wali ni nsaansa.’” Kakiine, ozo musoko wa kwipeela saana mu kukita bintu biweeme ku bange ni ‘kusaansamuka mu kiswapilo,’ uweeme saana kuli fwefue!​—Bar. 12:12.

17. (a) Juu ya ki tupalile kupooza saana maano ku musita uli mukuiza? (b) Kukoonka mufuano uli mu Mika 7:7 kwakaba kutukwasia siani kusaansamukila mpaalo ili mukuiza?

¹⁷ Enu nsiku, tuli ni nsaambu ikata saana ya kupooza maano ku ntaanzi kukila nsiku yaapitile. Bintu bili mukukitika mu kyalo, bili mukulangilila paswetele nangue tuli ku mukila wa nsiku ya mpeleezio ya keenu kyalo. Kwasialasie musita uniini, tetukaba kuya twapembeele kabili muzi uli ni misinzi ya kisinka eevi uteeke kyalo kyonse. Kintu kimo pakati ka bintu byakaba kutusaansamusia ni keeki: twakaba kumona batonua betu batuntumuka. Mu ozo musita, Yehova wakaba kumupeela Abrahamu kilambu paantu waalangiliile kitekelo ni kupembelela. Waakaba kumutuntumuna, weene pamo ni lupua lwakue eevi bakabe kwikala pa kyalo. Ati, ozo musita ni weewe wakabapo eevi kubapokelela? Een, wakabapo kine, nga vyakitile Abrahamu, waipeela palua Bukolo Bwakue Leeza mukwitonena, kine watwalilila kuya wali ni kiketekelo anzia maavia, ni kine watwalilila kumupembelela Yehova bila kutopa.​—Soma Mika 7:7.