1-2. Ni bintu ki bipalile kutulengia tuye twalangililana ntono ilamatiliile?

TULI ni nsaambu ingi iweeme ya kulangililana ntono ilamatiliile. Ni nsaambu ki paleepale ili pakati ka ezio nsaambu ingi? Mona milumbe ao milandu ya mafunde ya mu Bibilia ili paapa pensina, viili yaasuka keekio kiipuzio. Ili yalanda eevi: “Te kulekelela ntono ilamatiliile ni bukisinka bikusie. . . . Mane ukabe kwitabilua ni kwaluka ni buviinde buweeme bwa kwinika pa menso akue Leeza ni pa menso a bantu.” “Muntu wa ntono ilamatiliile ali wanoonkelamo ye muine.” “Olia onse ali watwalilila kukoonka nsaambu ni ntono ilamatiliile wakaba kupata bukose.”​—Tus Maf. 3:3, 4; 11:17, bulondolozi bwa pensina; 21:21.

² Ezio milumbe ilangiliile nsaambu itatu ipalile kutulengia tuye twalangilila ntono ilamatiliile. Kya kuanza, kulangilila ntono ilamatiliile kuli kwatulengia twaluke ba mana pa menso akue Leeza. Kya bubili, kulangilila ntono ilamatiliile kuli kwalengia tunoonkelemo fwe beene. Kwa mufuano, kukita evio kuli kwatukwasia kukita bukibuza bwa loonse pamo ni bange. Kya butatu, kine twatwalilila kulangilila ntono ilamatiliile twakaba kupata bintu biweeme musita uli waiza kubiika mukati ni bukose bwa loonse. Kakiine, tuli ni nsaambu ingi iweeme ya kupooza saana maano ku milandu yakue Yehova ilandile eevi: “Kitilane mu ntono ilamatiliile ni luse.”​—Zek. 7:9.

3. Ni biipuzio ki bituli kulondoluela mu leeli lyasi?

³ Mu leeli lyasi tuli kupata byasuko bya biipuzio bina. Tupalile kulangilila ntono ilamatiliile ku baani? Kunti twasambilila ki kupitila kitabu kya Rutu palua kulangilila ntono ilamatiliile? Kunti twalangilila siani ntono ilamatiliile loonu? Baalia bali balangilila ntono ilamatiliile bali banoonkelamo siani?

4. Kunti twamupala siani Yehova mukulangilila mibeele ya ntono ilamatiliile? (Mark. 10:29, 30)

⁴ Lyasi lyakipita, lyakitukwasia kwinika nangue Yehova ali walangililasie  ntono ilamatiliile ku baalia bamutonene kabili bali bamubombela. (Dan. 9:4) Tutonene ‘kumupala Leeza, nga baana batonua.’ (Baef. 5:1, NWT) Pakaako, tutonene kubalangilila balupua ni bankazi betu ntono ilamatiliile.​—Soma Marko 10:29, 30.

5-6. Bantu bali babombia siani mulandu “kulamatilila”?

⁵ Kakiine uli kufikiila kwitabizia nangue kine wainika buino mana ya ntono ilamatiliile, i vyuli kukila kwaluka ni buviinde bwa kulangilila mibeele ezio ku balupua ni bankazi betu. Eevi tukile kunvua buino mana ya ntono ilamatiliile, kansi tulondolole mulandu ozo vyupuseene ni mulandu kulamatilila, i kulanda bantu bengi vibali baunvua mulandu “kulamatilila.” Mona ozu mufuano.

 ⁶ Loonu, muntu wakita miaka ingi wabombela ku miilo imo ikata ao mu kiwanda, kunti twamukuuta nangue ni mubombi alamatiliile. Inzi, paange mu miaka yonse yakita ozo muntu wali mukubombela kooko, tanamonane ata limo na bakulu beene bemaniine ezio miilo. Paange lunge teezi kutona bupinguzi buli bwakwata bakulu. Teezi kutona keekio kiwanda, inzi ali wabomba kooko paantu atonenesie kupata nfalanga. Ozo muntu wakaba kutwalilila kubomba kooko mpaka musita lwali wakalekeziiwa miilo juu ya bukote, ao ingasie kine wapata miilo inge iweeme ku fuasi inge.

7-8. (a) Ni kiki kili kyamusonsezia muntu kulangilila ntono ilamatiliile? (b) Juu ya ki tuli kulondoluela milongo paleepale ili mu kitabu kya Rutu?

⁷ Kulamatilila kutwafuma twalondoluela mu  lifungu lya 6 kupuseene ni ntono ilamatiliile. Kupusana kooko kuli pa bintu bili byamukinkizia muntu alangilile mibeele ezio. Ni kiki kyaali kyabakinkizia babombi bakue Leeza balangilile ntono ilamatiliile mu nsita ya kale? Baalia baali balangilila ntono ilamatiliile baali bakita evio, apanasie paantu i vibaali bapalilesie kukita, inzi paantu baali bakinkiziiziwe na ntono. Mona mufuano wakue Daudi. Mutima wakue waamukinkiziizie amulangilile kibuza wakue mutonua, Yonatani, ntono ilamatiliile anzia kine baba wakue kwa Yonatani waali wakebele kumwipaya Daudi. Miaka ingi kisia Yonatani kufua, Daudi waatwaliliile kumulangilila ntono ilamatiliile Mefibosheti, muana mwina Yonatani.​—1 Sam. 20:9, 14, 15; 2 Sam. 4:4; 8:15; 9:1, 6, 7.

⁸ Kunti twasambilila bintu bingi palua ntono ilamatiliile, kupitila kutoosia milongo paleepale ili mu kitabu kya Bibilia kya Rutu. Fwefue palwetu, kunti twasambilila ki kupitila bintu bili mu keekio kitabu? Kunti twabombia siani azo masomo mu kilonghaano kyetu? *

9. Juu ya ki Naomi waafikiile kulanda nangue Yehova i waali wamuluisia?

⁹ Mu kitabu kya Rutu, muli mpunda palwakue Naomi, Rutu abanga wali muka muana wakue Naomi, pamo ni mwalalume umo abanga wakuutua Boazi. Ozu mwalalume, abanga wamutiina Leeza kabili abanga wali muntu wa mu lupua lwakue mulume wakue kwa Naomi. Naomi, mulume wakue, pamo ni baana bakue babili, baakuukiile ku Moabu paantu mu Israeli mwaalukile nzala. Lubaali kooko mulume wakue kwa Naomi waafuile. Baana bakue babili baaupile, inzi kya bulanda ni beene baafikiile kufua. (Rut. 1:3-5; 2:1) Bebio bintu bibiipile byaalengiizie Naomi akile kutioka mutima. Waalukile ni bulanda saana ni kufikiila kupingula nangue Yehova i waali wamuluisia. Mona milandu yaalandile Naomi eevi kulangilila vyaali waiunvuile palwakue Leeza. Waalandile eevi: “Kuboko kwakue Yehova kwakingalukila.” “Wamaka Onse waakilengia buikazi bwane  buye bwalulile saana.” Kabili waalandile eevi: “Yehova i wakinduisia, kabili Wamaka Onse i wakilengia ngaluke mu busanso.”​—Rut. 1:13, 20, 21.

10. Yehova waakitile siani palua milandu yaalandile Naomi, kabili waamukitiile ki?

¹⁰ Yehova waakitile siani palua milandu ya kukisia yaalandile Naomi? Taalekeele kumukwasia Naomi. Inzi, waaibiikile mu aali ibanga yalimo Naomi. Yehova amanine nangue “kutitikilua kunti kwamulengia muntu wa mulangue azambuke.” (Kas. 7:7) Inzi, Naomi waali wakabiilesie kukwasiiwa eevi enike nangue Yehova abanga wali pamo nakue. Leeza waamukwasiizie siani? (1 Sam. 2:8) Waasonseziizie mutima wakue Rutu eevi amulangilile Naomi ntono ilamatiliile. Rutu waatonene kumulangilila ntono Naomi, kabili waamukwasiizie mu buwaame eevi tekuti atioke saana mutima, kabili aye wamanine nangue Yehova amutonenesie. Kunti twasambilila ki kupitila mufuano wakue Rutu?

11. Juu ya ki balupua ni bankazi bengi baweeme bali baikwinda kubakwasia baalia bali ni bulanda kabili batiokele mutima?

¹¹ Ntono ilamatiliile ili yatukinkizia tubakwasie baalia bali mu buavia. Nga evelia Rutu vyaasiele waali peepi ni Naomi, loonu balupua ni bankazi bengi baweeme, batwaliliile kubakwasia baalia bali ni bulanda ao batiokele mutima mu kilonghaano. Babatonene balupua ni bankazi babo, kabili batonene kukita kyonse kibali kuviinda eevi babakwasie. (Tus Maf. 12:25, bulondolozi bwa pensina; 24:10) Keekio kipateene ni musoko waaleetele mutumua Paulo ulandile eevi: ‘Koselezie baalia batoobokele, kwasie banake ni kuya mwateekameene pa bantu bonse.’​—1 Bat. 5:14.

12. Lingi ni nzila ki ili yasaangua yaweeme saana ya kumukwasia lupua ao nkazi atiokele mutima?

¹² Kumutuilizia lupua ao nkazi atiokele mutima twapoozeleko saana maano, kabili ni kumukwasia enike nangue umutonene, lingi i nzila ili yasaangua yaweeme saana ya kukwasia. Yehova ali watasia palua beelia byuli wakita eevi kubakwasia babombi bakue bakindeeme. (Malum. 41:1) Lileembo lya Tuswalo ni Mafunde 19:17 lili lyalanda eevi: “Olia ali wamulangilila buwaame muntu wa pansi ali wamukopesia Yehova, kabili ni Weene wakaba kumulipa palua beelia byali wakita.”

13. Bupinguzi bwakue Rutu bwaali bwapuseene siani ni bwakue Orpa, kabili Rutu waalangiliile siani ntono ilamatiliile? (Mona foto ku ntendeko ya kazeeti.)

¹³ Tuli kukila kupata mana ya ntono ilamatiliile, kupitila kutoosia twapoozeleko maano bintu byaamusaangile Naomi kisia mulume ni baana bakue babili kufua. Musita Naomi lwaamanine nangue “Yehova waali wapoozele maano ku bantu bakue kupitila kubapeela byakulia,” waapinguile kubuela kwabo. (Rut. 1:6) Ba muka muana bonse babili baatendekele kuya nakue. Inzi, lubaali mu nzila, Naomi waabalandile lyonse litatu babuele ku Moabu. Baakitile siani? Twasoma eevi: “Orpa waamuumine beze nginavyala wakue ni kuya. Inzi Rutu waasiele walamatiliile kuli Naomi.” (Rut. 1:7-14) Orpa waakitile nga vyaalandile Naomi ni kubuela  ku Moabu. Inzi, Rutu weene waakitile bintu bikilile pa beelia byaalandile Naomi. Ni weene abanga wali ni nsaambu ya kubuela, inzi ntono ilamatiliile yaamukinkiziizie apingule kusiala pamo ni Naomi. (Rut. 1:16, 17) Rutu waasaakuile kusiala walamatiliile kuli Naomi, apana paantu i vyaali wapalilesie kukita, inzi paantu waakinkiziiziwe na ntono. Rutu waalangiliile ntono ilamatiliile. Kunti twasambilila ki kupitila leeli lyasi?

14. (a) Loonu, balupua ni bankazi bali ni ntono bali mukupingula kukita ki? (b) Nga vilandile Baebrania 13:16, kunti twamusaansamusia siani Yehova?

¹⁴ Ntono ilamatiliile ili yatulengia tukite maka saana eevi kukwasia bange. Nga vikibanga kyali ku kale, loonu balupua ni bankazi bengi bali mukulangilila ntono ilamatiliile ku Bakristu naabo, atasie ku baalia babasinamonepo ata limo. Kwa mufuano, musita ubali bamana nangue ku fuasi imo maka a kyalo ali ainoona bintu akiinoona bintu, bali batona kumana bila kukokola vya kuti bakwasie. Musita ubali bamana nangue muntu umo mu kilonghaano wakisaangua na maavia akolele, bali bakita lubilo eevi kuya kumumona ni kumukwasia. Nga evelia vyaakitile Bamakedonia ba mu miaka mia ya ku ntendeko, balupua ni bankazi bali baikwinda mu nzila iibeleele saana. Bali baipeela ni kufumia ‘kukila vibali basaangua bateaniizie kupeela’ eevi kukwasia balupua babo bali ni buviinde buniini. (2 Bakor. 8:3) Kakiine Yehova ali wasekelela saana kumona mutima ozo wa ntono ilamatilile!​—Soma Baebrania 13:16.

15-16. Rutu waalangiliile siani nangue taatiokele mutima?

¹⁵ Kunti twasambilila masomo engi aweeme kupitila kutoosia Rutu vyaamukwasiizie Naomi. Kansi tulondoluelepo masomo aniini ali pakati ka masomo azo.

¹⁶ Twalilila kwikwinda kukwasia. Rutu lwaaipeele kuya ku Yuda pamo ni Naomi, nginavyala wakue, ku ntendeko Naomi waamukaaniizie Rutu. Inzi, Rutu taatiokele mutima. Kwaalukile ki? “Musita Naomi lwaamwene nangue Rutu waatwaliliile kukoonkobezia baye pamo nakue, waalekeele kumusininkiziizia abuele.”​—Rut. 1:15-18.

17. Ni kiki kili kutukwasia te kunti tulekele lubilo kubakwasia baalia batiokele mutima?

¹⁷ Twasambililapo ki? Iloombele kulangilila mibeele ya kupembelela eevi tuviinde kubakwasia baalia batiokele mutima, inzi te tupalile kulekela kubakwasia. Paange lya kuanza, nkazi akabiile kukwasiiwa, kunti wakaana te kunti tumukwasie. * Inzi, ntono ilamatiliile ili kutukinkizia tutwalililesie kuya twali peepi nakue. (Bag. 6:2) Tuli kuya twaswapiile nangue wakaba kufikiila kwitabila tumukwasie ni kumuteekia mutima.

18. Paange ni kiki kyaali kyapalile kumulengia Rutu akisike?

¹⁸ Te kufipua. Musita ba Naomi ni Rutu lubaafikile ku Betlehemu, Naomi waabasaangile bekazi nakue ba kale. Waababuilile eevi: “Naali naizuzi musita unaaile, inzi Yehova waakindengia mbuele minue.” (Rut. 1:21) Tontonkania Rutu vyaali wapalile kunvua musita lwaaunvuile ezio milandu yakue Naomi! Rutu waakitile maka akue onse eevi amukwasie Naomi. Rutu waalilile pamo nakue, waamuteekiizie mutima, ni kwenda nakue mu nsiku ingi. Anzia bebio bintu byonse, Naomi waalandile eevi: “Yehova waakindengia mbuele minue.” Ezio milandu ilangiliile nangue Naomi taainikile atasie kukwasiiwa kwabanga waakwasiiwa na Rutu waali peepi nakue. Kipalile keekio kyaamulengiizie Rutu akisike saana! Anzia evio, Rutu waasielesie wali peepi ni Naomi.

19. Ni kiki kili kuviinda kutukwasia kusiala twali peepi ni muntu atiokele mutima?

 ¹⁹ Twasambililapo ki? Loonu, nkazi atiokele mutima kunti walanda milandu ya kukisia anzia kine twaikwinda saana eevi kumukwasia. Inzi, tetufipua. Tuli kusiala twali peepi ni nkazi ozo akabiile kukwasiiwa ni kumuloomba Yehova atukwasie kupata nzila ya kumukoselezia.​—Tus Maf. 17:17.

20. Ni kiki kyaamupeele Rutu maka a kutwalilila kumukwasia Naomi?

²⁰ Mukoselezie muntu pa musita waapalile kukwasiiwa. Rutu waamulangiliile Naomi ntono ilamatiliile, inzi ni weene waali wapalile kukoseleziiwa. Ni Yehova waasonseziizie mutima wakue Boazi eevi amuteekie Rutu mutima. Boazi waamulandile eevi Rutu: “Yehova akulambule palua bintu biwakikita, kabili upeelue malipo akumeene kufuma kuli Yehova Leeza wa Israeli, olia uwakiiza kufyamina mu mapapi akue.” Ezio milandu iweeme yaamukoseleziizie saana Rutu. Rutu waamwasukile eevi Boazi: “Wankoselezia kabili wamulanzia mubombi obe mu nzila ya kuteekia mutima.” (Rut. 2:12, 13) Rutu waateekiiziwe mutima na Boazi pa musita waali wakabiile.

21. Nga vilandile Isaya 32:1, 2, bakote baalia bali baemenana bali bakwasia siani?

²¹ Twasambililapo ki? Nsita inge, baalia bali babalangilila bange ntono ilamatiliile, ni beene bali basaangua bakabiile kukwasiiwa. Boazi waamutasiizie Rutu musita lwaamwene Rutu wamukitila Naomi bintu biweeme. Ni loonu, bakote bali babatasia balupua ni bankazi musita ubali bamona babakwasia bange mu kilonghaano mu nzila iweeme. Kubatasia kwa kisinka pa musita upalile kuli kwabapeela maka balupua ni bankazi eevi batwalilile kubakwasia bange.​—Soma Isaya 32:1, 2.

22-23. Aali yakue Naomi yaalulukile siani, kabili juu ya ki? (Malum. 136:23, 26)

²² Kisia musita uniini kupita, Boazi waabapeele ba Naomi ni Rutu bupe bwaweeme bwa  byakulia. (Rut. 2:14-18) Naomi waakitile ki kisia kupeelua bobo bupe buweeme kuli Boazi? Waalandile eevi: “Apaalue na Yehova olia asyandilue kulangilila ntono ilamatiliile ku bakosele ni ku bafuile.” (Rut. 2:20a) Malanga akue Naomi aalulukile saana! Lwa ntaanzi waalandile eevi wali ni bulanda: ‘Yehova . . . waakinduisia,’ inzi paapa walanda eevi wali ni nsaansa: ‘Yehova . . . teezi kwandua kulangilila ntono ilamatiliile.’ Juu ya ki malanga akue Naomi aalulukile?

²³ Kupuako, Naomi waatendekele kumona kuboko kwakue Yehova mu buikazi bwakue. Yehova waaamubombiizie Rutu eevi amukwasie Naomi mu nzila yaali waakabiile mu bulendo bwa kuya ku Yuda. (Rut. 1:16) Kabili, Naomi waamwene kuboko kwakue Yehova musita Boazi, umo wa “bapususi,” lwaabapeele kwa ntono byakulia babo banakazi babili. * (Rut. 2:19, 20b) Kipalile waatontonkaniizie eevi: ‘Loonu nainika, Yehova taansiile ata kaniini. Weene wakiba wali pamo ni neene mu ozu musita onse!’ (Soma Malumbo 136:23, 26.) Kakiine, kipalile Naomi waatasiizie saana kumona nangue ba Rutu ni Boazi te baatopele kumukwasia! Bonse baasekeleele saana kumona nangue Naomi waalukile ni nsaansa ni maka kabili a kumubombela Yehova.

24. Juu ya ki tutonene kutwalila kubalangilila ntono ilamatiliile balupua ni bankazi betu?

²⁴ Twasambilila ki mu kitabu kya Rutu palua ntono ilamatiliile? Ntono ilamatiliile ili yatukinkizia te kunti tutope lubilo kubakwasia balupua ni bankazi bali mu maavia. Kabili, ili yatukinkizia twipeele saana eevi tubakwasie. Bakote, bakabiile kubakoselezia mu kisinka, kabili pa musita upalile baalia bali babalangilila bange ntono ilamatiliile. Musita utuli twamona baalia bakabiile kukwasiiwa baaluka ni nsaansa kabili, ni kupata maka a kumubombela Yehova, tuli twaunvua nsaansa saana. (Miil Bat. 20:35) Inzi, ni kintu ki kya mana saana kili kyatukinkizia kutwalilila kulangilila ntono ilamatiliile? Ni paantu tutonene kumupala ni kumusaansamusia Yehova, olia “ali ni ntono ingi ilamatiliile.”​—Kuf. 34:6; Malum. 33:22.