KULI bintu bya mana byaakitile Muyuda umo ali wakuutua Mordekai bili mu kitabu kya Bibilia kya Esta. Abanga wali Muyuda waatwelue ku Perse, kabili waali wabombela mu nsesi ya bukolo bwa Perse. Keekio kyaakitikile musita uniini kisia muaka wa mia isano (500), Yesu tanavyalue, “mu nsiku yakue [Likolo] Ahasuero.” (Loonu, bantu bengi bazumiine nangue ozo likolo abanga wakuutua Shasta wa Kuanza.) Mordekai waanziizie mipaango ya kumwipaya likolo. Juu ya kulangilila kutasia, likolo waapaangile eevi Mordekai apeelue mukinzi ntaanzi ya bantu bonse. Kisia kupita kwa musita Hamani wasyafuile, olia abanga wali muluani wakue Mordekai pamo ni Bayuda bange, likolo waamwaluile Mordekai muntu wa bubili mu bukolo bwakue. Keekio kifulo kyaamupeele Mordekai nsaambu ya kufumia malaizio aakwasiizie Bayuda te kunti bepaiwe mu Buteeko bukata bwa Perse.​—Est. 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16.

Bantu bange basambiliile mpunda ya kale baalandile nangue kitabu kya Esta kilimosie mpunda ya kutungasie, kabili nangue Mordekai taaliko ata kaniini. Anzia evio, mu muaka wa 1941, bantu bali bavumbula bintu bya kale, baapatile keelia kipalile kuya kyali busininkizio bukwasiizie beelia bili byalanda Bibilia palwakue Mordekai. Ni kiki kibaavumbuile?

Bantu bali bakebulula bintu, baavumbuile maleembo ali akuutua nangue maleembo a kikabari a ku Perse. Azo, maleembo azimbuile muntu ali wakuutua Marduka (Kitaabua Mordekai). Ozo muntu waali wabomba wali nga kemanina, paange palua bintu bya nfalanga, mu Shushani. Pa musita waavumbuilue azo maleembo, Arthur Ungnad, muntu umo ali ni kibeelezio mu mpunda ya kale ya mu kaako kazonga, waaleembele nangue ezio ibanga yali mara ya kuanza Mordekai kuzimbulua mu kitabu kisili kya mu Bibilia.

Kufuma pa musita waaleetelue mpunda na Ungnad, basomi baakipilibula ma elufu a maleembo ange a kikabari a ku Perse. Pakati ka azo maleembo, pali bipande bya bulongo byaapatilue mu bituuti bya muzi wa Persepoli. Byaapatilue mu fuasi yaali yabombiiwa palua Bunoonsi. Bebio bipande byaaliko maleembo, bibanga byaali bya mu nsita ya buteeko bwakue Shasta wa Kuanza. Bili mu lulimi lwa Kielamu, kabili bilimo meena engi ali ni mu kitabu kya Bibilia kya Esta. a

Bipande bingi bya maleembo bya ku Persepoli bizimbuile liina Marduka, olia waabombele wali kaleemba wakue likolo mu nsesi ya bukolo ya Shushani, mu kipindi kya buteeko bwakue Shasta wa Kuanza. Kipande kimo kya maleembo, kimulondoluele Marduka kuya wali kapilibula. Bobo bulondolozi bupateene ni bulondolozi bwa Bibilia palwakue Mordekai. Abanga wali mukulu wa mu buteeko, olia waasaakuilue kwaluka mubombi wakue Likolo Ahasuero (Shasta wa Kuanza), kabili waali walanda ndimi ibili. Lingi Mordekai waali waikala ku muliango wakue likolo, ku nsesi ya bukolo ya mu Shushani. (Est. 2:19, 21; 3:3) Ozo muliango wa bukolo, ubanga wali kikuulua kikata, kabili ibanga yali fuasi ya kubombela ya bakulu ba mu nsesi ya bukolo.

Kuli bintu bikata bipaleene pakati ka Marduka azimbuilue mu bipande bya maleembo ni Mordekai azimbuilue mu Bibilia. Baaikeele pa musita umo kabili mu fuasi imo. Kukila pakaako, baabombele mu bifulo bya buteeko pa fuasi imo ya miilo. Kooko kupalana konse kwalangilila nangue paange bintu byaavumbuilue, bilandiilesie palwakue Mordekai, olia alondolwelue mu kitabu kya Bibilia kya Esta.