Skip to content

Skip to table of contents

1924​—Tekusyapitile Myaka Mia Imo

1924​—Tekusyapitile Myaka Mia Imo

HUDUMA yetu ya Ufalme, ya mu Mwezi wa 01, 1924, yaalandile evi: “Ntendeko ya mwaka, i nsita iweme ku kila muntu abatiziiziwe wakue Mulopue . . . kukeba nzila paleepale ya kukila kutania miilo yakue Yehova.” a Mu kuya kwa ozo mwaka, Basambi ba Bibilia baabombiizie ozo musoko kupitila kulangilila mibele ya kusipa ni kupitila kusimikila mu nzila ya lenu.

KUPANGA NZILA YA KUSIMIKILA KUPITILA RADIO

Ba lupua ba ku Beteli, baakitile kipindi kikilile pa mwaka umo bali mukukuula kitente kya radio kya WBBR ku Staten Island, mu muzi wa New York. Kisia kuswesia pa ezio fwasi ya kukuulilapo, baaimikile nsesi ikata ya kwikalamo babombi. Kabili baakuulile ni kinge kikuulua kya kuteekamo kekio kiombo. Musita ezio miilo luyaapwile, ba lupua baatendekele kukolonghania biombo byaali byakabiilue evi kukwasia kusalanghania mpunda ku radio. Inzi, baasaakeene ni maavia engi.

Ba lupua baamwene nangue kibanga kyakolele sana kwimika antene ikata ya kubomba pa kekio kitente. Antene ya metre makumi kenda na kamo (91), yaali yakabiilue kusamikua ni koku yakwatiliilue na bimuti bibili. Kila kimuti kibanga kyali na metre makumi sita na kamo (61) mu kuleepa. Lubaaeziizie lya kwanza kusamika ezio antene baandilue. Kupitila kumuswapila Yehova evi abakwasie, ba lupua baafikiile kuvinda. Lupua Calvin Prosser, olia waabombeleko ezio miilo, waalandile evi: “Tuvindenge kwimika antene lya kwanza sie, pange nga twatendekele kwitasia.” Lubaafikiile kuvinda, ba lupua baamutasiizie Yehova pantu waabakwasiizie, inzi baapatile kabili bwavia bunge.

Antene ya kitente kimo kya radio ya WBBR ili mukwimikua

Kubombia kitente kya radio kubanga kwali kyeni, kabili te kibanga kyaleengele kusitilako biombo bibanga byakabiilue. Inzi, ba lupua baapatile mu pepi biombo bya kale belia byaakitilue na muntu umo mu ezio fwasi. Kuliko kuya kusita mikro, baabombiizie sie mikro ya ku telefone. Lwendo lumo, mu nsita ya busiku, mu Mwezi wa 02, ba lupua baapingwile kwezianke kulanda ku ezio radio ya kawaida sie. Kyaalombele bakebe ntantiko ya kunti bapisie ku radio. Pa kako, ba lupua baaimbile nghimbo ya Bukolo. Ernest Lowe, waalandile ni koku waasansamukile nangue musita ba lupua lubaali baimba, baakuutilue kuli Zuzi Rutherford, b lwaaunvwile ezio nghimbo ku radio yakue, wali ku Brooklyn, ku kilometre 25 evi.

Lupua Rutherford waalandile evi: “Lekele ezio nsungu, mwaunvwika nga kikundi kya ba pusi!” Ba lupua baaunvwile busoni kanini, kisia baaizeele radio lubilo. Inzi, lolo baainikile nangue kunti batendeka kusalanghania mpunda kupitila radio lya kwanza.

Pa nsiku 24, Mwezi wa 02, 1924, mu musita wa kusalanghania mpunda ku radio lya kwanza mu nzila itabiziiziwe, Lupua Rutherford waalandile nangue kekio kitente kya radio, kyakaba kyabombiiwa evi kiye kyakwasia kubomba miilo itwaapeelue na Likolo Kristu. Rutherford waalandile nangue kikata kiine kya kukitilua kekio kitente ni keki: “Kukwasia bantu bonse bonvue masambilizio a Bibilia, kabili benike kipindi kitwikeelemo.”

Kuso: Lupua Rutherford ali pa studio ya kwanza

Kulio: Biombo belia bibanga byabombiiwa pa kitente kya

Mpunda ezio, elia yaafumiiziwe lya kwanza ku radio, yaatonenue sana. Kekio kitente kya radio (WBBR), kyaabombiiziwe mu myaka 33, evi kusalanghania masambilizio a Bibilia kupitila ntantiko ya bantu bakue Yehova.

KUFIIKULA BILUBO BYA BA NTUNGULUZI BA MA DINI BILA KUTIINA

Mu Mwezi wa 07, 1924, Basambi ba Bibilia baakitile kulonghaana kukata ku Columbus, mu Ohio. Bantu baalia baali bakupilue ku kulonghaana koko, baafumine mu fwasi ingi, kabili baakonkele maasi mu lulimi lwa Kiarabu, Kingereza, Kifaransa, Kijerumani, Kigiriki, Kihungaria, Kiitalia, Kilituania, Kipolandi, Kirusi, ndimi ya Kiskandinavia, ni Kiukrainia. Semu ya ezio ntantiko yaapisiiziwe ku radio. Kabili mipango yaakwetue evi mpunda palua kulonghaana koko, iye yafumiiwa kila busiku ku mpunda ya kyalo mu Ohio.

Kulonghaana kukata mu Kolombia, Ohio, kwa mu mwaka wa 1924

Ya Ine, pa nsiku 24, Mwezi wa 07, ba lupua ni ba nkazi kukila pa elufu isano (5 000), baaile mu miilo ya kusimikila mu ozo wenka muzi waakitiluemo kulonghaana kukata. Kabili, baabapeele bantu bitabu mu pepi ni makumi atatu elufu (30 000), ni kutendekezia masambililo a Bibilia engi sana. Lupungu Lwakue Kamwenenena lumo, lwaakuutile bobo busiku nangue “semu isansamusiizie sana ya kulonghaana kukata.”

Kintu kinge, kyaakitikile ya Tano pa nsiku 25 Mwezi wa 07, musita Lupua Rutherford lwaasomene mpunda ya kufiikula bilubo bya ba ntunguluzi ba ma diini bila kutiina. Ezio mpunda ibanga yapangilue kukonkana ni mizilo, kabili ibanga yaafiikwile bilubo bya bakulu ba buteeko, bakulu ba ma diini ni basulu bakata pantu babanga “balengia bantu te kunti basambilile kisinka kya Bibilia palua Bukolo Bwakue Leeza, bolia bwakabombia Leeza evi kubaletela bantu mpaalo.” Kabili, ezio mpunda ya kufiikula bilubo yaalangiliile nangue babo bakulu babanga babepa, pantu baali bakwasia Bunvwano bwa Ntundu, ni kulangilila nangue ezio i nzila yaali yabombia Leeza evi kutungulula kyalo. Kyaalombele Basambi ba Bibilia balangilile mibele ya kusipa evi bavinde kubabwila bantu ezio mpunda.

Lupungu Lwakue Kamwenenena lumo, lwaalondolwele mu kifupi palua koko kulonghaana. Lwaalandile nangue kulonghaana kukata kwa mu Columbus kwaakosiizie kiketekelo kya babo ba lupua ni ba nkazi ba mute. Kwaabakwasiizie baaluke ni mibele ya kusipa mu kusimikila ata sie kine bapingua syani. Leo Claus, olia waasangilue ku kulonghaana koko, waalandile evi: “Kisia kufuma ku kulonghaana koko, twaatonene sana kuya kubabwilako ezio mpunda mu kazonga ketu.”

Trakti elia yaali yakuutua Acte d’accusation contre le clergé

Mu Mwezi wa 10, Basambi ba Bibilia baatendekele kukasania ma milioni a ma kopi a trakti yaali yakuutua Acte d’accusation contre le clergé. Mpunda ibanga yali mu ezio trakti, i elia yaalandilue mu lyasi lyakue Lupua Rutherford. Mu muzi unini wa Cleveland, mu Oklahoma, Frank Johnson waapwile kukasania ma trakti ntanzi, ni kupembelela dakika 20, evi ba lupua ni ba nkazi bange beze basaakaane nakue. Wene waamwene nangue te kibanga kyali bwino kupembelela wali pa fwasi imonekele, pantu bantu ba mu muzi, baalia baali bafipilue juu ya miilo yakue ya kusimikila, baali bamukeba. Pa kako, Lupua Johnson waapingwile kuya kufyama mu kanisa kamo kabanga kali mu pepi. Lwaasangile mu kako kanisa bila mwali bantu waasiile wabiika ma trakti mu Bibilia yakue pastere, ni pa kila kitebe. Waakitile evio, lubilo-lubilo sana. Pantu abanga wakiliko ni musita, waaile kukita enka evio ni mu tunisa tunge tubili.

Frank waabwelele lubilo paalia paali wapalile kwiza kusaakaana ni ba lupua. Kabili waafyeme ku nyuma ya kikuulua kya kusisiiziamo esansi, ni koku wakentesiizie bantu baalia babanga bali mukwiza ku nyuma yakue. Babo bantu baapitile sie mu pepi, inzi te baamumwene. Musita unini kisia babo bantu kupita, ba lupua ni ba nkazi, baalia babanga basimikila mu pepi, baaizile kumutwama ni kuya bonse.

Lupua umo olia abanga wali pakati kabo waalandile evi: “Musita utwaali twafuma mu muzi, twaapitile pepi ni tunisa tutatu. Panze pa kila kanisa, pabanga paimeene bantu 50 evi. Bamo pakati kabo baali basoma trakti, bange babanga balangisiizie evi pastere aimone. Twaapitile sie lubilo evi kutiina bwavia! Kabili twaamutasiizie Yehova Leeza wetu pantu waatukwasiizie kumana vya kukita evi tusimikile mpunda bila kukwatua na balwani.”

BASAMBI BA BIBILIA BAASIMIKIILE MU BYALO BINGE BILA KUTIINA

Józef Krett

Ata sie mu byalo binge, Basambi ba Bibilia baasimikiile basipile. Mu Ufaransa ya ku Kaskazini, Józef Krett waabasimikiile bantu bamo ba kufuma mu Polandi, baalia babanga babomba miilo ya mabue a pansi. Waabiikilue ku ntantiko ya kulanda lyasi lili ni mutue ulandile evi: “Kutuntumunua kwa Bafwile Kwapalama.” Musita ba lupua ni ba nkazi lubaabapeele bantu ba mu ozo muzi mikupo, padri umo wa mu ezio fwasi, waabakaaniizie bantu ba mu kanisa kakue evi te kunti bakabe kuya kutwilizia lelio lyasi. Ata sie kine waabakaniizie te kunti bayeko, bene baaile. Bantu kukila pa elufu isano (5 000), baaile kutwilizia lyasi, kubiika mukati ni wenka padri! Lupua Krett waamulandile ozo padri asakile bintu byazumiine, inzi waakeene. Kisia kupua kulanda lyasi, Lupua Krett waabapeele bantu bitabu byonse byabanga wali nabio, pantu babanga batonene sana kumana bingi palua Bibilia, Mulandu Wakue Leeza.—Amosi 8:11.

Claude Brown

Claude Brown, waaile mu Afrika, mu kyalo kili kyakuutua lonu nangue Ghana, evi kusimikila mpunda iweme. Maasi akue pamo ni bitabu byaali wabapeela bantu, byaakwasiizie kusalanghania lubilo kisinka kya Bibilia mu kekio kyalo. John Blankson, olia abanga wasambilila miilo ya mu farmasi, waaile kukonka lyasi limo pakati ka maasi aalandile Lupua Brown. Waainikile nangue waapatile kisinka kya Bibilia. John waalandile evi: “Naaunvwile nsansa sana pantu naapatile kisinka kya Bibilia, kabili naali nababwilako bantu bengi ku masomo kekio kisinka.”

John Blankson

Busiku bumo, John waaile kwendela kanisa ka Anglikana evi kumwipuzia padri palua lisambilizio lya kulanda nangue leeza umo alimo ba leeza batatu. John abanga wasyamanine nangue lelio lisambilizio lya bufi pantu te lipateene na Malembo. Padri waamukumbile wasasile wali mukulanda eevi: “Teuli Mukristu; uli muntu wakue Kibanda. Fuma panu!”

Musita lwaafikile ku nsesi, John waamulembeele padri mukanda ni kumulanda bakasaakaane ntanzi ya bantu bengi evi bakabe kulondolwela lisambilizio lya kulanda nangue Leeza umo alimo ba leeza batatu. Padri waamwasukile nangue bakasaakaane ku biro ya mukulu wa masomo. Koko, mwalimu waamwipuziizie John kine kakiine waamuleembeele padri.

John waasukile evi: “We mwalimu, kakiine naakimulembela.”

Ozo mwalimu waamulandile John amulembele padri mukanda wa kulomba amweleele. Kisia, John waamulembeele evi padri:

“We mukulu, mwalimu wane waakingana nkulembele mukanda wa kulomba kweleelua, kabili ndi mukwiteania kulemba mukanda ozo. Inzi, kunti nakita evio kine sie wewe waitabizia nangue masambilizio a kulanda nangue Leeza umo alimo ba leeza batatu ni a bufi.”

Mwalimu waauzikile ni kumwipuzia evi: “Blankson, eba, i viwamulembela evi?”

“Een, we mwalimu. Kulanda kisinka i vimpalile kulemba.”

“Uli kukumbua ku masomo. Teuvinda kusyala ku anu masomo kine watwalilila kumulanzia evi padri wa kanisa ezi ikwasiiziwe na buteeko.”

“Inzi, we mwalimu, . . . Kine muli mukutusomia, kisia twaandua kunvuapo kantu kamo, eba, tetuvinda kwipuziapo?”

“Kunti mwaipuziapo.”

“Bwino we mwalimu, i vikyaakiba kyali. Ozu padri ali sie bwino pantu wakiba watusambilizia Bibilia. i lunaakimwipuziapo. Kine tali na buvinde bwa kwasuka, ale juu ya ki mpalile kumulembela mukanda wa kulomba angeleele?”

Blankson taali na kilubo. Taakumbilue kabili, waasyelesie ku masomo bila kuleemba kabili mukanda wa kulomba kweleelua.

BASAMBI BA BIBILIA BAATONENE KUBOMBA SANA

Palua miilo yaabombelue mu ozo mwaka, Lupungu Lwakue Kamwenenena lwaalandile evi mu kifupi: “Kakiine, nga vyaalandile Daudi, ni fwefue kunti twalanda nangue: ‘Wewe wakaba kumpeela maka palua vita.’ (Malumbo 18:39) Mu ozo mwaka, twaakoseleziiziwe sana, pantu twaaimweneene kuboko kwakue Mulopue . . . Babombi bakue ba kisinka babanga basimikila mpunda iweme kwa nsansa.”

Kisia musita, mu wenka ozo mwaka, ba lupua baakwete mipango evi kwaluke ni kitente kinge kya radio. Kekio kitente kya radio kyaakitilue mu Chicago, mu Amerika. Kibanga kyakuutua nangue WORD, i kulanda nangue, mulandu, pantu kyaakitilue evi kiye kyabombiiwa pa kusimikila Mulandu Wakue Leeza. Mu lolo lwendo, baabombiizie biombo bili ni buvinde bukata kuliko belia bibaabombiizie lwa ntanzi, evi kubakwasia bantu bengi bonvue mpunda ya Bukolo, kubiika mukati ni baalia ba ku kaskazini ya ku Kanada.

Mu mwaka wa 1925, Yehova waabakwasiizie ba lupua evi bonvue bulondolozi bwa lenu, kabili bwa kusansamusia palua lilembo lya Nfyulo katue ka 12. Inzi bobo bulondolozi bwaalengiizie bange balekele kumubombela Yehova. Inzi, bange bengi, baaunvwile makola pantu baafikiile kumana bwino bintu byaakitikile ku muulu. Kabili, baainikile bebio bintu vibyaafikiile kukumia bantu bakue Leeza pa kyalo.

a Lonu, i Libuku lya Kulonghaana kwa Miilo ni Bwikazi bwa Mukristu.

b J. F. Rutherford, olia abanga watungulula Basambi ba Bibilia mu ozo musita, abanga wamanikile kuya wali Mupinguzi Rutherford. Ntanzi ya kutendeka kubomba ku Beteli, abanga wabomba limo-limo wali mupinguzi ebeleele ku Tribinali ya Muputule wa Munane wa Bupinguzi, mu Missouri.