Pa kwingila Patakatifu pa ekalu, ibanga yalomba kupita mu lukungu. Kukonkana ni mpilibulo ya Biblia—Tafsiri ya Ulimwengu Mupya ya Kingereza, elia yaafumiiziwe ntanzi ya mwaka wa 2023, “lukungu lwa ku ntanzi lubanga lwali na maboko 20, mu kulepa, lwalingheene na kulepa kwa nsesi mu mapana. Kabili kulenduka kwakue, kubanga kwali 120.” (2 Mil Nsi. 3:4) Mpilibulo inge ni yene ili yalanda nangue lolo lukungu lubanga lwali na “maboko 120” mu kulenduka. Kekio kilangiliile nangue lubanga lwali na metre 53, mu kulenduka!

Inzi, Biblia—Tafsiri ya Ulimwengu Mupya ya Kingereza ya mu mwaka wa 2023 ili yalanda evi palua lukungu lwa ekalu yakue Sulemani: “Lubanga lwali na maboko 20, mu kulenduka,” ao metre 9 evi, mu kulenduka. a Tontonkania nsambu paleepale yaalengiizie kwaluke bobu bupilibuko.

Kulenduka kwa lukungu te kulandilue mu lilembo lya 1 Makolo 6:3. Mu lelio lilembo, kalemba Yeremia waazimbwile sie kulepa pamo ni kuzika kwa lukungu, apana kulenduka kwa lolo lukungu. Kisia, mu katue kakonkelepo, waalondolwele bwino semu inge paleepale ya mu ekalu, kubiika mukati, Lyezi lya kyuma kisungulwilue, ma tyakala likumi, ni mapumpu a mukuba, alia abanga aimeene panze pa lukungu. (1 Mak. 7:15-37) Kine kakiine kulenduka kwa lolo lukungu kubanga kwakilile pa metre 50, kabili kine lubanga lwalendukile kuliko semu inge ya ekalu, ale juu ya ki Yeremia taazimbwile kulenduka kwakue? Ata sie kisia ma mia a myaka, ba kalemba Bayuda, baalandile nangue lolo lukungu te lubanga lwalendukile sana kupita semu inge ya ekalu yakue Sulemani.

Basomi bali ni masyaka kine kakiine bibumba bya ekalu byaali byakwatiliile lukungu lwa maboko 120, mu kulenduka. Mu nsita ya kale, bikuulua bilendukile sana bya mabue ni bya mabiliki, nga evelia milyango ya ku ekalu ya mu Misri, bibanga byatanine sana kunsina, kabili byaondeleele ku muulu. Inzi, ekalu yakue Sulemani te ibanga yali evio. Basomi bali balanda nangue bibumba bya ezio ekalu te bibanga byapitile pa maboko 6, ao pa metre 2 nukta 7, mu kutikama. Pa kako, Theodor Busink, olia asambiliile bintu bya istoria mu miilo ya makuule, waalandile evi: “Kukonkana ni kutikama kwa bibumba bya [mulyango wa ekalu] lukungu te luvinda kuya lwali na maboko 120, mu kulenduka.”

Pange lilembo lya 2 Milandu ya Nsiku 3:4 te lyaakopiiziwe bwino. Ata sie kine malembo amo a kale ali alanda nangue, “120” mu leli lilembo, malembo ange aswapikikile, nga evelia Codex Alexandrinus elia yaakitilue kwapita kale myaka ikilile pa 1 500, ni Codex Ambrosianus, elia yaakitilue kwapita kale myaka ikilile pa 1 400, ene ali azimbula “maboko 20.” Pange ni kiki kyaalengiizie kalemba alembe ovio nangue, “120”? Mu Kiebrania, milandu elia ili yabombiiwa evi kuzimbula mpendua “mia,” ni “maboko,” ipaleene. Pa kako, pange kekio i kyaalengiizie kalemba alembe mulandu “mia” kuliko kulemba “maboko.”

Kulanda kisinka, ata sie kine twaikwinda kunvua bebi bintu ni kulangilila bwino vibanga vyali ekalu yakue Sulemani, kintu kitupozeleko sana mano ni keki: mana ya ezio ekalu, i kulanda, ekalu ikata sana ya kimupasi. Tuli twasantila sana pantu Yehova ali wakupa babombi bakue bonse evi bamupupe mu ezio ekalu!—Baeb. 9:​11-14; Nfy. 3:12; 7:9-17.