1. Mukate ubanga wamwenue syani mu nsita ya kale?

 MUKATE ubanga wali kyakulia kya mana sana ku bantu ba mu nsita ya kale. (Kut. 14:18; Luk. 4:4) Kulanda kisinka, mukate ubanga wali kyakulia kya mana sana, kabili kekio i kyaalengiizie Bibilia iye yabombia mulandu “mukate” evi kuzimbula byakulia. (Mat. 6:11) Kabili, mukate i ubanga wali semu ya mana mu bimpezia-mano bibili byaakitile Yesu, belia bimanikile sana. (Mat. 16:9, 10) Mpunda imo pakati ka bebio bimpezia mano, ili yasangua mu Yoane katue ka 6. Musita utuli kuya twamona ezio mpunda, tuli kusambilila masomo atuli kuvinda kubombia lonu.

2. Ma elufu a bantu aali akabiile byakulia musita ki?

² Mu lwendo lumo, musita batumua bakue Yesu lubaapwile kusimikila, Yesu waaile pamo nabo mu bwato ku bwala bunge bwa Lyezi lya Galilaya, evi baye batuzie. (Mark. 6:7, 30-32; Luk. 9:10) Baafikile ku fwasi imo iteekameene ili mu pepi ni Betsaida. Inzi, bila kukokola, ma elufu a bantu aabakonkele ni kubazyungulukila. Yesu taabapuulwile. Waabambile kubasambilizia mu nzila ya buwame palua Bukolo, ni kukosia balwele. Pantu koba kaali kasyaile, basambi baatendekele kwiipuzia kine babo bantu bonse bali kupata syani byakulia. Pange bange pakati kabo baali batweme ni byakulia binini, inzi bengi baali bapalile kuya mu mizi evi kusita byakulia. (Mat. 14:15; Yoan. 6:4, 5) Yesu waakitile syani?

KIMPEZIA-MANO KYA MIKATE

3. Yesu waabalandile batumua bakue bakite ki palua libumba likata lya bantu? (Mona ni ku ntendeko ya kazeeti.)

³ Yesu waabalandile evi batumua bakue: ‘Baba bantu te bapalile kuya . . . , bapeele bilio ao byakulia mwemue benka.’ (Mat.  14:16) Inzi, kekio kyaamonekele nangue tekikitika pantu kubanga kwali balalume elufu isano evi (5 000). Kabili, kine twabiika pamo ni banakazi ni baana, pange kubanga kwali bantu elufu likumi na basano (15 000) baali bakabiile kupeelua byakulia. (Mat. 14:21) Andrea waalandile evi: “Pali mwanike umo panu ali ni mikate isano ya nghano ni tusabi tubili tunini. Kubako baaba bantu bavulile evi bali kukumana!” (Yoan. 6:9) Mikate ya nghano yaali yaliiwa na bantu bengi, bapabi ni bange sie. Kabili pange toto tusabi tunini tubanga twabiikilueko mukele kabili twaumiiziwe. Inzi mpendua ya mikate ni nsabi elia yaali yatweme ozo mwanike, te yaali yatosiizie kulisia babo bantu bengi!

4. Kunti twasambilila ki mu lilembo lya Yoane 6:11-13? (Mona ni ma foto.)

⁴ Yesu waatonene kubalangilila babo bantu buwame, pa kako waabalandile bekale bikundi-bikundi pa bikusi. (Mark. 6:39, 40; soma Yoane 6:11-13.) Kisia, Yesu waamutasiizie Baba wakue palua mikate ni tusabi. Kyaali kyapalile sana kumutasia Leeza pantu i waali Nsulo ya bebio byakulia. Kakiine, kili bwino sana kupala mufuano wakue Yesu wa kupepa ntanzi ya kulia kyakulia ata sie kine tuli bunke ao tuli pamo ni bange. Kisia, Yesu waabalandile basambi bakue babapeele bantu byakulia, kabili ni bantu bonse baaliile mpaka baikuta. Kukila pa kako, ni byakulia binge byaasyelepo. Yesu taatonene bebio byakulia bipozue. Pa kako, waabalandile basambi bakue babikolonghanie evi kubibombia musita unge. Yesu waabombiizie bwino bintu. Ozo, ni mufuano uweme utupalile kukonka ni fwefue. Kine uli muvyazi, wamona syani kine wewe watontonkania ezio mpunda pamo  ni baana bobe ni kulondolwela masomo amuli kusambililapo palua kupepa, kulangilila buwame, ni kupeelana!

5. Musita bantu lubaamwene Yesu wali mukukita bintu bya kupapia mu bobo busiku, baatonene kumwalula ni?

⁵ Bantu baapapile sana pantu Yesu waali wakita bimpezia-mano, kabili pantu waali wasambilizia mu nzila ya kupapia sana. Baali bamanine nangue Musa waalandile ntanzi nangue Leeza wakatuma kabika ebeleele. Pa kako, pange baali batontonkania nangue Yesu i wenka ozo kabika. (Mal Miz. 18:​15-18) Kine i evio, pange baali bamwene nangue Yesu wakaba wali kateeka aweme, ali ni buvinde bwa kubapeela bantu ba mu ntundu yonse byakulia. Pa kako, babo bantu baali basyakebele “kumutwama [Yesu] bamwalule likolo.” (Yoan. 6:14, 15) Yesu etabilenge, nga waakwasiizie bintu bya politike ya Bayuda babanga bali pensina buteeko bwa Baroma. Eba, i vyaakitile? Ata. Bibilia ili yalanda nangue Yesu ‘waabutukiile ku kapili’ bila kutiina. Pa kako, ata sie kine waatintilue na bange taaiingiziizie mu bintu bya politike. Lelio ni lisomo lya mana sana kuli fwefue!

6. Kunti twakonka syani mufuano wakue Yesu? (Mona ni foto.)

⁶ Kulanda kisinka, bantu te bakaba kutulanda tukite kimpezia-mano kya kuvuzia mikate ao kukosia balwele. Kabili, te bakaba kwezia kutwalula ba makolo ao ba kateeka ba kyalo. Inzi, pange kunti batusonsezia evi twiingizie mu politike kupitila kusaakula kateeka ao kukwasia muntu umo olia ubamwene nangue wakaba kuwamia bintu kine wasaakulua. Anzia evio, mufuano  wakue Yesu ulangiliile sie bintu paswetele. Wene waakeene kwiingizia mu bintu bya politike, kabili waafikiile kulanda evi: “Bukolo bwane te bwa panu pa kyalo.” (Yoan. 17:14; 18:36) Fwe Bakristu tupalile kutontonkania vyaakitile Yesu ni kukonka mufuano wakue. Nga wene, ni fwefue tuli twakwasia Bukolo bwakue Leeza, tuli twababwilako bange palua bobo Bukolo, ni kupepa evi bwize. (Mat. 6:10) Kansi, tubwele kabili ku kimpezia-mano kyakue Yesu palua mikate evi tumone masomo ange atuli kusambililapo.

‘NDUBULWILO AO MANA YA MIKATE’

7. Yesu ni batumua bakue baakitile ki? (Yoane 6:16-20)

⁷ Kisia Yesu kuliisia libumba lya bantu, waabalandile batumua bafume pa ezio fwasi ni kubwela ku Kapernaumu. Kisia, wene waaile ku lupili evi kubabutuka baalia babanga bakeba kumwalula likolo. (Soma Yoane 6:16-20.) Musita batumua bakue lubabanga bali mu bwato, mulula waabuukile mu menda ni kuleta mabimbi. Kisia, Yesu waaizile kuli bene wali mukwenda pa menda. Kabili, waamulandile Petro ni wene endepo. (Mat. 14:22-31) Yesu lwaafikile sie mu bwato, mwela waaleele. Basambi baapapile ni kulanda nangue: “Kisinka, wewe uli Mwina Leeza.” a (Mat. 14:33) Inzi, babanga bakili sie tebanainike kupatana kubanga kwali pakati ka kekio kimpezia-mano ni kintu kyaakitikile lwa ntanzi palua libumba likata lya bantu. Marko waongeziako ezi mpunda: “[Batumua] baakilile kupapa, pantu te baainikile ndubulwilo ao mana ya . . . mikate, mitima yabo yaali teinaizuke.” (Mark. 6:50-52) Basambi te baali bainikile nangue Yehova waamupeele Yesu buvinde bwa kukita bintu bingi bikilile pa kuvuzia mikate. Inzi bila kukokola, Yesu waalandile kabili palua kimpezia-mano kya mikate, kabili waasambiliziizie lisomo lya mana ni kuli fwefue.

8-9. Juu ya ki bantu bengi baamukonkele Yesu? (Yoane 6:26, 27)

⁸ Baalia bantu bengi baalisiiziwe na Yesu, baali bapozele sana mano ku kufikilizia bintu bya kimubili bibaali bakabiile ni ku belia bibaali batonene. Baakitile syani evio? Busiku bwaakonkelepo, baamwene nangue Yesu pamo ni batumua bakue baabasiile. Pa kako, libumba likata lya bantu lyaapilukile mu maato amo alia aafikile kufuma ku Tiberia, ni kuya ku Kapernaumu kumukeba Yesu. (Yoan. 6:​22-24) Eba, baakitile evio evi kuya kutwilizia masambilizio ange palua Bukolo? Ata. Kikata kiine kibaali bakeba ni keki: kuya kupata bintu bya kimubili bibaali bakabiile, i kulanda, kupeelua mikate inge. Twamana syani?

⁹ Mona kintu kyaakitikile musita lelio libumba likata lya bantu lulyaamupatile Yesu pepi ni Kapernaumu. Yesu waabalandile nangue baaizile kumukeba sie pantu babanga batonene kupata sie byakulia. Waamwene nangue ‘baaliile mikate ni kwikuta’ ‘bilio ao byakulia bili byainooneka.’ Inzi, waabasokele baye babomba evi kukeba ‘bilio ao byakulia bili byaleta bukose bwa muyayaya.’ (Soma Yoane 6:26, 27.) Musita bantu lubaaunvwile nangue kuli ni kyakulia kya kuleta bukose bwa muyayaya, pange baapapile sana! Ni kyakulia kya syani kibanga kyali ni buvinde bwa kuleta bukose bwa muyayaya, kabili bakatwilizia bakue baali bapalile kukita ki evi bakipate?

10. Bantu baali bakabiile kukita ki evi bapate “bukose bwa muyayaya”?

¹⁰ Kimonekele nangue babo Bayuda baamwene nangue pa kunti bapeelue kekio kyakulia, kyaali kyalombele bakitepo bintu paleepale ao babombenke miilo imo. Pange baali batontonkania ‘miilo’ ya mu Muzilo Wakue Musa. Inzi, Yesu waabalandile evi: “Leeza kyatonene kuti mukite ni keki: mumuzumine olia atuminue  na Leeza.” (Yoan. 6:28, 29) Kumuzumina ao kulangilila kiketekelo muli olia atuminue na Leeza, i kintu kilombelue evi muntu ‘akaaluke ni bukose bwa muyayaya.’ Kakiine, Yesu waalandileko lwa ntanzi palua kako. (Yoan. 3:16-18, 36) Kabili, kisia papo, Yesu waalandile palua bintu binge bitupalile kukita evi tukaaluke ni bukose bwa muyayaya.—Yoan. 17:3.

11. Bayuda baalangiliile syani nangue babanga bakeba sie kulia mukate? (Malum. 78:24, 25)

¹¹ Babo Bayuda te baaitabiile masambilizio akue Yesu palua ‘miilo yakue Leeza’ ya lenu. Baamwipuziizie evi: ‘Ni kapapo ki ao kalangi ki kauli kukita kakuti tumone ni kukuzumina?’ (Yoan. 6:30) Baalandile nangue bikolue byabo bya mu nsita yakue Musa byaapeelue maana, alia aapalaniiziwe na mukate. (Neh. 9:15; soma Malumbo 78:24, 25.) Kimonekele paswetele nangue babanga bakeba sie kulia mukate. Kabili, musita Yesu lwaalandile palua ‘mukate wa kiine kufuma ku muulu,’ olia waali ni buvinde bwa kubapeela bukose bwa lonse kuliko maana, te baamwipuziizie evi alondolole kine waali wakeba kulanda ki. (Yoan. 6:32) Baali bapozele sana mano ku bintu bya kimubili bibaali bakabiile, kabili kekio kyaabalengiizie bapuulule bintu byaali byakeba kubasambilizia Yesu. Kunti twasambilila ki kupitila ezio mpunda?

NI KIKI KITUPALILE KUMONA KUYA KYALI KYA MANA SANA?

12. Yesu waalangiliile syani kintu kitupalile kumona kuya kyali kya mana sana?

¹² Lisomo lya mana litwasambilila mu Yoane katue ka 6 ni leli: Tupalile kupoza sana mano ku bintu bitukabiile kimupasi. Languluka nangue Yesu waalangiliile evio musita lwabanga wamupinga Sataana. (Mat. 4:3, 4) Kabili, mu Nsimiko ya ku Lupili, waalandile sana palua kwinika ao kumana bintu bitukabiile kimupasi. (Mat. 5:3) Pa kako, kunti twaiipuzia evi: ‘Eba, bwikazi bwane bulangiliile nangue mpozele sana mano ku kukeba bintu binkabiile kimupasi kuliko kukeba sie bintu binkabiile kimubili?’

13. (a) Juu ya ki te kibipile kusekelela kyakulia? (b) Ni masoke ki atupalile kutwama twafiniizie? (1 Bakorinto 10:6, 7, 11)

¹³ Te kibipile kupepa palua bintu bitukabiile kimubili ni kubisekelela. (Luk. 11:3) Bibilia ili yalanda nangue kili bwino muntu “kulia ni kumina ni kusekelela miilo yakue ikoleele,” kabili nangue bebio bintu “bili byafuma kuli Leeza.” (Kas. 2:24; 8:15; Yak. 1:17) Inzi, tupalile kubiika bintu bya kimubili pa fwasi yakue. Mutumua Paulo waatontele pa kekio kintu musita lwaabalembeele Bakristu baalia baaikeele pepi ni kipindi kya kwinoonua kwa Yerusalemu pamo ni ekalu yakue. Waapalaniizie ni mufuano ubipile wa Baisraeli musita ubabanga bali mu kaseeba, kubiika mukati ni bintu bibaakitile pepi ni Lupili lwa Sinai. Waabasokele Bakristu ‘te kunti baye bali na lwinso lwa bintu bibipile nga evelia [Baisraeli] vibaalukile ni lwinso lwa bebio bintu.’ (Soma 1 Bakorinto 10:6, 7, 11, NWT.) Baisraeli baalekeleele lwinso lwabo lwa byakulia lubalengie bamone nangue byakulia, belia bibaapeelue na Yehova mu kimpezia-mano, bibanga byali “bintu bibipile.” (Mpen. 11:4-6, 31-34) Musita lubaapupile mukisi wa oro wa nghombe musoka, Baisraeli baalangiliile nangue baali baemena sana kulia, kumina ni kupisia musita uweme pamo, kuliko evelia vibaali bakita palua kumunakila Yehova. (Kuf. 32:4-6) Paulo waalandiile palua ezio mifuano evi kubasoka Bakristu baalia baaikeele pepi ni kipindi kya kwinoonua kwa Yerusalemu pamo ni ekalu yakue mu mwaka wa 70, Yesu wasyavyelue. Lonu, twikeele pepi ni mpeleezio ya kenu kyalo, pa kako ni kintu kya mana kuli fwefue kutwama twafiniizie masoke akue Paulo.

14. Bibilia ili yalanda ki palua byakulia mu kyalo kya lenu?

¹⁴ Musita Yesu lwaatulandile tupepe juu ya “mukate wetu palua bonu busiku,” waatusambiliziizie kabili tuye twapepa kutona kwakue  Leeza kukitike “pa kyalo, nga vikuli mukukitika ku muulu.” (Mat. 6:9-11, NWT) Kekio kyalengia wewe utontonkanie nangue kyalo kyakaba syani? Bibilia ili yalanda nangue musita kutona kwakue Leeza lukwakakitika panu pa kyalo, ni byakulia biweme byakabapo. Kukonkana ni vilandile lilembo lya Isaya 25:6-8, pa kyalo, pakaba pali byakulia bingi biweme bya kimubili mu Bukolo bwakue Yehova. Ni Malumbo 72:16 ali alanda evi: “Pakaba nghano ingi pa kyalo; ni pa kafinga ka mpili yakavula sana.” Eba, wewe utonene ukabombie ezio nghano evi kuteania mukate olia uuli watonesia ao kwezia kweleka kyakulia kinge kiusinaliepo? Kukila pa kako, pange utonene ukalie mazabo a mizabibu elia iwakabyala. (Is. 65:​21, 22) Kabili, mana nangue te we bunke sie atonene kusekelela bebio bintu.

15. Baalia bakatuntumunua mu musita uli waiza bakasambiliziiwa ki? (Yoane 6:35)

¹⁵ Soma Yoane 6:35. Ni kiki kyakakitilua baalia baaliile mikate ni nsabi elia yaavuziizie Yesu? Lwakatuntumunua bantu musita uli waiza, pange twakasaakaana ni bamo pakati kabo. Ata sie kine mu musita waapitile te baalangiliile kiketekelo, kunti batuntumunua. (Yoan. 5:28, 29) Babo bantu bakasambiliziiwa mana ya milandu yakue Yesu elia ilandile nangue: “Nene i mukate wa bukose. Olia ali waiza kuli nene takonvua nzala.” Bakaba bakabiile kukuzia kiketekelo mu kilubula-mulandu kyakue Yesu, i kulanda, bakazumine nangue wene waafumiizie bukose bwakue juu yabo. Ozo musita, kwakaba kwali mupango wa kubasambilizia baalia bakatuntumunua ni baana bonse bakavyalua mu ozo musita. Kakiine, kyakaba kyali kya nsansa sana kukwasia ezio miilo ya kusambilizia! Kukwasia ezio miilo kwakaba kwasansamusiizie sana kupita ni kulia mukate wine-wine. Kulanda kisinka, bintu bya kimupasi i byakaba byali bya mana sana.

16. Twakaba kusambilila ki mu lyasi likonkelepo?

¹⁶ Twamona semu ya mpunda ili mu Yoane katue ka 6. Inzi, kuli ni bintu binge byaasambiliziizie Yesu palua “bukose bwa muyayaya.” Bayuda baali bapalile kupoza mano ku bebio bintu, kabili ni fwefue lonu tupalile kubipozako mano. Twakaba kutwalilila kusambilila mpunda ili mu Yoane katue ka 6 mu lyasi likonkelepo.