1-2. Pange kunti twakolosia mensozi mu aali ki?

 FWE bonse twaakolosiziepo kale mensozi. Nsita inge, tuli twakolosia mensozi a nsansa kine kwakitika bintu bimo belia byalengia tunvue sana makola. Pange wewe waakolosizie mensozi musita kintu kimo kya mana ao kiibeleele lukyaakitikile, nga evelia musita mwana obe lwaavyelue, ao musita luwaalangulukile kintu kimo kyaakuleteele sana nsansa, ao musita luwaamumwene rafiki obe wa pepi kisia myaka ingi kupitapo.

² Inzi, lingi tuli twakolosia mensozi pantu tuli ni bulanda ao pantu tuli mukwema. Kwa mufuano, kunti twakolosia mensozi kine muntu olia utuswapiile watutyona sana mutima. Kabili, kunti twakolosia mensozi kine tuli mukwemiiwa sana na bulwele bumo ao kine muntu olia ututonene wafua. Mu aali ya evio, kunti twaiunvua nga evelia vyaaiunvwile kabika Yeremia musita Bababiloni lubaainoonene Yerusalemu. Yeremia waalandile evi: “Twezi twa menda tuli mukupololoka mu menso ane . . . Menso ane ali mukulila bila kulekela, bila kutuzia.”—Lwi Mal. 3:48, 49.

3. Yehova ali waunvua syani lwali wamona kwema kwa fwe babombi bakue? (Isaya 63:9)

³ Yehova amanine bwingi bwa mensozi atusyakolosiizie pantu tuli twasakaana ni aali ikolele. Bibilia ili yatusininkiziizia nangue wene amanine kwema konse kwa fwe babombi bakue, kabili ali watutwilizia musita lutuli twamulomba atukwasie. (Malum. 34:15) Inzi, Yehova tezi kupeleela sie pa kutumona ni kututwilizia. Wene ni baba wetu, kabili atutonene sana. Pa kako, musita lutuli twaunvua bulanda, wene ali waunvua ovio sana, kabili ali watukwasia penka palia.—Soma Isaya 63:9.

4. Ni bani baalia bazimbwilue mu Bibilia batuli kulandilapo, kabili tuli kusambilila ki pa lwakue Yehova?

 ⁴ Mu Mulandu wakue, Yehova ali watubwila vyaaiunvwile musita lwabanga wamona babombi bakue bakolosia mensozi ni vyaabakwasiizie. Kwa mufuano, kunti twasambilila masomo amo kupitila bintu byaamukitikiile Hana, Daudi, ni Likolo Hezekia. Ni kiki kyaalengiizie bakolosie mensozi? Yehova waabakwasiizie syani? Kabili, Yehova ali watuteekia syani mutima kine twakolosia mensozi pantu tuli ni bulanda, pantu muntu olia utuswapiile watukitila ovio, ao pantu tumwene nangue te tuli na kiswapilo?

YEHOVA ALI WAMONA MENSOZI OBE A BULANDA

5. Hana waaiunvwile syani?

⁵ Hana waapatile maavia engi alia aalengiizie aye wakolosia mensozi ni kwaluka ni bulanda. Bwavia bumo pakati ka azo maavia ni bobu: mulume wakue abanga wali ni mukazi unge, liina lyakue Penina. Kulanda kisinka, Penina tabanga wamutonene Hana. Kukila pa kako, Hana tabanga wali na mwana ata umo, inzi Penina abanga wali ni baana bengi. (1 Sam. 1:1, 2) Lyonse, Penina abanga wamusokozia Hana pantu abanga wali nghumba. Wewe ubenge wali mu ezio aali, nga waaiunvwile syani? Kekio kyaali kyamwemia sana Hana. Pa kako, “waali walila kabili taali walia,” kabili “waakisikile sana” ku mutima.—1 Sam. 1:6, 7, 10.

6. Hana waakitile ki evi avinde kuteeka mutima?

⁶ Hana waateekele syani mutima? Kintu kimo kyaamukwasiizie ni keki: waaile ku kitente kya lupupo lwa kisinka, i kulanda, ku tabenakulo. Koko, pange lwaafikile pepi ni mulyango wa musolo wa tabenakulo, “waatendekele kupepa kuli Yehova ni kulila bila kwitiinia.” Waamulombele evi Yehova: ‘mona kwema kwa mubombi obe ni kundanguluka.’ (1 Sam. 1:10b, 11) Hana waamubwilile Yehova mu lipepo byonse byabanga watontonkania ni vyabanga waiunvua. Kulanda kisinka, Yehova lwaamwene Hana wali mukulila, ni wene waakisilue sana!

7. Hana waaiunvwile syani kisia kumubwila Yehova maavia akue?

⁷ Kisia kumubwila Yehova maavia akue mu lipepo pamo ni byonse byabanga watontonkania, ni kisia Koani Mukulu Eli kumusininkiziizia nangue Yehova wakaba kwasuka lipepo lyakue, Hana waaiunvwile syani? Unvua kyasuko kili mu Bibilia: “Ozo mwanakazi waaile ni kulia, ni lukebu lwakue te lwaali na bulanda kabili.” (1 Sam. 1:17, 18) Ata sie kine aali yakue ya bulanda ibanga yali teinaaluluke, Hana waatekameene. Waamupozeele Yehova kifunda kelia kibanga kyamwemia. Yehova waamwene mensozi akue, waatwiliziizie lipepo lyakue, kabili waamupaalile pantu waamupeele buvinde bwa kuvyala baana.—1 Sam. 1:19, 20; 2:21.

8-9. Nga vilandile Baebrania 10:24, 25, juu ya ki tupalile kwikwinda sana kusangua ku kulonghaana? (Mona ni foto.)

⁸ Masomo alia atwasambilila. Eba, uli mu aali ikolele elia ili mukulengia ukolosie mensozi a bulanda? Pange uli ni bulanda pantu waakifwilua  na muntu wa mu lupua lobe ao na rafiki obe. Kine i evio, pange kunti wewe watona kuya wali sie bunke. Kutona kukita evio te kyeni. Languluka nangue Yehova waamuteekiizie mutima Hana musita lwaaile ku tabenakulo. Kansi, ni wewe kine waya ku kulonghaana kwa Kikristu ata sie kine utopele, Yehova wakaba kukukoselezia ni kukuteekia mutima. (Soma Baebrania 10:24, 25.) Kupitila kutwilizia malembo a kuteekia mutima alia ali mu Bibilia musita utuli ku kulonghaana, Yehova kunti watukwasia evi tutendeke kutontonkania palua bintu biweme ni kulekela kutontonkania palua bintu bya kutuletela bulanda. Kukita evio kunti kwatukwasia twiunvue bwino, ata sie kine aali yetu teinawame penka palia.

⁹ Kukila pa kako, ku kulonghaana, ba lupua ni ba nkazi betu bali batukoselezia, kabili batutonene. Pa kako, tuli twaiunvua bwino musita utuli twasangua pamo nabo. (1 Bat. 5:11, 14) Ezia kutontonkania palua painia umo ebeleele olia waafwiliilue na mukazi. Walanda evi: “Nsinalekele kukolosia mensozi. Nsita inge, ndi natona kuya kwa bunke ni kutendeka kulila. Inzi, ku kulonghaana i kundi nakoseleziiwa kakiine. Milandu iweme ili yangana ba lupua ni ba nkazi, pamo ni byasuko byabo ku kulonghaana, kakiine bili byanteekia sana mutima. Nsita inge, ndi nasangua naemene ao nali ni bulanda ntanzi ya kuya ku kulonghaana, inzi kine nafika koko, ndi naiunvua bwino.” Kulanda kisinka, musita lutuli ku kulonghaana, Yehova kunti wabombia ba lupua ni ba nkazi betu evi kutukwasia.

10. Kunti twapala syani mufuano wakue Hana kine twatyoka sana mutima?

¹⁰ Hana waateekele mutima kisia kumubwila Yehova mu lipepo bintu byabanga watontonkania ni vyabanga waiunvua. Kansi, ni wewe ‘mutuulile [Yehova] maavia obe onse,’ kabili uye waswapiile nangue wakaba kwasuka lipepo lyobe. (1 Pet. 5:7) Nkazi umo waafwiliilue na mulume. Ba bipondo baalia babanga bali ni ma bunduki i baamwipaile. Ozo nkazi waalandile evi: “Naaunvwile nga evelia mutima wane waatyonaniiziwe tunini-tunini, kabili naamwene nangue bulanda bwane tebukapuapo ata limo. Inzi, kisia kupepa kuli Yehova, Baba wane wa ntono, naaunvwile nga vili vyaiunvua muntu kine wamina menda anweme mu kipindi kya lyuza. Nsita inge, mbanga naandua kulondolola vinaali naiunvua, anzia evio wene abanga wangunvua. Kine natyoka sana mutima, mbanga namulomba ampeele mutende. Kisia kukita evio, mbanga naunvua kuteekamana mu mano ni ku mutima, kabili mbanga natwalilila kukita bintu binge mu bobo busiku.” Kine wewe wamufukumwina Yehova byonse bili mukukwemia, ni wene ali waunvua misa palua mensozi obe a bulanda, ali waunvua mutima obe viuli wakisua. Ata sie kine bwavia bolia buli mukukwemia tebunapue, Yehova kunti wakuteekia mutima ni kukukoselezia. (Malum. 94:19; Baf. 4:6, 7) Kabili, wakaba kukupaala pantu uli waikwinda kusipikizia ni kutwalilila kuya wali wa kisinka kuli wene.—Baeb. 11:6.

YEHOVA ALI WAMONA MENSOZI OBE KINE WAKITILUA OVIO

11. Daudi waaiunvwile syani lwabanga wali mu aali ikolele?

¹¹ Mu bwikazi bwakue, Daudi waapitile mu aali ingi ikolele elia yaalengiizie aye wakolosia mensozi. Kubanga kwali bantu bengi babanga bamusuulile. Ata sie ba rafiki bakue bamo ni bantu bange ba mu lupua lwakue, te babanga bali ba kisinka kuli wene, kabili babanga baezia kumuletela maavia. (1 Sam. 19:10, 11; 2 Sam. 15:10-14, 30) Lwabanga wali mu aali imo ikolele sana, waalembele evi: “Ntopele juu ya kilio kyane kya bulanda; busiku bwalingi ndi natomia kitanda kyane na mensozi; naizuzia kitebe kyane na kulila.” Juu ya ki Daudi waaiunvwile evio? Wene waalandile evi: “Juu ya baalia bali banghemia.” (Malum. 6:​6, 7) Pantu bange baamukitiile  Daudi bintu bibipile sana, waakisilue; kabili kekio kyaalengiizie alile sana.

12. Nga vilandile Malumbo 56:8, ni kiki kyaali kyasininkiziizie Daudi?

¹² Ata sie kine bwikazi bwakue Daudi bubanga bwakolele sana, wene abanga wasininkiziizie nangue Yehova waali wamutonene. Waalembele evi: “Yehova wakaba kunvua lizui lya kulila kwane.” (Malum. 6:8) Mu kipindi kimo, Daudi waalembele milandu iweme elia ili mu Malumbo 56:8. (Soma.) Ezio milandu ilangiliile nangue Yehova atutonene sana, kabili nangue ali watwemena. Daudi waalandile nangue ibanga yali nga evelia Yehova abanga wakolonghania mensozi akue mu lichupa ao nga evelia abanga walemba mensozi akue mu kitabu. Daudi abanga waasininkiziizie nangue Yehova abanga wamwene ni kulanguluka kukisua kwakue. Daudi abanga wasininkiziizie nangue Baba wakue wa ku muulu, kabili wa ntono, waali wamanine maavia abanga wali nao ni azo maavia viabanga amulengia eyunvue.

13. Ata kine bange batutyona mutima, ni kiki kitupalile kulanguluka? (Mona ni foto.)

¹³ Masomo alia atwasambilila. Eba, wewe uli ni bulanda pantu muntu umo olia uuswapiile waakikutyona sana mutima? Pange ukisilue ku mutima pantu buchumba ao kyupo kyenu kyaakipua mu kusitukila, ao pange muntu olia uutonene waakilekela kumubombela Yehova. Lupua umo abanga wali ni mukazi olia waakitile bukende ni kumusia. Ozo lupua waalandile evi: “Naapapile sana, mbanga namwene kusia bufi. Naaimwene nangue mbanga nali muntu wa bulebule, naaunvwile bulanda ni kipuki.” Kine kuli ni muntu waakukitiile kale mu nzila isipalile ao kukutyona sana mutima, kumana nangue Yehova takaba kukusia ata kanini, kunti kwakuteekia mutima. Ozo lupua waalandile evi: “Naakifikiila kwinika nangue burafiki pamo ni bantu kunti bwapua, inzi Yehova ni Mwamba wetu. Ata kine kwakitika ki, lyonse wene wakaba wali wa kisinka, kabili wakaba watukwasia. Wene takaba kubasia bantu bakue ba kisinka.” (Malum. 37:28) Kabili, languluka nangue te kuli muntu ata umo akutonene kupita vikutonene Yehova. Kulanda kisinka, kine muntu olia uutonene wakusia, mutima uli wakisa sana. Anzia evio, Yehova wene ali wakumona sie evelia vyenka; akumwene kuya wali wa mana. (Bar. 8:38, 39) Kintu kya kulanguluka ni keki: Ata sie kine muntu umo waakikukitila syani, mana nangue Baba obe wa ku muulu akutonene.

14. Malumbo 34:18 atupeela busininkizio ki?

¹⁴ Kine kuli muntu waakikukitila mu nzila isipalile, kunti wateekiiwa mutima na milandu yakue Daudi elia ili mu Malumbo 34:18. (Soma.) Kuli referanse imo ili yalanda nangue baalia “basaansikile mu mupasi” kunti batontonkania nangue te kuli kintu ata kimo kiweme kibapalile kuswapila. Yehova ali wabakwasia syani baalia bali batontonkania evio? Wene ali “pepi”  ni fwefue. Ali nga baba ao mama olia ali wamulendula mwana olia ali mukulila ni kutendeka kumusungilila. Kine muntu umo watutyona mutima ao kutukitila mu nzila isipalile, ni Yehova ali waunvua misa, kabili wakaba kutukwasia. Wene eeteaniizie evi kutukoselezia kine twatyoka mutima ni kine twiimwene nangue tuli ba bulebule. Kabili, kuli bintu bingi byatulaile belia bili byatukwasia tusipikizie meezio atuli twapata lonu.—Is. 65:17.

YEHOVA ALI WAMONA MENSOZI OBE KINE ULWELE

15. Ni kiki kyaalengiizie Hezekia aaluke sana ni bulanda ni kulila?

¹⁵ Lwabanga wali ni myaka 39, Likolo Hezekia wa mu Yuda waalwele bulwele bukata sana. Kabika Isaya waafumiizie mpunda yakue Yehova ya kulanda nangue bobo bulwele bwakaba kumwipaya Hezekia. (2 Mak. 20:1) Hezekia lwaapatile ezio mpunda, waalukile sana ni bulanda, ni kekio kyaalengiizie alile sana. Kisia, waapepele kuli Yehova kwa mute.—2 Mak. 20:2, 3.

16. Kisia kunvua lipepo lyakue Hezekia, Yehova waakitile ki?

¹⁶ Kisia kunvua lipepo lyakue Hezekia ni kumona mensozi akue, Yehova waamuvwiliile nkumbu. Kisia papo, waamulandile evi: “Naunvua lipepo lyobe. Namona mensozi obe. Mona, ndi kukukosia.” Kupitila Isaya, Yehova waalaile nangue wakaba kulepia bwikazi bwakue Hezekia ni kupususia Yerusalemu kufuma mu minue ya Baashuru.—2 Mak. 20:4-6.

17. Yehova ali watukwasia syani kine tuli ni bulwele bukata? (Malumbo 41:3) (Mona ni foto.)

¹⁷ Masomo alia atwasambilila. Eba, wewe uli ni bulwele bukata sana buumwene nangue tebukaba kupua? Kine i evio, pepa kuli Yehova; kunti wakita evio ata sie wali mukulila. Bibilia ili yatusininkiziizia nangue “Baba wa luse lulambaleele ni Leeza wa kukoselezyana konse” wakaba kututeekia mutima mu maavia etu onse. (2 Bakor. 1:3, 4) Mu enu nsiku, te tupalile kuswapila nangue Yehova ali kupwisia maavia etu onse, inzi tupalile kuya twaswapiile nangue wene wakaba kututeekia mutima. (Soma Malumbo 41:3.) Kupitila mupasi wakue utakatifu, Yehova ali watupeela maka, mulangue, ni mutende wa mukati evi tuvinde kulwisia maavia atuli nao. (Tus Maf. 18:14; Baf. 4:13) Kabili, ali watuteekia mutima kupitila kutupeela kiswapilo kya kulanda nangue malwele onse akapua.—Is. 33:24.

18. Ni lilembo ki lili lyakuteekia mutima kine wapata maavia akata? (Mona ni kisanduku kilandile “ Malembo a Kututeekia Mutima Lutuli Twalila.”)

¹⁸ Milandu yakue Yehova yaamuteekiizie mutima Hezekia. Ni fwefue, Mulandu Wakue Leeza kunti watuteekia mutima. Yehova waasungilemo milandu iweme elia ili ni buvinde bwa kututeekia mutima kine tuli ni bulanda. (Bar. 15:4) Musita nkazi umo wa mu Afrika ya Kuzika-koba lwaakwetue na bulwele bwa kapoopo, lingi abanga walila. Wene walanda evi: “Lilembo lindi namona lyanteekia mutima ni Isaya 26:3. Ata sie kine lingi tetuvinda kupwisia maavia atuli  nao, leli lilembo lili lyansininkiziizia nangue Yehova kunti watupeela mutende wa mukati ni kutukwasia kusipikizia bwavia bwa kila musango.” Eba, ni wewe pa lobe uli ni lilembo lili lyakuteekia mutima kine wapata maavia akata alia aumwene nangue pange teavinda kupua?

19. Bwikazi bwakaba syani musita uli waiza?

¹⁹ Kenu kyalo tekisyali ku mpeleezio sana, pa kako tumanine nangue maavia a kutukisia ni kulengia tukolosie mensozi akaba kukila kuvula. Inzi, nga vitwamona kupitila mifuano ya ba Hana, Daudi, ni Likolo Hezekia, Yehova ali wamona kelia kili kyalengia tukolosie mensozi, kabili ali wakisua ku mutima. Atutonene pantu tuli twaikwinda kuya twali ba kisinka kuli wene anzia kine tuli twakisua, kabili tezi kulaba mensozi etu. Pa kako, kine twaisanga mu aali ikolele, kabili ya kutuletela bulanda, tupalile kumufukumwina Yehova byonse bili mu mutima wetu kupitila lipepo. Lyonse, tutwalilile kuya twali pepi ni ba lupua ni ba nkazi betu baalia bali ni ntono. Kukila pa kako, tuye twasoma milandu iweme ili mu Bibilia evi ituteekie mutima. Tuye twaswapiile nangue kine twatwalilila kusipikizia twali ba kisinka, Yehova wakaba kutupeela kilambu. Kekio kibiikile mukati bulayo buweme sana bwakue Yehova bwa ‘kukuusa mensozi onse’ kufuma mu menso etu, alia atuli twakolosia juu ya misa. (Nfy. 21:4) Mu ozo musita, twakakolosia sie mensozi a nsansa.