Skip to content

Skip to table of contents

Maleembo ali pa libue: “Hagaf mwina Hagav atiipue na Yahweh Sabaot”

Eba, Wakiba Wamanine?

Eba, Wakiba Wamanine?

Maleembo amo a kale ali akwasia siani Bibilia?

MU NSESI ili ku Yerusalemu ili yasuungiluamo bintu bya kale bya mu byalo biziimbuilue mu Bibilia, muli kipande kya libue kiliko maleembo aaleembelue mu miaka ya 700-600 eevi, Yesu tanavyalue. Leelio libue lyaafumiiziwe mu kipokopoko kyaali kyabombiiwa nga kilibu, kibanga peepi ni muzi wa Hebroni, mu kyalo kya Israeli. Azo maleembo ali alanda eevi: “Hagaf mwina Hagav atiipue na Yahweh Sabaot.” Azo maleembo ali akwasia siani Bibilia? Ali alangilila nangue Yehova, liina lyakue Leeza, lileembelue YHWH mu maleembo a kale a Kiebrania, lyaali lyamanikile buino kabili lyaali lyabombiiwa mu buikazi bwa kila busiku musita wa kale. Kakiine, maleembo afumine mu bipokopoko bya kuziikilamo bantu, alangiliile nangue baalia baali babombia bipokopoko nga nkeende mwa kusaakaanina ao kufyamina, liingi baali baleemba liina lyakue Leeza pamo ni meena abo beene, abanga alimo liina lyakue Leeza mu bibumba.

Musita Dr. Rachel Nabulsi wa ku Iniversite ya ku Georgia lwaali walondoluela azo maleembo, waalandile eevi: “Mu azo maleembo, liina YHWH libombiiziwe liingi. Keekio kyatusambilizia bingi. . . . Mpunda pamo ni azo maleembo bilangiliile nangue Baisraeli ni Bayuda baali bamumwene YHWH kuya wali wa mana mu buikazi bwabo.” Keekio kyakwasia Bibilia muli mwasaangua liina lyakue Leeza, lileembelue na ma erufi a Kiebrania YHWH, kabili ali amonekamo ma elufu engi. Liingi, atasie meena a bantu aali asaanguamo ni liina lyakue Leeza.

Milandu “Yahweh Sabaot,” ileembelue pa keekio kipande kya libue, ili na mana ya kulanda nangue “Yehova wa bisepe.” Keekio kyasia kulangilila nangue te liinasie bunke lyakue Leeza i lyaali lyabombiiwa musita wa kale, inzi, ni bulanzi “Yehova wa bisepe” ni bwene bwaali bwabombiiwa. Keekio kyakwasia kabili Bibilia musita luili yabombia bulanzi “Yehova wa bisepe,” bulanzi buli bwamoneka mara mia ibili ni makumi munane na itatu (283) mu Maleembo a Kiebrania, maka-maka mu kitabu kya Isaya, Yeremia, ni Zekaria.