1. Ni kiki kilangiliile nangue loonu bantu ba mu lupua bali basaangua balangililana ntono iniini saana?

BIBILIA yaalandile ntaanzi nangue mu nsiku ya mpeleezio, bantu bakaba ni ntono iniini saana ku bantu ba mu lupua lwabo. (2 Tim. 3:1, 3) Tuli mukumona bobo bukabika bwafikiliziiwa leenu. Kyakumuenako, baviazi bengi bali mukukaanana ni kusiala bafitileene, kabili baana bali mukwiunvua nga basitonenue. Atasie bantu ba mu lupua bali mu nsesi imo, kunti baya baikeele nga bantu basimaneene. Muntu umo ali wabomba miilo ya kusoka lupua walanda eevi: “Baba, mama, ni baana tebeezi kulanziana, kabili bali bapisia musita wabo wingi bali mukubombia ordinatere, tablete, telefone, ao kusaapa misaapo ya viideo. Anzia kine bantu ba mu loolo lupua bekeele mu nsesi imo, te bamaneene buino.”

2-3. (a) Kukoonkana ni lileembo lya Baroma 12:10, ni baani batupalile kulangilila ntono ilambaleele? (b) Tuli kulondoluela ki mu leeli lyasi?

² Te tutonene kwambula mupasi wa keeno kyalo wa kusiba na ntono. (Bar. 12:2) Te tupalilesie kukuzia ntono ilambaleele ku bantu ba mu lupua lwetu lwa kimubili, inzi kabili, tupalile kukuzia ezio ntono ni ku balupua ni bankazi mu kilonghaano. (Soma Baroma 12:10.) * Ntono ilambaleele ni kiki? Ni mulandu uli wabomba eevi kulondoluela bukibuza busaansamusiizie buli bwasaangua pakati ka bantu ba mu lupua lumo bapalameene. Ozo i musango wa ntono itupalile kulangilila ku balupua ni bankazi betu mu kilonghaano. Musita utuli twalangilila ntono ilambaleele, tuli twakwasia kubalua muntu amubombele Yehova kwa nsaansa.​—Mik. 2:12.

³ Eevi kutukwasia kukuzia ni kulangilila ntono ilambaleele,  tumone bintu bituli kuviinda kusambilila kupitila mifuano ili mu Bibilia.

4. Lileembo lya Yakobo 5:11 lyatubuila ki palua ntono yakue Yehova?

⁴ Bibilia ili yatubuila palua mibeele iweeme saana yakue Yehova. Kyakumuenako, ilandile nangue ‘Leeza i ntono.’ (1 Yoan. 4:8) Ezionkesie milandu ili yalengia tumupalame. Inzi kabili, Bibilia ili yalanda nangue Yehova “alambaleele saana mu ntono.” (Soma Yakobo 5:11.) * Kakiine bobo ni bulanzi bulangiliile nangue Yehova atutonene saana!

5. Yehova ali walangilila siani luse, kabili kunti twamupala siani?

⁵ Mona nangue lileembo lya Yakobo 5:11, lyazimbula ntono ilambaleele yakue Yehova pamo ni mibeele inge ili yalengia tumupalame​—luse lwakue. (Kuf. 34:6) Nzila imo ili yatulangililamo Yehova luse ni kupitila kutweleela bilubo bituli twakita. (Malum. 51:1) Mu Bibilia, mulandu luse ubiikile mukati bintu bingi kukilasie kweleela. Luse ni aali ili ni buviinde bukata ili yaiunvua muntu mukati mwakue, musita lwali wamona muntu kampanda wali mukwema na maavia, kabili ili yamukinkizia ekwinde kumukwasia muntu ozo. Yehova walanda nangue nkulu yakue ikata ya kutukwasia, ipitile luse luli lwaunvua mama palua muana wakue. (Is. 49:15) Musita utuli twasaangua mu maavia, luse luli lwamukinkizia Yehova atukwasie. (Malum. 37:39; 1 Bakor. 10:13) Kunti twabalangilila luse balupua ni bankazi betu kupitila kubeleela ni kutiina kusuunga mbikizi musita ubali batukisia. (Baef. 4:32) Inzi, nzila inge ya mana ya kulangilila luse ku balupua ni bankazi, ni kubakwasia musita ubali mu maavia. Musita ntono luili yatukinkizia kubalangilila bantu bange luse, tuli twamupala Yehova ali walangilila ntono ilambaleele kukila muntu unge onse.​—Baef. 5:1.

6. Londolola vyaali bukibuza pakati kakue Yonatani ni Daudi.

⁶ Bibilia ili ni maasi palua bantu basipuililikile baalangiliile ntono ilambaleele. Tontonkania palua mufuano wakue Yonatani ni Daudi. Bibilia ili yalanda nangue: “Yonatani ni Daudi baakwateene mu bukibuza bwa peepi, kabili Yonatani waatendekele kumutona nga vyaali waitonene ye muine.” (1 Sam. 18:1) Yehova waamusaakuile Daudi aaluke likolo kisia Sauli. Sauli waamunvuiliile saana Daudi bunkua kabili waaeziizie kumwipaya. Inzi, Yonatani muana wakue Sauli, taamukwasiizie baba wakue musita lwaali wakeba kumwipaya Daudi. Yonatani ni Daudi baalayene kusiala baali babibuza ba peepi ni kuya bakwasiana.​—1 Sam. 20:42.

7. Ni kiki kyaali kya kubalengia ba Yonatani ni Daudi tekuti bakite bukibuza?

⁷ Ntono ilambaleele pakati kakue Yonatani ni Daudi ili yapapia, paantu kine twatontonkania, kuli bintu byaali byakuti bibalengie tekuti bakite bobo bukibuza. Kwa mufuano, Yonatani waali wamupitile Daudi miaka 30 eevi. Yonatani nga waatontonkaniizie nangue taviinda kukita bukibuza na muntu akilisie musepuka kabili asili na kibeelezio mu buikazi. Inzi, Yonatani taatontonkaniizie evio, waali wamukindikile saana Daudi.

8. Juu ya ki kunti walanda nangue Yonatani waali kibuza aweeme saana kuli Daudi?

⁸ Yonatani waali wapalile kumunvuila Daudi bunkua. Paantu waali muana wakue Likolo Sauli, Yonatani waali wapalile kutonta nangue weene i ali ni nsaambu ya kwaluka likolo kisia Sauli. (1 Sam. 20:31) Inzi, Yonatani waali waikefiizie kabili waali wa kisinka kuli Yehova. Pakaako, waakwasiizie mu kisinka busaakuzi bwakue Yehova bwa kumwalula Daudi likolo kisia Sauli. Kabili waasiele wali wa kisinka kuli Daudi anzia kine keekio kyaalengele Sauli afiitue saana.​—1 Sam. 20:32-34.

9. Twamana siani nangue Yonatani taali wamunvuiliile Daudi bunkua?

⁹ Yonatani waali ni ntono ilambaleele kuli Daudi, pakaako, taamumwene kuya wali muluani wakue. Yonatani waali wamanine buino saana kubombia buta kabili waali wasipile mu bului. Bantu baali balanda nangue weene ni baba wakue Sauli baali “baleengele kukila ba nzwiba” kabili nangue “baali ni maka kukila ba nkalamu.” (2 Sam. 1:22, 23) Pakaako, Yonatani waali wapalile kwitasia palua bintu byaakitile mu bului. Inzi, Yonatani taaeziizie kumuluisia Daudi ao kumunvuila bunkua palua bintu biweeme byaakitile. Kuliko kukita evio, Yonatani waapapiiziwe na kusipa kwakue Daudi ni kuswapila kwaali wamuswapiile Yehova. Kakiine, Yonatani waatendekele kumutona Daudi nga ye muine, kisia Daudi kumwipaya Goliati. Ale fwefue, kunti twalangilila siani ntono ilambaleele nga ezio ku balupua ni bankazi betu?

10. ‘Kutonana saana kufuma ku mutima’ kuli na mana ki?

¹⁰ Bibilia ili yatulanda ‘tutonane saana na mitima [kufuma ku mutima, NWT].’ (1 Pet. 1:22) Yehova atubiikiile kyakumuenako. Atutonene saana, kabili kine tuli ba kisinka kuli weene, tekuli kintu kili kumulengia alekele kututona. (Bar. 8:38, 39) Mu Kigiriki, mulandu “saana” ulangiliile kunonomwena panze​—aosie kukana. Mu nsita kampanda, kunti kyapala “twinonomone” ao “kwikana” eevi tuviinde kubalangilila bazumizi neetu ntono ilambaleele. Musita bange lubalengia tufiitue, tupalile kutwalilila ‘kusipikiziana mu ntono, kwikwinda saana kusuunga buumo bwa mupasi mu kifundo kili kyakwatania kya mutende.’ (Baef. 4: 1-3, NWT) Kine twaikwinda eevi kusuunga “kifundo kili kyakwatania kya mutende,” tetuya twatonta maano ku bilubo bya balupua ni bankazi. Tuli kuya twaikwinda saana kubamona balupua ni bankazi nga evelia Yehova vyali wabamona.​—1 Sam. 16:7; Malum. 130:3.

11. Juu ya ki kulangilila ntono ilambaleele kunti kwakola mu nsita kampanda?

¹¹ Lingi, tekiizi kusaangua kyaleengele kubalangilila balupua ni bankazi betu ntono ilambaleele, maka-maka kine tumanine bilubo byabo. Kipalile Bakristu kampanda ba mu miaka mia ya ku ntendeko baali ni bobo buavia. Kyakumuenako, Euodia ni Sintike te baali na buavia bwa kubomba “pamo ni [Paulo] palua mpunda iweeme.” Inzi, juu ya buavia kampanda, te baali baunvuana kabili. Pakaako, Paulo waabasokele baye “bali ni malanga amo muli Mulopue.”​—Baf. 4:2, 3, NWT.

12. Kunti twakuzia siani ntono ilambaleele ku balupua ni bankazi betu?

¹² Kunti twakuzia siani ntono ilambaleele ku balupua ni bankazi betu leenu? Kine twabamana buino bazumizi neetu, kunti twamona kyaleengelesie kubonvua ni kubalangilila ntono ilambaleele. Miaka ao aali ikuliilemo muntu, te bipalile kutwanzia. Languluka nangue Yonatani waali wamupitile Daudi miaka 30; inzi, waakitile bukibuza bwa peepi pamo nakue. Eba, mu kilonghaano kyenu, muli ni muntu ali ni miaka ingi kukukila ao ali ni miaka iniini kuliko weewe u uli kutona kwalula kibuza? Kine wakita evio, uli kulangilila nangue ‘utonene buumo bonse bwa balupua.’​—1 Pet. 2:17, NWT.

13. Ni kiki kili kyalengia twiunvue kuya twali peepi saana ni bantu kampanda mu kilonghaano kukila bange?

¹³ Eba, kulangilila ntono ilambaleele ku bazumizi neetu, i kulanda nangue kunti twaviinda kukita bukibuza bwa peepi na kubalua muntu mu kilonghaano? Ata, keekio tekikitika. Te kulanda nangue kibiipile kukita bukibuza bwa peepi ni bantu kampanda mu kilonghaano kukila bange, paantu kunti twaya twapateene saana ni babo bantu mu bintu kampanda kukila bange. Yesu waabakuutile basambi bakue nangue “bibuza,” inzi waali wamutonene Yoane mu nzila iibeleele. (Yoan. 13:23; 15:15; 20:2) Inzi, Yesu taamukitiile Yoane bintu mu nzila ikilile kuwaama kukila bange. Kyakumuenako, musita Yoane ni Yakobo lubaaloombele  kifulo kya pamuulu mu Bukolo Bwakue Leeza, Yesu waabanine eevi: “Kwikala ku kuboko kwane kwa kulio ao kwa kuso, te neene wa kumiteeka.” (Mark. 10:35-40) Eevi kumupala Yesu, te tupalile kubakitila babibuza betu ba peepi mu nzila ikilile kuwaama kukila bange. (Yak. 2:3, 4) Kine twakita evio, kunti twalengia kilonghaano kikasanike​—kintu kisipalile kukitika ata kaniini.​—Yud. 17-19.

14. Kukoonkana ni lileembo lya Bafilipi 2:3, ni kiki kili kutukwasia kutiina mupasi wa kuluisiana?

¹⁴ Musita utuli twalangililana ntono ilambaleele, tuli twakingilila kilonghaano eevi tekuti mwingile mutima wa kuluisiana. Languluka nangue Yonatani taaeziizie kumuluisia Daudi, kabili taamumwene nga muluani waiza kupoka kitebe kya bukolo. Fwe bonse kunti twapala mufuano wakue Yonatani. Te kumona babombi nobe nga baluani juu ya buviinde bwabo, ‘inzi ube wafuukile ku benoobe, te kumona nangue weewe i akilile benoobe.’ (Soma Bafilipi 2:3.) Languluka nangue, kila umo weetu kunti wakita kintu kampanda kya kukwasia kilonghaano. Kine twikefiizie, tuli kuviinda kumona mibeele iweeme ya balupua ni bankazi betu ni kunoonkela mu mifuano yabo.​—1 Bakor. 12:21-25.

15. Wasambilila ki kupitila mufuano wakue nkazi Tanya ni lupua lwakue?

¹⁵ Musita kintu kampanda kibiipile lukili kyakitika mu buikazi bwetu, Yehova ali watuteekia mutima kupitila kutulangilila ntono ilambaleele ni kutukwasia mu nzila imwenekele kupitila balupua ni bankazi betu. Mona kyaafikiile lupua lumo, kisia kufuma ku Kulonghaana Kukata kwa Ntundu Ingi kwa mu 2019 kwaali ni mutue, “Ntono Teizi Kwandua Ata Kaniini!” kwa nsiku Ya Sita mu États-Unis. Nkazi umo ali na baana batatu ali wakuutua Tanya walanda eevi: “Motoka umo waapunkile mu motoka utwalimo,  musita utwali twabuelela ku otela. Pakati keetu tepaali waakisikile, inzi twaafumine mu motoka ni kwimana mu musebo twapolokeelue. Muntu umo waatulandile tuye mu motoka wakue eevi tuye twasuungilue. Waali umo pakati ka balupua betu waali wafuma ni weene ku kulonghaana. Kabili te weenesie waaimeene. Ni balupua ni bankazi bange ba kufuma ku Suède, ni beene baaimeene. Bankazi baankumbatiile buino neene pamo ni muana wane mwanakazi, keekio kyaalengele twiunvue buino saana! Naabalandile balupua ni bankazi nangue tuli kuya twalisie buino, kabili nangue kunti baya. Baasiele pamo ni fwefue, atasie kisia bantu ba kukwasia bukose bwetu kuiza kumona kine tukosele, kabili baasininkiziizie nangue tuli ni kila kintu kitukabiile. Mu nsita ezio yaviizie, twaaimweneene ntono yakue Yehova. Kintu keekio kyaakitikile, kyaalengiizie tukile kubatona balupua ni bankazi kabili kyaalengiizie tukile kumutona ni kumutasia Yehova.” Eba, kunti walanguluka nsita i waali wakabiile kukwasiiwa, kisia bazumizi nobe bakulangilila ntono ilambaleele?

16. Tuli ni nsaambu ki ya kuya twalangililana ntono ilambaleele?

¹⁶ Tontonkania bintu biweeme bili byafuma mu kulangililana ntono ilambaleele. Tuli twabateekia mutima balupua ni bankazi musita ubakabiile kukwasiiwa. Tuli twakwasia balupua ni bankazi bamubombele Yehova pamo, kabili kwa nsaansa. Tuli twalangilila nangue tuli basambi bakue Yesu, kabili keekio kili kyalengia baalia bali ni mitima iweeme batone kumubombela Yehova. Kukila pa byonse, tuli twamulumbania “Situe wa nkumbu ni ali wakwasia bantu bonse,” Yehova. (2 Bakor. 1:3) Kansi, fwe bonse tutwalilile kukuzia ni kulangilila ntono ilambaleele!