1. Bantu bengi bamuene siani kubomba?

 BANTU bengi bamuene siani miilo mu kazonga kawikeelemo? Mu byalo bingi, bantu bali mukubomba miilo kukila vikipalile kabili mu musita waleepele, kukila vikyali ntaanzi. Bantu bali babomba kukila, lingi te beezi kwikala na musita wa kutuzia, wa kwikala pamo ni lupua lwabo, ni wa kufikilizia bintu bibakabiile kimupasi. (Kas. 2:23) Inzi kabili, bantu bange te beezi kutona kubomba ata kaniini, kabili bali baipeela nsaambu ya kusibomba.​—Tus Maf. 26:13, 14.

2-3. Yehova ni Yesu baatubikiile mufuano ki palua kubomba?

² Kupusana ni maano asiweeme a kyalo, mona Yehova ni Yesu vibali bamona miilo. Tumanine nangue Yehova ni mubombi. Yesu walangiliile evio paswetele, lwalandile eevi: “Tawe [Baba wane] aliwabomba lyonse ni ne wenka ndimukubomba.” (Yoan. 5:17) Tontonkania palua miilo yonse yakitile Leeza lwaali wabumba bibumbua bya kimupasi bisili na mpendua, myulu ni kyalo. Kabili, tumuene busininkizio buingi bwa miilo ya kubumba yakue Leeza pa kyalo kifuaniine kitwikeelepo. Kaleemba wa Malumbo waali ni nsaambu ya kulanda eevi: “Miilo yobe ni ingi saana, Wee Yehova! Waikitile yonse kwa mulangue. Kyalo kiizuzimo bintu biwakitile.”​—Malum. 104:24.

³ Yesu wamupalile Baba wakue. Waakwasiizie musita Leeza lwaali “wateania myulu.” Waali pamo ni Yehova “wali fundi wa miilo.” (Tus Maf. 8:27-31) Nsita ingi kisia paapo, Yesu lwaali pa kyalo, waabombele miilo iweeme saana. Kuli weene, miilo ezio yaali nga kyakulia, kabili miilo yakue yalangiliile nangue Leeza i wamutumine.​—Yoan. 4:34; 5:36; 14:10.

4. Yehova ni Yesu batusambilizia ki palua kutuzia?

 ⁴ Eba, mufuano waabiikilue na Yehova ni Yesu palua kubomba kwa mute ulangiliile nangue te kya mana kuli fwefue kutuzia? Te evio. Yehova teezi kuvuumba ata kaniini, pakaako mubili wakue te wasaangua wakabiile kutuzia. Inzi, Bibilia ili yalanda nangue kisia Yehova kubumba myulu ni kyalo, “waimikile ni kutuzia.” (Kuf. 31:17) Keekio kilangiliile nangue Yehova watuziizie ni kusaanga nsaansa kufuma mu bintu byaakitile. Kabili, anzia kine Yesu wabombele saana musita lwaali pa kyalo, waali wabiika ni musita wa kutuzia ni kusekelela kyakulia pamo ni babibuza bakue.​—Mat. 14:13; Luk. 7:34.

5. Bantu bengi bakue Leeza bali ni buavia ki?

⁵ Bibilia ili yakinkizia bantu bakue Leeza kuya bali babombi. Babombi bakue bapalile kuya babomba kwa mute, apana kuya baali bananghani. (Tus Maf. 15:19) Paange uli wabomba miilo ya kimubili eevi usuunge lupua lobe. Kabili basambi bonse bakue Kristu bali ni miilo ya kusimikila mpunda iweeme. Inzi upalile kuya wali ni musita ulingiliile wa kutuzia. Eba, lunge uli waikala ni buavia bwa kuteenga musita wa kubomba miilo ya kimubili, kusimikila ni kutuzia? Tuli twamana siani vya kulinghania nsita ya kubomba ni kutuzia?

6. Marko 6:30-34 yalangilila siani nangue Yesu waali walinghania buino musita wa miilo ni kutuzia?

⁶ Palua miilo, kulinghania buino ni kwa mana. Likolo Sulemani waatungulwilue na mupasi kuleemba eevi: “Kuli musita ubiikilue palua . . . kila kintu.” Wazimbuile kubiala, kukuula, kulila, kuseka, kukinda ni bintu binge. (Kas. 3:1-8) I kulanda nangue, bintu bibili bya mana mu buikazi ni miilo ni kutuzia. Yesu waali walinghania buino miilo ni kutuzia. Musita umo, basambi baabuelele kufuma mu bulendo bwa kusimikila. Kooko, baali ni miilo ingi ya kukita mpaka ‘baabulilue musita wa kulia.’ Yesu wabalandile eevi: ‘Twende ku kifuka ao fuasi ya bunke eevi muye mutuzienke kaniini.’ (Soma Marko 6:30-34.) Anzia kine wene ni basambi bakue te baali baviinda lyonse kupata musita wakutuzia ubaali batonene, Yesu waali wamanine nangue bonse baali bakabiile kutuzia.

7. Kusambilila muzilo wa Sabata kunti kwatukwasia siani?

⁷ Mu nsita inge, kutuziako ao kwalulula bintu bituli twakita lingi, kakiine kukabiilue. Kunti twamona keekio kupitila mupaango wa mana saana waabiikile Leeza ku bantu bakue ba kale​—Sabata ya kila mulungu. Te tuli pansi pa Muzilo Wakue Musa, inzi kunti twanoonkelamo mu kusambilila beelia bilandiluemo palua Sabata. Beelia bituli kusambilila kunti byatukwasia kutoosia vituli twamona miilo ni kutuzia.

8. Nga vilandile Kufuma 31:12-15, Sabata yaali busiku bwa kukita ki?

⁸ Mulandu Wakue Leeza walanda nangue kisia “nsiku” sita (6) ya kubumba, Leeza watuziizie kufuma mu miilo yakue palua kyalo. (Kut. 2:2) Inzi, Yehova ali watona kubomba, ni mu nzila inge “aliwabomba lyonse.” (Yoan. 5:17) Mpangilo ya Sabata ya kila mulungu ikoonkele mufuano upaleene ni busiku bwakue Yehova bwa kutuzia bulondolwelue mu kitabu kya Kutendeka. Leeza waalandile nangue, Sabata yaali kalangi pakati kakue ni Baisraeli. Bwaali busiku bwa “kutuzia kwinekwine . . . , kintu kitakatiifu kuli Yehova.” (Soma Kufuma 31:12-15.) Miilo yaali yakaniiziwe ku kila muntu kubiika pamo ni baana, bazia, ni nama ya mu muzi. (Kuf. 20:10) Muzilo waali  wabalandile bantu kupoozako saana maano ku bintu bya kimupasi.

9. Ni malanga ki asiweeme palua Sabata aali mu nsiku yakue Yesu?

⁹ Busiku bwa Sabata bwaali bwaweeme ku bantu bakue Leeza; inzi, bantunguluzi bengi ba ma diini ba mu nsita yakue Yesu baakiziiziemo. Baali ni malanga akolele palua Sabata. Baapinguile nangue kuputula ao kuteeta, mu busiku bwa Sabata, mbezu iniini ya kulia aosie kukosia muntu aluele, ni kutiona mizilo. (Mark. 2:23-27; 3:2-5) Malanga nga azo te aapateene ni kutontonkania kwakue Leeza, kabili Yesu walangiliile keekio paswetele ku baalia baatonene kutuilizia.

10. Mateo 12:9-12 yatusambilizia ki palua nzila yamueneenemo Yesu Sabata?

¹⁰ Yesu ni basambi bakue Bayuda bakoonkele Sabata paantu baali pansi pa Muzilo Wakue Musa. * Inzi, Yesu walangiliile kupitila milandu ni bikitua byakue nangue, Sabata yaali yapalile kukoonkua mu nzila ipalile, kabili nangue kupeelana ni kukwasiana mu busiku bwa Sabata kwaali kwaitabiilue. Waalandile eevi buino: ‘Mizilo yeetu ili yaitabizia kukita biweeme busiku bwa Sabata.’ (Soma Mateo 12:9-12.) Taamuene kulangilila buwaame ni kukwasiana kuya kwali kutiona muzilo wa Sabata. Bikitua byakue Yesu byalangiliile paswetele kikata kya Sabata. Paantu bantu bakue Leeza baatuziizie kufuma mu miilo yabo ya kila busiku, baali ni fuasi ya kupooza saana maano ku bintu bya kimupasi. Yesu waakuliile  mu lupua lwali lwakoonka Sabata eevi kunoonkelamo kimupasi. Keekio kipateene ni beelia bitwasoma palwakue Yesu musita lwaali mu muzi wa Nazareti mwaavyalilue. Twasoma eevi: ‘Busiku bwa Sabata lubwaakumeene, Yesu waaingiile mu nghanda ya malombi ao sinagogi nga vyali wakita lyonse ni kwimana eevi asome maleembo.’​—Luk. 4:15-19.

11. Naani waamubikiile Yesu mufuano uweeme wa kubomba?

¹¹ Kakiine Yosefu waapalile malanga akue Leeza palua kubomba kupitila kumusambilizia Yesu muana wakue wa kusaanga, kwaluka kabaza wa mbao. (Mat. 13:55, 56) Kabili, paange Yesu wamumuene Yosefu wabomba kwa mute nsiku kwa nsiku eevi kukwasia lupua lwakue lwalimo bantu bengi. Kya kusaansamusia, Yesu waabalandile basambi bakue nangue: “Mubombi apalile kusaziiwa.” (Luk. 10:7) Kisinka, Yesu waali wamanine buino vya kubombesia.

12. Ni maleembo ki alangiliile vilandile Bibilia palua miilo ya maka?

¹² I vikyali ni kuli mutumua Paulo. Miilo yakue ya kuanza yaali ya kufumia busininkizio palua liina lyakue Yesu ni mpunda yakue. Inzi, Paulo wabombele eevi ekwasie muine. Batesalonika baali bamanine “miilo ya maka ni ya lyemo” yakue Paulo, “miilo yakue ya busiku ni koba” eevi te kunti atwike muntu ata umo “kifunda kifinine.” (2 Bat. 3:8; Miil Bat. 20:34, 35) Paange, Paulo waali walandila palua miilo yakue ya kutengenezia maema. Lwaali mu Korinto, waaikeele pamo ni ba Akila ni Prisila ni ‘kubomba naabo, paantu baali bamanine kusona maema nga weene.’ Paulo waabombele “busiku ni koba,” inzi te kulanda nangue waabombele bila kutuzia. Waali waimika miilo ya kutengenezia maema, nga evelia mu busiku bwa Sabata. Bobo busiku, bwali bwamupeela fuasi ya kufumia busininkizio ku Bayuda, paantu ni beene te baali babomba busiku bwa Sabata.​—Miil Bat. 13:14-16, 42-44; 16:13; 18:1-4.

13. Kunti twasambilila ki kupitila mufuano wakue Paulo?

¹³ Mutumua Paulo waabiikile mufuano waweeme. Waali wapalile kubomba miilo ya kimubili; inzi, wasininkiziizie nangue ali mukukita lyonse “mwilo utakatiifu wa mpunda iweeme yakue Leeza.” (Bar. 15:16; 2 Bakor. 11:23) Wabakinkiziizie bange kukita nga weene. Pakaako, ba Akila ni Prisila baali “babombi nakue mu mwilo wakue Kristu Yesu.” (Bar. 12:11; 16:3) Paulo wabakinkiziizie Bakorinto baye baali ni ‘bingi bya kukita mu miilo yakue Mulopue.’ (1 Bakor. 15:58; 2 Bakor. 9:8) Ni Yehova waamutunguluile mutumua Paulo aleembe eevi: “Onse aliwakaana kubomba, ni kulia tekuti alie.”​—2 Bat. 3:10.

14. Yesu waali wakeba kulanda ki mu bulanzi buli mu Yoane 14:12?

¹⁴ Miilo ya mana saana mu enu nsiku ya mpela ni kusimikila ni kukita basambi. Pakaako, Yesu waalandile ntaanzi nangue basambi bakue bakakita miilo ikata kukila yakue! (Soma Yoane 14:12.) Taakebele kulanda nangue twakakita bimpezia maano nga vyaakitile. Inzi wakebele kulanda nangue, basambi bakue bakasimikila ni kusambilizia mu nkeende ikata, bantu bengi saana, kabili mu musita waleepele kukila vyaakitile weene.

15. Tupalile kwiipuzia biipuzio ki, kabili juu ya ki?

¹⁵ Kine uli ni miilo ya kimubili iipuzie biipuzio beebi: ‘Eba, ku fuasi kundi nabombela, manikile kuya naali mubombi ali ni mute? Eba, ndi napua miilo yane pa musita upalile ni kubomba buino kukoonkana ni buviinde bwane?’ Kine i vikili, wakaba kuswapilua na mukulu obe wa miilo. Kabili wakaba kulenga mpunda ya Bukolo itabilue saana ku  baalia bauli wabomba nabo. Kine ni palua miilo ya kusimikila iipuzie eevi: ‘Eba, manikile kuya naali mubombi ali ni mute mu miilo ya kusimikila? Eba, ndi naiteania buino palua kumusimikila muntu lya kuanza? Eba, ndi naleenga kubabuelelela bantu bakitona? Kabili ndi nabombia lyonse nzila ipusene-puseene ya kusimikila?’ Kine i vikili, kakiine wakaba kupata nsaansa mu miilo yobe ya kusimikila.

16. Kutontonkania kwakue Yesu ni batumua palua kutuzia kupuseene siani ni kutontonkania kwa bantu bengi leenu?

¹⁶ Yesu waamanine nangue pa musita kampanda weene ni batumua baakabiile kutuziako. Inzi, bantu bengi ba mu ozo musita ni ba enu nsiku, bali nga olia munoonsi alandilue mu mufuano wakue Yesu. Ozo muntu wailandile muine nangue: ‘Tuzia, lia, mina ni kuwaaminua.’ (Luk. 12:19; 2 Tim. 3:4) Waatontonkaniizie nangue kintu kya mana saana mu buikazi ni kutuzia ni kwisaansamusia. Kupusana ni ozo muntu, Yesu ni batumua, beene te baapobeelesie mu kwisaansamusia bobeene mu buikazi bwabo.

17. Kunti twabombia siani musita weetu utusili ku miilo?

¹⁷ Enu nsiku, tuli twaezia kumupala Yesu kupitila kubombia musita utusili ku miilo apanasie kutuzia, inzi, ni kubasimikilako bange, ni kuya ku kulonghaana kwa bwina Kristu. Pakaako, kuli fwefue, kukita basambi ni kuya ku kulonghaana ni bintu bya mana saana, bebio i bili byatulenga kukita maka etu onse eevi kwiingizia mu ezio miilo itakatiifu. (Baeb. 10:24, 25) Atasie kine tuli mu lwendo, tuli twatualilila kukoonka mibeele yeetu ya kimupasi ya kulonghaana fuasi yonse itwasaangua, kabili tuli twakeba fuasi ya kunti tulanziane palua Bibilia na bantu batwasaakaana naabo.​—2 Tim. 4:2.

18. Likolo weetu, Kristu Yesu, atonene tukite ki?

¹⁸ Tuli ni nsaansa paantu Likolo weetu, Kristu Yesu, teezi kutuloomba kukita bintu bipitile buviinde bwetu, kabili ali watukwasia kulinghania buino miilo ni kutuzia! (Baeb. 4:15) Atonene tuye twali ni musita wa kutuzia utukabiile. Kabili atonene tubombe kwa mute palua bintu bya kimubili bitukabiile ni kwipeela mu miilo ili yaleeta nsaansa ya kukita basambi. Mu lyasi likoonkelepo, twakaba kulondoluela palua miilo ili na Yesu ya kutukombola kufuma mu buzia bubiipile saana.