Tüꞌcüü̃ inawaꞌegü nagu tayaõgüü̃?

TAꞌACÜ nangupetüü̃ tchi yema buü̃ ga Daniel, ga daꞌaweü̃ i câncermaã, nagu nayaõamagu na norü daꞌawe yagúü̃? Eꞌna nhuꞌma namaü̃ama? Taúema nüü̃ iu i ngẽma. Ngẽma rü tüü̃ nanguꞌẽẽ na nagu nayaõ i wüi meü̃ nangupetüü̃ tá tama guü̃ma i gutchaü̃güü̃ ínameẽẽ.

Duturu Nathan Cherney nüü̃ niu i TVwa natchiga na wüi ãũcümaü̃ niĩ nagu rüĩnüẽ na nagu nayaõ i meü̃ nanameẽẽ i daꞌawegü. Nüma rü nhanagürü: “Wüi nguneü̃gu, wüi yatü poraãcü namaꞌü̃ narüweꞌãtchiẽẽ na tüma rü tama nagu tayaõ rü ngẽmagagu tama yagúü̃ i tümaarü daꞌawe erü tüma rü tama poraãcü nagu tayaõ rü yemagagu tama itameẽẽ i tümaarü daꞌawe.” Nüma rü yeera nüü̃ niu na tama aicuma niĩ na nagu nayaõ na meü̃guicatama rüĩnüü̃ ínanameẽẽ i wüi daꞌawe. Rü ta, tama name nagu rüĩnü na wüi duü̃ü̃ idaꞌaweü̃gagu niĩ na norü daꞌawe tama yagúü̃ erü tama poraãcü nüü̃́ nayaõ.

Aicuma niĩ nagutchaü̃tchi teé tidaꞌawe i wüi taü̃ i daꞌawemaã erü poraãcü ngúü̃ ninge, rü ngẽmacaꞌ tama name natanüü̃ tümamaã nüü̃ niu na nagagu niĩ i norü daꞌawe erü tama poraãcü nagu nayaõ. Rü ngẽmaãcü, eꞌna nagu tayaõ tüü̃ narüngü̃ẽẽ?

Ngü̃! Ngẽma duturu Cherney, na marü nangoꞌo, napuracü na duü̃ü̃güü̃ narüngü̃ẽẽü̃caꞌ na meã namaẽ woo poraãcü nidaꞌawegü. Rü togü i duturugü na narüü̃ napuracüe, nagu nayaõgüü̃ na duü̃ü̃güü̃ narüngü̃ẽẽ na meã namaẽü̃caꞌ rü na nagu nayaõgüü̃caꞌ na meü̃ nangupetüü̃ nüü̃ narüngü̃ẽẽ woo poraãcü nidaꞌawegü.

Nagu iyaõ tüü̃ narüngü̃ẽẽ

Duturu W. Gifford-Jones rü nhanagürü: “Nagu nayaõ wüi ngü̃ẽẽ niĩ”. Nüma rü nangugü na nhuãcü nüü̃ nataãẽẽẽ rü nüü̃ narüngü̃ẽẽ a duü̃ü̃gü na ãũrima nidaꞌawegü rü paãma norü yuwa nangu. Nüma rü nagu nayaõ na ngẽma duü̃ü̃güü̃ nataãẽẽẽ rü nüü̃ narüngü̃ẽẽ na meü̃gu narüĩnüẽü̃caꞌ rü nagu nayaõgüü̃caꞌ na meü̃ nüü̃ nangupetüü̃ tá. Wüi nguꞌẽẽtae i 1989gu, nanaweꞌ na ngẽma ngü̃ẽẽ daꞌawegüü̃ narüngü̃ẽẽ na yeera namaẽü̃caꞌ. Woo to i nguꞌẽẽtaegü tama nanaweꞌ i ngẽma, notürü to i nguꞌẽẽtaegü nanaweꞌ na teé tanayaugü i ngẽma ngü̃ẽẽ tama poraãcü tangetchaü̃gü rü bai poraãcü ngúü̃ ningegü i teé tama tanayaugüarü yeera.

To i nguꞌẽẽtae nangugü i 1.300 yatügü na nüü̃ nacuaꞌü̃caꞌ, ngoi nagu nayão rüeꞌna tama, nüü̃́ nanatauchaẽẽ na nüü̃ ngẽmagüü̃caꞌ i daꞌawe i norü maü̃newa. Rü 10 taunecüguwena, 156 yatügü ya yíema 1.300 nidaꞌawe i norü maü̃newa rü 104 ya yíema yatügü tama meü̃guicatama rüĩnü i norü maü̃tchiga. Wüie ya nguꞌẽẽruü̃ ya Laura Kubzansky i Harvardwa tapuracü rü nacaꞌ tangu i duü̃ü̃gücümagü rü nhatarügü: “Naü̃pa ngẽma ĩnü na meü̃gu narüĩnü duü̃ü̃güü̃ narüngü̃ẽẽ tama duturugüwa ne naĩ. Notürü ngẽma nguꞌẽẽtae nanaweꞌ na meü̃gu narüĩnüẽ nüü̃ narüngü̃ẽẽ ya teé tidaꞌawegü i maü̃newa.”

Nümaü̃ i nguꞌẽẽtaegü nanaweꞌ na teé nagu rüĩnüẽ na turagü niĩ tama paãma nanameẽẽ i norü daꞌawewena. Rü ta, nüü̃ nacuaꞌgü na teé meü̃gu rüĩnüẽ yeera namaẽ. To i nguꞌẽẽtae i yaẽtchiga nangugü na nhuãcü meü̃gu rüĩnü rüeꞌna tama nüü̃ narüngü̃ẽẽ a duü̃ü̃gü i yaẽ. Nümaü̃ i duturügü nüü̃ naweꞌ a duü̃ü̃gü i yaẽ, nümaü̃ i oregü i nüü̃ niu i nhaü̃: “Teé yaẽ naãẽ i cuaꞌü̃ yiĩ”, nhaü̃. Rü yemawena yema duü̃ü̃gü i yaẽ yeera pora naweꞌ. Nümagü rü naporaü̃tchi nhama wüi i duü̃ü̃ i 12 yüügu nügü iüarüü̃ niĩ.

Nhuãcü meü̃gu rüĩnü rü nagu nayaõ na meü̃ ngupetüü̃ rü naü̃nearü mecaꞌ niĩ? Bemana cientistagü rü duturugü taũta nüü̃ icuaꞌgüü̃ i guü̃ma i ĩnütchiga rü naü̃netchiga. Notürü nümaũ i duturugü ngẽmatchiga nüü̃ niugü. Cuaꞌãtchiruü̃, wüi duturu nhanagürü: “Nameẽtchi niĩ nataãẽ rü nagu nayaõ erü ngẽma rü nüü̃ narüngü̃ẽẽ na tama naoegaãẽü̃caꞌ rü ta nüü̃ narüngü̃ẽẽ i naü̃ne na nameamaü̃caꞌ. Ngẽma niĩ wüi i meü̃ ngü̃ẽẽ na naü̃nena nadauü̃caꞌ.”

Ngẽma rü nüü̃ nabaiãtchiẽẽ a duturugü rü cientistagü, notürü tama nüü̃ nabaiãtchiẽẽ ya teé Tupanaarü Orecaꞌ ngúe. Erü Tupanaarü Ore nũcümaü̃tchima marü nhanagürü: “Rü ngẽxguma itaãẽgu rü ngẽma taãxẽ rü ñoma wüxi i üxü̃xü̃ i mexü̃rüxü̃ nixĩ. Natürü ngẽxguma ingechaü̃gu rü ínarüxĩ i ngẽma tórü pora.” (Provérbios 17:22, tcaP) Ngẽma wetchicuru tama nüü̃ niu na taãẽ nanameẽẽ i daꞌawe, notürü nüü̃ niu na taãẽ nhama wüi i üü̃ü̃ i meü̃rüü̃ niĩ.

Rü ngẽmaãcü, meü̃gu rüĩnü rü nagu nayaõ na meü̃ ngupetüü̃ wüi meẽtchiü̃ i ngü̃ẽẽ i naü̃necaꞌ. Notürü, ngẽma rü tüü̃ narüngü̃ẽẽ ta i torü maü̃wa.

Meü̃gu rüĩnü, rü tchieü̃gu rüĩnü curü maü̃maã ínacuá

Cientistagü nüü̃ niugü na meü̃gu rüĩnü duü̃ü̃güü̃ narüngü̃ẽẽ rü ngúepataü̃wa, rü puracüwa rü ĩnücawa. Cuaꞌãtchiruü̃, duturugü nacaꞌ nangúe i wüi ngeꞌetücumü na inaũãtchi. Nümagü tümaarü ngúerüü̃gümaã nüü̃ niu i wüitchigü ga yema ngeꞌetchiga rü ta wüitchigü ga yema ngeꞌegümaã nüü̃ niu. Ngẽma nguꞌẽẽtaewa nanaweꞌ na ngẽguma ngẽma ngeꞌegü meü̃gu tarüĩnüẽgu ngẽma rü yeera tüü̃ narüngü̃ẽẽ. Rü ngẽmaãcü, tüꞌcüü̃ meü̃gu rüĩnüẽ rü nagu nayaõ na meü̃ ngupetüü̃ yeera duü̃ü̃güü̃ narüngü̃ẽẽ?

Ngẽguma duturugü nacaꞌ nangúegu i duü̃ü̃gü na tchieü̃guicatama rüĩnüẽ, nümagü yeera nüü̃ nacuaꞌgüü̃ i natchiga. Cuaꞌãtchiruü̃, nagu ga 1960 rü duturugü nümaü̃ i naẽü̃güü̃ naü na nüü̃ nacuaꞌgüü̃ca ga nacümagü yeguma gutchaü̃gü nüü̃ nangupetügu. Nümagü rü nawa nacuaꞌgü na naẽü̃gü namaẽama i gutchaü̃güwa rü tama nügü ínameẽẽ na yema gutchaü̃güü̃ ínameẽẽü̃caꞌ. Rü yemawena nüü̃ nacuaꞌgü na yegumarüü̃ duü̃ü̃güü̃ nangupetü i gutchaü̃güwa. Cuaꞌãtchiruü̃, wüi nguꞌwa duü̃ü̃gütücumüü̃ naü, nhuãcü? Wüi ngugütchica i ucapuwa nayemagü rü nüü̃icatama naĩnüẽ ga naãgane, na initchaãtchiẽẽü̃caꞌ ga naãgane nanawaꞌegü nagu nacügü ga nümaü̃ i botãogü. Yema duü̃ü̃gütücumü naü ga yema rü yemagagu initchaãtchiẽẽ ga naãgane.

Yegumarüü̃ naü ga to duü̃ü̃gütucümümaã notürü taucürüwama initchaãtchiẽẽ ga yema naãgane woo nagu nacügü ga botãogü. Rü yemagagu, muü̃ma i duü̃ü̃gü ga yema duü̃ü̃gütücumü narümaãtchi niĩ. Yemawena, duturugü wenaarü yema duü̃ü̃gütücumüü̃ naü, notürü nümagü nüü̃ narütchaue rü tama nagu nacügü i botãogü erü tama nagu nayaõgüü̃ na yema gutchaü̃ yagúü̃ tá. Notürü nümaü̃ ga yema duü̃ü̃gütücumü, tama nüü̃ narütchuae erü meü̃gu narüĩnü̃ẽama.

Duturu Martin Seligman na nacaꞌ nangú taꞌacü nüü̃ nangupetü ya teé meü̃gu rüĩnüẽü̃ rü tchieü̃gu rüĩnüeü̃. Rü nüma rü nangugü na ngẽguma duü̃ü̃ guü̃guma tchieü̃gu rüĩnü, ngẽma rü nüü̃́ nanagutchaü̃ẽẽ na meã namaẽü̃caꞌ. Ngẽma duturu ngẽmatchiga nhanagürü: “Marü 25 taunecügu nacaꞌ tchangúe i ngẽmatchiga rü ngẽma nguꞌ rü tchoü̃ nüü̃ nacuaꞌẽẽ na ngẽguma torü nacüma niĩgu tchieü̃guicatama rüĩnüẽ rü nagu tarüĩnü̃ẽ na tagagu niĩ i gutchaü̃gü rü tama tórü meca niĩ. Erü ngẽma ĩnügü tüü̃ nanagutchaẽẽ i tórü̃ maü̃wa.”

Teé Tupanaarü Orecaꞌ tangúe marü nüü̃ cuaꞌgüü̃ na tchieü̃gu tarüĩnüẽ tama tüü̃ narüngü̃ẽẽ. Tupanaarü Ore ngẽmatchiga nhanagürü: “Rü ngẽxguma tama yaxna namaxã cuxĩnügu i ngẽxguma guxchaxü̃ cuxca̱x ínguxgu rü tama nata i curü pora.” (Provérbios 24:10, tcaP) Tupanaarü Ore nanaweꞌ na ngẽguma cuma rü curümaãtchi rü tchieü̃guicatama rüĩnü, ngẽma rü tama cuü̃ narüngü̃ẽẽ na meã cumaü̃ü̃caꞌ. Ngẽmaãcü, Taꞌacü tá cuü na tama tchieü̃guicatama rüĩnü rü nagu cuyaõ na wipeꞌewa meü̃ ngupetüü̃ rü meü̃gu rüĩnü?

[Natchicünaꞌã]

Nagu nayaõ na meü̃ ngupetüü̃ tá rü nüü̃ narüngü̃ẽẽ