Alemanhawa rü to i natchiü̃ãnegüwa ga nazistacü̃ãꞌgü namaã ínacuágü rü yéma nayema 35 mil Yeuwaarü Orearü Uruü̃gü rü 1.500 nayue i holocaustogu. Tama nüü̃ icuaꞌgüü̃ tüꞌcüü̃ wüitchigü ga guma nayu. Wüi nguꞌẽẽtae i ngẽmatchiga taũta niguꞌ, rü ngẽmacaꞌ bemana natoraü̃ẽẽ i nhure i nayueü̃.

•  Nhuãcü nayue ga nümagü?

•  Tüꞌcüü̃ nawe ningeü̃tanü?

•  Ngetá nayue?

•  Nüü̃ nacuaꞌ i nümaü̃ i cuaꞌruü̃gü

•   Nüü̃ nimaꞌgü: Ngetá nazistacü̃ãꞌgü namaã ínacuágü rü nüü̃ nimaꞌgü i wigütaꞌa 400 Yeuwaarü Orearü Uruü̃gü. Ngugütaepataü̃wa, nüü̃ napocue ga muü̃ma ga nümagü na nayueü̃caꞌ rü nüü̃ yanadaeeruü̃. Rü nanacuegü rüeꞌna nanawẽnaãgü ga togü.

•   Tchieü̃ i nacümagü i pocupataü̃güwa: Rü 1.000ü̃ narümumaẽ nayue ga Yeuwaarü Orearü Uruü̃gü ga pocupataü̃güwa. Nümagü napuracüe nhuꞌmata norü yuwa nanguꞌ, rüeꞌna nayue nagagu i ngúü̃ i taiya, gáuãneü̃tchi, daꞌawegü, nüü̃ nacuaiꞌ rüeꞌna erü duturu tama nüna nadau. Rü nhuꞌmatchi, yeguma naguꞌgu i Norü Tare i Dai ga guü̃ ga naãnewa, nümaü̃ nayue nawena i nüü̃ ínanguü̃ẽẽ erü poraãcü niõẽgü ga yema pocupataü̃güwa.

•   To nacümagü: Rü nüü̃ nimaꞌgü ga nümaü̃ ga Yeuwaarü Orearü Uruü̃gü nawa i ucapu i gásmaã (câmaras de gás), rü togü nayue erü dairuü̃maã tüü̃ na napaigü ni duturugü yiema togüe duẽẽgü na tümawa nüü̃ naügüü̃caꞌ ngẽma üüü̃ norü puracüwa ne ũü̃.

 Togü rü nawe ningeü̃tanü i Yeuwaarü Orearü Uruü̃gü erü meã naga naĩnüẽ i Tupanaarü Ore. Yeguma ãẽꞌgacü ya nazistacü̃ãꞌgü rü nanamugügu na naügüü̃ i taꞌacü Tupanaarü Ore natchuꞌu, nümagü rü tama naga naĩnüẽ. Nümagü rü nüü̃ nauneta ‘Tupanaga naĩnüeü̃ rü tama i yatügüga naĩnüeü̃.’ (Puracügü 5:29) Nüü̃ nadau i tare i cuaꞌruü̃ i ngẽmatchiga.

1.   Tama nagu naã i purítchica. Ngẽgumarüü̃ i Yeuwaarü Orearü Uruü̃gü i nhuꞌma, nũcüma Yeuwaarü duü̃ü̃gü ga namaẽü̃ ga nazistacü̃ãꞌgüarü nguneü̃gu rü tama nagu naã i purítchica. (Juã́ũ 18:36) Rü ngẽmacaꞌ, nümagü rü:

   •   Tama tchuraragüarü puracügü naügüü̃ rü bai ngeü̃rüüü̃mare i puracügü i daitchiga.— Isaías 2:4, Mateu 26:52.

   •   Tama nüü̃ nauneta i ãẽꞌgacü rüeꞌna nagu naã i wüi natücumü nazista.— Juã́ũ 17:16.

   •   Tama woneraü̃ narümoẽ rü bai nhanagürügü: “Heil Hitler!”— Mateu 23:10, 1 Corĩ́tiucü̃ãꞌ 10:14.

2.   Tupanaü̃ nicuaꞌüü̃güama. Woo nanatchuꞌu na Tupanaü̃ nicuaꞌüü̃gü, Yeuwaarü Orearü Uruü̃gü rü ngẽma naügüama:

   •   Nügü nangutaqueꞌegü na nayumüẽgüü̃caꞌ rü Tupanaü̃ nicuaꞌüü̃güü̃caꞌ.— Ebréugü 10:24, 25.

   •   Duü̃ü̃gümaã rü Tupanaarü Oretchigaü̃ niugü rü nüna naãgü i Tupanaarü Orearü poperagü.— Mateu 28:19, 20.

   •   Togümaã rü yudíugümaã namecümagü.— Marcu 12:31.

   •   Tama nüü̃́ inataꞌgü i norü õ rü bai nanawü i poperawa na marü tama ngẽmagu nayaõgü.— Marcu 12:30.

 Nguꞌẽẽruü̃ ya Robert Gerwarth nüü̃ niu na Yeuwaarü Orearü Uruü̃gü niĩ nüíca i natücumü ga ãẽꞌgacü naweꞌ ningeü̃tanü nagaguicatama i norü õ ga yema nguneü̃gu. a To i duü̃ü̃gü ga pocupataü̃wa nayemagu rü nüü̃ nicuaꞌüü̃ i Yeuwaarü Orearü Uruü̃gü erü tama nüü̃ narütchaue i Tupanaü̃ nicuaꞌüü̃güama. Wüi pocuü̃ ya austríacü̃ãꞌ nhanagürü: “Nümagü rü tama daiwa naĩ. Nümagü rü nayue notürü taguma nüü̃ nimaꞌ i duü̃ü̃.”

•   Tchuraragüarü pocupataü̃gü: Muü̃tchi i Yeuwaarü Orearü Uruü̃gü rü nayue nawa ga Tchuraragüarü pocupataü̃gü. Rü nüü̃ napocue ga nümaü̃gü ga yema natchicagüwa: Auschwitz, Buchenwald, Dachau, Flossenbürg, Mauthausen, Neuengamme, Niederhagen, Ravensbrück, rü Sachsenhausen. Nawa i Sachsenhausen, 200 Yeuwaarü Orearü Uruü̃gü nayue.

•   Pocüpataü̃gü: Nümaü̃ Yeuwaarü Orearü Uruü̃gü nayue erü poraãcü nüü̃ nacuaiꞌgü. Togü nayue erü yeguma nüna nacagu rü nüü̃ nacuaiꞌgü rü nüü̃ napieẽẽ.

•   Nanadaitchicagü i pocupataü̃wa: Nüü̃ nimaꞌgü ga Yeuwaarü Orearü Uruü̃gü nawa ga pocupataü̃gü ga Berlin-Plötzensee, Brandenburg, rü Halle/Saale. Rü nhuꞌmatchi, nayema togü ga 70 natchicagü ngetá nüü̃ nimaꞌgü ga Yeuwaarü Orearü Uruü̃gü.

•  Tümaéga: Helene Gotthold

   Ngetá tayu: Plötzensee (Berlin)

   Helene, ãteü̃ rü tare i nanegü tüü̃ nayema. Muü̃eꞌpüꞌcüna tüü̃ napocu. Nagu ga 1937, tüma rü tümaããcü rü poraãcü tüü̃ nacuaiꞌ yeguma tüü̃ nangugügu rü yemacaꞌ õtchana nayu. Nagu ga 8 dezẽbruarü ga 1944, tüü̃ nidaeeru nawa i pocupataü̃wa ga Plötzensee, Berlinwa.

•  Naéga: Gerhard Liebold

   Ngetá nayu: Brandenburg

   Nagu ga 6 maiuarü ga 1943, nüü̃ nidaeeru ga Gerhard ga nüü̃́ yemacü 20 taunecü. Rü 1941gu yematama pocupataü̃wa nüü̃ nidaeeru ga nanatü. Nüma nanawü wüi popera i natanüü̃caꞌ rü nhaü̃: “Nagagu i Coriarü pora rü tama nüü̃ tcharütchau.”

•  Naéga: Rudolf Auschner

   Ngetá nayu: Halle/Saale

   Nüü̃ nidaeeru ga Rudolf yeguma nüü̃ nayemagu 17 taunecü, nagu ga 22 tchetẽbruarü ga 1944. Naecaꞌ nüma rü nanawü i nhaü̃: “Muü̃tchi i taenegü rü tama nüü̃ narütchaue, rü tchama ta tama nüü̃ tcharütchau tá.”