Atambaʼtaa mu matraxnuu

Ayuʼ náa naʼthí rí xú káʼnii nindxu̱u̱ ináa

Notas

Notas

1 JEOBÁ

Mbiʼyuu Dios nindxu̱u̱ Jeobá, ga̱jma̱a̱ nandoo gáʼthúu̱n “Ikhaa Naʼni dí Marigá”. Jeobá nindxu̱u̱ Dios bi̱ gíʼdoo xúgíʼ tsiakii ga̱jma̱a̱ niʼni xúgíʼ. Gíʼdoo tsiakii mu maʼni xúgíʼ rí nandoo.

Náa hebreo, mbiʼyuu Dios nagumaraʼmáʼ ga̱jma̱a̱ a̱jkhu̱ letras. Náa ajngáa xtílóo letras rígi̱ nambánii ga̱jma̱a̱ YHWH o JHVH (ma̱ngaa ma̱ndoo maʼni YHVH). Náa ajngáa hebreo rí nigumaraʼmáʼ Biblia, mbiʼyuu Dios na̱ʼkha̱ itháan rí 7,000 nuthu. Xa̱bu̱ bi̱ kuwa náa numbaaʼ mbaʼa xóo ejmúún mbiʼyuu Jeobá ga̱jma̱a̱ nuthi xó má ewáán májánʼ náa ajngún.

Cap. 1, kutriga̱ 15, nota rí na̱ʼkha̱ agoo ináa

2 BIBLIA “NA̱ʼKHA̱ NÁA DIOS”

Biblia na̱ʼkha̱ náa Dios, mú nijmiuu xa̱bu̱ mu muniraʼmáʼ. Nindxu̱u̱ xóo índo̱ mbáa jefe naʼthúu̱n secretario ndrígóo mu maʼnirámáʼ mbá carta. Secretario naʼnirámáʼ, mú rí naʼthí ikhí nindxu̱u̱ ajngóo jefe. Xúʼko̱ má kayuuʼ, Dios nixnúún ikha bi̱ niniraʼmáʼ ga̱jma̱a̱ xi̱ʼ kaʼwu ndrígóo mu muniraʼmáʼ rí endxa̱ʼwáminaʼ ikhaa. Mbá xkri̱da, nguáná ndiyáá visión o nigundaa ga̱jma̱a̱ nda̱wa̱á niniraʼmáʼ.

Cap. 2, kutriga̱ 5

3 IKHA

Ikha rí na̱ʼkha̱ náa Biblia nindxu̱u̱ rí naʼsngúlúʼ rí gíʼdoo wéñuʼ numuu. Mbá xkri̱da, ikha rígi̱: “Rí mambaxáʼ gajmiáanʼ bi̱ nuni dí raʼkhí maʼgakañán matasiʼñáanʼ ratani dí májánʼ” naʼsngúlúʼ rí xa̱bu̱ bi̱ nambáxulúʼ gajmiúlú mumbayulúʼ muʼni rí májánʼ o dí ra̱májánʼ (1 Corintios 15:33). Ga̱jma̱a̱ ikha rígi̱: “Asndu ndiéjunʼ má rí xtáa raʼdu mbáa xa̱bu̱; rúʼko̱ má gáguxi̱i̱” naʼsngúlú rí xúgíʼ rí gúʼni mundrígúu numuu (Gálatas 6:7).

Cap. 2, kutriga̱ 12

4 RÍ KIʼTÁRIYAʼ

Ajngáa rí na̱ʼkha̱ náa Dios. Ma̱ndoo mani̱ndxu̱u̱ rí eyoo Dios maʼni, xóo gíʼmaa muʼni, rí naʼtáñajunlú o náa naʼthí rí mugíʼnii xa̱bu̱. Ma̱ngaa ma̱ndoo mani̱ndxu̱u̱ ajngáa rí marigá nda̱wa̱á. Mbaʼa rí kiʼtáriyaʼ náa Biblia nimbánuu má.

Cap. 2, kutriga̱ 13

5 RÍ KIʼTÁRIYAʼ NUMUU MESÍAS

Xúgíʼ rí kiʼtáriyaʼ náa Biblia rí naʼthí ga̱jma̱a̱ numuu Mesías nimbánuu náa Jesús. Atayáá náa naʼthí “ Rí kiʼtáriyaʼ numuu Mesías”.

Cap. 2, kutriga̱ 17, nota rí na̱ʼkha̱ agoo ináa

6 RÍ EYOO DIOS MAʼNI NÁA TSU̱DU̱U̱ KU̱BA̱ʼ

Jeobá nindoo rí náa tsu̱du̱u̱ Ku̱ba̱ʼ maʼni̱i̱ mitsaan ga̱jma̱a̱ makuwá xa̱bu̱ bi̱ maʼndún kuyáá. Ga̱jma̱a̱ rí nindoo maʼni táxtiʼkuu. Dios nacha̱ má gáʼni gámbáa dí ra̱májánʼ ga̱jma̱a̱ maʼni rí makuwá kámuu mbiʼi bi̱ nunimbu̱ún kuyáá.

Cap. 3, kutriga̱ 1

7 SATANÁS BI̱ NINDXU̱U̱ GIXA̱A̱

Nindxu̱u̱ mbáa ángel bi̱ nikuximínáʼ náa Dios. Satanás nandoo gáʼthúu̱n “bi̱ nakuximínáʼ”. Nagumbiʼyuu xúgi̱ kaʼnii numuu rí tsénigu̱u̱ʼ rí naʼni Jeobá. Ga̱jma̱a̱ Gixa̱a̱ nandoo gáʼthúu̱n “bi̱ naʼnigáma”. Nagumbiʼyuu xúgi̱ kaʼnii numuu rí naʼthí minduwaʼ ga̱jma̱a̱ numuu Dios ma̱ngaa naʼninduwiinʼ xa̱bu̱.

Cap. 3, kutriga̱ 4

8 ÁNGELES

Jeobá niʼnii mbaʼin ángeles nákha xóó tséʼni Ku̱ba̱ʼ. Niʼnii mu makuwíin mekhuíí. Kuwa itháan rí 100 millón ángeles (Daniel 7:10). Mámbáa gíʼdoo mbiʼyuu ga̱jma̱a̱ mixtiʼkun xóo ni̱ndxu̱ún. Numuu rí ángeles tseni mbaʼumíjna̱ ikha jngó tsíñún rí xa̱bu̱ mbuyamajkún. Ángeles guáʼdáá mixtiʼkhu ñajunʼ rí nuni. Tikhuu rí nuni nindxu̱u̱: Nuñajunʼ náa gíʼ Jeobá, nagún ku̱ñu̱u̱n ajngóo, nuñewu̱u̱n ga̱jma̱a̱ nuxnún ikha xa̱bi̱i̱ Dios náa tsu̱du̱u̱ Ku̱ba̱ʼ, nunimbánii rí naʼthí maʼni Dios ga̱jma̱a̱ nuyambáá mu majuiʼtáraʼa numuu Reino (Salmo 34:7; Revelación [Apocalipsis] 14:6; 22:8, 9). Nda̱wa̱á, ángeles mumbayíí Jesús náa guerra rí nagumbiʼyuu Armagedón (Revelación 16:14, 16; 19:14, 15).

Cap. 3, kutriga̱ 5; cap. 10, kutriga̱ 1

9 AʼKHÁ

Rí matani aʼkhá nindxu̱u̱ rí maku̱ma̱ʼ, matatsaʼwamínáʼ o matani mbá rí Jeobá tséniguuʼ o tsíyoo gáʼyoo. Aʼkhá natsíngulú náa Dios. Ikha jngó, ikhaa naxnúlú xtángoo o ikha rí nambáyulúʼ mu xúʼni̱ gajunʼ aʼkhá. Nákha ginii, xúgíʼ rí niʼni Jeobá na̱nguá gíʼdoo aʼkhá. Mú Adán ga̱jma̱a̱ Eva niraʼwíí rí xúnimbu̱ún kuyáá Dios. Índo̱ nini rígi̱, nixudamíjna̱ aʼkhá ga̱jma̱a̱ nánguá ninindxu̱ún jmbiin ikha jngó niganii ga̱jma̱a̱ nikháñun. Numuu rí ikháanʼ nindrígúu aʼkhá náa Adán, ikha jngó naganiáanʼ ga̱jma̱a̱ nakháñulú.

Cap. 3, kutriga̱ 7; cap. 5, kutriga̱ 3

10 ARMAGEDÓN

Nindxu̱u̱ mbá guerra náa rí Dios maʼni gámbáa numbaaʼ ndrígóo Satanás ga̱jma̱a̱ xúgíʼ rí xkawiʼ.

Cap. 3, kutriga̱ 13; cap. 8, kutriga̱ 18

11 REINO NDRÍGÓO DIOS

Nindxu̱u̱ mbáa Xa̱bu̱ Ñajunʼ bi̱ nigíiʼ Jeobá mekhuíí. Jesucristo nindxu̱u̱ Rey náa Xa̱bu̱ Ñajunʼ buʼko̱. Nda̱wa̱á Jeobá majmiuu Reino ndrígóo mu maʼni gámbáa xúgíʼ rí xkawiʼ. Reino ndrígóo Dios maʼtáñajunʼ náa tsu̱du̱u̱ Ku̱ba̱ʼ.

Cap. 3, kutriga̱ 14

12 JESUCRISTO

Jesús nindxu̱u̱ timbáa bi̱ niʼnii Dios. Jeobá nikuʼmaa Jesús náa tsu̱du̱u̱ Ku̱ba̱ʼ mu makhañúu ga̱jma̱a̱ numún xa̱bu̱ numbaaʼ. Nda̱wa̱á rí nikháñuu, Jeobá niʼniga̱bi̱i̱. Rí xúgi̱, Jesús xtáa raʼtáñajunʼ mekhuíí xóo Rey náa Reino ndrígóo Dios.

Cap. 4, kutriga̱ 2

13 KIʼTÁRIYAʼ GA̱JMA̱A̱ NUMUU 70 XMÁNÁ

Náa Biblia naʼtáriyaʼ nguáná gáʼkha̱ Mesías. Maʼni nda̱wa̱á rí ganújngoo 69 xmáná, rí nigíʼdu̱u̱ nákha tsiguʼ 455 nákha xóó tséʼkha̱ Cristo ga̱jma̱a̱ niguámbá tsiguʼ 29 nda̱wa̱á rí ni̱ʼkha̱ Cristo.

Xú káʼnii eʼyáá rí niguámbáa tsiguʼ 29 nda̱wa̱á rí ni̱ʼkha̱ Cristo rá. Rí 69 xmáná nigi̱ʼdu̱u̱ tsiguʼ 455 nákha xóó tséʼkha̱ Cristo, índo̱ Nehemías ni̱ʼkha̱nú náa Jerusalén ga̱jma̱a̱ nigíʼdu̱u̱ niʼni̱i̱ xuajen (Daniel 9:25; Nehemías 2:1, 5-8). Xóo ajngáa docena naʼni mundxaʼwamíjna̱ náa número 12, xúʼko̱ má ajngáa xmáná naʼni mundxaʼwamíjna̱ náa número 7. Xmáná rí najuiʼtáriyaʼ gi̱i̱ na̱nguá nindxu̱u̱ juwan mbiʼi rí kaʼyoo mbá xmáná, nandoo gáʼthúu̱n xmáná rí kaʼyoo 7 tsiguʼ. Rígi̱ nambánii ga̱jma̱a̱ mbá regla rí najmaa náa rí najuiʼtáriyaʼ. Regla rígi̱ naʼthí: “Mbá mbiʼi nindxu̱u̱ mbá tsiguʼ” (Números 14:34; Ezequiel 4:6). Rígi̱ nandoo gáʼthúu̱n rí mámbá xmáná ndajyúuʼ juwan tsiguʼ ga̱jma̱a̱ rí 69 xmáná ndajyúuʼ 483 tsiguʼ (69 multiplicado por 7). Á mu nuraxnuu 483 tsiguʼ asndu nákha tsiguʼ 455 nákha xóó tséʼkha̱ Cristo, na̱jkua̱nú tsiguʼ 29 nda̱wa̱á rí ni̱ʼkha̱ Cristo (numuu rí nda̱a̱ tsiguʼ cero). Nákha tsiguʼ 29 Jesús nijngúun iyááʼ ga̱jma̱a̱ ni̱jkha̱nú ninindxu̱u̱ Mesías (Lucas 3:1, 2, 21, 22).

Ikháá má rí kiʼtáriyaʼ rígi̱ naʼthí ga̱jma̱a̱ numuu i̱mba̱ xmáná itháan, xóo muʼthá, imbá juwan tsiguʼ. Ikhú índo̱ Mesías muxi̱ya̱a̱. Rígi̱ nirígá tsiguʼ 33 nda̱wa̱á rí ni̱ʼkha̱ Cristo. Ga̱jma̱a̱ tsiguʼ 36 nigíʼdu̱u̱ nijuiʼtaraʼa ga̱jma̱a̱ numuu Reino ndrígóo Dios náa xúgíʼ xuajen ga̱jma̱a̱ raʼkháa i̱ndó náa xa̱bu̱ judíos (Daniel 9:24-27).

Cap. 4, kutriga̱ 7, nota rí na̱ʼkha̱ agoo ináa

14 TRINIDAD, MBÁ KIʼSNGÁA RÍ NDUWAʼ

Náa Biblia naʼsngáa rí Jeobá nindxu̱u̱ bi̱ Niʼni xúgíʼ ga̱jma̱a̱ ginii niʼnii Jesús (Colosenses 1:15, 16). Jesús na̱nguá nindxu̱u̱ Dios bi̱ gíʼdoo xúgíʼ tsiakii. Ikhaa nditháan táʼthi rí mbríguii ga̱jma̱a̱ Dios. Mú ikhaa niʼthí: “Anu̱ʼ itháan gíʼdoo numuu ki xóo ikhúúnʼ” (Juan 14:28; 1 Corintios 15:28). Mú tikhu religión nusngáa ga̱jma̱a̱ numuu Trinidad. Nuthi rí Padre, Ada̱ ga̱jma̱a̱ xi̱ʼ kaʼwu ni̱ndxu̱ún ajtsíin xa̱bu̱, mú mbáwíi Dios. Ajngáa trinidad tséʼkha̱ náa Biblia. Nindxu̱u̱ mbá kiʼsngáa minduwaʼ.

Xi̱ʼ kaʼwu nindxu̱u̱ tsiakii ndrígóo Dios. Nindxu̱u̱ tsiakii ndrígóo rí tsékujmaa, rí najmuu mu maʼni rí nandoo. Na̱nguá nindxu̱u̱ mbáa xa̱bu̱. Mbá xkri̱da, cristianos bi̱ nikuwa nákha siglo timbá “nindrigú xi̱ʼ kaʼwu”. Ga̱jma̱a̱ Jeobá niʼthí: “Maxtrámaaʼ náa xúgínʼ xa̱bu̱ xi̱ʼ kaʼwu ndrígóʼ” (Hechos 2:1-4, 17).

Cap. 4, kutriga̱ 12; cap. 15, kutriga̱ 17

15 CRUZ

Náa numuu rí cristianos gajkhun tséjmún cruz mu mbuyamajkuíí Dios rá.

  1. Religión dí ragájkhun nijmún cruz asndu nákha wajyúúʼ. Nijmún mu mbuyamajkuíí dí rígá ga̱jma̱a̱ índo̱ nuni aʼkhá gajmiún eʼwíínʼ, xóo muʼthá, rí kaʼyoo náa dios bi̱ ragájkhun. Nákha 300 tsiguʼ nda̱wa̱á rí nikháñu Jesús, cristiano tájmun cruz mu mbuyamajkuíí Dios. Mú Xa̱bu̱ Ñajunʼ Roma Constantino niʼni rí cruz mani̱ndxu̱u̱ mbá tsinaʼ ndrígu̱ún cristianos. Nijmún tsinaʼ rígi̱ mu majmaʼnuʼ itháan cristianos. Mú cruz nda̱a̱ nditháan rí eyoo gáʼthi náa Jesucristo. Mbá i̱yi̱i̱ʼ católica naʼthí: “Ma̱ndoo mbuʼyáá cruz náa xuajen rí ninimbu̱ún kuyáá Jesús ga̱jma̱a̱ náa i̱ʼwáʼ xuajen náa túyáá nditháan ga̱jma̱a̱ numuu” (New Catholic Encyclopedia).

  2. Jesús tákhañu náa mbá cruz. Náa ajngáa griego rí najuiʼtájuíi “cruz” nandoo gáʼthúu̱n “poste” o “ixi̱ jmbu”. Mbá rí nijuiʼtájuíi náa Biblia naʼthí rí náa griego ndrígóo Nuevo Testamento “nda̱a̱ nimbá rí naʼthí dí nindxu̱u̱ a̱jma̱ ixi̱” (The Companion Bible). Jesús nikháñu náa mbá ixi̱ jmbu.

  3. Jeobá tsíyoo rí majmúlú xtiʼkhu o mbá tsinaʼ mu mbuʼyamajkuíí (Éxodo 20:4, 5; 1 Corintios 10:14).

Cap. 5, kutriga̱ 12

16 CONMEMORACIÓN

Jesús niʼtáñajúúnʼ xa̱bi̱i̱ rí muniku̱ma̱a̱ rí nikháñu. Bi̱ cristiano nuni rígi̱ mámbá tsiguʼ, mbiʼi 14 ñajunʼ gu̱nʼ nisán. Ikhú má mbiʼi rúʼko̱ dí israelitas niniriyaaʼ ndxa̱a̱ Pascua. Náa Conmemoración, nanújngoo náa ñawúunʼ xúgínʼ pan ga̱jma̱a̱ vino, rí nandoo gáʼthúu̱n xuyuuʼ ga̱jma̱a̱ eʼdiuu Jesús. Xúgínʼ bi̱ mutañajunʼ gajmiún Jesús náa mekhuíí naʼphu̱ pan ga̱jma̱a̱ naʼwa̱a̱n vino. Bi̱ makuwá asndu kámuu náa tsu̱du̱u̱ Ku̱ba̱ʼ nagún náa Conmemoración ga̱jma̱a̱ nusngajma gamajkhu, mú ikhiin tséʼphu̱ pan ni má tseʼwa̱a̱n vino.

Cap. 5, kutriga̱ 21

17 ALMA

Náa Traducción del Nuevo Mundo, najmaa ajngáa alma mu maʼthí ga̱jma̱a̱ numuu 1) xa̱bu̱, 2) xujkhúʼ o 3) vida ndrígóo mbáa xa̱bu̱ o xujkhúʼ. Guʼyáá tikhu xkri̱da:

  • Xa̱bu̱. “Mbiʼi rí nixtáa Noé, [...] mbá nguéjmi̱i̱n xa̱bu̱ xóo muʼthá, mbá migiñiinʼ [almas] nikáwíin náa iyaʼ” (1 Pedro 3:20). Gi̱i̱ ajngáa almas nandoo gáʼthúu̱n xa̱bu̱ numbaaʼ: Noé, a̱ʼgiu̱u̱, ajtsíin e̱ji̱i̱n ga̱jma̱a̱ gu̱jkui̱nʼ.

  • Xujkhúʼ. “Dios niʼthí: ‹Gakuwíin náa tsu̱du̱u̱ ku̱ba̱ʼ xúgíʼ enii [almas] bi̱ nduya xó má nindxu̱u̱ mámbáa xujkhúʼ, xujkhú karaʼdin ga̱jma̱a̱ xúgínʼ xujkhú bi̱ nagún kruígu̱u̱n ga̱jma̱a̱ xujkhú xáná bi̱ kuwa náa tsu̱du̱u̱ ku̱ba̱ʼ xó má nindxu̱u̱ mámbáa xujkhúʼ›. Ga̱jma̱a̱ xúʼko̱ ni̱jkha̱nú nirígá” (Génesis 1:20, 24).

  • Vida ndrígóo mbáa xa̱bu̱ o mbáa xujkhúʼ. Jeobá niʼthúu̱n Moisés: “Nikháñun xúgínʼ xa̱bekha bi̱ ndiyááʼ muxiñáán [o alma ndrígáaʼ]” (Éxodo 4:19). Índo̱ Jesús nixtáa náa tsu̱du̱u̱ Ku̱ba̱ʼ, niʼthí: “Ikhúúnʼ ni̱ndxu̱ʼ báxtúu bi̱ májaanʼ wéñuʼ; báxtúu bi̱ májaanʼ wéñuʼ naxnáximinaʼ makhañúu [o alma ndrígóo] ga̱jma̱a̱ numún mugiu̱u̱” (Juan 10:11).

    Ma̱ngaa índo̱ náa Biblia naʼthí rí mbáa naʼni ga̱jma̱a̱ xúgíʼ alma ndrígóo, nandoo gáʼthúu̱n rí naʼni ga̱jma̱a̱ xúgíʼ a̱jkiu̱u̱n (Deuteronomio 6:5; Mateo 22:37). Náa Biblia, ajngáa alma ma̱ndoo majmaa mu miʼtá rí nandoo mbáa xa̱bu̱. Ma̱ngaa náa Biblia naʼthí rí mbáa wa̱jinʼ nindxu̱u̱ mbá “alma rí nikháñu” (Números 6:6; Proverbios 23:2; Isaías 56:11; Ageo 2:13).

Cap. 6, kutriga̱ 5, nota rí na̱ʼkha̱ agoo ináa; cap. 13 kutriga̱ 17; cap. 15, kutriga̱ 17

18 ESPÍRITU

Ajngáa hebreo ga̱jma̱a̱ griego rí najuiʼtájuíi “espíritu” náa Traducción del Nuevo Mundo mbaʼa rí nandoo gáʼthúu̱n. Mú nandoo gáʼthúu̱n mbá rí tsékujmaa náa xa̱bu̱ numbaaʼ, xóo giñánʼ o xi̱ʼ ndrígu̱ún xa̱bu̱ ga̱jma̱a̱ xujkhúʼ. Ma̱ngaa nandoo gáʼthi ga̱jma̱a̱ numún bi̱ kuwa mekhuíí ma̱ngaa xi̱ʼ kaʼwu, xóo muʼthá, tsiakii ndrígóo Dios. Náa Biblia tséʼsngáa rí mbá tapha xa̱bu̱ ndaʼya nda̱wa̱á rí nikháñu (Éxodo 35:21; Salmo 104:29; Mateo 12:43; Lucas 11:13).

Cap. 6, kutriga̱ 5, nota rí na̱ʼkha̱ agoo ináa; cap. 15, kutriga̱ 17

19 GEHENA

Xúʼko̱ mbiʼyuu mbá xkua̱ dí rígá mijngii Jerusalén náa nutsikha náska. Nda̱a̱ nimbá rí nasngájma rí náa xkua̱ rúʼko̱ nuradíin o nutsikhi̱i̱n mbiʼñún xujkhúʼ o xa̱bu̱ nákha mbiʼi rí nixtáa Jesús. Ikha jngó Gehena tsíyoo gáʼthúu̱n mbá rí tsékujmaa náa nuradíin ga̱jma̱a̱ nutsikhi̱i̱n asndu kámuu xa̱bu̱ bi̱ nakháñun. Índo̱ Jesús niʼthí rí tikhun xa̱bu̱ magúun náa Gehena, nindoo gáʼthi rí mambíin mbá kayuuʼ (Mateo 5:22; 10:28).

Cap. 7, kutriga̱ 20

20 PADRENUESTRO

Nindxu̱u̱ tsajkhun rí Jesús niʼsngúún xa̱bi̱i̱ muni. Ma̱ngaa najmaʼnuʼ xóo tsajkhun ndrígóo Señor o najmaa xóo mbá xkri̱da. Jesús niʼsngáa rí munda̱ʼa̱ rígi̱:

  • “Gaguma kaʼwi̱i̱ mbiʼyaaʼ”

    Nunda̱ʼa̱a̱ Jeobá rí maʼni kaʼwi̱i̱ mbiʼyuu ga̱jma̱a̱ numuu xúgíʼ minduwaʼ rí najuiʼthá ga̱jma̱a̱ numuu ikhaa. Xúʼko̱ xúgínʼ bi̱ kuwa mekhuíí ga̱jma̱a̱ náa Ku̱ba̱ʼ muni mba̱a̱ ga̱jma̱a̱ mbuyamajkuíí mbiʼyuu Dios.

  • “Ga̱ʼkha̱ reino ndrígáʼ”

    Nunda̱ʼa̱ dí Reino ndrígóo Dios maʼni gámbáa numbaaʼ xkawiʼ ndrígóo Satanás, maʼtáñajunʼ náa tsu̱du̱u̱ Ku̱ba̱ʼ ga̱jma̱a̱ maʼni̱i̱ mitsaan.

  • “Gambanúu xóo rí nandaʼ ikháán [...] mbayííʼ gi̱jyooʼ”

    Nunda̱ʼa̱ rí mambanúu rí niʼthí maʼni Dios náa tsu̱du̱u̱ Ku̱ba̱ʼ: Rí xa̱bu̱ numbaaʼ bi̱ nunimbu̱ún ní xaguaʼdáá aʼkhá ga̱jma̱a̱ rí makuwá kámuu náa Ku̱ba̱ʼ mitsaan. Rúʼko̱ rí nindoo Jeobá índo̱ niʼnii xa̱bu̱ numbaaʼ.

Cap. 8, kutriga̱ 2

21 RÍ NIJUIʼTSIWÁANʼ

Jeobá niʼtsiwáanʼ mu maʼni káwáanʼ náa aʼkhá ga̱jma̱a̱ rí nakháñulú. Nindxu̱u̱ rí najmanumáá mu maguaʼdáá vida kaʼwu rí niʼnimbáti̱ga̱ Adán. Ma̱ngaa ndiyóoʼ majuiʼtsiwáanʼ mu xa̱bu̱ mambaxúún gajmiún Dios. Jeobá nikuʼmaa A̱ʼdióo mu makhañúu ga̱jma̱a̱ numún xa̱bu̱ aʼkhá. Ga̱jma̱a̱ numuu rí nikháñu Jesús, xúgiáanʼ ma̱ndoo manindxu̱lúʼ xa̱bu̱ jmbii ga̱jma̱a̱ makuwáanʼ kámuu.

Cap. 8, kutriga̱ 21; cap. 9, kutriga̱ 13

22 NDÍJKHA RÍ GÍʼDOO WÉÑUʼ NUMUU TSIGUʼ 1914 RÁ.

Rí kiʼtáriyaʼ náa capítulo 4 ndrígóo Daniel naʼsngúlú rí Reino ndrígóo Dios magíʼdu̱u̱ maʼtáñajunʼ tsiguʼ 1914.

Rí kiʼtáriyaʼ: Jeobá niʼni rí rey Nabucodonosor magundaa rí marigá nda̱wa̱á. Náa xnuʼndaa, rey ndiʼyoo rí nidi̱i̱ mbá ixi̱ mba̱a̱. Nda̱wa̱á nigíwanʼ ajua̱nʼ rí nindxu̱u̱ hierro ga̱jma̱a̱ cobre mu xája̱a̱ náa mbá “juwan tiempo”. Índo̱ gámbá tiempo rúʼko̱, ixi̱ mbaʼya mbu̱júu̱ʼ (Daniel 4:1, 10-16).

Rí nandoo gáʼthúu̱n: Ixi̱ nandoo gáʼthúu̱n rí naʼtáñajunʼ Dios. Mba̱yu̱ʼ tsiguʼ, Dios nixnúu ikha xuajen Israel, nijmiuu reyes bi̱ nutañajunʼ náa Jerusalén (1 Crónicas 29:23). Mú reyes buʼko̱ túnimbu̱ún ga̱jma̱a̱ nánguá nitañajunʼ. Jerusalén niguma gámbáa tsiguʼ 607 nákha xóó tséʼkha̱ Cristo. Tsiguʼ rúʼko̱ nigi̱ʼdu̱u̱ “juwan tiempo” (2 Reyes 25:1, 8-10; Ezequiel 21:25-27). Jesús niʼthí rí Jerusalén muxujmbiri̱ga̱a̱ guni xuajen asndu gambanúu “tiempo rí kaʼñún xuajen”. Rígi̱ nindxu̱u̱ ikháá “juwan tiempo” (Lucas 21:24). Ikha jngó “juwan tiempo” támbá índo̱ Jesús nixtáa náa tsu̱du̱u̱ Ku̱ba̱ʼ. Jeobá nikudaminaʼ magíiʼ mbáa rey índo̱ gámbá “juwan tiempo”. Rey bugi̱ nindxu̱u̱ Jesús. Ikhaa maʼni tsajkurámiinʼ asndu kámuu xa̱bi̱i̱ Dios náa tsu̱du̱u̱ Ku̱ba̱ʼ (Lucas 1:30-33).

Mbajyúuʼ: Rí “juwan tiempo” ndijyúuʼ 2,520 tsiguʼ. Á mu nuraxnuu 2,520 tsiguʼ asndu nákha tsiguʼ 607 nákha xóó tséʼkha̱ Cristo, na̱jkua̱nú tsiguʼ 1914 (numuu rí nda̱a̱ tsiguʼ cero). Nákha 1914, Jeobá nigíiʼ Jesús bi̱ Mesías, xóo Rey náa mekhuíí.

Xú káʼnii eʼyáá rí “juwan tiempo” nindxu̱u̱ mbá 2,520 tsiguʼ rá. Náa Biblia naʼthí rí ajtsú tiempo tikhu nindxu̱u̱ 1,260 mbiʼi (Revelación 12:6, 14). Ikha jngó “juwan tiempo” naʼni a̱jma̱ nuthu: 2,520 mbiʼi. Mbá xtángoo rí najmaa náa kiʼtáriyaʼ naʼthí: “Mbá mbiʼi nindxu̱u̱ mbá tsiguʼ”. Ikha jngó 2,520 mbiʼi nindxu̱u̱ 2,520 tsiguʼ (Números 14:34; Ezequiel 4:6).

Cap. 8, kutriga̱ 23

23 ARCÁNGEL MIGUEL

Ajngáa arcángel nandoo gáʼthúu̱n “bi̱ naʼtáñajúúnʼ ángeles”. Náa Biblia i̱ndó naʼthí ga̱jma̱a̱ numuu mbáa arcángel, ga̱jma̱a̱ ikhaa mbiʼyuu Miguel (Daniel 12:1; Judas 9).

Miguel nindxu̱u̱ bi̱ naʼtáñajúúnʼ mbaʼin ángeles ndrígóo Dios. Náa Biblia naʼthí: “Miguel gajmíi̱n ángeles ndrígóo nixmijná gajmiún dragón [...] gajmíi̱n ángeles ndrígóo” (Revelación 12:7). Ma̱ngaa naʼthí rí Jesús nindxu̱u̱ bi̱ kayá edxu̱u̱ náa ejército ndrígóo Dios. Ikha jngó Miguel nindxu̱u̱ i̱mba̱ mbiʼyuu Jesús (Revelación 19:14-16).

Cap. 9, kutriga̱ 4, nota rí na̱ʼkha̱ agoo ináa

24 IWÁÁ MBIʼI

Ajngáa rígi̱ nandoo gáʼthúu̱n mbá tiempo dí marigá rí gíʼdoo numuu náa tsu̱du̱u̱ Ku̱ba̱ʼ, índo̱ inu Reino ndrígóo Dios maʼni gámbáa numbaaʼ ndrígóo Satanás. Rí najuiʼtáriyaʼ náa Biblia najmuu ajngáa rí nambríguii mu maʼthí ga̱jma̱a̱ numuu ikháá tiempo, xóo índo̱ “mambáa xúgíʼ dí xtáa rarígá náa numbaaʼ” ga̱jma̱a̱ “xúʼko̱ gánindxu̱u̱ ma̱ngaa índo̱ gátanga̱a̱ A̱ʼdióo xa̱biya̱” (Mateo 24:3, 27, 37). “Iwáá mbiʼi” nigíʼdu̱u̱ índo̱ Reino ndrígóo Dios nigi̱ʼi̱ mekhuíí nákha tsiguʼ 1914, ga̱jma̱a̱ martumuu índo̱ numbaaʼ ndrígóo Satanás mámbáa náa guerra rí mbiʼyuu Armagedón (2 Timoteo 3:1; 2 Pedro 3:3).

Cap. 9, kutriga̱ 2

25 RÍ MAGABIÍN

Rígi̱ narígá índo̱ Dios naʼni rí mbaʼya mbu̱júu̱ʼ xa̱bu̱ bi̱ nikháñu. Náa Biblia naʼthí ga̱jma̱a̱ numún míjna guwiinʼ bi̱ nigabi̱ín. Dios nixnúu tsiakii Elías, Eliseo, Jesús, Pedro ga̱jma̱a̱ Pablo mu muniga̱biín xa̱bu̱. Jeobá nakudaminaʼ maʼnigabi̱ín xa̱bu̱ “bi̱ nini rí jmbu xúʼko̱ má bi̱ túni rí jmbu” mu makuwá náa Ku̱ba̱ʼ (Hechos 24:15). Ma̱ngaa náa Biblia naʼthí rí tikhun xa̱bu̱ nagabi̱ín mu makuwá mekhuíí. Xa̱bu̱ bugi̱ ni̱ndxu̱ún cristianos bi̱ Dios niraʼwíin mu makuwá mekhuíí gajmiún Jesús (Juan 5:28, 29; 11:25; Filipenses 3:11; Revelación 20:5, 6).

Cap. 9, kutriga̱ 13

26 XAWAN

Xawan nindxu̱u̱ índo̱ nugíʼ nutamijná gajmiún espíritu, najmiún mbáa xa̱bu̱ xóo brujo ga̱jma̱a̱ xa̱bu̱ xawan. Rígi̱ nindxu̱u̱ ra̱májánʼ. Xa̱bu̱ bi̱ nuni xawan nakumu̱ún rí mbá tapha rí ikháanʼ na̱nguá kháñuu ga̱jma̱a̱ nagutaxi̱i̱ mbáa espíritu bi̱ gíʼdoo tsiakii. Mú ku̱ma̱ rúʼko̱ nindxu̱u̱ minduwaʼ. Xa̱bu̱ wéñiʼ nugíʼ nuni rí xa̱bu̱ xúnimbu̱ún rí naʼthí Dios. Astrología, magia, xawan, rí ndaʼyoo ga̱jma̱a̱ i̱ʼwáʼ nindxu̱u̱ tikhu xóo nuninduwaʼ xa̱bu̱ wéñiʼ. Mbaʼa libros, revistas, horóscopos, películas, i̱yi̱i̱ʼ ga̱jma̱a̱ ajmúú rí nasngájma magia ga̱jma̱a̱ xa̱bu̱ wéñiʼ xóo mbá rí májánʼ o mitsaan. Mbaʼa costumbre rí naguma índo̱ nakháñuu mbáa kaʼyoo náa xa̱bu̱ wéñiʼ. Costumbre xóo índo̱ nugíʼ riʼñún wa̱jinʼ, ndxa̱a̱, aniversarios, ga̱jma̱a̱ rí naguma índo̱ nakháñuu mbáa. Mu majmúún tsiakii ndrígu̱ún xa̱bu̱ wéñiʼ, mbaʼin xa̱bu̱ najmún droga, ndíí ga̱jma̱a̱ alcohol (Gálatas 5:20, 21; Revelación 21:8).

Cap. 10, kutriga̱ 10; cap. 16, kutriga̱ 4

27 RÍ MAʼTÁÑAJUNʼ JEOBÁ

Jeobá nindxu̱u̱ Dios bi̱ gíʼdoo xúgíʼ tsiakii ga̱jma̱a̱ bi̱ niʼni xúgíʼ numbaaʼ (Revelación 15:3). Ikha jngó xúgíʼ nindxu̱u̱ ndrígóo, ga̱jma̱a̱ kaʼyoo maʼtáñajunʼ. Rígi̱ nandoo gáʼthúu̱n rí gajkuáa ñawúunʼ mu maʼtáñajunʼ xúgíʼ rí niʼni (Salmo 24:1; Isaías 40:21-23; Revelación 4:11). Jeobá nigruiga̱ xtángoo náa xúgíʼ rí niʼni. Ma̱ngaa kaʼyoo magruigi̱i̱n Xa̱bu̱ Ñajunʼ. Á mu nandulú kuʼyáá ga̱jma̱a̱ nuʼnimbulúʼ kuʼyáá, nusngájma rí nuyambáá mu ikhaa maʼtáñajunʼ (1 Crónicas 29:11).

Cap. 11, kutriga̱ 10

28 RÍ NUGRÁJKHI̱ÍN E̱JI̱N

Ra̱májánʼ nindxu̱u̱ rí mataxíyáa mbáa ada̱ bi̱ xóó tséxtáa. Asndu índo̱ mbáa a̱ʼgu̱ nagu ewáan mbáa ada̱, mbáa xa̱bu̱ nagíʼdu̱u̱ naxtáa. Ada̱ bi̱ gáxtáa na̱nguá nindxu̱u̱ mbá xíʼtóo xuyuuʼ ru̱dúu̱.

Cap. 13, kutriga̱ 5

29 RÍ NATA̱ʼA̱ÁN EʼDI

Nindxu̱u̱ mbá rí nuni médico náa nuxuda̱ʼ eʼdi xuyuuʼ mbáa xa̱bu̱ o a̱jkhu̱ enii rí gíʼdoo eʼdi: Plasma, glóbulos rojos, glóbulos blancos ga̱jma̱a̱ plaquetas. Ma̱ndoo maʼni eʼdiuu imba̱a̱ xa̱bu̱ o eʼdiuu má ikhaa rí nigixi̱i̱.

Cap. 13, kutriga̱ 13

30 GIXPRÍGÚ

Náa Biblia, ajngáa gixprígú tséjmaa i̱ndó mu maʼthí ga̱jma̱a̱ numuu castigo. Índo̱ nuxprigúlú, nusngúlú. Jeobá tséʼni gínáanʼ índo̱ naxprígúlúʼ (Proverbios 4:1, 2). Rí maxprígúlú Dios nindxu̱u̱ májánʼ rí asndu ma̱ndoo maʼni rí mbáa xa̱bu̱ maʼndoo kaʼyoo rígi̱ (Proverbios 12:1). Jeobá naʼsngúún ga̱jma̱a̱ naxprígún xa̱bi̱i̱ numuu rí nandoo kaʼñún. Naʼthúún xú káʼnii gúni jmbu̱u̱ ku̱ma̱ dí raʼkhí, ga̱jma̱a̱ rúʼko̱ naʼsngúún mundxaʼwamíjna̱ ga̱jma̱a̱ muni xó má Dios eniguʼ. Índo̱ xa̱bu̱ nuxprigún e̱jñún, gíʼmaa mbuyaridáá Jeobá. Gíʼmaa mumbañún makru̱ʼu̱u̱n náa numuu rí gíʼmaa munimbu̱ún. Ma̱ngaa gíʼmaa musngúún maʼndún kuʼyáá Jeobá ga̱jma̱a̱ Ajngá rawunʼ rí nindxu̱u̱ Biblia, ma̱ngaa mumbañún makru̱ʼu̱u̱n ikha rí na̱ʼkha̱ náa Biblia.

Cap. 14, kutriga̱ 13

31 XA̱BU̱ WÉÑIʼ

Ni̱ndxu̱ún espíritu xkawiinʼ bi̱ tsékujmiin bi̱ guáʼdáá itháan tsiakii ki xóo xa̱bu̱ numbaaʼ. Ni̱ndxu̱ún ángeles bi̱ nini dí ra̱májánʼ índo̱ túnimbu̱ún kuyáá Dios ga̱jma̱a̱ ninindxu̱ún xa̱bu̱ sia̱nʼ (Génesis 6:2; Judas 6). Nigún kidxuuʼ Satanás índo̱ nixuximíjna̱ náa Jeobá (Deuteronomio 32:17; Lucas 8:30; Hechos 16:16; Santiago 2:19).

Cap. 16, kutriga̱ 4