Atambaʼtaa mu matraxnuu

Ayuʼ náa naʼthí rí xú káʼnii nindxu̱u̱ ináa

CAPÍTULO 17

“Nijmuu náa Kiʼniraʼmáʼ mu maʼtámíjná gajmíi̱n”

“Nijmuu náa Kiʼniraʼmáʼ mu maʼtámíjná gajmíi̱n”

Kiʼsngáa dí gíʼdoo wéñuuʼ numuu: Xkri̱da májánʼ dí niniña̱a̱nʼ xa̱bu̱ Berea

Dí na̱ʼkha̱ raʼthí náa Hechos 17:1-15

1, 2. a) Tsíín nigájnún náa Filipos mu magún náa Tesalónica rá. b) Ndiéjuunʼ nini̱ índo̱ kúwá ragún náa kamba̱a̱ xá.

 NÁA KAMBA̱A̱ nanújngúún mbaʼiin xa̱bu̱. Kamba̱a̱ rígi̱ nini̱ ingenieros Romanos, nanújngoo náa kúbá tsídánʼ, nawáán endxa̱ʼwa̱ burro, xóo e̱jkha̱ carretas, nawáán gakhi̱i̱ xóo etamijná xa̱bu̱, ikhí nanújngúún soldados, bi̱ nugujua̱ ga̱jma̱a̱ eʼwíinʼ bi̱ nuniwíi rí mitsaanʼ. Mbá ajtsíin a̱ngiu̱lú bugi̱, Pablo, Silas ga̱jma̱a̱ Timoteo nigájnún náa Filipos mu magún náa Tesalónica rí naʼni mbá 130 kilometros. Niʼniún gakhi̱i̱ wéñuuʼ dí magún, mú itháan Pablo ga̱jma̱a̱ Silas, numuu dí kaʼníí xóó na̱ʼkhu̱ náa nixnúún xa̱bu̱ Filipos (Hech. 16:22, 23).

2 Ndiéjuunʼ nini̱ mu xákumu̱ún dí mitsínguánʼ xá. Nimbáñún dí nitamijná má xúʼko̱. Ndiʼkhún ndiyáá xú káʼnii mbáa xa̱bu̱ bi̱ nañewu̱u̱n guʼwá e̱jua̱nʼ náa Filipos nijkhánú ninindxu̱u̱n xa̱bi̱i̱ Cristo gajmíi̱n bi̱ kúwá náa goʼwóo. Rígi̱ nixnúún wéñuuʼ tsiaki̱i̱ mu ikhiin mutaraʼa má xúʼko̱ ajngá rawuunʼ Dios. Índo̱ inu maguánú náa xuajin Tesalónica, mbáa niraximíjna̱: “A mu xa̱bu̱ judíos mudriguíin májánʼ o muni̱ gíníin o asndu muxnún xóo má niniu̱u̱n xa̱bu̱ Filipos”.

3. Xú káʼnii gándoo gámbáyulú xkri̱da ndrígóo Pablo rá.

3 Itháan nda̱wa̱á niʼthí xú káʼni eku̱mu̱u̱ Pablo índo̱ niʼnirámáʼ i̱yi̱i̱ʼ dí nikuʼma náa inún a̱ngiu̱lú Tesalónica: “Xó má eya̱a̱la, rí nimíníiʼxu ga̱jma̱a̱ niguma gínáanʼxu náa Filipos, mú ga̱jma̱a̱ numuu Dios ndrígúlú ndi̱ya̱a̱xu tsiakii mu mu̱tala ajngáa rí májánʼ ndrígóo Dios maski má xa̱bu̱ nikiʼníin wéñuʼ” (1 Tes. 2:2). Ajngáa rígi̱ naʼni mbuʼyáá dí Pablo nimínuuʼ ma̱ngaa náa Tesalónica ga̱jma̱a̱ dí nigíʼnuu náa Filipos, mú nikumu̱u̱ kaʼyoo Jeobá, rígi̱ nimbáyúu mu xámiñuu maʼga gáʼtaraʼa ajngáa rí májánʼ. Xúʼko̱ má mangáánʼ nguáná namíñulú muʼtáraʼa, mú xkri̱doo Pablo ma̱ndoo maxnúlú tsiaki̱i̱ (1 Cor. 4:16).

“Nijmuu náa Kiʼniraʼmáʼ mu maʼtámíjná gajmíi̱n” (Hechos 17:1-3)

4. Náá numuu nuʼthá rí Pablo nixtáa itháan mba̱yu̱u̱ʼ náa Tesalónica raʼkháa ajtsú xmáná rá.

4 Náa Biblia naʼthí dí índo̱ Pablo ni̱jkha̱ náa Tesalónica, ni̱jkha̱ gáʼtaraʼa náa guʼwá rí bi̱ judíos nuxnáá gamajkhu Dios mbá ajtsú sábado. Lá rígi̱ eyoo gáʼthí dí káaʼ mbá ajtsú xmáná nixtáa náa xuajin rúʼko̱ xáʼ. Na̱nguá. Numuu dí tséʼyáá má nguáthá mba̱yu̱u̱ʼ xtáa ikhí índo̱ ni̱jkha̱ náa guʼwá rúʼko̱. Ma̱ngaa náa i̱yi̱i̱ʼ dí niʼnirámáʼ niʼthí dí ikhaa xó má bi̱ ni̱jkha̱ gajmíi̱n ndiyóoʼ muñejunʼ mu xúʼko̱ makánún mbújkha̱a̱ mu mutsi rí nda̱ñúunʼ ga̱jma̱a̱ niʼthí dí a̱ngiu̱lú bi̱ kúwá náa Filipos nimbañúún a̱jma̱ nuthu (Filip. 4:16; 1 Tes. 2:9; 2 Tes. 3:7, 8). Rígi̱ naʼni mbuʼyáá dí apóstol Pablo niguanúu itháan mba̱yu̱u̱ʼ mbiʼi náa xuajin rúʼko̱.

5. Ndiéjuunʼ niʼni Pablo mu xúʼko̱ maʼga̱nú asndu náa a̱jkiu̱ún xa̱bu̱ dí niʼthúún rá.

5 Pablo támiñuu ni̱jkha̱ gáʼtáruʼúún xa̱bu̱ bi̱ nagimbíi̱n náa guʼwá rí bi̱ judíos nuxnáá gamajkhu Dios. Ikhaa niʼni xó má naguʼwuun naʼni “nijmuu náa Kiʼniraʼmáʼ mu maʼtámíjná gajmíi̱n. Niʼthún ga̱jma̱a̱ nisngájmúún náa naʼthí rí ndayóoʼ mamínuuʼ Cristo ga̱jma̱a̱ rí matujxi̱i̱ náa majñúnʼ wajinʼ. Niʼthún: ‹Bugi̱ nindxu̱u̱ Cristo, Jesús bi̱ ikhúúnʼ xtáá rata̱la̱ ga̱jma̱a̱ numuu›” (Hech. 17:2, 3). Pablo na̱nguá nindoo masngájma dí ra̱ʼkhá tháán ekro̱ʼo̱o̱, ikhaa nindoo mambáñún xa̱bu̱ mu makru̱ʼu̱u̱n májánʼ dí naʼthí náa Kiʼniraʼmáʼ. Numuu dí xa̱bu̱ bi̱ kúwá rudxawíín nuniʼnuuʼ ga̱jma̱a̱ nduyamajkuíí ajngá rawuunʼ Dios. Ikhaa jngóo nijmuu dí Kiʼniraʼmáʼ rúʼko̱ mu maʼthúún dí Jesús bi̱ na̱ʼkha̱ náa Nazaret nindxu̱u̱ Cristo, Mesías bi̱ nijuiʼthá ma̱ʼkha̱.

6. Xú káʼnii nijmuu Biblia Jesús mu maʼsngáa ga̱jma̱a̱ ndiéjuunʼ nirígá dí niʼni xígi̱ xá.

6 Pablo ndiʼyáridoo xkri̱da ndrígóo Jesús bi̱ Najmañuu naʼsngáa májánʼ, ikhaa nijmuu má xúʼko̱ Biblia mu maʼsngúún xa̱bu̱. Mbá xkri̱da, índo̱ ikhaa xtáa raʼtáraʼa niʼthúún xa̱bi̱i̱ dí nijuiʼtáriyaʼ ga̱jma̱a̱ numuu A̱ʼdióo Xa̱biya̱, dí ikhaa mbaʼyóoʼ makhañúu ga̱jma̱a̱ nda̱wa̱á magabi̱i̱ʼ náa majñúnʼ wajinʼ (Mat. 16:21). Nda̱wa̱á dí Jesús nigabi̱i̱ nisngájmaminaʼ náa xa̱bi̱i̱. Mbáa niʼni rígi̱ mu xúʼko̱ makujmaa dí niʼthí nindxu̱u̱ gajkhun. Mbá miʼtsú nisngájmaminaʼ náa a̱jmi̱i̱n xa̱bi̱i̱ ga̱jma̱a̱ “nigíʼdu̱u̱ niʼsngúún xúgíʼ rí naʼthí náa Kiʼniraʼmáʼ ga̱jma̱a̱ numuu ikhaa, nigíʼdu̱u̱ ga̱jma̱a̱ rí niʼnirámáʼ Moisés ga̱jma̱a̱ dí niniraʼmáʼ xúgíinʼ profetas”. Ajngáa rígi̱ ni̱jkha̱nú náa a̱jkiu̱ún xa̱bi̱i̱: “Lá raʼkháa asndu xóo aguʼ nirmáʼan náa a̱jkiu̱lú índo̱ ni̱ʼkha̱ raʼthúlú kamba̱a̱, ga̱jma̱a̱ índo̱ ni̱ʼkha̱ raʼthúlú kaʼwu rí na̱ʼkha̱ raʼthí náa Kiʼniraʼmáʼ xáʼ.” (Luc. 24:13, 27, 32.)

7. Ndíjkha gíʼdoo numuu majmulú Biblia índo̱ nuʼsngáa rá.

7 Numuu dí ajngá rawuunʼ Dios ndaʼya, ikhaa jngóo ikháánʼ najmulú má xúʼko̱ mu muʼtáraʼa, nu̱ʼni̱ xó má niʼni Jesús, Pablo ga̱jma̱a̱ eʼwíinʼ apóstoles bi̱ nikúwá nákhá siglo timbá (Heb. 4:12). Índo̱ najkua gúʼtáruʼúún xa̱bu̱ nuʼthúún dí ikháánʼ nuʼnimbulú dí na̱ʼkha̱ náa Biblia ga̱jma̱a̱ nuʼnimíjna̱ dí mumbáñún makru̱ʼu̱u̱n. Dí majmulú má xúʼko̱ Biblia ma̱ndoo mumbáñún xa̱bu̱ mbuyáá rí kuwáánʼ ruʼthúún nindxu̱u̱ ajngá rawuunʼ Dios raʼkháa xóo dí nakumulú ikháánʼ. Garmáʼáan a̱jkiu̱lú dí ajngáa dí najkua kuʼyúlú nindxu̱u̱ ajngá rawuunʼ Dios. Rígi̱ gámbáyulú mu xámiñulu muʼtáraʼa xó má Pablo.

“Niʼni rí mbaʼin xa̱bu̱ mani̱ndxu̱ún xa̱bi̱i̱ Jesús” (Hechos 17:4-9)

8-10. a) Xú káʼnii nindrigú ajngáa rí májánʼ xa̱bu̱ bi̱ kúwá náa Tesalónica rá. b) Náá numuu dí tikhuun judíos nixígu̱u̱n kuyáá Pablo rá. c) Ndiéjuunʼ awan niri̱ya̱ʼ judíos muni̱i̱ Pablo ga̱jma̱a̱ eʼwíinʼ a̱ngui̱i̱n rá.

8 Apóstol Pablo ni̱jkha̱nú ndiʼyoo dí gajkhun nindxu̱u̱ dí niʼthí Jesús: “Ñumbáá na̱nguá gíʼdoo itháan numuu ki xóo patriúun. Á mu ikhiin nixkoʼ, mangáanʼ má muxkala; á mú ikhiin ninimbu̱ún rí ni̱tha̱ xúʼko̱ má ma̱ngaa munimbu̱ún dí muthu̱u̱n” (Juan 15:20). Pablo ndiʼyoo dí xúʼko̱ nirígá índo̱ ni̱jkha̱ náa Tesalónica: Tikhuun ninigu̱u̱nʼ mudxawíín ajngáa rí májánʼ, mú eʼwíinʼ na̱nguá. Lucas niʼnirámáʼ: “Mbaʼin xa̱bu̱ mani̱ndxu̱ún xa̱bi̱i̱ Jesús ma̱ngaa rí magún kidxuuʼ Pablo ga̱jma̱a̱ Silas. Xúʼko̱ má nini̱ mbaʼin xa̱bu̱ griegos bi̱ nduyamajkuíí Dios, ma̱ngaa mbaʼin gu̱ʼu̱ bi̱ guáʼdáá numún” (Hech. 17:4). Ra̱ʼkhá tháán nidxún bi̱ nuxi̱i̱nʼ discípulos índo̱ niguánú nikru̱ʼu̱u̱n májánʼ dí na̱ʼkha̱ raʼthí náa Kiʼniraʼmáʼ.

9 Nikúwá bi̱ nidxawíín ajngáa dí niʼtáráʼa Pablo, mú nikúwi̱i̱n bi̱ nikiʼníin wéñuuʼ. Tikhuin dí ikhiin nindxu̱ún judíos bi̱ nixígu̱u̱n índo̱ ndiyáá dí Pablo niʼngo̱o̱ nimbáñún ‹xa̱bu̱ griegos dí maguánú mbuyamajkuíí Dios›. “Lá túʼsngúnlú dí na̱ʼkha̱ raʼthí náa Kiʼnirámáʼ xáʼ. Ra̱ʼkhá tháán gakhi̱i̱ niʼniulú dí mumbáñún nurtajximíjna̱a̱ judíos. ¡Rí xúgi̱ na̱ʼkha̱ mu maʼniríjíinʼ xa̱biu̱u̱lú ga̱jma̱a̱ nato̱ʼo̱o̱ náa guʼwá rí nuxnáá gamajkhu Dios!”. Rígi̱ nisngájma dí ra̱ʼkhá tháán nikiʼníin.

Nindúún “muxnajxi̱i̱n náa inún xa̱bu̱.” (Hechos 17:5)

10 Lucas naʼthí ndiéjuunʼ dí nini̱ nda̱wa̱á: “Judíos nixígu̱u̱n ga̱jma̱a̱ nigimbíi̱n tikhuun xa̱bu̱ bi̱ ra̱míjíinʼ bi̱ mbaʼ jnguʼwún náa xuáá ga̱jma̱a̱ nixkajxi̱i̱n xa̱bu̱ xuajin, ikhú nigún náa goʼwóo Jasón gúyáaʼ Pablo ga̱jma̱a̱ Silas mu muxnajxi̱i̱n náa inún xa̱bu̱. Numuu rí túxkamiin, ikhaa jngóo nixmajtaa Jasón ga̱jma̱a̱ tikhun a̱ngiu̱xu asndu náa inún xa̱bu̱ ñajunʼ bi̱ kúwá náa xuajen, ga̱jma̱a̱ nithi: “Xa̱bu̱ bi̱ nuni̱ jngarígi̱i̱n xa̱bu̱ náa xúgíʼ tsu̱du̱u̱ ku̱ba̱ʼ kúwá gi̱i̱ ma̱ngaa, ga̱jma̱a̱ Jasón nigruiguíin náa goʼwóo. Xúgíinʼ xa̱bu̱ bugi̱ nanújngurámúnʼ náa inuu César nuthi rí xtáa i̱mba̱a̱ rey: Bi̱ nindxu̱u̱ Jesús” (Hech. 17:5-7). Xú káʼnii nikumu̱u̱ Pablo gajmíi̱n a̱ngui̱i̱n índo̱ ndiyáá dí xúʼko̱ nirígá rá.

11. Ndiéjunʼ dí raʼkhí nithi xa̱bu̱ sia̱nʼ ga̱jma̱a̱ numuu Pablo xó má bi̱ ni̱jkha̱ gajmíi̱n rá. (Atayáá nota.)

11 Raʼkhí kayuuʼ nindxu̱u̱ dí judío nixkajxi̱i̱n xa̱bu̱ muthi dí raʼkhí ga̱jma̱a̱ numún a̱ngiu̱lú. Xa̱bu̱ buʼko̱ xkawiʼ a̱jkiu̱uún ra̱ʼkhá tháán ekiʼníin, itháan ki xóo índo̱ nawáán mbá ñambo̱o̱ índo̱ nagájnuu. Xígi̱ kaʼnii nini̱ judíos mu ma̱ndoo muxkriya̱a̱ʼ Pablo ga̱jma̱a̱ Silas. Nini̱ xó má naguʼwún nuni̱ nixkajxi̱i̱n xa̱bu̱ xuajin dí makiʼníin nda̱wa̱á ndiyáá xóo muthúún xa̱bu̱ ñajunʼ mu muni̱ tsu̱du̱ún a̱ngiu̱lú bugi̱. Dí ginii kayuuʼ nithi dí “nuni̱ jngarígi̱i̱n xa̱bu̱ náa xúgíʼ tsu̱du̱u̱ ku̱ba̱ʼ” maski ajndu Pablo xó má bi̱ ni̱jkha̱ gajmíi̱n túni̱ xkujndu índo̱ nigún náa Tesalónica. Dí raga̱jma̱, nini̱ tsu̱du̱ún ga̱jma̱a̱ mbá dí gamíi wéñuuʼ, nithi dí a̱ngiu̱lú bugi̱ kúwá ruthi ga̱jma̱a̱ numuu i̱mba̱a̱ nuxi̱i̱ʼ Rey, Jesús, rígi̱ naʼni dí manújngurámúnʼ xtángoo ndrígóo xa̱bu̱ ñajunʼ. a

12. Ndiéjuunʼ gamíi marigá ga̱jma̱a̱ rí xóo xa̱bu̱ sia̱nʼ nuxrui̱gi̱i̱n a̱ngiu̱lú rá.

12 Garmáʼáan a̱jkiu̱lú dí xígi̱ má kayuuʼ nitháán Pilato xa̱bu̱ sia̱nʼ ga̱jma̱a̱ numuu Jesús: “Nixkamaaxu xa̱bu̱ bugi̱ naʼnijngi̱i̱n xa̱bu̱ xuajñuxu [...] ga̱jma̱a̱ naʼthí rí ikhaa mina̱a̱ʼ nindxu̱u̱ Cristo, mbáa rey” (Luc. 23:2). Mbáa Pilato nimíñuu dí xa̱bu̱ ñajunʼ bi̱ phú mba̱a̱ maku̱mu̱u̱ dí ikhaa xtáa rambáyúu magi̱ʼi̱ maʼtáñajunʼ Jesús. Ikhaa jngóo nikuʼma dí muxiyáa. Xúʼko̱ má migamíi marigá ga̱jma̱a̱ rí xóo xa̱bu̱ sia̱nʼ nuxruigi̱i̱n a̱ngiu̱lú Tesalónica. Náa mbá i̱yi̱i̱ʼ naʼthí: “Dí a mu mbáa naniñuuʼ xa̱bu̱ ñajunʼ bi̱ phú mba̱a̱ ga̱jma̱a̱ nambáyúu i̱mba̱a̱ mu magi̱ʼi̱ xóo rey, xa̱bu̱ bugi̱ migamíi rí asndu makhañúu”. Lá maʼngu̱u̱n muni̱ gíníi a̱ngiu̱lú xáʼ.

13, 14. a) Náá numuu tájmaa dí nini̱ xa̱bu̱ sia̱nʼ rá. b) Xú káʼnii nisngájma Pablo dí niʼnimbánuu ajngáa dí niʼthí Cristo ga̱jma̱a̱ xóo gándoo gúʼyaridáá xá.

13 Xa̱bu̱ sia̱nʼ táʼngu̱u̱n gúrikháá dí majuiʼtáraʼa ajngá rawuunʼ Dios náa Tesalónica. Náá numuu rá. Numuu dí táʼngu̱u̱n gúxkamaa Pablo ga̱jma̱a̱ Silas. Táʼngu̱u̱n gúni̱ dí xa̱bu̱ ñajunʼ munimbu̱u̱n numuu dí ikhiin na̱nguá guáʼdáá mbá dí musngajma dí rígi̱ nindxu̱u̱ gajkhun. Ikhaa jngóo xa̱bu̱ ñajunʼ, “nindu̱ʼu̱u̱n mbújkha̱a̱” ikhú niniña̱a̱nʼ magajnáa Jasón ga̱jma̱a̱ eʼwíinʼ a̱ngiu̱lú (Hech. 17:8, 9). Pablo niniñuuʼ raʼtáraʼa náa xuajin rúʼko̱ ni̱jkha̱ i̱mba̱ níʼkhá ikhaa niʼnimbánuu ajngáa dí niʼthí Jesús: “Wipiáanʼla gúni̱ xóo wipiin abu̱nʼ, ga̱jma̱a̱ ganindxa̱la xóo palomas bi̱ nda̱a̱ aʼkhúún” (Mat. 10:16). Raʼkháa numuu dí nimíñuu Pablo ikhaa jngóo niʼni rígi̱, ikhaa najmañuu nandxa̱ʼwáminaʼ májánʼ. Xú káʼnii gándoo gúʼyaridáá xá.

14 Dí mbiʼi xúgi̱ mbaʼiin xa̱bu̱ ede̱ bi̱ nagún náa tikhuu religión nduyáá xóo muni̱ gíníi testigos de Jeobá. Ma̱ngaa nuthi dí raʼkhí ga̱jma̱a̱ numún a̱ngiu̱lú, nuthi dí nuniríjíinʼ xa̱bu̱ ga̱jma̱a̱ nuni̱ gíníi eʼwíinʼ, rígi̱ naʼni dí xa̱bu̱ ñajunʼ murugui̱i̱n a̱ngiu̱lú. Xó má niniu̱u̱n a̱ngiu̱lú bi̱ nikúwá nákhá siglo timbá, nuni̱ rígi̱ xa̱bu̱ numuu dí naxígu̱u̱n kuyulú. Mú ikháánʼ bi̱ nindxu̱lú cristianos gajkhun tséjngruigulú ru̱ʼni̱ xkujndu. Índo̱ nduʼyáá dí xa̱bu̱ nandún muniulú dí raʼkhí ga̱jma̱a̱ dí nda̱a̱ mbá numuu, dí nu̱ʼni̱ nagájnulú náa xuajin rúʼko̱ na̱jkua̱ i̱mba̱ níʼkhá náa ma̱ndoo mu̱ʼni̱ ñajuunʼ Jeobá, mbáa ma̱ndoo matangáánʼlú nda̱wa̱á índo̱ nándáa gamíi.

“Nindxu̱ún itháan míjíinʼ xa̱bu̱” (Hechos 17:10-15)

15. Xú káʼnii nindrigú ajngáa dí májánʼ xa̱bu̱ Berea rá.

15 Mu nda̱a̱ dí gúgíʼníí a̱ngiu̱lú bugi̱ nixuʼmiin magún náa Berea dí naguanúu xóo mbá 65 kilómetros náa Tesalónica. Índo̱ niguánú ikhí, Pablo ni̱jkha̱ náa guʼwá rí judío nuxnáá gamajkhu Dios ga̱jma̱a̱ nigíʼdu̱u̱ niʼsngúún xa̱bu̱ bi̱ kúwá ikhí. Lucas niʼnirámáʼ dí judíos bi̱ kúwá náa Berea “ni̱ndxu̱ún itháan míjíinʼ xa̱bu̱ ki xóo bi̱ Tesalónica, numuu rí májánʼ nindrigú ajngáa rí nithúún, ga̱jma̱a̱ xúgíʼ mbiʼi nduyáá tsumáá náa Kiʼnirámáʼ mu mbuyáá á mu gajkhun nindxu̱u̱ rí nuthún” (Hech. 17:10, 11). Lá ajngáa rígi̱ nandoo gáʼthí dí tesalonicenses ni̱ndxu̱ún ra̱míjíinʼ xa̱bu̱ ráʼ. Na̱nguá, numuu dí nda̱wa̱á apóstol Pablo ninirámáʼ: “Nuxna̱a̱xu̱ má xúʼko̱ núma̱aʼ Dios numuu rí nákhá ikháanʼla nindrígú ajngóo Dios, rí nidxawíínla náa ikháanʼxu̱, túndrígula xóo ajngúún xa̱bu̱ú, nindrígula xó má kaʼyoo, xóo ajngóo Dios, xtáa rambáyala ikháanʼ bi̱ nindxa̱la xa̱bi̱i̱ Jesús” (1 Tes. 2:13). Náá numuu nuʼthá dí xa̱bu̱ bi̱ kúwá náa Berea nindxu̱ún míjíinʼ rá.

16. Náá numuu nuʼthá dí ninindxu̱ún míjíinʼ xa̱bu̱ Berea rá.

16 Maski ajndu timbá miʼtsú ejuiʼtáruʼúún xa̱bu̱ Berea mú ikhiin na̱nguá nikiʼníin, nindrigú májánʼ ajngáa. Ginii nidxawíín ajngáa dí niʼthí Pablo nda̱wa̱á ndiyáʼ mini̱i̱ʼ mbuyáá á mu gajkhun nindxu̱u̱ dí nithúún. Ndiyáʼ majmañún itháan dí Kiʼniraʼmáʼ xúgíʼ mbiʼi ra̱ʼkhá i̱ndó mbiʼi sábado. Nini̱ ga̱jma̱a̱ gagi numuu dí ra̱ʼkhá tháán nindúún makru̱ʼu̱u̱n i̱mba̱ nuxi̱ʼ kisngáa dí na̱ʼkha̱ náa Kiʼniraʼmáʼ. Índo̱ niguánú nikru̱ʼu̱u̱n, ikhiin ninindxu̱ún xa̱bu̱ guabiinʼ ga̱jma̱a̱ niriʼkumijná. “Mbaʼin rí ikhiin ninindxu̱ún xa̱bi̱i̱ Jesús” (Hech. 17:12). ¡Ikhaa jngóo Lucas niʼthí dí ninindxu̱ún míjíinʼ xa̱bu̱!

17. Dí xóo nini̱ xa̱bu̱ Berea naʼsngúlú dí tséʼñuu má nguáthá mba̱yu̱u̱ʼ tsiguʼ nindxu̱lú xa̱bi̱i̱ Jeobá, náá numuu dí ndayóoʼ mbuʼyáʼ má xúʼko̱ dí majmañulú ga̱jma̱a̱ numuu ikhaa xá.

17 A̱ngiu̱lú bi̱ Berea na̱nguá eyáá á mu xkri̱da ndrígu̱ún niguanúu náa Biblia mu mambáyulú dí mbiʼi xúgi̱. Nini̱ xó má gíʼthúu̱n Pablo ga̱jma̱a̱ nini̱ gadxíí Jeobá. Xúʼko̱ má eʼni̱lú mangáánʼ dí mbiʼi xúgi̱, numbáñún xa̱bu̱ mu maguánú makru̱ʼu̱u̱n májánʼ dí na̱ʼkha̱ raʼthí ajngá rawuunʼ Dios xó má nini̱ judíos buʼko̱. Índo̱ na̱jkua̱nú nani̱ndxu̱lú xa̱bi̱i̱ Dios, lá aʼkhíin eniʼñáánʼ ruʼniga̱jma̱a̱ ráʼ. Na̱nguá. Nduʼyáʼ majmañulú itháán ga̱jma̱a̱ numuu Jeobá ma̱ngaa nunimíjna̱ dí muʼnimbáníí kiʼtáñajuunʼ ndrígóo. Á mu nu̱ʼni̱ xígi̱ kaʼnii, nuniʼñáánʼ dí Jeobá maʼsngulúʼ ga̱jma̱a̱ maʼniratháánʼ xó má ikhaa nandoo mu xúʼko̱ mu̱ʼni̱ dí ikhaa nanigu̱u̱ʼ ga̱jma̱a̱ mu̱ʼni̱ dí maxtáa gagi (Is. 64:8).

18, 19. a) Náá numuu dí Pablo nigájnáa náa Berea ga̱jma̱a̱ xóo gándoo gúʼyaridáá xóo niʼni xá. b) Náá ni̱jkha̱ nda̱wa̱á dí nigájnáa náa Berea xá.

18 Pablo táguanúu mba̱yu̱u̱ʼ náa Berea. Náa Biblia naʼthí: “Índo̱ judíos bi̱ kúwá náa Tesalónica nidxawíín rí Pablo ma̱ngaa xtáa raʼtáraʼa ajngóo Dios náa Berea, nigún ikhí mu muni̱ rí xa̱bu̱ makiʼníin kuñún. Ikhaa jngóo, mbá nacha̱ a̱ngiu̱xu nini̱ rí Pablo maʼga náa lamáa, mú Silas ga̱jma̱a̱ Timoteo niguanún ikhí. Mú, bi̱ nigún gajmiún Pablo nigún kuya̱a̱ asndu náa Atenas. Nda̱wa̱á nitangi̱i̱n kuñu̱u̱n ajngáa rí Silas ga̱jma̱a̱ Timoteo ndayóoʼ rí magún nacha̱ muwi̱i̱n gajmiún Pablo” (Hech. 17:13-15). ¡Ra̱ʼkhá tháán xkawiʼ a̱jkiu̱ún! Dí ra̱ʼkhá i̱ndó niʼngu̱u̱n nixkriya̱a̱ʼ náa Tesalónica ma̱ngaa ndiyáʼ magún asndu náa Berea mu muxkajxi̱i̱n xa̱bu̱ mawiñu̱u̱nʼ kuyáá. Mú táʼngu̱u̱n má gúni̱ rígi̱. Pablo ndaʼyoo dí rígá mbaʼa xuajin dí ndayóoʼ maʼtáraʼa. Ikhaa jngóo ikhaa ni̱jkha̱ náa xuajin rúʼko̱. Xúʼko̱ gíʼmaa mu̱ʼni̱ mangáánʼ dí mbiʼi xúgi̱: ¡Xúniʼñáánʼ dí tsáʼkhá dí nundri̱ga̱ xa̱bu̱ sia̱nʼ maʼni dí muniʼñáánʼ ruʼtáraʼa!

19 Xúgi̱ dí Pablo niʼtárúʼún judíos bi̱ kúwá náa Tesalónica ga̱jma̱a̱ Berea, nakro̱ʼo̱o̱ májánʼ dí ragíʼmaa maniñuuʼ raʼtáraʼa ma̱ngaa dí gíʼmaa majmuu ajngá rawuunʼ Dios. Xúʼko̱ má gíʼmaa mu̱ʼni̱ mangáánʼ, dí xúgi̱ Pablo mbaʼyóoʼ maʼga gáʼtáruʼúún eʼwíinʼ xa̱bu̱, ikhiin nindxu̱ún bi̱ rañájúúnʼ judíos bi̱ kúwá náa Atenas. Xú káʼnii lá gúndriguíi ikhiin xá. Rígi̱ mbuʼyáá náa imbo̱o̱ capítulo.

a Xó má eʼthí mbáa xa̱bu̱ bi̱ nakro̱ʼo̱o̱, dí nákhá ikhú guáʼdáá mbá xtángoo náa naʼthí dí xáʼyóoʼ mbuyáaʼ i̱mba̱a̱ “nuxi̱i̱ʼ rey itháán á mu xa̱bu̱ ñajunʼ bugi̱ maʼnimbánuu xkujndu, mandi̱ʼíín cuenta ga̱jma̱a̱ dí xóo nuni̱”. Mbáa ikhaa jngóo xa̱bu̱ sia̱nʼ nijmún rígi̱ mu muthi dí raʼkhí ga̱jma̱a̱ numuu Pablo (Atayáá kúgumaʼá “ Xa̱bu̱ Ñajunʼ ga̱jma̱a̱ Hechos rí nini̱ apóstoles”).