Atambaʼtaa mu matraxnuu

Ayuʼ náa naʼthí rí xú káʼnii nindxu̱u̱ ináa

CAPÍTULO 2

“Mu̱tala ga̱jma̱a̱ numuʼ”

“Mu̱tala ga̱jma̱a̱ numuʼ”

Jesús niʼniratiin apóstoles mu mbu̱ya̱ edxu̱u̱ náa najuiʼtáraʼa

Dí na̱ʼkha̱ raʼthí náa Hechos 1:1-26

1-3. a) Xú káʼnii nixtáa Jesús gajmíi̱n xa̱bi̱i̱ nákha inu maʼga̱a̱ mekhuíí rá. b) Ndiéjunʼ gándoo gurajximijnalú rá.

 IKHIIN nindúún dí makuwá má xúʼko̱ gajmiún Jesús, náa mbá 40 mbiʼi dí nixtáa ga̱jma̱á nindxu̱ún, nikúwá gagi. Índo̱ Jesús nikháñúu, ikhiin nikúwá ngíná, mú índo̱ nitujxi̱i̱ ra̱ʼkhá tháán nidxún mbu̱júu̱. Náa iwáá mbiʼi dí nixtáa gajmíi̱n nisngájmaminaʼ náa ikhiin mu maʼsngúún ga̱jma̱a̱ maxnún tsiakii.

2 Índo̱ nigimbíin náa kúbá dí mbiʼyuu Olivos, apóstoles nikúwá xawii mudxawíín mámbá ajngáa dí Jesús niʼthí. Índo̱ niguámbóo niʼthí, nikumu̱ún dí mbá nacha̱ kayuuʼ ninújngoo xúgíʼ. Nduyáá xóo ekujxi̱ ñawúunʼ mu maʼni tsajkurámiinʼ ikhú nagíʼdu̱u̱ natsima̱a̱ mekhuíí, nduyáá má xúʼko̱ índo̱ xtáa ratsima̱a̱ asndu índo̱ mbá du̱u̱n nirúguamaʼáanʼ. Maski ajndu nánguá kujmaa náa ni̱jkha̱ mú ikhiin kúwá ruyejxiraʼa̱n má xúʼko̱ (Luc. 24:50; Hech. 1:9, 10).

3 Dí nirígá mbiʼi rúʼko̱, nigiʼdoo wéñuuʼ numuu náa vida ndrígu̱ún. Dí lá gúni̱ xúgi̱ dí ni̱jkha̱a̱ maestriu̱ún mekhuíí xá. Ikhiin ndiyóoʼ muni̱ má xúʼko̱ ñajunʼ dí ikhaa nigíʼdu̱u̱. Xú káʼnii nigumaratiin ga̱jma̱a̱ xóo nini̱ ikhiin xá. Ndíjkha dí mangáanʼ ndayóoʼ mbuʼyáá rígi̱ rá. Índo̱ gúraxnuu Hechos capítulo 1 ikhú gúxkamaa xóo exti̱ʼña̱a̱ graxe̱ rígi̱.

“Nisngájmaminaʼ [...] mu mbuyáá rí ikhaa xtáa ndaʼya” (Hechos 1:1-5)

4. Xú káʼnii nigíʼdu̱u̱ niʼnirámáʼ Lucas, i̱yi̱ʼ ndrígóo Hechos rá.

4 I̱yi̱ʼ ndrígóo Hechos nigumaraʼmáʼ nda̱wa̱á dí nigumaraʼmáʼ i̱yi̱ʼ ndrígóo Lucas. Náa mbá nájma̱ i̱yi̱ʼ rígi̱, Lucas nagíʼdu̱u̱ naʼthúu̱n Teófilo. a Náa i̱yi̱ʼ ndrígóo Hechos, niʼthún mbá dí nigájnuu náa iwáá dí na̱ʼkha̱ náa i̱yi̱ʼ ndrígóo Lucas, ga̱jma̱a̱ najmuu mixtiʼkhu ajngáa ma̱ngaa i̱ʼwáʼ dí táʼthí nákhá ginii.

5, 6. a) Ndiéjunʼ nimbáñún xa̱bi̱i̱ Jesús mu muguáʼdáá mbá fe gújkhúʼ rá. b) Náá numuu dí kuaʼdáálú fe rá.

5 Náa Hechos 1:3 naʼthí dí Jesús “nisngájmaminaʼ mbaʼa nuthu mu mbuyáá rí ikhaa xtáa ndaʼya”. Lucas “bi̱ nindxu̱u̱ médico” i̱ndó ikhaa nijmuu mbá ajngáa griego dí najuiʼtájuíi xóo “mbaʼa nuthu mu mbuyáá” (Col. 4:14). Índo̱ na̱ʼkha̱ ajngáa rígi̱ náa libro ndrígóo thana, nandoo gáʼthúu̱n dí ndiyáá má dí thana rúʼko̱, gajkhun má nasngájma dí nayambáá. Rígi̱ nambríguii ga̱jma̱a̱ xóo niʼni Jesús índo̱ nisngájmaminaʼ náa xa̱bi̱i̱, nguáná káaʼ mbáwíi o a̱jmi̱i̱n, nguáná náa xúgíinʼ apóstoles o asndu mbá miʼtsu nisngájmaminaʼ itháan dí 500 xa̱bi̱i̱, mu mbuyáá dí gajkhun nigabi̱i̱ (1 Cor. 15:3-6). Rígi̱ nimbáñún xa̱bi̱i̱ mu maguáʼdáá mbá fe gújkhúʼ.

6 Gundxaʼwamíjna̱lú rígi̱. Nduʼyáá dí gajkhun Jesús nixtáa náa tsu̱du̱u̱ ku̱ba̱ʼ, nikháñúu ga̱jma̱a̱ numuu aʼkhúlú, ma̱ngaa dí gajkhun nigabi̱i̱. Rígi̱ naʼni dí muguáʼdáálú mbá fe gújkhúʼ. Rí ndiyáá xa̱bu̱ bi̱ naguwáʼ náa Ajngá rawuunʼ Dios, naxnúlú xúgíʼ dí ndayúlú mbuʼyáá. Ikha jngóo índo̱ gúʼnigajma̱a̱, guʼtájkáan, numuu dí rígi̱ maʼni itháan gújkhúʼ fe ndrígúlú. Tséguaʼdáálú fe ga̱jma̱a̱ numuu i̱ndó dí nuʼdxawíín, nuguaʼdáálú fe numuu dí rígá mbaʼa náa nasngájma dí gajkhun nindxu̱u̱. Fe rígi̱ mambáyulú mu makuwáanʼ kámuu mbiʼi (Juan 3:16).

7. Xú káʼnii ma̱ndoo mbuʼyaridáá xkridoo Jesús índo̱ nuʼtáraʼa rá.

7 Náa Hechos naʼthí rí Jesús niʼthún xa̱bi̱i̱ “ga̱jma̱a̱ numuu Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios”. Mbá xkri̱da, niʼthún itháan kaʼwu ga̱jma̱a̱ numuu dí nijuiʼtáriyaʼ dí Mesías mamínuuʼ ga̱jma̱a̱ makhañúu (Luc. 24:13-32, 46, 47). Ga̱jma̱a̱ índo̱ niʼthí xóó itháan ga̱jma̱a̱ numuu rígi̱, nisngájma dí gíʼdoo wéñuuʼ numuu Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios, náa ikhaa mani̱ndxu̱u̱ Rey. Rígi̱ nindxu̱u̱ dí itháán niʼthí náa niʼtáráʼa, xúʼko̱ má gíʼmaa mu̱ʼni̱ mangáanʼ (Mat. 24:14; Luc. 4:43).

“Asndu náa naguámbári̱go̱o̱ numbaaʼ” (Hechos 1:6-12)

8, 9. a) Ndiéjunʼ nindxu̱u̱ a̱jma̱ dí tákru̱ʼu̱u̱n apóstoles rá. b) Xú káʼnii nimbáñún Jesús xa̱bi̱i̱ mu makru̱ʼu̱u̱n rá. c) Xú káʼnii embáyulú ikháanʼ dí niʼthí xá.

8 Índo̱ Jesús nixtáa raʼtámíjná gajmíi̱n xa̱bi̱i̱ náa kúbá Olivos, ninindxu̱u̱ iwáá náa niʼtámíjná gajmíi̱n. Nikujmaa dí nirígá mbá dí nindúún mbuyáá, ikha jngóo nirajxi̱i̱: “Tátá, lá midxa̱a̱ʼ jcháa Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios náa Israel rí mbiʼi xúgi̱ ráʼ.” (Hech. 1:6.) Índo̱ nini̱i̱ graxe̱ rígi̱ nisngajma dí rígá a̱jma̱ dí tákru̱ʼu̱u̱n. Timbá, nikumu̱ún dí Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios mata̱nga̱a̱ maʼtáñajunʼ mbu̱júu̱ náa xuajin Israel. Raga̱jma̱, numuu dí nijmún ajngáa “mbiʼi xúgi̱” nisngájma dí ikhiin niguáʼthi̱i̱n dí Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios magíʼdu̱u̱ maʼtáñajunʼ nacha̱ máʼ. Xú káʼnii nimbáñún Jesús makru̱ʼu̱u̱n májánʼ rígi̱ xá.

9 Táʼthún ga̱jma̱a̱ numuu dí timbá dí tákru̱ʼu̱u̱n, numuu rí ndaʼyoo dí xájyúuʼ má gákru̱ʼu̱u̱n ga̱jma̱a̱ numuu rúʼko̱. Gu̱wa̱ʼ mbiʼi nda̱wa̱á ndiyáá xú káʼnii nirígá i̱mba̱ nuxi̱ʼ xuajin: Israel nuxi̱ʼ ndrígóo Dios. Israel dí rígá náa ku̱ba̱ʼ maniñuuʼ mani̱ndxu̱u̱ xuajin dí Dios niraʼwíí mu mambajxúu ga̱jma̱a̱. Mú Jesús nimbáñún makru̱ʼu̱u̱n dí maʼni a̱jma̱, niʼthún: “Ikháanʼ rakáʼyala mbu̱ya̱a̱ náá mbi̱ʼi̱i̱, náá gu̱nʼ, i̱ndó Anu̱ʼ kaʼyoo maʼthí nguáná gárígá rúʼko̱” (Hech. 1:7). I̱ndó Jeobá nindxu̱u̱ bi̱ kaʼyoo maraʼwíí nguáná gaʼnimbánuu dí nikudaminaʼ maʼni. Nákha inu makhañúu Jesús niʼthí “i̱ndó Anu̱ʼ eʼyoo” náá “mbiʼi ga̱jma̱a̱ náá hora gáʼni”. Nákhá ikhú ni má ikhaa tséʼyoo maski ajndu nindxu̱u̱ A̱ʼdióo Dios, i̱ndó Jeobá eʼyoo nguáná gárígá (Mat. 24:36). Májánʼ e̱ʼni̱ dí ikháanʼ tséxmiéjunlú mbuʼyáá kaʼnii mbiʼi gáʼkha̱ fin, numuu dí tséyóoʼ má mbuʼyáá.

10. Xú káʼnii nikúwá apóstoles ga̱jma̱a̱ ndíjkha rí gíʼdoo wéñuuʼ numuu mbuʼyaridúún xá.

10 Xúndxáʼwami̱jna̱ dí raʼkhí ga̱jma̱a̱ numún apóstoles. Numuu dí ikhiin niguáʼdáá fe ga̱jma̱a̱ nisngajma dí nindxu̱ún xa̱bu̱ guabiinʼ índo̱ Jesús nixprígún. Maski ajndu tákru̱ʼu̱u̱n májánʼ wapháá, mú nindúún mbuyáá xóo phú kaʼnii nindxu̱u̱. Mbaʼa nuthu Jesús niʼthúún: “Gakuwáanʼla xawii má xúʼko̱” (Mat. 24:42; 25:13; 26:41). Ikhiin nikúwá má xúʼko̱ xawii mu mbuyáá xú kaʼnii Jeobá gaʼnimbánuu rí niʼthí. Xúʼko̱ má gíʼmaa muʼnilú mangáánʼ, gakuwáánʼlú xawii. Ndayóoʼ wéñuuʼ dí muʼni rígi̱ numuu dí kuwáanʼ “náa iwáá mbiʼi” (2 Tim. 3:1-5).

11, 12. a) Xú káʼnii ñajunʼ nixnúún Jesús xa̱bi̱i̱ rá. b) Ndíjkha jngóo ninindxu̱u̱ májánʼ dí Jesús niʼthún ga̱jma̱a̱ numuu espíritu santo nákha xóó tséxnájxu̱u̱n ñajunʼ rígi̱ xá.

11 Mú, rígá mbá dí itháán ndiyóoʼ makuwíin xawii muni̱, Jesús niʼthúún: “Mundrígúla tsiakii índo̱ espíritu santo gáʼkha̱ náa ikháanʼla. Mu̱tala ga̱jma̱a̱ numuʼ náa Jerusalén, náa xúgíʼ Judea ga̱jma̱a̱ náa Samaria, ma̱ngaa asndu náa naguámbári̱go̱o̱ numbaaʼ” (Hech. 1:8). Ikhiin ndiyóoʼ mutaraʼa dí nigabi̱i̱ Cristo náa xúgíʼ xuajin, ginii náa Jerusalén náa nikháñúu, nda̱wa̱á náa Judea, náa Samaria, xúʼko̱ asndu mutaraʼa náa dí itháan mitsínguánʼ.

12 Nákha ikhaa xóó tséxnún ñajunʼ rígi̱, niʼthún rí makunguanʼ mbá dí mambáñún, ikhaa nindxu̱u̱ espíritu santo. Náa i̱yi̱ʼ ndrígóo Hechos nakujmaa itháan rí cuarenta nuthu ajngáa “espíritu santo”. I̱yi̱ʼ rígi̱ naʼni mbuʼyáá rí xájmáán gúʼni̱ dí nandoo Jeobá á mu tsémbáyúlú espíritu santo ndrígóo, ndayóoʼ dí munda̱ʼa̱ tsejtsíí mbiʼi mu mambáyúlú (Luc. 11:13).

13. a) Asndu náá mbri̱ga̱a̱ gáʼyóoʼ muʼtáraʼa rá. b) Ndíjkha dí ndayóoʼ muʼtáraʼa ga̱jma̱a̱ gagi rá.

13 Ikháanʼlu dí mbiʼi xúgi̱, ajngáa “asndu náa naguámbári̱go̱o̱ numbaaʼ” nandoo gáʼthí dí muʼtáraʼa itháan mbaʼa xuajin ki xóo náa nitaraʼa a̱ngiu̱lú bi̱ nikúwá nákha siglo timbá. Xó má ndiʼyáá náa capítulo dí ninújngoo, na̱jkua̱ kuʼyúlú ga̱jma̱a̱ gagi ajngáa rígi̱ náa xúgíinʼ xa̱bu̱, numuu dí rígi̱ nindxu̱u̱ dí Dios nandoo mu̱ʼni̱ (1 Tim. 2:3, 4). Lá xtaa má ratani̱ ga̱jma̱a̱ xúgíʼ a̱jkia̱a̱nʼ ñajunʼ rígi̱ ráʼ. Nda̱a̱ imbo̱ʼ ñajunʼ dí maʼni makuwáánʼ itháan gagi ki xóo rígi̱, ma̱ngaa Jeobá naxnúlú tsiakii mu mu̱ʼni̱. Náa i̱yi̱ʼ ndrígóo Hechos na̱ʼkha̱ mbaʼa dí mambáyulú, mu mbuʼyáá xú káʼnii gíʼmaa muʼni ga̱jma̱a̱ xú káʼnii gíʼmaa makumulú mu magajnúu májánʼ índo̱ nuʼtáraʼa.

14, 15. a) Xú káʼnii gátanga̱a̱ Cristo nithi ángeles rá. (Ma̱ngaa atayáá nota.) b) Ndiéjunʼ eyoo gáʼthúu̱n dí Cristo nitanga̱a̱ xó má ni̱jkha̱a̱ rá.

14 Xó má niʼtálú, nda̱wa̱á dí Jesús ni̱jkha̱a̱ mekhuíí asndu índo̱ nánguá nikujmaa, bi̱ mbá 11 xa̱bi̱i̱ niguájun ruyáá má xúʼko̱. Ikhú niguwa̱ʼ a̱jmi̱i̱n ángeles bi̱ nithúún: “Xa̱bu̱ bi̱ naguwáʼ náa Galilea, náá numuu rí nuyejxi̱ra̱ʼa̱n mekhuíí rá. Jesús bugi̱ bi̱ nixtáa ga̱jma̱á nindxa̱la ni̱jkha̱a̱ kiʼyáa mekhuíí, xúʼko̱ má gáʼkha̱a̱ xó má ndi̱ya̱a̱la rí ni̱jkha̱a̱ mekhuíí” (Hech. 1:11). Lá nindúún gúthi dí Jesús mata̱nga̱a̱ xóo xa̱bu̱ numbaaʼ xó má nusngáa i̱ʼwáʼ religión ráʼ. Na̱nguá, xú káʼnii eʼyáá rá.

15 Ángeles nithi dí Jesús ma̱ʼkha̱a̱ xó má ndiyáá xa̱bi̱i̱ ni̱jkha̱a̱. b Xú káʼnii ni̱jkha̱a̱ xá. Índo̱ ángeles nithi ajngáa rígi̱, ikhaa nánguá kujmaa. I̱ndó tikhuin xa̱bi̱i̱ nikru̱ʼu̱u̱n dí Jesús ni̱jkha̱a̱ má náa mekhuíí, náa xtáa Anu̱u̱. Xúʼko̱ má xúgi̱, i̱ndó bi̱ nakru̱ʼu̱u̱n dí naʼthí náa Biblia ga̱jma̱a̱ nakru̱ʼu̱u̱n xu káʼnii mbiʼi kuwáánʼlú, nduyáá dí Cristo nitanga̱a̱ xó má ni̱jkha̱a̱, dí ikhaa xtáa má raʼtáñajunʼ xóo Rey náa Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios (Luc. 17:20). Ikha jngóo ndayóoʼ mbuʼyáá ndiéjuunʼ esngájma dí Jesús xtaa má raʼtáñajunʼ, mu xúʼko̱ ma̱ndoo mumbáñún xa̱bu̱, mu mangiin makru̱ʼu̱u̱n dí ndayóoʼ muni ñajunʼ ndrígóo Dios asndu nákha má xúgi̱, numuu dí na̱jkha̱ ratumuu má mbiʼi.

“Arathá tsáa bi̱ [...] nitraʼwíi” (Hechos 1:13-26)

16-18. a) Ndiéjunʼ eʼsngúlú Hechos 1:13, 14 ga̱jma̱a̱ xóo nigimbíin cristianos nákha ginii rá. b) Ndiéjunʼ eʼsngúlú xóo niʼni ru̱dúu̱ Jesús rá. c) Ndíjkha dí gíʼdoo wéñuuʼ numuu magimbáánʼ rá.

16 Xó má eʼyáá, apóstoles “asndu nadxún nitangiín náa Jerusalén” (Luc. 24:52). Lá munimbaníí ñajunʼ dí nixnájxu̱u̱n Jesús xáʼ. Náa Hechos 1:13, 14 naʼthí xú káʼnii nagimbíi̱n nákha ikhú, ikhí naʼthí dí “nitsimaán náa guʼwá dí rígú rijma̱a̱”, numuu dí náa Palestina naguʼwún nuni̱ guʼwá xúʼko̱ kaʼnii, náa ma̱ndoo matatsimaaʼ ga̱jma̱a̱ escalera dí kri̱ga̱ rexa̱a̱. Mbáa ikhí nindxu̱u̱ goʼwóo ru̱dúu̱ Marcos bi̱ naʼthí ga̱jma̱a̱ numuu náa Hechos 12:12. Maski ajndu na̱nguá nindxu̱u̱ guʼwá mitsaanʼ wéñuuʼ mú nayambáá. Tsíin lá nigún ikhí ga̱jma̱a̱ ndiéjunʼ nini̱ xá.

17 Náa guʼwá rígi̱, raʼkháa i̱ndó nagimbíi̱n apóstoles ma̱ngaa nagimbíi̱n gu̱ʼu̱, mbáa dí ikhaa nindxu̱u̱ ru̱dúu̱ Jesús. Rígi̱ nindxu̱u̱ iwáá kayuuʼ dí náa Biblia na̱ʼkha̱ raʼthí ga̱jma̱a̱ numuu María. Ra̱ʼkhá tháán mitsaan nindxu̱u̱ dí ikhaa ndiʼyamajkuu Dios gajmíi̱n eʼwíinʼ, raʼkháa niʼnimbamínáʼ. ¡Mbáa ra̱ʼkhá tháán nidxuu índo̱ ndiʼyoo dí ikhí kúwá mbá a̱jkhui̱i̱n e̱ji̱i̱n! Índo̱ Jesús nixtáa náa tsu̱du̱u̱ ku̱ba̱ʼ a̱ngui̱i̱n táʼndún gúndri̱gú dí gajkhun, mú índo̱ nikháñúu ga̱jma̱a̱ nigabi̱i̱, ikhú niriʼkumijná (Mat. 13:55; Juan 7:5; 1 Cor. 15:7).

18 Náa Hechos 1:14 naʼthí dí xúgíinʼ nigimbíin mu mutajkáan “ga̱jma̱a̱ mbóó numuu”. Nagimbáanʼ asndu nákha má ikhú, numuu dí nduʼyáá dí gíʼdoo wéñuuʼ numuu. Índo̱ nagimbáanʼ nuxnámíjnálú tsiakii, najmañulú ga̱jma̱a̱ nundrígú consejo, mú, dí itháan gíʼdoo numuu nindxu̱u̱ dí muʼni mba̱a̱ Jeobá índo̱ na̱jkua̱ reunión. Índo̱ nu̱ʼni̱ ajmúú ga̱jma̱a̱ nuʼtájkáan nuʼni dí Jeobá maʼdxuu a̱jkiu̱u̱n ga̱jma̱a̱ mangáán nduʼyáálú dí gíʼdoo wéñuuʼ numuu. Ikha jngóo, ¡xúniʼñáánʼ ru̱ʼni̱ rígi̱! (Heb. 10:24, 25).

19-21. a) Ndiéjunʼ ejmañulú dí Jeobá niniñuuʼ dí Pedro maʼni mbá ñajunʼ dí gíʼdoo numuu náa congregación rá. b) Náá numuu dí ndiyóoʼ maxtiʼkuriya̱aʼ Judas ga̱jma̱a̱ ndiéjunʼ eʼsngúlú xóo nimbánuu rígi̱ rá.

19 Nákhi mbiʼi rúʼko̱ xa̱bi̱i̱ Cristo ndiyóoʼ muni̱ mbá rí gíʼdoo wéñuuʼ numuu, ikha jngóo Pedro niyéjkha̱ edxu̱u̱ mu mbuyáá ndiéjunʼ gúni̱ (Hech. 1:15-26). Maski ajndu nguáthá xmáná wapháá niʼni gaʼduunʼ dí niʼniniiʼ Jesús, mú Jeobá nijmiuu má xúʼko̱ (Mar. 14:72). Xúgiáánʼ bi̱ ni̱ndxu̱lú xa̱bu̱ aʼkhá, ndayóoʼ marmáʼáan a̱jkiu̱lú dí Jeobá nindxu̱u̱ májáanʼ, xtáa xawii mu maʼni mba̱a̱ a̱jkiu̱u̱n kaʼyulú á mu gajkhun natanga̱a̱ a̱jkiu̱lú (Sal. 86:5).

20 Pedro nikro̱ʼo̱o̱ dí ndiyóoʼ mbáa bi̱ mariʼkuriya̱a̱ʼ Judas bi̱ nigujua̱a̱ Jesús. Tsáá gáʼni rá. Mínaaʼ má Pedro niʼthí dí bi̱ mariʼkuriya̱a̱ʼ Judas gíʼmaa mani̱ndxu̱u̱ bi̱ ni̱jkha̱ ga̱jma̱a̱ Jesús náa niʼtáráʼa ma̱ngaa bi̱ ndiʼyoo dí nigabi̱i̱ (Hech. 1:21, 22). Ajngáa rígi̱ nambríguii ga̱jma̱a̱ dí niʼthí Jesús: “Ikháanʼla bi̱ naguwaʼ kidxuʼ mutrigáanʼla náa mbá 12 xílí mu mutañájuíínʼ mbá 12 xuajen majkhaʼ ndrígóo Israel” (Mat. 19:28). Jeobá nindoo dí mbá 12 itsí dí tuáʼán “náa rajkhúu xtátsí” ndrígóo Jerusalén dí nuxi̱ʼ mani̱ndxu̱ún mbá 12 apóstoles bi̱ nigún kidxuuʼ Jesús índo̱ niʼtáráʼa (Apoc. 21:2, 14). Ikha jngóo Jeobá niniñuuʼ dí Pedro makro̱ʼo̱o̱ dí kiʼtáriyaʼ rígi̱ mambanúu náa Judas, náa naʼthí: “Ñajunʼ ndrígóo maʼni i̱mba̱a̱” (Sal. 109:8).

21 Ikhiin niri̱ya̱ʼ suerte mu mbuyáá tsáa gáriʼkuriya̱a̱ʼ Judas, nákhá ginii nuri̱ya̱ʼ suerte mu muraʼwi̱i̱ dí muni̱ (Prov. 16:33). Iwáá mbiʼi rúʼko̱ dí náa Biblia naʼthí dí niri̱ya̱ʼ suerte, niniña̱a̱nʼ runi̱ rígi̱ índo̱ nindrigú espíritu santo. Mbiʼi rúʼko̱ nitháán Jeobá: “Oh, Jeobá, ikháán bi̱ natatsinuunʼ a̱jkiu̱ún xúgíinʼ, arathá tsáa bi̱ a̱jmi̱i̱n bugi̱ nitraʼwíi” (Hech. 1:23, 24). Nini̱ rígi̱ numuu rí nindúún dí Jeobá gáraʼwíi. Bi̱ nixtaʼwíi mu mariʼkuriya̱a̱ʼ Judas nindxu̱u̱ Matías, mbáa ikhaa ma̱ngaa nindxu̱u̱ bi̱ mbá 70 xa̱bi̱i̱ Jesús bi̱ nikuʼmiin mutaraʼa (Hech. 6:2). c

22, 23. Náá numuu dí gíʼmaa muʼnimbulú kuʼñúún bi̱ nuyégún edxu̱u̱ náa guʼwá nagimbáanʼ rá.

22 Rígi̱ nasngájma dí xuajñuu Dios nuñajunʼ mbá kambájxu̱u̱n. Dí mbiʼi xúgi̱, ma̱ngaa naxtaʼwíin a̱ngiu̱lú bi̱ muyégún edxu̱u̱ náa nagimbáanʼ. Mú, nákha xóó tséxnún ñajunʼ rígi̱, a̱ngiu̱lú bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ nunda̱ʼa̱a̱ Dios dí maxnún ikha ga̱jma̱a̱ espíritu santo mu xúʼko̱ mbuyáá á mu bi̱ gúraʼwíin nunimbánii ikha dí na̱ʼkha̱ náa Biblia. Ikha jngóo guʼnimbulúʼ dí gúthi a̱ngiu̱lú bi̱ kuya̱ edxu̱u̱, numuu dí ikhiin nixtaʼwíin ga̱jma̱a̱ espíritu santo. Xúʼko̱ nusngajmá dí numbáñún a̱ngiu̱lú mu magajnúu májánʼ ñajunʼ dí narígá náa nagimbáanʼ (Heb. 13:17).

Guʼyamajkuíí ñajunʼ dí guáʼdáá bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ guʼnimbulúʼ ikha dí gúxnulú

23 Xó má ndiʼyáá, apóstoles nixnúún wéñuuʼ tsiakii índo̱ ndiyáá dí Jesús nigabi̱i̱ ma̱ngaa dí nixtiʼkhu̱u̱ xóo nigimbíin ga̱jma̱a̱ xóo kambájxu̱u̱n. Dí xúgi̱, kúwíin itháan xawii mu̱ni̱ ñajunʼ dí nikhánuu. Ikhaa rígi̱ dí muʼnigajmaa náa i̱mba̱ capítulo.

a Náa Evangelio ndrígóo Lucas naʼthúu̱n “tátá Teófilo”, rígi̱ naʼni makru̱ʼu̱lú dí xtáa raʼthúu̱n mbáa xa̱bu̱ bi̱ gíʼdoo numuu bi̱ xóó tsénindxu̱u̱ xa̱bi̱i̱ Jesús. Mú náa Hechos naʼthúu̱n “Teófilo” nánguá niʼthúu̱n tátá. Tikhuun bi̱ nunigajma̱a̱ ga̱jma̱a̱ numuu rígi̱ nakumu̱ún dí nda̱wa̱á dí ikhaa niguxnuu Evangelio ni̱jkha̱nú ninindxu̱u̱ cristiano, ikha jngóo Lucas naʼthúu̱n xóo ‹ndxájuu›.

b Gi̱i̱, Biblia najmuu ajngáa griego trópos, di nandoo gáʼthúu̱n xu káʼnii matanga̱a̱ Jesús náa mekhuíí, raʼkháa morfḗ, dí náa ajngáa griego nandoo gáʼthúu̱n xu káʼnii kujmaa xuyuuʼ Jesús.

c Itháan nda̱wa̱á Pablo ma̱ngaa ninindxu̱u̱ “apóstol bi̱ waxúʼmaa maʼga náa xa̱bu̱ numbaaʼ”, mú na̱nguá nixtáa gajmíi̱nʼ bi̱ mbá 12 apóstoles (Rom. 11:13; 1 Cor. 15:4-8). Na̱nguá nixtáa ikhí numuu dí ikhaa táʼga ga̱jma̱a̱ Jesús náa niʼtáráʼa.