Atambaʼtaa mu matraxnuu

Ayuʼ náa naʼthí rí xú káʼnii nindxu̱u̱ ináa

Rí naʼsngúlú ga̱jma̱a̱ numuu mekhu

Rí naʼsngúlú ga̱jma̱a̱ numuu mekhu

Bi̱ nunigajmaa numuu dí rígá náa mekhu, mámbá mbiʼi naʼniún tsiánguá má xúʼko̱. Numuu rí nákhá ginii na̱nguá guáʼdáá mbá ajua̱nʼ mu mbuyáá xú káʼnii nindxu̱u̱. Ndiéjunʼ rí niʼngu̱u̱n ndiyáá xá.

Awa̱án tri̱ga̱ xúgíʼ dí rígá mekhuíí. Náa mbá artículo ndrígóo i̱yi̱i̱ʼ Astronomy naʼthí dí náa “mekhuíí na̱nguá mbaʼ tri̱ga̱á galaxias awa̱án tri̱ga̱ xúgíʼ”. Xú káʼnii rígá rígi̱ rá. Científicos nuthi dí xúgíʼ rígi̱ narígá ga̱jma̱a̱ numuu mbá rí tsékujmaa: Dí nuxna mbiʼíí materia oscura. Ma̱ngaa nuthi rí materia oscura nindxu̱u̱ “xóo ixi̱ dí nuruwaa xa̱bu̱ rí mitsídánʼ wéñuuʼ dí najmún mu matsimún muni̱ guʼwá” ga̱jma̱a̱ náa tsu̱du̱u̱ rúʼko̱ trámáʼ “galaxias, itháán tsudií rígá i̱ʼwáʼ galaxias rí itháán mba̱ʼu̱”.

Xú káʼnii niʼni dí rígá náa mekhuíí madri̱ga̱ awa̱án xúgíʼ rá. Lá mbaʼ nindri̱ga̱á awa̱án xúgíʼ rígi̱ ráʼ. Atayáá rí niʼthí Allan Sandage mbáa bi̱ naʼnimbo̱o̱ rí xtáa Dios, bi̱ nigiʼdoo wéñuuʼ numuu ga̱jma̱a̱ nijmaʼniiʼ nákhá siglo veinte.

Ikhaa niʼthí: “Ikhúún na̱tha̱ rí nditháan xándoo marigá xúʼko̱ kaʼnii xúgíʼ rígi̱. Xtáa mbáa bi̱ nigrui̱ga̱ awa̱án xúgíʼ rígi̱”.

Awa̱án tri̱ga̱ xúgíʼ dí rígá mekhuíí mu ma̱ndoo marigá vida. Atatsaʼwáminaʼ ga̱jma̱a̱ numuu tsiakii dí científicos nuxna mbiʼíí fuerza nuclear débil. Ga̱jma̱a̱ numuu rígi̱ A̱jkha̱ʼ naʼni mijkha xó má kaʼyoo. Á mu tsiakii rígi̱ nindxu̱u̱ chíʼgíiʼ wéñuuʼ, A̱jkha̱ʼ nditháan má táxtáa. Ma̱ngaa á mu tsiakii rígi̱ mba̱a̱ wéñuuʼ, mbáa niʼníí má nikháñúu A̱jkha̱ʼ.

Náa mekhu raʼkháa i̱ndó rígá dí nutháán fuerza débil, ma̱ngaa rígá i̱ʼwáʼ dí naʼni marigá vida. Mbáa bi̱ niʼnirámáʼ ga̱jma̱a̱ numuu ciencia bi̱ mbiʼyuu Anil Ananthaswamy naʼthí dí á mu mbá tsiakii rígi̱ nindxu̱u̱ mixtiʼkhu, nditháan xándoo makuwíin “a̱ʼgua̱a̱n, planeta ga̱jma̱a̱ galaxias ga̱jma̱a̱ nditháan má xándoo marigá vida”.

Náa xúgíʼ dí nigumawíi, káaʼ mbóó náa ma̱ndoo makuwíin xa̱bu̱ numbaaʼ. Náa Ku̱ba̱ʼ rígá giñánʼ ga̱jma̱a̱ iyaʼ xó má kaʼyoo ga̱jma̱a̱ mbáa gu̱nʼ bi̱ kiéwu̱ún mba̱a̱, rúʼko̱ nayambáá mu mañajunʼ májánʼ Ku̱ba̱ʼ. Náa revista National Geographic naʼthí: “Dí rígá náa ku̱ba̱ʼ xóo planta, iyaʼ, giñánʼ nañejunʼ mbóó mu xúʼko̱ ma̱ndoo makuwíin xa̱bu̱ numbaaʼ ga̱jma̱a̱ nindxu̱u̱ káaʼ mbóó planeta náa rígá vida, ki xóo xúgíʼ planeta dí rígá”. a

Mbáa xa̱bu̱ bi̱ najmañuu naʼthí dí sistema solar rígá náa awúu̱n galaxia ndrígúlú ga̱jma̱a̱ “nda̱a̱ rí kayóo”. Ga̱jma̱a̱ numuu rí gíʼ mitsínguánʼ, rúʼko̱ naʼni dí marigá vida náa tsu̱du̱u̱ Ku̱ba̱ʼ. Á mu kuwáánʼ itháán mijngíí náa tri̱gi̱i̱n eʼwíinʼ a̱ʼgua̱a̱n, tséʼniuu á mu náa ta̱pha̱ galaxia o náa tri̱gi̱i̱n tseniiʼ a̱ʼgua̱a̱n, mambóo gágudiáánʼ agiuuʼ a̱jkha̱ʼ. Mú científicos nuthi rí kuwáánʼlú náa kaʼnii makuwá xa̱bu̱ numbaaʼ.

Paul Davies mbáa científico bi̱ naʼnigajmaa xóo kri̱ga̱ mekhu, naʼthí: “Xándoo mbaʼ marigá vida náa tsu̱du̱u̱ Ku̱ba̱ʼ […]. Gíʼdoo numuu dí kuwáánʼlú gi̱i̱”. b Gajkhun dí Paul Davies na̱nguá eʼsngáa dí Dios niʼni mekhu ni má dí makuwá xa̱bu̱. Mú ndiéjunʼ rathá ikháán rá. Xúgíʼ dí rígá, xóo mekhu ga̱jma̱a̱ Ku̱ba̱ʼ nasngájma dí niguma mu xúʼko̱ marigá vida. Ikha jngóo, lá tséʼni ma̱ta̱ya̱a̱ rígi̱ dí gajkhun xtáa mbáa bi̱ niʼni ráʼ.

a Náa artículo National Geographic na̱nguá eʼthí dí Dios niʼni Ku̱ba̱ʼ ni má xa̱bu̱ numbaaʼ. I̱ndó naʼthí dí náa Ku̱ba̱ʼ nindxu̱u̱ kiejunʼ náa ma̱ndoo makuwáanʼlu.

b Paul Davies: La mente de Dios (trad. Lorenzo Abellanas Rapun), 1993.