Atambaʼtaa mu matraxnuu

Ayuʼ náa naʼthí rí xú káʼnii nindxu̱u̱ ináa

“Guʼniu̱u̱n rí májánʼ bi̱ naguwáʼ i̱mba̱ níʼkhá”

“Guʼniu̱u̱n rí májánʼ bi̱ naguwáʼ i̱mba̱ níʼkhá”

“Xambumala mundriguíin májánʼ bi̱ naguaʼnu náa guʼwála” (HEBREOS 13:2).

AJMÚÚ 124 GA̱JMA̱A̱ 79

1, 2. a) Xú káʼnii xkujndu guáʼdáá mbaʼin bi̱ naguwáʼ i̱mba̱ níʼkhá rí mbiʼi xúgi̱ rá. (Atayáá timbá xtiʼkhu.) b) Ndiéjunʼ eʼni marmáʼáan a̱jkiu̱lú Biblia rá. c) Xú káʼnii xkri̱da rí muriʼña̱a̱ rá.

 NAʼNI itháan rí 30 tsiguʼ, mbáa xa̱bu̱ bi̱ nagumbiʼyuu Osei bi̱ na̱ʼkha̱ náa xuajen Ghana niniñuʼ xuajen África ga̱jma̱a̱ ni̱jkha̱ Europa [1] (atayáá nota rí na̱ʼkha̱ náa námbá artículo). Nákha ikhú xóó na̱nguá nindxu̱u̱ xa̱bi̱i̱ Jeobá. Ikhaa narmáʼáan a̱jkiu̱u̱n rí nigiʼdoo wéñuʼ xkujndu. Naʼthí: “Nacha̱ ni̱jkhánú ndi̱yo̱o̱ rí mbaʼin xa̱bu̱ tsixmiéjunʼ eni. Ma̱ngaa asndu tsiánguá niʼniuʼ índo̱ ndi̱yo̱o̱ rí naʼni miguwan. Índo̱ nigájnaʼ náa aeropuerto ikhú nikumuʼ timbá miʼtsú rí naʼni miguwan ga̱jma̱a̱ nigíʼdu̱u̱ nimbiyaʼ”. Numuu rí niʼniuu mingíjyúuʼ majmañuu ajngáa rí nuthi ikhí, ndijyúuʼ itháan rí mbá tsiguʼ mu maxkamaa mbá ñajunʼ májánʼ. Ga̱jma̱a̱ numuu rí xtáa mitsínguánʼ, nda̱ñínʼ wéñuʼ bi̱ kuwa náa goʼwóo ga̱jma̱a̱ naku̱mu̱u̱ rí xtáa mbáwíi.

2 Á mu kuwáanʼ raguaʼnii xóo Osei, xú káʼnii gáʼndulúʼ rí muniulúʼ eʼwíínʼ rá. Mbáa muxnáa núma̱aʼ rí a̱ngiu̱lú náa nagimbáanʼ mundriguáanʼ májánʼ ga̱jma̱a̱ tséʼniuu raza ndrígúlú o náa eguwaʼ. Náa Biblia naʼni marmáʼáan a̱jkiu̱lú rí xámbumulú muʼniu̱u̱n rí májánʼ bi̱ “naguaʼnu”, xóo muʼthá, bi̱ naguwáʼ i̱mba̱ níʼkhá (Heb. 13:2) (atayáá kúgumaʼá “Ndiéjunʼ eyoo gáʼthúu̱n”). Ikha jngó náa artículo rígi̱ gúriʼña̱a̱ graxe̱ rígi̱: Xú káʼnii eʼñún Jeobá bi̱ naguwaʼ rá. Lá ndayóoʼ muriʼkhui̱i̱ rí xóo endxaʼwamíjna̱ ga̱jma̱a̱ numún xa̱bu̱ bi̱ naguwáʼ náa i̱ʼwáʼ xuajen ráʼ. Xú káʼnii gándoo gumbañúún mu makuwá tsímáá náa congregación ndrígúlú xá.

XÚ KÁʼNII EʼÑÚN JEOBÁ XA̱BU̱ BI̱ NAGUWÁʼ I̱MBA̱ NÍʼKHÁ RÁ.

3, 4. Xó má eʼthí náa Éxodo 23:9, xú káʼnii nindoo Jeobá rí muniu̱u̱n israelitas xa̱bu̱ bi̱ naguwáʼ, ga̱jma̱a̱ náa numuu rá.

3 Índo̱ Jeobá niʼni káwíin israelitas náa Egipto, nixnúún xtángoo rí niʼsngúún rí gíʼmaa muniu̱u̱n rí májánʼ xa̱bu̱ bi̱ nigájnun gajmiún (Éx. 12:38, 49; 22:21). Jeobá ndiʼyoo rí mingíjyúuʼ gáʼniuun xa̱bu̱ bi̱ naguwáʼ i̱mba̱ níʼkhá ikha jngó niñewu̱u̱n májánʼ. Mbá xkri̱da, naniñúnʼ magún náa mbaaʼ rí kiʼdu mu muraxi̱i̱ rí niniñaaʼ bi̱ nidu (Lev. 19:9, 10).

4 Jeobá raʼkháa i̱ndó niʼthún israelitas rí mbuyamajkún bi̱ naguwáʼ. Ikhaa nindoo marmáʼáan a̱jkiu̱ún xú káʼnii eku̱mu̱u̱ bi̱ na̱ʼkha̱ náa i̱mba̱ xuajen (atraxnuu Éxodo 23:9). * Asndu nákha má israelitas xóó tsénindxu̱ún esclavos náa Egipto, xa̱bu̱ egipcios táʼnduun gúñún numuu rí ninindxu̱ún mixtiʼkuiin (Gén. 43:32; 46:34; Éx. 1:11-14). Ra̱ʼkhá tháán gakhi̱i̱ nikuwa israelitas nákha nikuwa i̱mba̱ níʼkhá. Ikha jngó Jeobá nindoo rí marmáʼáan a̱jkiu̱ún ga̱jma̱a̱ rí muniu̱u̱n rí májánʼ xa̱bu̱ bi̱ naguwáʼ i̱mba̱ níʼkhá bi̱ kuwa gajmiún (Lev. 19:33, 34).

Jeobá naʼniún rí májánʼ bi̱ naguwáʼ i̱mba̱ níʼkhá

5. Ndiéjunʼ gáxkaxáanʼ mu mbuʼyaridáá Jeobá ga̱jma̱a̱ muʼniu̱u̱n rí májánʼ xa̱bu̱ bi̱ naguwáʼ rá.

5 Jeobá tsériʼkhuu rígi̱. Ikha jngó índo̱ gáguwáʼ xa̱bu̱ bi̱ kuwa i̱mba̱ níʼkhá náa congregación, gíʼmaa marmáʼáan a̱jkiu̱lú rí Jeobá naxmiéjunʼ kaʼñún má xúʼko̱ (Deut. 10:17-19; Mal. 3:5, 6). Gíʼmaa mundxaʼwamíjna̱ ga̱jma̱a̱ numuu xkujndu rí ikhiin guáʼdáá. Mbá xkri̱da, mbáa tsíkru̱ʼu̱u̱n ajngáa ga̱jma̱a̱ rí tikhun xa̱bu̱ nuni gíníi. Rí mundxaʼwamíjna̱ náa xúgíʼ rígi̱ naxkaxáanʼ mu mumbañún ga̱jma̱a̱ muʼniu̱u̱n rí májánʼ (1 Ped. 3:8).

LÁ GÍʼMAA MURIʼKHUÍÍ XÓO EʼÑÚN BI̱ NAGUWÁʼ I̱MBA̱ NÍʼKHÁ RÁʼ.

6, 7. Ndiéjunʼ esngájma rí cristianos judíos nijmañún munigaʼduunʼ rí tsíñún gúñún eʼwíínʼ rá.

6 Cristianos judíos nijmañún munigaʼduunʼ rí xóo eni mbaʼin judíos rí tsíñún gúñún bi̱ naguwáʼ. Náa ndxa̱a̱ Pentecostés tsiguʼ 33, cristianos bi̱ kuwa náa Jerusalén nindrigúu̱n májánʼ mbaʼin bi̱ niguwáʼ bi̱ ndiʼkhún ninindxu̱ún cristianos (Hech. 2:5, 44-47). Rígi̱ nasngájma rí nakru̱ʼu̱u̱n ndiéjunʼ eyoo gáʼthúu̱n rí “mundrigúun májánʼ”, o xóo muʼthá, nandoo gáʼthúu̱n rí “mundriguíin májánʼ bi̱ naguaʼnu” náa guʼwún.

7 Mú nákha ikhú, tikhun a̱ngiu̱lú bi̱ nuthi ajngáa griego nixieʼkhá rí gu̱ʼú xuáʼa̱ najma gíníi (Hech. 6:1). Mu munimbánii xkujndu, apóstoles nixuʼmiin mbá juwiin xa̱bekha bi̱ guáʼdáá mbiʼñún griegos. Náa numuu rí niraʼwíin xa̱bekha bi̱ guáʼdáá mbiʼñún griegos rá. Mbáa mu xúʼko̱ gu̱ʼú xuáʼa̱ bi̱ nuthi ajngáa griego makuwá itháan tsímáá (Hech. 6:2-6).

8, 9. a) Xú káʼnii graxe̱ gambáyulú mbuʼyáá á mu tsíyulú gúʼñúún eʼwíínʼ rá. b) Ndiéjunʼ dí ragíʼmaa makumulúʼ rá. (1 Pedro 1:22.)

8 Maski ajndu tséʼyáálu, rí xóo kuwáanʼ nasngájma xóo ni̱ndxu̱lú (Rom. 12:2). Ma̱ngaa, mbáa bi̱ kuwa mijngii ga̱jma̱a̱ bi̱ nuñajunʼ gajmiúlú o bi̱ nuʼnigajmaa gajmiúlú nuthi dí ra̱májánʼ ga̱jma̱a̱ numún xa̱bu̱ bi̱ naguwáʼ i̱mba̱ níʼkhá, xóo ni̱ndxu̱ún o numuu raza ndrígu̱ún. Lá nugíʼdi̱i̱ nundxa̱ʼwáá edxu̱lúʼ xóo ikhiin xáʼ. Xú káʼnii ekumulú índo̱ mbáa natsíjmáanʼ ga̱jma̱a̱ numuu xuajñulú o xóo kaʼniáanʼ rá.

9 Ma̱ngaa apóstol Pedro nisngájma rí táʼndoo gáʼñun xa̱bu̱ bi̱ rañájúnʼ judíos. Mú nda̱wa̱á nijmañuu maʼni gaʼduunʼ rúʼko̱ (Hech. 10:28, 34, 35; Gál. 2:11-14). Ga̱jma̱a̱ ikháanʼ rá. Ndiéjunʼ gándoo muʼni á mu nduʼyáá rí tsíyulú gúʼñúún eʼwíínʼ numuu rí ni̱ndxu̱ún i̱mba̱ raza o xuajñún rá. Gíʼmaa muʼni mbá tsiakii mu xákumulú xúʼko̱ kaʼnii (atraxnuu 1 Pedro 1:22). * Ndiéjunʼ gambáyulú mu muʼnimbánii rá. Rí marmáʼáan a̱jkiu̱lú rí xúgiáanʼ ni̱ndxu̱lú xa̱bu̱ aʼkhá ga̱jma̱a̱ rakáʼyulú rí maguma káwáanʼ tséʼniuu má náa xuajen kuwalú (Rom. 3:9, 10, 21-24). Ikha jngó nda̱a̱ numuu makumulúʼ rí itháan kuaʼdáá numulúʼ (1 Cor. 4:7). Gíʼmáanʼ makumulúʼ xóo apóstol Pablo. Ikhaa niʼthún cristianos rí nánguá ni̱ndxu̱ún xa̱bu̱ bi̱ naguwáʼ i̱mba̱ níʼkhá, rí xúgi̱ ni̱ndxu̱ún bi̱ ‹kaʼñún náa goʼwóo Dios› (Efes. 2:19). Xúgiáanʼ gíʼmaa muʼnimi̱jna̱ muʼni gámbáa rí tsíyulú gúʼñúún eʼwíínʼ. Xúʼko̱ ma̱ndoo muriʼkhumijná (Col. 3:10, 11).

XÚ KÁʼNII GÍʼMAA MUʼNIU̱U̱N RÍ MÁJÁNʼ BI̱ NAGUWÁʼ I̱MBA̱ NÍʼKHÁ RÁ.

10, 11. Xú káʼnii nisngájma Boaz rí ndiʼyoo xóo Jeobá eʼñún xa̱bu̱ bi̱ naguwáʼ i̱mba̱ níʼkhá rá.

10 Náa Biblia naʼthí ga̱jma̱a̱ numuu mbáa xa̱bu̱ jmbii bi̱ nigumbiʼyuu Boaz. Ikhaa nisngájma rí ndiʼñún xa̱bu̱ bi̱ naguwáʼ xóo eʼñún Jeobá. Xú káʼnii niʼni xá. Mbá mbiʼi, ni̱jkha̱ gayexi náa mbayuuʼ. Ikhú ndiʼyoo mbáa a̱ʼgu̱ bi̱ na̱ʼkha̱ náa xuajen Moab bi̱ nigumbiʼyuu Rut. Ikhaa xtáa rañajunʼ wéñuʼ mu maguxi̱i̱ ganitsu. Maski ajndu xtángoo ndrígóo Moisés naʼthí rí kaʼyoo mbayáaʼ ganitsu, ikhaa ninda̱ʼa̱ rí muniñaʼ maʼni rígi̱ (atayáá kúgumaʼá “Ndiéjunʼ eyoo gáʼthúu̱n”). Índo̱ Boaz niʼdxuun ga̱jma̱a̱ numuu rígi̱, niʼniuu tsiánguá rí asndu niniñuʼ maguxi̱i̱ ganitsu rí xa̱bi̱i̱ nirujtu (atraxnuu Rut 2:15, 16). *

11 Ikhú Boaz niʼni mbá rí nisngájma kaʼwu rí naxmiéjunʼ kaʼyoo Rut ga̱jma̱a̱ numuu xkujndu rí gíʼdoo numuu rí na̱ʼkha̱ i̱mba̱ níʼkhá. Niʼthúu̱n rí gaguanúu náa wa̱ʼxa̱ʼ bi̱ nuñajunʼ náa ikhaa mu xúʼko̱ xa̱bekha bi̱ nuñajunʼ náa mbaaʼ xúni̱ míniiʼ. Ma̱ngaa nindoo rí magiʼdoo ganitsu ga̱jma̱a̱ iyaʼ xó má xa̱bu̱ bi̱ nañajunʼ gajmíi̱n. Boaz ndiʼyamajkuu a̱ʼgu̱ gínáa bi̱ na̱ʼkha̱ náa i̱mba̱ xuajen ga̱jma̱a̱ nixnúu tsiakii (Rut 2:8-10, 13, 14).

12. Ndiéjunʼ gándoo gárígá á mu nuʼniu̱u̱n rí májánʼ bi̱ naguwáʼ i̱mba̱ níʼkhá rá.

12 Boaz niʼniuu rí májánʼ Rut numuu rí ikhaa nindoo kaʼyoo má xúʼko̱ dxagiu̱u̱, Noemí. Mú ma̱ngaa nisngájma rí májánʼ a̱jkiu̱u̱n numuu rí Rut nigíʼdu̱u̱ niʼni ñajunʼ Jeobá ga̱jma̱a̱ ndiyáaʼ rí Dios mañewu̱u̱n. Índo̱ Boaz niʼniuu rí májánʼ Rut, ndiyáridoo rí xú káʼnii Jeobá nandoo kaʼyulú (Rut 2:12, 20; Prov. 19:17). Xúʼko̱ má rígá rí mbiʼi xúgi̱. Á mu nuʼniu̱u̱n rí májánʼ “xúgínʼ xa̱bu̱”, ma̱ndoo mumbañún mu majmañún rí gajkhun ga̱jma̱a̱ rí mbuyáá rí Jeobá nandoo kaʼñún wéñuʼ (1 Tim. 2:3, 4).

Lá nuraxi̱ín májánʼ bi̱ naguwáʼ náa Guʼwá nagimbáanʼ ráʼ. (Atayáá kutriga̱ 13 ga̱jma̱a̱ 14.)

13, 14. a) Náa numuu rí gíʼmaa muraxi̱i̱n bi̱ naguwáʼ i̱mba̱ níʼkhá náa Guʼwá nagimbáanʼ rá. b) Ndiéjunʼ gambáyulú mu muʼtámíjná gajmiúlú bi̱ naguwáʼ i̱mba̱ níʼkhá rá.

13 Mbá rí xóo musngajma rí nuniu̱u̱n rí májánʼ bi̱ naguwáʼ rí mundrígúun májánʼ náa Guʼwá nagimbáanʼ. Nguáná, bi̱ ndiʼkhún niguwáʼ náa xuajñulú namiñun o natiñu̱nʼ ga̱jma̱a̱ tsethun eʼwíínʼ. Mbáa ma̱ngaa nguáná nakumu̱ún rí nda̱a̱ numuu náa eguwaʼ, ñajunʼ rí guáʼdáá, raza ndrígu̱ún o xuajñún. Ikha jngó gíʼmaa maxmiéjunʼlú kuʼñúún ga̱jma̱a̱ muʼniu̱u̱n rí májánʼ. Á mu kuaʼdáá aplicación JW Language, ma̱ndoo majmulúʼ mu muraxíi̱n eʼwíínʼ náa ajngún (atraxnuu Filipenses 2:3, 4). *

14 Mbáa nguáná naʼniulú mingíjyúuʼ muʼthúún eʼwíínʼ bi̱ ni̱ndxu̱ún mixtiʼkhun. Ndiéjunʼ gambáyulú muʼni gajmiúlú rígi̱ rá. Ma̱ndoo muʼtháán ga̱jma̱a̱ numulúʼ ikháanʼ. Mbáa asndu mbuʼyáá rí mbaʼa rí nanigu̱nʼ ikhiin nanigulúʼ ikháanʼ. Garmáʼáan a̱jkiu̱lú rí xóo mixtiʼkhu eʼni ma̱ndoo mani̱ndxu̱u̱ májánʼ ga̱jma̱a̱ ra̱májánʼ.

GUMBÁÑÚN XÚGÍNʼ MU MAKUWÁ TSÍMÁÁ

15. Ndiéjunʼ gambáyulú mu makru̱ʼu̱lú xóo kuwa bi̱ niguwáʼ náa i̱mba̱ xuajen rá.

15 Xú káʼnii gándoo gumbañúún eʼwíínʼ mu makuwá májánʼ náa congregación rá. Gíʼmáanʼ muraximíjna̱ rígi̱: “Á mu ikhúúnʼ xtáá i̱mba̱ níʼkhá xuajen, xú káʼnii gáʼndoʼ muniuʼ xá.” (Mat. 7:12.) Gaʼngo̱o̱ a̱jkiu̱lú gajmiúlú bi̱ niguwáʼ náa i̱mba̱ xuajen. Gajkhun má rí nguáná xákru̱ʼu̱lú májánʼ xóo endxaʼwamíjna̱ o rí nuni. Mú xuguaʼthi̱i̱nlú rí mundxaʼwamíjna̱ ga̱jma̱a̱ muni xóo eni xa̱bu̱ náa kuwáanʼ ikháanʼ. Itháan májánʼ rí muʼgíʼ makru̱ʼu̱lú xóo kuwa ga̱jma̱a̱ mundrígúun xó má ni̱ndxu̱ún (atraxnuu Romanos 15:7). *

Gaʼngo̱o̱ a̱jkiu̱lú gajmiúlú bi̱ niguwáʼ náa i̱mba̱ xuajen

16, 17. a) Xú káʼnii gándoo muniʼnúnʼ itháan májánʼ xa̱bu̱ bi̱ naguwáʼ i̱mba̱ níʼkhá rá. b) Xú káʼnii gándoo mumbáñuun a̱ngiu̱lú bi̱ naguwáʼ i̱mba̱ níʼkhá náa congregación ndrígúlú rá.

16 Xú káʼnii gándoo guniʼnúnʼ itháan bi̱ naguwáʼ náa xuajñulú rá. Mbá rí xóo ma̱ndoo muʼni rí majmañulúʼ itháan ga̱jma̱a̱ numuu xuajñún ga̱jma̱a̱ rí xóo kuwa. Índo̱ guʼnigajmaa mbá guʼwáanʼ ma̱ndoo mbuʼyáaʼ xú káʼnii kuwa bi̱ naguwáʼ bi̱ kuwa náa congregación ndrígúlú o bi̱ kuwa mijngii náa kuwáanʼ. Imbo̱o̱ rí xóo ma̱ndoo muniʼnúnʼ nindxu̱u̱ rí muʼthúún maguwáʼ guphiʼtsu náa guʼwúlú. Jeobá “nirmbaʼto xkrugua naʼ xabo gentil manguin ri maguaʼda fe” (Hech. 14:27). Guʼyaridúún índo̱ nuʼthúún rí maguwáʼ náa guʼwúlú bi̱ naguwáʼ i̱mba̱ níʼkhá “bi̱ guáʼdáá ikháá má fe xóo ikháanʼ” (Gál. 6:10; Job 31:32).

Lá nuʼniu̱u̱n rí májánʼ bi̱ naguwáʼ náa i̱ʼwáʼ xuajen ráʼ. (Atayáá kutriga̱ 16 ga̱jma̱a̱ 17.)

17 Rí makuwáanʼ gajmiúlú mbégu̱ʼ mbá guʼwíin bi̱ naguwáʼ i̱mba̱ níʼkhá mambáyulúʼ makru̱ʼu̱lú ga̱jma̱a̱ mbuʼyamajkuíí tsiakii rí nuni mu maguʼwún ga̱jma̱a̱ makuwá xóo kuwáanʼ ikháanʼ. Mbáa nduʼyáá rí ndayóoʼ mixtambáñuun mu majmañún ajngáa ndrígúlú. O mbáa ma̱ndoo mumbáñún mu muxkamaa organización rí mambáñun muxkamaa mbá ñajunʼ o mbá guʼwá náa makuwá. Xúgíʼ rúʼko̱ ma̱ndoo mambáñun wéñuʼ a̱ngiu̱lú (Prov. 3:27).

18. Xú káʼnii májánʼ xkri̱da ma̱ndoo mbuyaridáá bi̱ naguwáʼ náa i̱mba̱ xuajen rá.

18 Xúʼko̱ má bi̱ naguwáʼ gíʼmaa muni mbá tsiakii mu maguʼwún xóo kuwa xa̱bu̱ náa kuwa xúgi̱. Ma̱ndoo mbuyaridáá xkri̱da májánʼ rí niniñuʼ Rut. Timbá, ikhaa nisngájma gamajkhu náa rí nuni xa̱bu̱ náa ni̱jkha̱ gáxtáa. Xú káʼnii rá. Índo̱ ninda̱ʼa̱ rí muniñaʼ maguxi̱i̱ ganitsu náa mbaaʼ (Rut 2:7). Táʼyoo rí asndu xóo ragíʼdoo numuu xtángoo rúʼko̱ ni tandxa̱ʼóo edxu̱u̱ rí eʼwíínʼ kaʼñún mumbayíí. Raga̱jma̱, ikhaa nixnáa núma̱aʼ numuu rí nini̱i̱ rí májánʼ (Rut 2:13). Á mu bi̱ naguwáʼ nduyaridáá rí niʼni Rut, mbáa xúʼko̱ gáʼnii rí a̱ngiu̱lú mbuyamajkún ga̱jma̱a̱ eʼwíínʼ xa̱bu̱ bi̱ kuwa náa xuajen nuxi̱ʼ rúʼko̱.

19. Ndíjkha rí gíʼmaa mumbañún bi̱ naguwáʼ i̱mba̱ níʼkhá mu makuwá tsímáá rá.

19 Nadxulú wéñuʼ rí Jeobá naʼniún rí májánʼ xúgínʼ xa̱bu̱ ga̱jma̱a̱ naniñúnʼ mudxawíín ajngáa rí májánʼ rí na̱ʼkha̱ náa Biblia. Mbaʼin bi̱ naguwáʼ náa i̱mba̱ xuajen na̱nguá xóo munigajmaa Biblia o magún reunión náa xuajñún. Mú rí xúgi̱ nandoo nagún náa nagimbáanʼ, gíʼmaa mumbáñuun mu xakumún dí rakáʼñún makuwá gajmiúlú. Mbáa na̱nguá guáʼdáá wéñuʼ mbújkha̱a̱ o na̱nguá xóo mumbáñuun wéñuʼ. Mú á mu nuʼniu̱u̱n rí májánʼ, mbuʼyaridáá xkridoo Jeobá rí ikhaa nandoo kaʼyulú. Ikha jngó, guʼyaridáá má xúʼko̱ xkridoo Jeobá ga̱jma̱a̱ guʼni xúgíʼ rí gándoo mu mundriʼguíin májánʼ bi̱ naguwáʼ náa i̱mba̱ xuajen (Efes. 5:1, 2).

^ [1] (kutriga̱ 1): Nixtiʼkhu̱u̱ mbiʼñún.

^ Éxodo 23:9: “Ga̱jma̱a̱ ragíʼmaa matani gínáa xa̱bu̱ bi̱ na̱ʼkha̱ i̱mba̱ níʼkhá, numuu rí ikháánʼ natayáá rí eyoo gáʼthúu̱n manindxa̱ʼ mbáa xa̱bu̱ na̱ʼkháá, numuu rí ikháanʼ nini̱ndxa̱la xa̱bu̱ naguwáʼ náa ku̱ba̱ʼ ndrígóo Egipto”.

^ 1 Pedro 1:22: “Rí xúgi̱ rí nini kaʼwumijnála numuu rí ninimbala náa rí gajkhun ga̱jma̱a̱ rí nandala kuyamíjna̱ gajkhun, ga̱jma̱a̱ gaʼndala kuyamíjna̱ ga̱jma̱a̱ xúgíʼ a̱jkia̱la”.

^ Rut 2:15, 16: “Ikhú nitu̱xu̱u̱ mu maʼga̱ gáguxi̱i̱ rí nijuiʼdu. Rí xúgi̱ Boaz naʼthúún xa̱bi̱i̱, ga̱jma̱a̱ niʼthí: “Guniʼñáanʼ maguxi̱i̱ náa rí nirujtu, ga̱jma̱a̱ ragíʼmaa munigajmáála. Ga̱jma̱a̱ gíʼmaa muniʼñáʼ tikhu iña náa mámbá xtáʼdu̱u̱, ga̱jma̱a̱ gíʼmaa muniʼñáʼ mu ikhaa maguxi̱i̱, ga̱jma̱a̱ ragíʼmaa muriyíí”.”

^ Filipenses 2:3, 4: “Xúni̱ nimbá rí maʼni mugiʼdala o rí nuni mbaʼumíjna̱la, gani̱ndxa̱la xa̱bu̱ gua̱ba̱ʼ gu̱ya̱a̱ rí eʼwíínʼ itháan guáʼdáá numún ki xóo ikháanʼla, xaxmiéjuanla kuyamíjna̱ i̱ndó ga̱jma̱a̱ numala ikháanʼ, ma̱ngaa gíʼmaa maxmiéjuanla kuñu̱u̱n eʼwíínʼ”.

^ Romanos 15:7: “Ikha jngó, gundrígumíjná májánʼ, xó má Cristo ma̱ngaa nigruiguáanʼ májánʼ, mu muxna̱a̱ gloria Dios”.