Atambaʼtaa mu matraxnuu

Ayuʼ náa naʼthí rí xú káʼnii nindxu̱u̱ ináa

HISTORIA NDRÍGÓO XA̱BU̱

Nixkamaa rí itháán májánʼ ki xóo mani̱ndxu̱ʼ médico

Nixkamaa rí itháán májánʼ ki xóo mani̱ndxu̱ʼ médico

“¡DÍ KUWÁANʼLA ru̱thu̱nʼ, ikhaa rúʼko̱ dí nindoʼ marigá asndu nákha chíʼgiúnʼ!”. Rúʼko̱ ni̱thu̱u̱n a̱jmi̱i̱n xa̱bu̱ bi̱ niguwáʼ gunda̱ʼa̱ thana nákha tsiguʼ 1971. Ndiʼkhún xtáá ragi̱ʼdu̱u̱ rañajunʼ xóó médico náa mbá guʼwá thana rí ndiʼkhún nirmbáʼtoo. Tsiejún nindxu̱ún a̱jmi̱i̱n xa̱bu̱ buʼko̱ rá. Ga̱jma̱a̱ ndiéjunʼ nindoʼ asndu nákha chíʼgiúnʼ rá. Matala ndiéjuunʼ nitamijná gajmíi̱n xa̱bu̱ buʼko̱ dí niʼni mariʼkhuu xóo mba̱yo̱o̱ dí itháan gíʼdoo numuu náa vida ndrígóʼ ga̱jma̱a̱ rí nindoʼ marigá asndu nákha chíʼgiúnʼ nánguá má mbayuuʼ mambanúu.

Nixtáá nákha tsiguʼ 1941 náa París (Francia) ga̱jma̱a̱ bi̱ kúwíin náa goʼwóʼ nindxu̱ún gíníi. Ra̱ʼkhá tháán naniguʼ dí manigajmaa, gundxaʼwamíjna̱ xú káʼnii nixtáá índo̱ nindoo káñúnʼ ga̱jma̱a̱ numuu mbá nandii dí mbiʼyuu tuberculosis nákhi gúʼdoo 10 tsiguʼ. Ndiyóoʼ maniʼñúuʼ rajkháaʼ escueloʼ. Médico nithu̱nʼ dí xándoo matujxuʼ ga̱jma̱a̱ dí gíʼmaa ma̱bo̱ʼ numuu dí xtitiu̱nʼ nánguá májánʼ. Ikha jngóo mbayuʼ gu̱nʼ nixtáá raguxnuu diccionario ga̱jma̱a̱ nadxawuun rí nanújngoo náa Radio dí nuxuda̱ʼ náa Universidad ndrígóo París. Índo̱ médico nithu̱nʼ rí niʼni̱i̱ má a̱jkiu̱nʼ ga̱jma̱a̱ rí ma̱ndoo mata̱nga̱án náa escuela ra̱ʼkhá tháán nidxu̱ʼ. Nitha̱: “Ra̱ʼkhá tháán nagui̱i̱ dí nuni doctores”. Asndu nákha ikhú, dí nindoʼ nindxu̱u̱ rí mani thanún bi̱ nandoo kañún. Mámbá índo̱ anu̱ʼ narajxuʼ ndiéjuunʼ rí nandoʼ mani índo̱ gíkiu̱u̱n, ikhúúnʼ nariʼñuu ma xúʼko̱: “Nandoʼ mani̱ndxu̱ʼ doctor”. Ikha jngóo dí mani̱ndxu̱ʼ médico ni̱jkhánú ndi̱yo̱o̱ dí gíʼdoo wéñuuʼ numuu.

CIENCIA NIMBÁYÚʼ MANIʼNÍIʼ DIOS

Bi̱ kúwíin náa goʼwóʼ nagún náa guʼwá ndxájkun, mÚ ikhúún tséyóo májánʼ ga̱jma̱a̱ numuu Dios ma̱ngaa gúʼdoo graxe̱ dí xóó tséʼngo̱o̱ gáyoo xóo xtiʼña̱a̱. Nda̱wa̱á rí ninigajmaa jma̱a̱ numuu Thana náa universidad ni̱jkha̱nú ndi̱yo̱o̱ dí xtáa tsáa niʼni makuwáanʼlu.

Narmáʼáan a̱jkiu̱nʼ timbá miʼtsú rí ndi̱yo̱o̱ célula ndrígóo ri̱ʼi̱ tulipán náa mbá microscopio. Ra̱ʼkhá tháán niguanúʼ tsiánguá índo̱ ndi̱yo̱o̱ dí célula nañewumínáʼ náa mijkha ga̱jma̱a̱ náa wéʼtsí ma̱ngaa ndi̱yo̱o̱ citoplasma (nindxu̱u̱ dí rígá náa awúu̱n célula) naʼni chíʼgíiʼ índo̱ natrajkuaa idú ga̱jma̱a̱ naʼni̱i̱ mba̱a̱ índo̱ nataxíñánʼ iyaʼ kaʼwu. Ga̱jma̱a̱ numuu rígi̱ ma̱ngaa i̱ʼwáʼ dí rígá naʼni dí xujkhú bi̱ chíjkiinʼ bigi̱ ma̱ndoo maguʼwún makuwíin asndu náá má. Índo̱ ni̱jkha̱nú ndi̱yo̱o̱ xúgíʼ dí gíʼdoo mámbá célula, rúʼko̱ niʼni mba̱yo̱o̱ rí xtáa tsáa niʼniáánʼlu.

A̱jma̱ tsiguʼ dí nixtáá ranigajmaa numuu Thana, ni̱jkha̱nú ndi̱yo̱o̱ i̱mba̱ dí nasngájma rí gajkhun xtáa Dios. Mbá xkri̱da, índo̱ ninigajmaa numuu Anatomía ndi̱yo̱o̱ xóo kaʼnii ki̱ʼni̱ ixu̱u̱ ñawúnlú, rúʼko̱ nambáyulú murmiga̱a̱ʼ ga̱jma̱a̱ muʼni jmbii e̱ji̱n ñawúnlú. Xóo kaʼnii tuaʼán músculos, nijthúu itsu̱ ga̱jma̱a̱ nijthúu xuwiʼ ra̱ʼkhá tháán nagui̱i̱. Mbá xkri̱da, nijmañuʼ rí níjthú rí kajua̱a̱ ga̱jma̱a̱ mbá músculos dí gíʼdoo náa ixu̱u̱ ñawúnlú ga̱jma̱a̱ itsu̱ tu̱mba̱a̱ dí rígá náa mbá a̱ʼdióo ñawúnlú, gíʼdoo mbá níjthú rí nawiʼtóo a̱jma̱. Ikha jngóo itsu̱ gíʼdoo iñúunʼ ga̱jma̱a̱ náa awúu̱n rúʼko̱ nanújngoo imbo̱o̱ níjthú dí na̱jkha̱nú asndu náa inuu a̱ʼdióo ñawúnlú. Rígi̱ naʼni rí níjthú dí maʼni a̱jma̱ maguanúu náa má kaʼyoo. Ma̱ngaa níjthú kajua̱a̱ ga̱jma̱a̱ mbóo itsu̱, rígi̱ narígá ga̱jma̱a̱ numuu mbá xuwiʼ dí mixúwánʼ wéñuuʼ. Á mu e̱ji̱i̱n ñawúnlú na̱nguá ki̱ʼni̱ xígi̱ kaʼnii, níjthú dí rígá ikhí maʼni xúwánʼ ga̱jma̱a̱ jmbu, rígi̱ gaʼni dí e̱ji̱i̱n ñawúnlú xáñejunʼ májánʼ. Rígi̱ niʼni mba̱yo̱o̱ dí bi̱ niʼni xuyuuʼ xa̱bu̱ ra̱ʼkhá tháan ejmañuu.

Niʼñunʼ itháan tsiánguá ga̱jma̱a̱ numuu ñajunʼ rí niʼni bi̱ niʼniwáanʼlú índo̱ nijmañuʼ ga̱jma̱a̱ numuu mbáa ada̱, dí xú káʼnii gi̱ʼdu̱u̱ eya xi̱ʼ índo̱ ikhaa naxtáa. Índo̱ ada̱ kua̱ʼa̱a̱n náa awúu̱n ru̱dúu̱ na̱nguá ma eyóoʼ mba̱yá xi̱ʼ numuu rí najmátráʼa xi̱ʼ dí ndayá ru̱dúu̱ ga̱jma̱a̱ chámbá ro̱miu̱u̱. Ikha jngóo alvéolos dí nindxu̱u̱ xóo globo chíjkhinʼ dí rígá náa awúu̱n xtitiu̱u̱n xóó na̱nguá kajniʼ giñánʼ. Ikha jngóo mbá xmáná wapháá nákha xóó tséxtáa ada̱, mbá iyaʼ gajtsooʼ dí mbiʼyuu surfactante narugoo awúu̱n alvéolos dí rígá náa xtiti dí nindxu̱u̱ xóo globo. Ikha jngóo índo̱ ada̱ naxtáa ga̱jma̱a̱ ndayá xi̱ʼ timbáa miʼtsú, narígá mbá rí nagui̱i̱ wéñuuʼ. Iñúunʼ dí rígá náa awúu̱n a̱jkiu̱u̱n ada̱ naxtugua̱a̱ mu xúʼko̱ eʼdi ma̱ndoo maʼga náa xtitiu̱u̱n ga̱jma̱a̱ iyaʼ gajtsooʼ rúʼko̱ naʼni dí globo dí kajti náa awúu̱n xtitiu̱u̱n matujxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ majnííʼ giñáánʼ. Ikha jngóo káaʼ mbáxngaa má eʼni índo̱ ada̱ najmaa má ndayá xi̱ʼ mbáwíí.

Nindoʼ maniʼníiʼ itháan bi̱ niʼni dí mitsaanʼ wéñuuʼ rígi̱, ikha jngóo nigíʼdu̱u̱ niʼnigajmaa Biblia tsumáá wéñuuʼ. Ra̱ʼkhá tháán niguanúʼ tsiánguá ga̱jma̱a̱ numuu xtángoo dí xóo munikáʼwumi̱jná israelitas, dí naʼni má 3,000 tsiguʼ rí nikhánún. Dios niʼthúún israelitas rí mudumaʼá ambún ga̱jma̱a̱ mujñáa tsejtsi mbiʼi ñawúúnʼ ga̱jma̱a̱ dí murúguaraʼaa mbáa bi̱ naʼniuu nandii dí na̱jkha̱ ridoo (Lev. 13:50; 15:11; Deut. 23:13). Biblia niʼthí ga̱jma̱a̱ numuu rígi̱ asndu nákha ginii, mu científicos ndiʼkhún eni̱ 150 tsiguʼ dí niʼngu̱u̱n ndiyáá xóo káʼnii ejkha̱ ridoo nandii. Xtángoo ga̱jma̱a̱ numuu xóo munikaʼwumijná dí na̱ʼkha̱ náa Levítico nimbáñún israelitas mu makuwíin kaʼwu (Lev. 12:1-6; 15:16-24). Ni̱jkhánú nikroʼoʼ dí bi̱ Niʼni xúgíʼ dí rígá nixnúún xtángoo rígi̱ israelitas mu xúʼko̱ ikhiin makuwíin májánʼ ga̱jma̱a̱ niʼni tsajkurámiinʼ bi̱ ninimbu̱u̱n. Ni̱jkhánú ndi̱yo̱o̱ gajkhun dí Biblia nindxu̱u̱ Ajngá rawuunʼ Dios. Maski asndu xúʼko̱, mú xóó tséyóo tséniʼnúuʼ mbiʼyuu Dios.

XÓO NINIʼNÍIʼ A̱ʼGIU̱ʼ GA̱JMA̱A̱ JEOBÁ

Lydie ga̱jma̱a̱ ikhúún índo̱ nidamijnáxu nákha 3 ñajunʼ gu̱nʼ abril tsiguʼ 1965.

Xtáá ranigajma̱a̱ mu mani̱ndxu̱ʼ médico índo̱ niniʼníiʼ mbáa wáxá bi̱ mbiʼyuu Lydie. Niniguxu̱ kuyamíjna nda̱wa̱á nidamijnáxu índo̱ niʼni tsiguʼ 1965. Na̱jkhá má tu̱mba̱a̱ ranigajmaa índo̱ nigúʼdiin ajtsíin e̱ji̱nʼ, nákha tsiguʼ 1971, rí xúgi̱ naʼni mbá majuiin. Lydie ra̱ʼkhá tháán nimbáyúʼ náa nañejunʼ ga̱jma̱a̱ náa guʼwáá.

Nixtáá mbá ajtsú tsiguʼ rañajunʼ náa Hospital nákha xóó tségíʼ clínica ndrígóʼ ikhúún. Nguáthá mbayuuʼ nda̱wa̱á niguáʼnu xa̱bu̱ gajmii, ikhiin bi̱ nitha asndu nákha nigíʼdúu. Índo̱ nacho̱ʼ maniraʼmáʼ receta rí maxnuu xa̱bu̱ nikhii, ikhú a̱ʼgiu̱u̱ niʼthúnʼ: “Doctor, mbá péñu, araxnúʼ thana rí na̱nguá kiʼngooʼ eʼdi”. Ra̱ʼkhá tháán niguanúʼ tsiánguá ga̱jma̱a̱ xóo niʼthí, ikhú niraxu̱u̱: “Gajkhun maʼ”. “Náá numuu rá.” Ikhaa niriʼñuʼ: “Ni̱ndxu̱xu̱ Testigos de Jeobá”. Ikhúún nimbá miʼtsu tádxuun ga̱jma̱a̱ numuu dí nusngáa Testigos de Jeobá, ni má xú káʼnii eyáá ga̱jma̱a̱ numuu eʼdi. A̱ʼgú nikhii niriyaʼ Bíblio̱o̱ ga̱jma̱a̱ nisngájmuʼ mbá texto náa naʼthí náá numuu dí ikhaa niraʼwíí dí xágruigú eʼdi (Hech. 15:28, 29). Nda̱wa̱á ikhaa ga̱jma̱a̱ ajmbio̱o̱ nithu̱nʼ ndiéjuunʼ dí gaʼngo̱o̱ gaʼni xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios: Dí ikhaa maʼni gámbáa dí naʼni mumíníinʼ, nandii ga̱jma̱a̱ rí nakhañulúʼ (Apoc. 21:3, 4). Ra̱ʼkhá tháán nadxuʼ ni̱thu̱u̱n, “dí kuwáanʼla ru̱thu̱nʼ, ikha rúʼko̱ dí nindoʼ marigá asndu nákha chíʼgiúnʼ ga̱jma̱a̱ numuu rúʼko̱ ninindxu̱ʼ médico mu mani̱i̱ a̱jkiu̱ún xúgíinʼ xa̱bu̱ bi̱ numíníinʼ”. Ra̱ʼkhá tháán niniguʼ xóo kuwáanʼ ruta̱míjnáxu dí asndu túyáa̱xu xóo ninújngoo mbá hora tikhu. Índo̱ xa̱bu̱ gajmii bugi̱ nigúun nánguá niku̱mu̱ʼ rí nindxu̱ʼ católico. Ma̱ngaa nijmañuʼ dí bi̱ Niʼni xúgíʼ dí rígá, bi̱ ikhúún ndayamajkhuu wéñuuʼ gíʼdoo mbiʼyuu, ikhaa nindxu̱u̱ Jeobá.

Xa̱bu̱ gajmii bi̱ nindxu̱ún Testigos niguwáʼ mbá ajtsú nuthu náa clínica ndrígóʼ, mámbá índo̱ naguwáʼ nutamíjnaʼxu itháan dí mbá hora. Ikhú ni̱thu̱u̱n maguwáʼ náa goʼwóʼ mu munigajmaa xóó itháan dí naʼthí náa Biblia. Lydie ninigu̱u̱ʼ, ma̱ngaa nindoo maʼnigajmaa jma̱á ni̱ndxu̱xu̱ʼ, mu na̱nguá e̱yo̱o̱ gáʼnimbo̱o̱ rí nijuiʼsngáá náa guʼwá ndxájkun nindxu̱u̱ minduwaʼ. Ikha jngóo ni̱thu̱u̱n ndxajkuun ma̱ʼkha̱ náa goʼwóʼ, nitamíjnáxu rí najuiʼsngáa náa guʼwá ndxájkun asndu mbruʼún ga̱jma̱a̱ i̱ndó Biblia nijmuxuʼ. Dí nitamíjnáxu rúʼko̱ nimbáyuʼ Lydie mu mbaʼyoo dí Testigos de Jeobá nusngáa dí gajkhun. Asndu nákha ikhú ninduxu ku̱ya̱a̱ itháán Jeobá, nájmáanʼ nijngúxu iyááʼ nákha tsiguʼ 1974.

DÍ MANI ÑAJUUNʼ JEOBÁ NIGIʼDOO ITHÁÁN NUMUU

Dí nijmañuʼ ga̱jma̱a̱ numuu rí nandoo maʼni Dios gajmíi̱n xa̱bu̱ numbaaʼ ra̱ʼkhá tháán nigiʼdoo numuu ndi̱yo̱o̱ ikhúún. Ikhúún gajmúʼ Lydie ni̱jkuánúxu ndi̱ya̱a̱ dí muni ñajuunʼ Jeobá nindxu̱u̱ dí itháán gíʼdoo numuu. Ninduxu rí muni mba̱ji̱i̱n e̱jñu̱xu xó má na̱ʼkha̱ náa ikha ndrígóo Biblia. Nisngúún e̱jñu̱xu maʼndún kuyáá Dios ga̱jma̱a̱ xa̱bu̱, rúʼko̱ nimbáyuxu mu makuwáanʼxu mbá jnduʼ (Mat. 22:37-39).

E̱jñu̱xu nduyáá májánʼ dí ikhúún gajmuʼ Lydie mbóó rí nuraʼwiixu muni. Mbaʼa nuthu índo̱ ermáʼáan a̱jkiu̱xu, nundu̱ʼwa̱xu. Ikhiin nduyáá májánʼ dí náa guʼwáá nuʼgímíjna̱ munimbuxu kiʼtáñajunʼ dí niʼthí Jesús: “Índo̱ gútala ‹xúʼko̱› gaʼni xúʼko̱, índo̱ gútala ‹na̱nguá› na̱nguá” (Mat. 5:37). Mbá xkri̱da, índo̱ wáxiuxu nigiʼdoo 17 tsiguuʼ, Lydie na̱nguá niniñu̱u̱nʼ magajnúu gajmíi̱n bi̱ nambájxu̱u̱. Ikhú mbáa wáxá niʼthúu̱n: “Á mu rudáaʼ tsíyoo gáxnáa matagajnáaʼ, atrajxi̱i̱ ana̱a̱ʼ”. Ikhú wáxiuxu niriʼñuu: “Ndaa ndi̱jkhaá marajxu̱u̱ xúʼko̱ ma gaʼthí ma̱ngaa”. Bi̱ mbá majuiin e̱jñu̱xu bi̱ kuaʼdiin, ikhiin nduyáá dí ikhúún gajmuʼ Lydie mbóó enimbuxu ikha dí na̱ʼkha̱ náa Biblia. Nuxnáaxu wéñuuʼ númaaʼ Jeobá numuu dí xúgi̱ mbaʼin wéñuuʼ bi̱ kúwíin náa guʼwúxu nindxu̱ún xa̱bi̱i̱ Jeobá.

Dí gajkhun nimbáyúʼ mariʼkhu̱u̱ mu mba̱yo̱o̱ dí itháán gíʼdoo numuu náa vida ndrígóʼ. Mú káʼníí nindoʼ majmu̱ʼ rí nijmañuʼ nákha ninindxu̱ʼ médico, mu xúʼko̱ mambáñún a̱ngiu̱lú. Ikha jngóo nixnájximinaʼ mu mayambáá xóo médico náa Betel dí rígá náa París, nda̱wa̱á náa Betel nuxi̱ʼ dí nigi̱ʼi̱ náa Louviers. Naʼni má 50 tsiguʼ dí na̱jkhá náa Betel, náa xúgíʼ tsiguʼ rúʼko̱ ra̱ʼkhá tháán mbaʼiin bi̱ nimbájxu̱ʼ májánʼ ikhí. Tikhun dí ikhiin kuaʼdáá itháan dí 90 tsiguúnʼ. Mbá mbiʼi niguanúʼ tsiánguá ga̱jma̱a̱ numuu dí niniʼníinʼ mbáa ndxájulú bi̱ ndiʼkhu̱únʼ ni̱ʼkha̱ náa Betel. Ni̱jkha̱nú nidxu̱u̱n dí ikhúún nimbáyúu ru̱dúu mu ikhaa maxtáa, dí xúgi̱ naʼni ma 20 tsiguʼ.

NI̱JKHÁNÚ NDI̱YO̱O̱ DÍ JEOBÁ NAÑAWU̱U̱N WÉÑUUʼ XUAJÑUU

Índo̱ ndi̱yo̱o̱ xú káʼnii Jeobá nañewu̱u̱n ga̱jma̱a̱ naxnúu ikha xuajñuu, rúʼko̱ nimbáyúʼ mu maʼndoʼ ka̱yo̱o̱ itháan mámbá tsiguʼ. Mbá xkri̱da, nákha xóó tséʼni tsiguʼ 1980 Cuerpo Gobernante nigíʼ awan náa Estados Unidos dí mumbañún médico ga̱jma̱a̱ bi̱ nuñajunʼ ikhí, mu xúʼko̱ makru̱ʼu̱u̱n májánʼ ga̱jma̱a̱ numuu dí nuraʼwíi muni bi̱ nindxu̱ún Testigos, dí xúta̱ʼán eʼdi.

Nda̱wa̱á índo̱ niʼni tsiguʼ 1988, Cuerpo Gobernante nigíʼ mbá nuxi̱ʼ departamento náa Betel dí mbiʼyuu Servicios de Información sobre Hospitales. Nákha ginii Comité bi̱ nuyambáá náa Hospital dí nigi̱ʼi̱ náa Estados Unidos nuyejxi̱i̱ departamento rígi̱, ñajunʼ dí naʼni nindxu̱u̱ dí mambáñún Testigos bi̱ nandún kañún, mu muxkamaa mbá thana májánʼ. Índo̱ departamento rígi̱ nitri̱ga̱ náa i̱ʼwáʼ xuajin ma̱ngaa nigi̱ʼi̱ náa Francia, ra̱ʼkhá tháán niguanúʼ tsiánguá índo̱ ndi̱yo̱o̱ xú káʼnii xuajñuu Jeobá nañewu̱u̱n a̱ngiu̱lú bi̱ nandoo kháñúún, bi̱ itháán nda̱ñúunʼ.

RÍ NINDOʼ NI̱JKHA̱NÚ NIMBÁNUU

Kaʼníí xóó naniguxu mutaraʼa Ajngáa rí májánʼ ndrígóo Reino.

Dí mani̱ndxu̱ʼ Doctor nákha ginii ndi̱yo̱o̱ dí ra̱ʼkhá tháán gíʼdoo numuu. Mú índo̱ nikroʼoʼ dí itháán gíʼdoo numuu dí mambáñún xa̱bu̱ mu muniʼniiʼ ga̱jma̱a̱ muni ñajuunʼ bi̱ naxná vida, Jeobá Dios, ki xóo mambáñún ga̱jma̱a̱ thana. Índo̱ nigumún jubilar, ikhúún gajmuʼ Lydie ninindxu̱xu precursores regular, ikha jngóo nunixu mbaʼa hora mámbá gu̱nʼ índo̱ nutaráʼaxu ga̱jma̱a̱ numuu Ajngáa rí májánʼ dí maʼni xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios. Asndu káʼníí nuni tsiakimijna̱xu dí mbiʼi xúgi̱ mu muñambáá má xúʼko̱ náa ñajunʼ rígi̱, dí muni káwíin xa̱bu̱.

Lydie ga̱jma̱a̱ ikhúún tsiguʼ 2021.

Na̱ni̱ asndu xó má eʼngo̱o̱ mu mambáñúún má xúʼko̱ xa̱bu̱ bi̱ nandoo kháñúún. Mú na̱jkhánú nda̱yo̱o̱ dí asndu mbáa médico bi̱ najmañuu itháan májánʼ, xáʼngo̱o̱ gaʼni thanún bi̱ nandún kañún o marígúu dí nakhañulú. Ikha jngóo ra̱ʼkhá tháán gúʼthu̱u̱n dí maʼga̱nú mbiʼi dí mambáa gaʼkhu, rí nandoo káñulú ga̱jma̱a̱ rí nakhañulú. Náa numbaaʼ nuxi̱ʼ dí itháán ma̱ʼkha̱nú magúʼdo mbiʼi dí majmañunʼ itháan ga̱jma̱a̱ numuu rí niʼniwíi Dios, asndu majmañún itháán ga̱jma̱a̱ numuu xóo ki̱ʼni̱ xuyuuʼ xa̱bu̱. Dí nindoʼ marigá asndu nákha chíʼgiúnʼ xóó tsémbánuu xúgíʼ, mú nda̱yo̱o̱ gajkhun dí inu má marigá rí itháán májánʼ.