Atambaʼtaa mu matraxnuu

Ayuʼ náa naʼthí rí xú káʼnii nindxu̱u̱ ináa

ARTÍCULO RÍ MUʼNIGAJMAA 14

“Xúgi̱ kaʼnii, xúgíinʼ gúyáá rí ikháanʼ nindxa̱la xa̱bi̱ʼ”

“Xúgi̱ kaʼnii, xúgíinʼ gúyáá rí ikháanʼ nindxa̱la xa̱bi̱ʼ”

“Xúgi̱ kaʼnii, xúgíinʼ gúyáá rí ikháanʼ nindxa̱la xa̱bi̱ʼ: Á mu nandala kuyamíjna̱” (JUAN 13:35).

AJMÚÚ 106 Guguaʼdáá ngajua rí gajkhun

RÍ MUʼNIGAJMAA a

Ndiéjunʼ e̱ndxa̱ʼwa̱míjna̱ mbaʼiin xa̱bu̱ índo̱ nduyáá ngajua dí rígá náa xuajñuu Jeobá. (Atayáá kutriga 1).

1. Ndiéjunʼ rí nanigu̱u̱nʼ mbaʼin índo̱ nagún timbá aʼphu̱ reunión rá. (Atayáá xtiʼkhu.)

 GUNDXAʼWAMÍJNA̱ rí xa̱bu̱ gajmii nagún timbá aʼphu̱ reunión náa guʼwá nagimbáanʼ. Naguanún tsiánguá índo̱ nduyáá rí a̱ngiu̱lú nundriguíin májánʼ ga̱jma̱a̱ nusngajma dí nandún kuyamijná mangiin. Índo̱ natangiín náa guʼwún a̱ʼgu̱ naʼthúu̱n ajmbio̱o̱: “Testigos de Jeobá mixtiʼkuiin, nanigu̱ʼ xóo nindxu̱ún”.

2. Náá numuu rí tikhuun niniña̱a̱nʼ runi ñajuunʼ Jeobá rá.

2 Ngajua dí rígá náa guʼwá nagimbáanʼ nindxu̱u̱ kiejuunʼ. Gajkhun má bi̱ nindxu̱lú testigos de Jeobá na̱nguá nindxu̱lú xa̱bu̱ jmbii (1 Juan 1:8). Ikha jngóo índo̱ gúniʼnúʼ itháán a̱ngiu̱lú, mbáa itháán mbuʼyáá náa rí nakiéʼkúún (Rom. 3:23). Phú ngíná rí tikhuun niniñaaʼ rí ga̱jma̱a̱ numuu rí nikiéʼkhun eʼwíinʼ maʼni rí muniña̱a̱ʼ runi̱ ñajuunʼ Jeobá.

3. Xú káʼnii gákujmiin bi̱ phú gajkhun nindxu̱ún xa̱bi̱i̱ Jesús rá. (Juan 13:34, 35.)

3 Mbuʼyáá mbu̱júu̱ texto rí kayá edxu̱u̱ artículo rígi̱ (atraxnuu Juan 13:34, 35). Xú káʼnii phú gájmaʼniúnʼ bi̱ phú gajkhun nindxu̱ún xa̱bi̱i̱ Jesús rá. Rí maʼndún kuyamijná, raʼkháa rí mani̱ndxu̱ún xa̱bu̱ jmbii. Ma̱ngaa guʼyáá rí Jesús na̱nguá niʼthí: “Mbu̱ya̱la rí ikháanʼ nindxa̱la xa̱bi̱ʼ” ikhaa niʼthí: “Xúgíinʼ gúyáá rí ikháanʼ nindxa̱la xa̱bi̱ʼ”. Ga̱jma̱a̱ numuu ajngáa rígi̱ Jesús niniñuuʼ kaʼwu rí xó má xa̱bi̱i̱ ga̱jma̱a̱ eʼwíinʼ xa̱bu̱ maguánú mbuyáá rí bi̱ nindxu̱ún cristianos, gajkhun musngajma dí nandún kuyamijná.

4. Ndiéjunʼ erajximíjna̱ tikhun rá.

4 Bi̱ na̱nguá nindxu̱ún xa̱bi̱i̱ Jeobá mbáa murajximíjna̱: “Náá numuu rí ngajua dí guáʼdaa masngájmán á mu nindxu̱lú cristiano bi̱ phú gajkhun rá. Xú káʼnii nisngájmúún Jesús xa̱bi̱i̱ ngajua rígi̱ rá. Ga̱jma̱a̱ xú káʼnii guʼyaridáá Jesús rá”. Májánʼ gaʼni ma̱ngaa bi̱ nijngúnʼ má iyááʼ ma̱ndoo muni graxe̱ rígi̱. Á mu nuʼni, mambáyulú musngajmá itháán ngajua, itháan má índo̱ eʼwíinʼ nakiéʼkúún (Efes. 5:2).

NDÍJKHA RÍ CRISTIANOS BI̱ PHÚ GAJKHUN GÍʼMAA MUSNGAJMÁ NGAJUA RÁ.

5. Xú káʼnii nindxu̱u̱ ngajua rí xtáa raʼthí Jesús náa Juan 15:12, 13 rá.

5 Jesús niʼthí kaʼwu dí ngajua rí gúsngajmá bi̱ nindxu̱ún xa̱bi̱i̱ mani̱ndxu̱u̱ kiejunʼ (atraxnuu Juan 15:12, 13). Guʼyáá kiʼtáñajunʼ dí ikhaa nixnúún: “Rí maʼndalá kuyamíjna̱ xó má ikhúún nandoʼ ka̱ya̱la”. Xú káʼnii nindxu̱u̱ ngajua rí xtáa raʼthí xá. Ikhaa mina̱a̱ʼ niʼthí rí nindxu̱u̱ mbá ngajua rí maʼni mbáa cristiano maxtáa xawii makhañúu ga̱jma̱a̱ numuu ndxájuu. b

6. Xú káʼnii esngájma ajngá rawuunʼ Dios dí gíʼdoo wéñuuʼ numuu rí muguaʼdáá ngajua rá.

6 Náa ajngá rawuunʼ Dios naʼsngáa rí muguaʼdáá ngajua gíʼdoo wéñuuʼ numuu. Mbaʼin nuthi dí nanigu̱u̱nʼ wéñuuʼ versículo xóo rígi̱: “Dios nindxu̱u̱ ngajua” (1 Juan 4:8); “gaʼndaaʼ xtayáá xa̱bu̱ numba ga̱jma̱a̱ʼ xó má eyaaʼ xtayaminaʼ ikháán” (Mat. 22:39); “mú gaʼndala kuyamíjna̱ wéñuuʼ numuu rí ngajua narugurámuuʼ mbaʼa aʼkhá” (1 Ped. 4:8), ga̱jma̱a̱ “ngajua nditháan xámbáa” (1 Cor. 13:8). Versículos xóo rígi̱ ga̱jma̱a̱ i̱ʼwáʼ nasngájma rí gíʼdoo wéñuuʼ numuu rí munimíjna̱ maguaʼdáá ngajua ga̱jma̱a̱ rí musngajmá.

7. Ndíjkha dí Gixa̱a̱ xáʼngo̱o̱ maʼni dí xa̱bu̱ muwi̱i̱n ga̱jma̱a̱ dí musngajma ngajua rá.

7 Mbaʼin nuraximíjna̱: “Xú káʼnii gándoo gáyóo náa biʼyáá nindxu̱u̱ religión rí gajkhun rá. Xúgíinʼ nuthi rí nusngáa rí gajkhun mu mixtiʼkhu dí esngáa ga̱jma̱a̱ numuu Dios”. Gixa̱a̱ niʼni dí marígá mbaʼa religión dí minduwaʼ, rúʼko̱ naʼni rí xa̱bu̱ majngawi̱i̱n. Mu ikhaa xáʼngo̱o̱ gaʼni rí xa̱bu̱ bi̱ kúwá náa mixtiʼkhu xuajin muwi̱i̱n ga̱jma̱a̱ musngajma ngajua, rúʼko̱ xáʼngo̱o̱ gaʼni ikhaa. I̱ndó Jeobá ma̱ndoo maʼni rígi̱, numuu dí náa ikhaa na̱ʼkha̱ ngajua. I̱ndó bi̱ Jeobá naʼni tsajkurámiinʼ ga̱jma̱a̱ naxnún xi̱ʼ kaʼwu ndrígóo maʼndún kuyamijná xó má gíʼmaa (1 Juan 4:7). Ikha jngóo Jesús niʼthí dí bi̱ phú nindxu̱ún xa̱bi̱i̱ musngajmá dí gajkhun nandún kuyamijná.

8, 9. Ndiéjunʼ niʼni mbuyáá ga̱jma̱a̱ numuu ngajua dí guáʼdáá bi̱ testigos de Jeobá rá.

8 Xó má niʼtáriyaʼ Jesús, mbaʼin xa̱bu̱ naguánu nduyáá tsíín nindxu̱ún cristianos bi̱ phú gajkhun ga̱jma̱a̱ numuu ngajua dí nusngajmamijná. Mbá xkri̱da, mbáa ndxájulú bi̱ mbiʼyuu Ian narmáʼáan a̱jkiu̱u̱n eʼni timbá asamblea dí nijkha dí nirígá náa mbáa estadio dí rígá náa mijngii guʼwóo. Ikhaa nijkha má guata gu̱nʼ nákha ginii ikhí mu maʼga gáʼyoo náa nutsíin xa̱bu̱. Mu ikhaa naʼthí: “Mbiʼi rúʼko̱ xa̱bu̱ bi̱ nigún náa asamblea mixtiʼkuiin wéñuuʼ xóo xa̱bu̱ bi̱ nigún gu̱nʼ wapháá. Bi̱ nindxu̱ún Testigo ra̱ʼkhá tháán míjíinʼ nindxu̱ún, kagúʼúun májánʼ xtíñún ga̱jma̱a̱ e̱jñu̱ún’ nuni rí májánʼ”. Ikhaa naʼthí xóó: “Dí itháán niniguʼ nindxu̱u̱ dí xúgíinʼ kúwá gagi ga̱jma̱a̱ tsímáá, ikhaa rúʼko̱ nindxu̱u̱ dí ndaʼyáʼ ikhúún. Na̱nguá ermáʼáan a̱jkiu̱nʼ nimbá discurso dí nixna, mu nditháan tsémbumuu xóo nini Testigo”. c Xóo ndiʼyoo ikhaa nindxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ numuu ngajua dí guáʼdaalú. Nandulú kuʼñúún wéñuuʼ a̱ngiu̱lú, ikha jngóo nuʼñulú dí májánʼ ga̱jma̱a̱ nduʼyamajkhuín.

9 Mbáa ndxájulú mbiʼyuu John ma̱ngaa ninigu̱u̱ʼ xóo nindxu̱ún Testigo índo̱ nijkha náa Guʼwá náa nagimbáanʼ. Ra̱ʼkhá tháán niʼniuu tsiánguá índo̱ ndiʼñún dí májánʼ embájxu̱u̱n ga̱jma̱a̱ dí ra̱ʼkhá tháán míjíinʼ xa̱bu̱ nindxu̱ún. Ikhaa niʼthí: “Ngajua rí phú gajkhun dí nusngajma niʼni mba̱yo̱o̱ dí kúwi̱i̱n náa religión rí gajkhun”. d Xó má eʼyáá, xóo nigíʼnuu ndxájulú bugi̱, xúʼko̱ má eʼwíinʼ ma̱ngaa nduyáá dí testigos de Jeobá nindxu̱ún cristianos bi̱ phú gajkhun.

10. Nguáná migamíi dí xusngajmá ngajua rá. (Atayáá nota ma̱ngaa.)

10 Xó má niʼthá náa nigi̱ʼdu̱u̱ artículo rígi̱, nimbáa ndxájulú nindxu̱u̱ xa̱bu̱ jmbii. Nguáná má marígá mbiʼi dí muni o muthi dí maʼni gawúnlú (Sant. 3:2). e Índo̱ maʼga̱nú mbiʼi rúʼko̱, migamíi dí xusngajmáá ngajua ndxájulú. Ndiéjunʼ gámbáyulú mu muʼnilú dí májánʼ rá. Guʼyáálú xkridoo Jesús (Juan 13:15).

XÚ KÁʼNI NISNGÁJMA JESÚS DÍ NANDOO KAʼÑÚN XA̱BI̱I̱ RÁ.

Jesús nindoo kaʼñúún xa̱bi̱i̱ maski ajndu ikhiin nikiéʼkhun. (Atayáá kutriga̱ 11 asndu 13).

11. Ndiéjunʼ nisngajma mbá míʼtsú Santiago ga̱jma̱a̱ Juan rá. (Atayáá xtiʼkhu.)

11 Jesús tági̱ʼthu̱u̱n rí xa̱bi̱i̱ mani̱ndxu̱ún xa̱bu̱ jmbiin. Ikhaa nimbáñun ga̱jma̱a̱ ngajua murijkumíjnáá mu xúʼko̱ Jeobá ma̱ndoo kaʼñúún. Mbá míʼtsú Santiago ga̱jma̱a̱ Juan nini dí rudún ma̱ndo̱ʼo̱o̱ Jesús rí muguaʼdáá mbá ñajunʼ dí gíʼdoo numuu náa Reino (Mat. 20:20, 21). A̱jmi̱i̱n apóstoles bugi̱ nini mbaʼumíjna̱ ga̱jma̱a̱ nindúún mbá dí rakáʼñun (Prov. 16:18).

12. Ndíjkha nduʼyáálú dí Santiago ga̱jma̱a̱ Juan raʼkháa i̱ndó ikhiin nini dí raʼkhí rá.

12 Raʼkháa i̱ndó Santiago ga̱jma̱a̱ Juan nini xúʼko̱ kaʼnii. Guʼyáá xú káʼnii nini eʼwíinʼ apóstoles índo̱ nidxawíín rígi̱: “Índo̱ bi̱ mbá gu̱wi̱i̱nʼ nidxawíín rígi̱, nikiʼníin kuyáá Santiago ga̱jma̱a̱ Juan” (Mateo 20:24). Ma̱ndoo mundxaʼwamíjna̱ xú káʼnii nirígá nákha ikhú. Mbáa eʼwíinʼ apóstoles nitháán Santiago ga̱jma̱a̱ Juan: “Ndiéjunʼ ku̱mala̱ ikháanʼ dí nindxalá, mu munda̱ʼa̱ muguaʼdáála mbá ñajunʼ dí gíʼdoo numuu náa Reino rá. Raʼkháa i̱ndó ikháanʼla niñajunʼ gakhi̱i̱ gajmiála Jesús. Ikháanʼ ma̱ngaa kaʼyuxu̱ mundrígú mbá ñajunʼ dí gíʼdoo numuu”. Asndu káʼni má nirígá, mbiʼi rúʼko̱ apóstoles na̱nguá nisngajma dí nindúún kuyamijná.

13. Ndiéjunʼ niʼni Jesús gajmíi̱n apóstoles maski ajndu ikhiin nikiéʼkhun rá. (Mateo 20:25-28.)

13 Xú káʼni niʼni Jesús rá. Ikhaa na̱nguá nikiʼnáa. Na̱nguá niʼthí dí mariʼkuriñiin ga̱jma̱a̱ eʼwíinʼ xa̱bu̱ bi̱ nindxu̱ún xa̱bu̱ wabin, bi̱ nandún kuyamijná ga̱jma̱a̱ nindxu̱ún itháán míjíinʼ apóstoles. Dí niʼni Jesús nindxu̱u̱ dí ikhaa niʼtáminaʼ májánʼ gajmíi̱nʼ numuu rí ndiʼyoo dí guáʼdaa mbá májánʼ a̱jkiu̱ún (atraxnuu Mateo 20:25-28). Maski ajndu mbaʼa nuthu nigiʼdu̱u̱n apóstoles ga̱jma̱a̱ numuu tsáa nindxu̱u̱ bi̱ itháán gíʼdoo numuu, mú Jesús niʼniún má xúʼko̱ ga̱jma̱a̱ ngajua, tániñuuʼ kaʼñún (Mar. 9:34; Luc. 22:24).

14. Xú káʼnii ninindxu̱ún xa̱bu̱ nákha nikúwá apóstoles ndrígóo Jesús rá.

14 Jesús ni̱jkha̱nú ndiʼyoo rí xú káʼnii xa̱bu̱ nikúwíin nákha mbiʼi rí nikúwá apóstoles (Juan 2:24, 25). Nákha ikhú xa̱bu̱ ede̱ nduyáá rí gíʼdoo wéñuʼ numuu dí maraʼdáá numaaʼ ga̱jma̱a̱ dí maraʼdáá mbá ñajunʼ mba̱ʼu̱ (Mat. 23:6; atayáá ga̱jma̱a̱ video Asientos del frente en la sinagoga, nota dí estudio ndrígóo Mateo 23:6). Xa̱bu̱ ñajunʼ judío nikumu̱ún dí guaʼdáá itháán numún ki xóo eʼwíinʼ (Luc. 18:9-12).  f Jesús ni̱jkha̱nú ndiʼyoo dí nákha ikhú xúʼko̱ má eni̱ mangiin apóstoles ga̱jma̱a̱ numuu rí xóo eni̱ xa̱bu̱ rí xóo eñún eʼwíinʼ (Prov. 19:11). Ikhaa na̱nguá nigi̱ʼthu̱u̱n dí xa̱bi̱i̱ mani̱ndxu̱ún xa̱bu̱ jmbiin ni má na̱nguá nikiʼnáa índo̱ nikiéʼkhúún. Numuu rí ni̱jkha̱nú ndiʼyoo rí májánʼ a̱jkiu̱ún nimbáñún mu muriʼkuri̱ya̱a̱ rí ninimbaʼumíjna̱ ga̱jma̱a̱ mbuya̱ʼ i̱ndó rí nandún ikhiin mu mani̱ndxu̱ún xa̱bu̱ guabiin ga̱jma̱a̱ rí muguaʼdáá ngajua.

XÚ KÁʼNII GÁNDOO GUʼYARIDÁÁ JESÚS RÁ.

15. Ndiéjunʼ ejmañulú dí niʼni Santiago ga̱jma̱a̱ Juan rá.

15 Ma̱ndoo majmañulú wéñuʼ rí niʼni Santiago ga̱jma̱a̱ Juan. Gajkhun má dí raʼkhí dí ikhiin ninda̱ʼa̱ mbóoʼ ñajunʼ rí itháán gíʼdoo numuu náa Reino. Mú, ma̱ngaa Jesús niʼniún má xúʼko̱ rí májánʼ bi̱ mbá 12 apóstoles. Ndiéjunʼ ejmañulú rá. Dí raʼkháa i̱ndó dí raʼkhí dí nuni̱ eʼwíinʼ, ma̱ngaa rí xóo káʼnii eʼnilú ikháanʼ índo̱ eʼwíinʼ nuniulúʼ dí raʼkhí. Ikha jngóo á mu nakumulú dí niguma gawúnlú dí niʼni mbáa ndxájulú, guraximíjna̱: Náá numuu rí naʼni makiʼnún wéñuʼ rí niʼni xá. Lá ikhúún ma̱ngaa rígá dí eyóoʼ mariʼkuminaaʼ ráʼ. Lá ndxájulú xtáa raráʼnuu mbá mbiʼi gakhi̱i̱ ráʼ. Lá itháán májánʼ gáʼni á mu masngájmuu ngajua ga̱jma̱a̱ mambumuʼ dí niʼni maski ajndu makujmaa dí gíʼdoo numuu makiʼnún ráʼ. Á mu nuʼniu̱u̱n má xúʼko̱ dí májánʼ eʼwíinʼ musngájma dí nindxu̱lú cristianos bi̱ gajkhun.

16. Ndiéjunʼ itháán gándoo gajmañulú náa xkri̱da ndrígóo Jesús rá.

16 Xkridoo Jesús ma̱ngaa nasngájmulú dí gíʼmaa muʼnimi̱jna̱ makru̱ʼu̱lú kuʼñúún a̱ngiu̱lú (Prov. 20:5). Gajkhun má Jesús nandoo naguxnuu a̱jkiu̱ún xa̱bu̱, mú ikháanʼ na̱nguá. Maski ajndu xúʼko̱, ndayóoʼ rí maʼngo̱o̱ a̱jkiu̱lú índo̱ a̱ngiu̱lú nakiéʼkúún (Efes. 4:1, 2; 1 Ped. 3:8). Mbá rí mambáyulú nindxu̱u̱ dí muniʼnúnʼ itháán májánʼ. Guʼyáá mbá xkri̱da.

17. Ndiéjunʼ nirígá índo̱ mbáa ndxájulú circuito niʼniminaʼ maniniiʼ itháán mbáa ndxájulú rá.

17 Mbáa ndxájulú circuito bi̱ niñambá náa África, niʼniniiʼ mbáa ndxájulú bi̱ nakujmaa dí gakhi̱i̱ a̱jkiu̱u̱n. Lá ndxájulú buʼko̱ nikumu̱u̱ má xúʼko̱ xúgíʼ mbiʼi ráʼ. Ikhaa naʼthí: “Taniʼñúu̱ʼ ra̱thu̱u̱n, nini̱ mínaʼ maniʼníiʼ itháán májánʼ”. Xúʼko̱ ni̱jkha̱nú ndiʼyoo dí xóo ikhaa nixtáa nákha ginii ndxájulú bugi̱ niʼni rí xúʼko̱ maʼni gakhi̱i̱ a̱jkiu̱u̱n. Ikhaa naʼthí: “Índo̱ nikro̱ʼo̱ʼ dí xóo nixtáa ikhaa nákha ginii ga̱jma̱a̱ rí xú káʼnii eʼniminaʼ asndu xúgi̱, niʼni rí mba̱yo̱o̱ rí gíʼdoo numuu xúgíʼ dí xtáa raʼni. Nda̱wa̱á ra̱ʼkhá tháán májánʼ nimbájxu̱xu̱”. Á mu nuʼnimi̱jna̱ muniʼnuuʼ májánʼ eʼwíinʼ ga̱jma̱a̱ rí makru̱ʼu̱lú kuʼñúún a̱ngiu̱lú, rúʼko̱ gaʼni rí maʼndulú kuʼñúún.

18. Xú káʼnii graxe̱ ma̱ndoo muʼni á mu mbáa ndxájulú niʼni gawúnlú rá. (Proverbios 26:20.)

18 Mbáa nguáná makumulú rí ndayóo muʼtámíjná gajmiúlú ndxájulú bi̱ niʼni gawúnlú. Mú nákha xóó tséʼthán, ndayóoʼ murajximíjna̱: “Lá nda̱yo̱o̱ xúgíʼ xóo phú nirígá ráʼ.” (Prov. 18:13.) Lá táʼni kiejuunʼ xáʼ. (Ecl. 7:20.) Lá rígá dí nini ikhúún dí xúʼko̱ kaʼnii ma̱ngaa nákha ginii ráʼ. (Ecl. 7:21, 22.) “Á mu rí natamíjná gajmuʼ ndxájulú lá mani dí marigá itháán mba̱a̱ xkujndu ráʼ.” (atraxnuu Proverbios 26:20.) g Á mu nuríyaʼ mbiʼi rí mundxa̱ʼwa̱míjna̱ ga̱jma̱a̱ numuu graxe̱ rígi̱, mbáa mu̱ʼgua̱nú mbuʼyáá rí itháán májánʼ musngajmá ngajua ga̱jma̱a̱ mambumulú dí nirígá.

19. Ndiéjunʼ gúraʼwíí muʼni rá.

19 Xóo kambájxu̱lú bi̱ nindxu̱lú testigos de Jeobá nusngajmá rí nindxu̱lú xa̱bi̱i̱ Cristo. Mú xú káʼnii gándoo gusngájma mambáa dí ikháanʼ rá. Rí musngajmá rí nandulú kuʼñúún a̱ngiu̱lú maski ajndu nakiéʼkúún. Mbáa ga̱jma̱a̱ numuu rígi̱ mbáa eʼwíinʼ xa̱bu̱ maguánú mbuyáá ndiéjunʼ nindxu̱u̱ religión dí gajkhun ga̱jma̱a̱ maʼndún muni ñajuunʼ Jeobá Dios bi̱ nindxu̱u̱ ngajua. Ikha jngóo gúraʼwíí dí musngajmá má xúʼko̱ ngajua rí nasngájmáánʼ dí nindxu̱lú cristianos gajkhun.

AJMÚÚ 17 “Nandoʼ”

a Mbaʼin xa̱bu̱ nanigu̱u̱nʼ majmañún dí gajkhun índo̱ nduyáá dí rígá ngajua náa ikháánʼlú. Numuu rí nindxu̱lú xa̱bu̱ aʼkhá mbáa nguáná maʼniulú mingíjyúuʼ dí musngájma ngajua. Náa artículo rígi̱, muʼnigajmaa ndíjkha jngóo rí ngajua gíʼdoo wéñuuʼ numuu ga̱jma̱a̱ xú káʼnii gándoo guʼyaridáá Jesús índo̱ eʼwíinʼ nakiéʼkúún.

c Atayáá artículo “Al fin mi vida tiene sentido”, dí nigájnuu náa i̱yi̱i̱ʼ Bi̱ Nayejngoo 1 ñajunʼ gu̱nʼ noviembre tsiguʼ 2012, ináa 13 ga̱jma̱a̱ 14.

d Atayáá artículo “Mi vida parecía ideal”, dí nigájnuu náa i̱yi̱i̱ʼ Bi̱ Nayejngoo 1 ñajunʼ gu̱nʼ mayo tsiguʼ 2012, ináa 18 ga̱jma̱a̱ 19.

e Artículo rígi̱ na̱nguá e̱ʼkha̱ raʼthí ga̱jma̱a̱ numuu mbá aʼkhá mbiiʼ xóo dí na̱ʼkha̱ náa 1 Corintios 6:9, 10. Xkujndu rígi̱ kajkuáa náa ñawúúnʼ bi̱ ku̱ya̱a̱ edxu̱ún.

f Nuthi rí mba̱yu̱u̱ʼ tsiguʼ nda̱wa̱á mbáa xa̱bu̱ judío niʼthí: “Á mu náa numbaaʼ kúwá xóo mbáa 30 xa̱bu̱ bi̱ nindxu̱ún jmbiin xóo má Abrahán. Á mu kúwá 30 ikhúún gajmuʼ a̱ʼdióʼ nindxu̱xu̱ a̱jmi̱i̱n dí ikhiin; á mu kúwá gu̱wi̱i̱nʼ ikhúún gajmuʼ a̱ʼdióʼ nindxu̱xu̱ a̱jmi̱i̱n dí ikhiin; á mu kúwá witsiin, ikhúún gajmuʼ a̱ʼdióʼ nindxu̱xu̱ a̱jmi̱i̱n dí ikhiin; á mu kúwá a̱jmi̱i̱n ikhúún gajmuʼ a̱ʼdióʼ nindxu̱xu̱; á mu xtáa mbáwíí, nindxu̱ʼ ikhúún”.

g Proverbios 26:20: “Najuíyuuʼ agu’ náa ndaa ixi̱, ga̱jma̱a̱ náa nda̱wa̱a̱ bi̱ naʼnigámaa naguámbá xkujndu”.