Atambaʼtaa mu matraxnuu

Ayuʼ náa naʼthí rí xú káʼnii nindxu̱u̱ ináa

1918: Cien tsiguʼ kidíi’

1918: Cien tsiguʼ kidíi’

Náa revista The Watch Tower 1 ñajunʼ gu̱nʼ enero tsiguʼ 1918 ni̱ʼkha̱ mbá graxe̱: “Ndiéjunʼ garigá tsiguʼ 1918 rá.” Guerra rí Mba̱a̱ narígá má xúʼko̱ náa xuajen Europa, mu mbaʼa rí nirígá nákha nigi̱ʼdu̱u̱ tsiguʼ mbáa nikujmaa rí inuu marigá mbaʼa rí májánʼ náa bi̱ Nunigajmaa Biblia ga̱jma̱a̱ náa xúgíʼ numbaaʼ.

NAJUIʼTHÁ MARIGÁ RÍ TSÍMÁÁ NÁA NUMBAAʼ

Nákha mbiʼi 8 ñajunʼ gu̱nʼ enero tsiguʼ 1918, presidente ndrígóo Estados Unidos Woodrow Wilson nixná mbá discurso náa Congreso ndrígóo xuajñu ga̱jma̱a̱ niʼthí ga̱jma̱a̱ numuu mbá gu̱wa̱ʼ i̱jkhu̱ enii rí ndayóoʼ mu maʼndoo marigá “tsímáá náa xúgíʼ xuajen”. Niʼthí rí marigá mbá awan náa xúgíʼ xuajen, rí ní xárígá wéñuʼ ajua̱nʼ ga̱jma̱a̱ rí “mambaxúún mbá xúgíʼ xuajen” rí mayambáá “náa xuajen mba̱ʼu̱ ga̱jma̱a̱ náa rí ma̱jkha̱ʼ”. Mbá gu̱wa̱ʼ i̱jkhu̱ puntos rúʼko̱ nijmaa mu marigá organización rí nigumbiʼyuu Sociedad de Naciones ga̱jma̱a̱ mu munimbánii awan rí nigájnuu náa Versalles, rí niʼni gámbáa Guerra rí Mba̱a̱.

RÍ TÁʼNGU̱U̱N GÚNÍ XA̱BU̱ SIA̱Nʼ

Nákha tsiguʼ rí ninújngoo niʼniún mingíjyúuʼ bi̱ Ninigajmaa Biblia. * Mú rí nirígá náa reunión rí naguáʼdáá mámbá tsiguʼ náa Watch Tower Bible and Tract Society nikujmaa rí asndu xóo mangiin makuwa tsímáá.

Reunión rúʼko̱ nirígá nákha 5 ñajunʼ gu̱nʼ enero tsiguʼ 1918. Ikhú, mbaʼin xa̱bu̱ bi̱ guáʼdáá numún bi̱ nigájni̱i̱n náa Betel nigíʼ mbu̱ya̱ edxu̱u̱ náa organización. Mbáa superintendente viajante bi̱ ninindxu̱u̱ jmbi bi̱ nigumbiʼyuu Richard Barber niʼtájkáan índo̱ nigíʼdu̱u̱ reunión. Nuxna informe ga̱jma̱a̱ numuu ñajunʼ rí nirígá tsiguʼ rí ninújngoo ga̱jma̱a̱ nda̱wa̱á nixtaʼwíin directores rí narígá mámbá tsiguʼ. Ndxájulú Barber nigíʼ Joseph Rutherford ga̱jma̱a̱ mbá majuun a̱ngiu̱lú. Ikhú, mbáa abogado bi̱ nambáñun xa̱bu̱ sia̱nʼ nigruigi̱i̱n imbá juwiin xa̱bekha, tikhun rí ikhiin ni̱ndxu̱ún bi̱ nigájni̱i̱n náa Betel. Mú táʼngu̱u̱n numuu rí mbaʼin bi̱ guáʼdáá mbújkha̱a̱ niraʼwi̱i̱ ndxájulú Rutherford ga̱jma̱a̱ mbá majun cristianos bi̱ ni̱ndxu̱ún jmbiin.

Mbaʼin a̱ngiu̱lú bi̱ nikuwa ikhí nithi rí “asamblea rúʼko̱ ninindxu̱u̱ itháan májánʼ”. Tájyúuʼ nindáti̱gu̱u̱n gagi rí niguáʼdáá.

RÍ XÓO NINI GA̱JMA̱A̱ LIBRO EL MISTERIO TERMINADO

Bi̱ nunigajmaa Biblia, naʼni mbaʼa igu̱nʼ rí nuxnaraʼa libro The Finished Mystery (El misterio terminado). Xa̱bu̱ bi̱ májánʼ a̱jkiu̱ún nindrigú ajngáa rí gajkhun rí na̱ʼkha̱ náa Biblia.

Mbáa superintendente viajante bi̱ xtáa náa Canadá bi̱ mbiʼyuu Edward Crist niʼthí rí a̱jmi̱i̱n xa̱bu̱ gajmii bi̱ niraxnuu libro rígi̱ nindrigú rí gajkhun káaʼ mbá witsu xmáná. Niʼthí: “Nájmi̱i̱n nixnaximi̱jna̱ ga̱jma̱a̱ kuwa ruñajunʼ májánʼ”.

Mbáa xa̱bu̱ bi̱ niguxnuu libro rígi̱ núkhu niʼthún bi̱ nambáxu̱u̱ gajmíi̱n rí nijmañuu. Ma̱ndoo muʼthá rí ajngáa rí naʼthí náa libro niʼni marigá rí “májánʼ wéñuʼ” ikhaa naʼthí xóó: “Ikhúúnʼ na̱jkhá kruigoʼ náa Tercera Avenida índo̱ nixnúu náa xpajpoʼ mbá rí nikumuʼ rí nindxu̱u̱ mbá ladrillo. ¡Mú raʼkháa! Nindxu̱u̱ El misterio terminado. Niyéjkhaʼ náa goʼwóʼ ga̱jma̱a̱ ikhú nigúxnuu xúgíʼ. [...] Nda̱wa̱á nidxuun rí mbáa bi̱ naʼtáraʼa [...] nidaʼ libro rúʼko̱ náa ventana numuu rí nikiʼnáa. [...] Nda̱yo̱o̱ gajkhun rí xóo niʼni xa̱bu̱ buʼko̱ mbaʼin xa̱bu̱ nijmañún rí gajkhun ki xóo i̱ʼwáʼ rí niʼni náa vida ndrígóo. [...] Ga̱jma̱a̱ numuu rí niʼni xa̱bu̱ bugi̱, rí xúgi̱ nunixu mba̱a̱ Dios”.

Raʼkháa i̱ndó xa̱bu̱ buʼko̱ nikiʼnáa. Náa Canadá, Xa̱bu̱ Ñajunʼ na̱nguá nindúún magajnúu libro nákha 12 ñajunʼ gu̱nʼ febrero tsiguʼ 1918 numuu rí nithi rí náa i̱yi̱i̱ʼ rúʼko̱ na̱ʼkha̱ ikha rí xóo maguma guerra ga̱jma̱a̱ kagu̱ ajngáa rí naʼni makiʼníin. Tájyúuʼ índo̱ Xa̱bu̱ Ñajunʼ bi̱ kuwa náa Estados Unidos nini ikháá kayúʼ. Tikhun bi̱ nuñajunʼ náa guʼwá ñajunʼ nigún guyexi náa guʼwá Betel ga̱jma̱a̱ náa oficinas ndrígóo Nueva York, Pensilvania ga̱jma̱a̱ California. Ndiyáaʼ rí ma̱ndoo maʼni rí muxruigi̱i̱n a̱ngiu̱lú bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ náa organización. Mbiʼi 14 ñajunʼ gu̱nʼ marzo tsiguʼ 1918, náa Nunimbaníí Xkujndu Estados Unidos na̱nguá nindúún magajnúu libro. Nithi rí i̱yi̱i̱ʼ ndrígu̱ún nanújngorámuʼ Xtángoo rí nuyamiin xa̱bu̱ numuu rí tsíniñaʼ muni ñajúnʼ soldados.

KÚGUARIʼIN

Nákha mbiʼi 7 ñajunʼ gu̱nʼ mayo tsiguʼ 1918, náa Nunimbaníí Xkujndu nikhánaa xtángoo rí marugui̱i̱n a̱ngiu̱lú Giovanni DeCecca, George Fisher, Alexander Macmillan, Robert Martin, Frederick Robison, Joseph Rutherford, William Van Amburgh ga̱jma̱a̱ Clayton Woodworth. Nuni tsu̱du̱ún rí “nuthúún eʼwíínʼ muni dí ra̱májánʼ, rí nuthúún muradíin xa̱bu̱ ga̱jma̱a̱ nuthúún rí xúnimbu̱ún kuñún Xa̱bu̱ Ñajunʼ ga̱jma̱a̱ muni gaʼduunʼ rí mani̱ndxu̱ún soldados náa Estados Unidos”. Xkujndu rígi̱ nigi̱ʼdu̱u̱ nákha 3 ñajunʼ gu̱nʼ junio tsiguʼ 1918, ga̱jma̱a̱ nikujmaa kaʼwu rí xambanuu xkujndu rígi̱. Náa numuu rá.

Mbáa juez bi̱ xtáa náa Estados Unidos niʼthún rí ikhiin nixruigi̱i̱n numuu rí nuyamiin xa̱bu̱ ga̱jma̱a̱ rí najmún i̱yi̱i̱ʼ ndrígu̱ún xóo ajua̱nʼ rí tsembánii ga̱jma̱a̱ rí naʼthí Xa̱bu̱ Ñajunʼ. Nákha mbiʼi 16 ñajunʼ gu̱nʼ mayo tsiguʼ 1918, Congreso niʼni gaʼduunʼ mbá i̱yi̱i̱ʼ rí nañewu̱u̱n bi̱ murawíi i̱yi̱i̱ʼ rí “gajkhun, rí májánʼ ga̱jma̱a̱ jmbu”. Rí phú itháan nithi ga̱jma̱a̱ numuu i̱yi̱i̱ʼ El misterio terminado. Náa i̱yi̱i̱ʼ rí nigixi̱i̱ náa Congreso ndrígóo Estados Unidos naʼthí rígi̱: “Mbá i̱yi̱i̱ʼ rí itháan mitsáʼkhúun nindxu̱u̱ libro rí kayá edxu̱u̱ El misterio terminado”. Ga̱jma̱a̱ xóó nuthi: “Imbo̱o̱ xkujndu rí guáʼdáá soldados ndrígúlú rí i̱yi̱i̱ʼ rúʼko̱ naʼthí dí ra̱májánʼ ga̱jma̱a̱ numuu ñajunʼ rí nuʼni ma̱ngaa rí xa̱bu̱ [...] xáʼndun mani̱ndxu̱ún soldados”.

Nákha mbiʼi 20 ñajunʼ gu̱nʼ junio tsiguʼ 1918, bi̱ naʼnimbánuu xkujndu niʼthí rí mbá migiñunʼ a̱ngiu̱lú guáʼdáá aʼkhún. Imbo̱o̱ mbiʼi, juez niʼthí káʼnii gugíʼniin. Niʼthí: “I̱yi̱i̱ʼ rí nurawíi bi̱ nixruigi̱i̱n ga̱jma̱a̱ numuu religión rí ikhiin numbayíí wéñuʼ [...] rígi̱ itháan migamíi ki xóo mbá jnduʼ ejército alemán”. Ga̱jma̱a̱ xóó niʼthí: “Makhánun castigo rí itháan gakhi̱i̱”. A̱jma̱ xmáná nda̱wa̱á, bi̱ mbá migiñiinʼ a̱ngiu̱lú nixudiinʼ náa guʼwá e̱jua̱nʼ ndrígóo Atlanta (Georgia) mu makuwa ikhí mbá gu̱wa̱ʼ tsiguʼ ga̱jma̱a̱ mbá skíñúʼ tsiguʼ.

NAJUIʼTÁRAʼA MÁ XÚʼKO̱

Nákha ikhú bi̱ Ninigajmaa Biblia niraʼníí wéñuʼ xkujndu. FBI (Oficina Federal de Investigación) ndiyáaʼ mbaʼyoo ñajunʼ rí nuni. Náa mbaʼa i̱yi̱i̱ʼ nisngájma rí a̱ngiu̱lú xúniñaʼ rutaraʼa.

Bi̱ kayá edxu̱u̱ náa oficina ndrígóo correos náa Orlando (Florida) niʼnirámá náa FBI ga̱jma̱a̱ numún bi̱ Nunigajmaa Biblia: “Najngruʼun náa xuajen, náa mámbá guʼwá, mú itháan rí mbruʼun. [...] Asndu xóo nakujmaa rí xúniñaʼ runi rígi̱”.

Mbáa coronel bi̱ xtáa náa Departamento ndrígóo Guerra niʼnirámáʼ náa FBI mu maʼthúún ga̱jma̱a̱ numuu ñajunʼ rí naʼni Frederick Franz, bi̱ nda̱wa̱á ni̱jkha̱nú ninindxu̱u̱ mbáa bi̱ Cuerpo Gobernante. Coronel niʼthí rí ndxájulú Franz “ma̱ngaa nigujua̱ mbaʼa libro rígi̱ El misterio terminado”.

Charles Fekel, bi̱ ma̱ngaa ninindxu̱u̱ mbáa náa Cuerpo Gobernante, nimínuuʼ wéñuʼ. Xa̱bu̱ Ñajunʼ nirugua̱a̱ numuu rí nixnáraʼa i̱yi̱i̱ʼ El misterio terminado ma̱ngaa niraxnuu correos ndrígóo. Nixtáa mbá gu̱nʼ náa guʼwá e̱jua̱nʼ náa Baltimore (Maryland), ga̱jma̱a̱ nixna mbiʼí “xa̱bu̱ sia̱nʼ austríaco”. Índo̱ támiñuu rí maʼtáruʼun bi̱ nini̱i̱ graxe̱, nirmáʼáan a̱jkiu̱u̱n ajngáa rí na̱ʼkha̱ náa 1 Corintios 9:16, náa Pablo niʼthí: “¡Phú gínún ikhúúnʼ á mu tsetaráʼa ajngáa rí májánʼ!”. *

Bi̱ Nunigajmaa Biblia nitaraʼa ga̱jma̱a̱ gagi, ma̱ngaa nigún náa mámbá xuajen mu munda̱ʼa̱ rí magajníin a̱ngiu̱lú bi̱ kuwa náa guʼwá e̱jua̱nʼ náa Atlanta. Ndxájulú Anna Gardner nirmáʼáan a̱jkiu̱u̱n rígi̱: “Nduʼyáaʼ má xúʼko̱ rí muníxu. Índo̱ nixudiinʼ náa guʼwá e̱jua̱nʼ a̱ngiu̱lú, imbo̱o̱ ñajunʼ rí ninixu rí muʼguá náa mámbá guʼwá mu xa̱bu̱ muxnuxu firma ndrígu̱ún. Mbaʼa wéñuʼ nikhánuxu. Nithu̱u̱nxu rí xa̱bu̱ bugi̱ ni̱ndxu̱ún cristianos gajkhun ga̱jma̱a̱ dí raʼkhí kayuʼ nindxu̱u̱ rí makuwá náa guʼwá e̱jua̱nʼ”.

ASAMBLEAS

Náa tsiguʼ rígi̱ rí mingíjyúuʼ wéñuʼ, nirígá mbaʼa asambleas mu maʼni itháan gújkhuʼ fe ndrígu̱ún a̱ngiu̱lú. Náa revista rígi̱ náa ajngáa inglés naʼthí rí nirígá itháan rí a̱jma̱ skiñúʼ. Niʼthí: “Rí nirígá mbá májánʼ informe náa xúgíʼ asambleas rúʼko̱. Nákha ginii narígá a̱jma̱ o ajtsú rí mbá tsiguʼ, mú xúgi̱ kuaʼdáá asambleas náa xúgíʼ gu̱nʼ”.

Xa̱bu̱ bi̱ májánʼ a̱jkiu̱ún nanigu̱nʼ mudxawíín má xúʼko̱ ajngáa rí nuthu̱u̱nxu. Náa Cleveland (Ohio) nirígá mbá asamblea náa nikuwa mbá 1,200 xa̱bu̱ ga̱jma̱a̱ mbá 42 bi̱ nijngún iyááʼ. Mbáa dxámá bi̱ ndiʼkhún nijngúun iyááʼ niʼthí dí “ra̱ʼkhá tháán exnáa núma̱aʼ numuu rí nininiʼ Dios, ga̱jma̱a̱ numuu rí nixnáximinaʼ náa ikhaa masngájma rí maʼni majtiinʼ mbaʼin xa̱bu̱ guanii bi̱ nduyáá itháan”.

NDIÉJUNʼ GARIGÁ IMBO̱O̱ TSIGUʼ NDA̱WA̱Á RÁ.

Na̱jkha̱ mambáa tsiguʼ 1918, ga̱jma̱a̱ bi̱ Nunigajmaa Biblia tséyáá káʼnii garigá nda̱wa̱á. Nigujua̱ mbaʼa guʼwá dí rígá náa Brooklyn ga̱jma̱a̱ nigún gakuwa náa oficinas dí rígá náa Pittsburgh (Pensilvania). Índo̱ a̱ngiu̱lú bi̱ nuxna ikha kuwa náa guʼwá e̱jua̱nʼ, nijuiʼthá rí 4 ñajunʼ gu̱nʼ enero tsiguʼ 1919 marigá reunión rí narígá mámbá tsiguʼ. Ndiéjunʼ garigá rá.

A̱ngiu̱lú niñajunʼ má xúʼko̱. Ndiyáá májánʼ rí xúgíʼ magajnúu májánʼ rí asndu niraʼwíí texto rí marigá tsiguʼ 1919 ajngáa rí na̱ʼkha̱ náa Isaías 54:17: “Tséʼniuu má ndiéjunʼ nindxu̱u̱ rí gátuxuu ga̱jma̱a̱ numaʼ, xaʼga̱nú marigá”. Maxtiʼkhuu wéñuʼ rí maʼni maguaʼdáá itháan fe ga̱jma̱a̱ maxnún tsiakii mu munimbánii xúgíʼ ñajunʼ rí gáʼkha̱.

^ párr. 6 Atayáá rí naʼthí náa Anuario de los testigos de Jehová 2017, náa ináa 172 asndu 176 náa naʼthí “Cien años atrás: 1917”.

^ párr. 22 Historia ndrígóo ndxájulú Charles Fekel nigájnuu náa número 1 ñajunʼ gu̱nʼ marzo tsiguʼ 1969 náa revista rígi̱ náa ajngáa inglés.