Atambaʼtaa mu matraxnuu

Ayuʼ náa naʼthí rí xú káʼnii nindxu̱u̱ ináa

Ajngá rawunʼ Dios mbajyúuʼ asndu kámuu mbiʼi

Ajngá rawunʼ Dios mbajyúuʼ asndu kámuu mbiʼi

“Raxa nujndoʼ, ri̱ʼi̱ nujndoʼ. Mú ajngá rawunʼ Dios ndrígúlú mbajyúuʼ asndu kámuu mbiʼi” (IS. 40:8).

AJMÚÚ 95 GA̱JMA̱A̱ 97

1, 2. a) Xú káʼnii gakuwáanʼ á mu nda̱a̱ Biblia rá. b) Ndiéjunʼ gáʼyóoʼ mu mambáyulúʼ wéñuʼ Biblia rá.

XÚ KÁʼNII gakuwáanʼ á mu nda̱a̱ Biblia rá. Xaguaʼdáá mbá ikha rí májánʼ mu mbuʼyáá xú káʼnii gakuwáanʼ. Xúʼyáá rí gajkhun ga̱jma̱a̱ numuu Dios, vida ga̱jma̱a̱ rí marigá nda̱wa̱á ma̱ngaa ní xúʼyáá rí niʼni Jeobá ga̱jma̱a̱ numún xa̱bu̱ numbaaʼ nákha wajyúúʼ.

2 Ma̱ndoo muxnáa núma̱aʼ numuu rí na̱nguá kuwáanʼ xúʼko̱ kaʼnii. Jeobá nixnúlú ajngóo, Biblia, ga̱jma̱a̱ niʼthí rí Ajngóo marigá kámuu. Xúʼko̱ niʼthí apóstol Pedro náa 1 Pedro 1:24, 25 (atraxnuu), * náa na̱ʼkha̱ ajngáa rí nigájnuu náa Isaías 40:8. Maski ajndu versículo rígi̱ tséʼthi mbájmbu ga̱jma̱a̱ numuu Biblia, nandoo gáʼthúu̱n ajngáa rí gíwanʼ raʼthí ikhí. Mu ma̱ndoo mambáyulúʼ wéñuʼ rí na̱ʼkha̱ ikhí, itháan májánʼ muraxnuu náa ajngáa rí nakru̱ʼu̱lú itháan májánʼ. Rígi̱ nindxu̱u̱ rí nduyáá má xúʼko̱ bi̱ nandún kuyáá Ajngá rawunʼ Dios. Mba̱yu̱ʼ tsiguʼ nda̱wa̱á, mbaʼin xa̱bu̱ bi̱ ninimíjna̱ mutajuíi ga̱jma̱a̱ muni rí maʼga̱nú náa inún xa̱bu̱ maski ajndu nirígá wéñuʼ xkujndu. Rí nindúún muni nindxu̱u̱ ikháá má xóo rí nindoo Dios, bi̱ nandoo “rí xúgínʼ xa̱bu̱ makáwíin ga̱jma̱a̱ maguaʼdáá ku̱ma̱ rí gajkhun” (1 Tim. 2:3, 4).

3. Ndiéjunʼ gúʼyáá náa artículo rígi̱ rá. (Atayáá timbá xtiʼkhu.)

3 Náa artículo rígi̱ mbuʼyáá xú káʼnii nikríyaʼ Ajngá rawunʼ Dios maski ajndu 1) nixtiʼkhuu ajngáa ndrígu̱ún xa̱bu̱, 2) nixtiʼkhuun Xa̱bu̱ Ñajunʼ ga̱jma̱a̱ 3) táʼnduun rí miʼtájuíi. Rí muʼnigajmaa rígi̱ maʼni rí maʼndulú kuʼyáá itháan Biblia ga̱jma̱a̱ maʼndulú kuʼyáá itháan bi̱ kaʼyoo Biblia, bi̱ nixnúlú mu mambáyulúʼ (Miq. 4:2; Rom. 15:4).

ÍNDO̱ NIXTIʼKHUU AJNGÁA NDRÍGU̱ÚN XA̱BU̱

4. a) Ndiéjunʼ egíʼnuu ajngáa índo̱ nanújngoo mbiʼi rá. b) Ndiéjunʼ esngájma rí Dios tsiraʼwíin xa̱bu̱, ga̱jma̱a̱ xú káʼnii ekumulú índo̱ nduʼyáá rígi̱ rá.

4 Ajngáa naxtiʼkhuu índo̱ nanújngoo mbiʼi. Mbáa ikháanʼ nuniʼnúʼ tikhuu ajngáa rí nuthi xa̱bu̱ rí ni̱jkha̱nú nindoo gáʼthi i̱mba̱ núthu. Rúʼko̱ rí nirígá náa ajngáa hebreo ga̱jma̱a̱ griego, ajngáa rí itháan nigumaraʼmáʼ náa Biblia. Mbiʼi xúgi̱ nindxu̱u̱ mixtiʼkhu wéñuʼ ki xóo rí nigumaraʼmáʼ nákha wajyúúʼ. Ikha jngó, xúgínʼ bi̱ nandún muraxnuu Ajngá rawunʼ Dios nda̱ñúnʼ mbá biblia rí nijuiʼtájuíi, maski ajndu najmañún ajngáa hebreo o griego rí najuiʼthá xúgi̱. Mú kuwa tikhun bi̱ nakumu̱ún rí makru̱ʼu̱u̱n itháan májánʼ Biblia á mu najmañún griego rí nirígá nákha wajyúúʼ, mú rígi̱ xambáñuun wéñuʼ xóo nundxa̱ʼwa̱míjna̱. * Nuxnáa núma̱aʼ dí nijuiʼtájuíi mbá kañiʼ o tapha itháan rí ajtsú míí a̱jma̱ mu ciento ajngáa. Rígi̱ nasngájma rí Jeobá nandoo rí xa̱bu̱ “náa xúgíʼ xuajen mba̱ʼu̱, xuajen ma̱jkha̱ʼ ga̱jma̱a̱ náa xúgíʼ ajngáa” mambáñun dí na̱ʼkha̱ raʼthí ikhí (atraxnuu Revelación 14:6). * Ikha jngó dí Jeobá nandoo kaʼyulú ga̱jma̱a̱ rí tsiraʼwíin xa̱bu̱ naʼni dí muxuʼmámíjná náa ikhaa (Hech. 10:34).

5. Ndíjkha jngó nigiʼdoo wéñuʼ numuu King James Version (Versión ndrígóo Rey Jacobo) rá.

5 Xó má ndiʼyáá, xúgíʼ ajngáa naxtiʼkhuu índo̱ nanújngoo mbiʼi, ma̱ngaa náa ajngáa rí nijuiʼtájuíi Biblia. Mbáa índo̱ nigájnuu mbá Biblia ninindxu̱u̱ wabaaʼ rí mikrua̱ʼa̱ʼ, mú niʼni mingíjyúuʼ mikrua̱ʼa̱ʼ índo̱ ninújngoo mbiʼi. Guʼyáá ga̱jma̱a̱ numuu mbá Biblia rí nijuiʼtájuíi rí najmaʼnuʼ náa ajngáa inglés: Nindxu̱u̱ King James Version (Versión ndrígóo Rey Jacobo). Nigájnuu timbá miʼtsú nákhi tsiguʼ 1611. Ni̱jkha̱nú ninindxu̱u̱ mbá Biblia rí nijmaʼnuʼ wéñuʼ náa ajngáa inglés ga̱jma̱a̱ nimbáñun wéñuʼ náa ajngáa rígi̱. * Mú Biblia rígi̱ i̱ndó najmuu mbiʼyuu Jeobá nguáthá nuthu. Náa na̱ʼkha̱ mbaʼa mbiʼyuu Dios náa Escrituras Hebreas, nigiʼma̱a̱ ajngáa xóo “LORD” (Señor), ga̱jma̱a̱ letra mba̱ʼu̱. Rí nigájnuu nda̱wa̱á ma̱ngaa nijmuu ajngáa inglés ga̱jma̱a̱ letra mba̱ʼu̱ náa tikhuu versículos rí na̱ʼkha̱ náa Escrituras Griegas Cristianas. Xúʼko̱ má ma̱ngaa King James Version niʼni rí magi̱ʼma̱a̱ mbiʼyuu Dios náa Nuevo Testamento.

6. Náa numuu rí nadxulú wéñuʼ dí rígá Traducción del Nuevo Mundo rá.

6 Índo̱ ninújngoo mba̱yu̱ʼ tsiguʼ, mbaʼa ajngáa rí najmuu náa King James Version (Versión ndrígóo Rey Jacobo) nánguá ejmaa. Xúʼko̱ má erígá ga̱jma̱a̱ mbaʼa Biblia rí nijuiʼtájuíi náa i̱ʼwáʼ ajngáa. Ikha jngó nadxulú wéñuʼ dí Traducción del Nuevo Mundo de las Santas Escrituras rígá náa mbaʼa wéñuʼ ajngáa. Biblia rígi̱ naʼthí ajngáa dí rígá xúgi̱ rígá kañiʼ o tapha náa itháan rí mbá 150 ajngáa. Rígi̱ nandoo gáʼthúu̱n rí mbaʼin wéñuʼ xa̱bu̱ nandoo nuraxnuu. Ma̱ngaa kiʼniraʼmáʼ mu maʼga̱nú asndu náa a̱jkiu̱ún xa̱bu̱ (Sal. 119:97). Mú rí itháan gíʼdoo numuu rí najmuu mbiʼyuu Dios náa rí kaʼyoo magumaraʼmáʼ xó má kiʼniraʼmáʼ nákha ginii.

ÍNDO̱ NIXTIʼKHUUN XA̱BU̱ ÑAJUNʼ

7, 8. a) Náa numuu rí tákru̱ʼu̱u̱n Escrituras Hebreas mbaʼin judíos nákha siglo ajtsú nákha xóó tséʼkha̱ Cristo rá. b) Ndiéjunʼ nindxu̱u̱ Septuaginta rá.

7 Nguáná índo̱ naxtiʼkhuun Xa̱bu̱ Ñajunʼ ikhiin nuthi xú káʼnii ajngáa guthi xa̱bu̱. Ndiéjunʼ niʼni Jeobá mu makru̱ʼu̱lú Ajngóo maski ajndu xúʼko̱ rígá rá. Guʼyáá mbá xkri̱da. Mbá 39 libros dí nigumaraʼmáʼ ginii Biblia niniraʼmáʼ israelitas o judíos. Ikhiin ginuu nindrigú “rí ngu̱ʼwa̱ rí Dios niʼthí” (Rom. 3:1, 2). Mú índo̱ niʼni siglo ajtsú nákha xóó tséʼkha̱ Cristo, mbaʼin judíos na̱nguá ekru̱ʼu̱u̱n ajngáa hebreo. Náa numuu rá. Numuu rí índo̱ Alejandro Magno nigruigú mbaʼa xuajen, ajngáa griego nijuiʼthá náa xúgíʼ xuajen rúʼko̱ (Dan. 8:5-7, 20, 21). Ajngáa griego ni̱jkha̱nú ninindxu̱u̱ ajngáa rí nuthi mbaʼin xa̱bu̱, asndu judíos bi̱ nikuwa náa niʼtáñajunʼ xa̱bu̱ buʼko̱. Rígi̱ niʼni rí judíos maʼniún mingíjyúuʼ makru̱ʼu̱u̱n Escrituras Hebreas. Ndiéjunʼ gárígá rá.

8 Mbá a̱jma̱ ciento a̱jma̱ skiñúʼ gu̱wa̱ʼ tsiguʼ nákha xóó tsegumaa Jesús, nijuiʼtájuíi náa ajngáa griego witsu libros ndrígóo Biblia rí na̱ʼkha̱ ginii. Rí nijuiʼtájuíi náa griego ni̱jkha̱nú nijmaʼnuʼ xóo Septuaginta. Ninindxu̱u̱ timbá rí nijuiʼtájuíi náa xúgíʼ Escrituras Hebreas rí ni̱jkha̱nú nijmaʼnuʼ.

9. a) Xú káʼnii nimbáñun bi̱ nuraxnuu Ajngá rawunʼ Dios Septuaginta ga̱jma̱a̱ i̱ʼwáʼ dí nijuiʼtájuíi rá. b) Xú káʼnii rí itháan nanigua̱ʼ ikháánʼ dí na̱ʼkha̱ náa Escrituras Hebreas rá.

9 Septuaginta nimbáñun bi̱ nuthi griego makru̱ʼu̱u̱n Escrituras Hebreas. ¡Ra̱ʼkhá tháán nidxún índo̱ nidxawíín o rí niraxnuu Ajngóo Dios náa ajngún! Mbiʼi nda̱wa̱á, xúgíʼ Biblia o mbá tapha nijuiʼtájuíi náa i̱ʼwáʼ ajngáa rí gíʼdoo itháan numuu, xóo siríaco, gótico ga̱jma̱a̱ latín. Rí majmiin muraxnuu ga̱jma̱a̱ makru̱ʼu̱u̱n dí naʼthí náa ajngáa rawunʼ Dios niʼni rí xa̱bu̱ bugi̱ maguanu maʼndún kuyáá. Mbáa ikhiin niguáʼdáá mbá texto rí ninigu̱nʼ wéñuʼ, xó má ikháanʼ rí mbiʼi xúgi̱ (atraxnuu Salmo 119:162-165). * Xó má ndiʼyáá, Ajngá rawunʼ Dios niguma kríyaaʼ índo̱ ni̱jkha̱ raxtiʼkhuu ajngún mbaʼin xa̱bu̱.

ÍNDO̱ TÁʼNDUUN MIʼTÁJUÍI BIBLIA

10. Náa numuu rí nimbáa na̱nguá gíʼdoo Biblia nákha nixtáa John Wyclef rá.

10 Nguáná xa̱bu̱ bi̱ guáʼdáá wéñuʼ numún, nini rí mbaʼin xa̱bu̱ xaguaʼdáá ga̱jma̱a̱ xúraxnuu Biblia. Mú bi̱ nandún kuyáá Dios ninimíjna̱ mu ma̱ndoo muguaʼdáá xúgínʼ xa̱bu̱ náa xúgíʼ numbaaʼ. Mbáa dí ikhiin ninindxu̱u̱ John Wyclef bi̱ nixtáa náa Inglaterra nákha 600 tsiguʼ. Ikhaa ndiʼyoo rí xúgínʼ nda̱ñúnʼ muraxnuu Ajngá rawunʼ Dios. Mú nákha ikhú nimbáa na̱nguá gíʼdoo Biblia náa Inglaterra. Náa numuu rá. Timbá, numuu rí tséʼngu̱u̱n gutsi, numuu rí nuniriyaʼ ga̱jma̱a̱ ñawúunʼ ga̱jma̱a̱ minumuu wéñuʼ. Rí maʼni a̱jma̱, numuu rí mbaʼin xa̱bu̱ tsíjmañún guraxnuu. Gajkhun má rí náa guʼwá ndxajkun xa̱bu̱ nidxawíín ajngáa rí na̱ʼkha̱ náa Biblia. Mú nimbáa tsíkro̱ʼo̱o̱ rí nuthi, numuu rí Biblia rí nuraxnuu nindxu̱u̱ Vulgata, rí kiʼniraʼmáʼ náa latín, mbáa ajngáa rí nánguá jmaʼnuuʼ. Xú káʼnii guni xa̱bu̱ mu mbuyáá rí gíʼdoo numuu rí na̱ʼkha̱ náa Ajngá rawunʼ Dios rá. (Prov. 2:1-5.)

John Wyclef ga̱jma̱a̱ eʼwíínʼ xa̱bu̱ nindúún rí Ajngá rawunʼ Dios maguaʼdáá xúgínʼ xa̱bu̱. Lá mangáanʼ nandulúʼ xúʼko̱ ráʼ. (Atayáá náa kutriga̱ 11).

11. Xú káʼnii niyambáá Biblia rí niʼni John Wyclef rá.

11 Nákha tsiguʼ 1382, nigájnuu mbá Biblia náa ajngáa inglés rí niʼni John Wyclef gajmíi̱n xa̱bi̱i̱. Rígi̱ nijmaʼnuʼ nacha̱ wéñuʼ náa xa̱bi̱i̱ Wyclef, bi̱ nixna mbiʼñún lolardos. Bi̱ lolardos nindúún kuyáá wéñuʼ Biblia. Nigún rajkúún náa xúgíʼ mbaaʼ rí kaʼyoo Inglaterra nigún mámbá xuajen. Niraxnuu mu mudxawíín xa̱bu̱ rí naʼthí náa Biblia ga̱jma̱a̱ niniñanʼ tikhuu níʼkhóo rí niniriyaʼ náa Biblia ga̱jma̱a̱ ñawúunʼ. Ñajunʼ rí nini nigiʼdoo wéñuʼ numuu, numuu rí mbaʼin xa̱bu̱ nindúún mbuyáá mbu̱júu̱ ga̱jma̱a̱ numuu Ajngá rawunʼ Dios.

12. Xú káʼnii nini xa̱bu̱ bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ náa guʼwá ndxajkun rá.

12 Xú káʼnii nini xa̱bu̱ bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ náa guʼwá ndxajkun rá. Nisngajma rí niguiñunʼ kuyáá Wyclef, Biblia ndrígóo mangiin xa̱bi̱i̱. Nixkúún lolardos ga̱jma̱a̱ nini gámbáa xúgíʼ rí nixka̱ma̱a̱ rí niniriyaaʼ náa Biblia rí niʼni Wyclef. Nda̱wa̱á rí nikháñu xa̱bu̱ bugi̱, ikhaa ndiyáá xóo mbáa bi̱ tsíyoo gáʼyoo guʼwá ndxajkun. Ikhú, nirawíi ga̱jma̱a̱ nitsikha itsu̱u̱ ga̱jma̱a̱ idiuʼ nidaʼ náa mañu Swift. Mú táʼngu̱u̱n gúní rí mbaʼin xa̱bu̱ ní xúraxnuu ga̱jma̱a̱ makru̱ʼu̱u̱n rí naʼthí náa Biblia. Mba̱yu̱ʼ tsiguʼ nda̱wa̱á, xó má Europa ga̱jma̱a̱ náa i̱ʼwáʼ xuajen, nini rí miʼtájuíi ga̱jma̱a̱ muxnaraʼa Biblia mu mambáñun eʼwíínʼ xa̱bu̱.

JEOBÁ NAʼSNGÚLÚ MU MAMBÁYULÚʼ MÁ IKHÁANʼ

13. a) Ndiéjunʼ rí nduʼyáá májánʼ rá. b) Náa numuu dí rígi̱ naʼni gujkhuʼ fe ndrígúlú rá.

13 Cristianos rí mbiʼi xúgi̱ nduyáá rí Dios tájmuu xi̱ʼ kaʼwu ndrígóo mu magumaraʼmáʼ Septuaginta, Biblia ndrígóo Wyclef, King James Version (Versión ndrígóo Rey Jacobo) o i̱ʼwáʼ Biblia. Mú, náa naʼthí xú káʼnii nirígá xúgíʼ rígi̱ ga̱jma̱a̱ i̱ʼwáʼ Biblia rí nigájnuu má, nasngájma, xó má nikudaminaʼ Jeobá, rí Ajngóo maguma kríyaaʼ. Rígi̱ naʼni gujkhuʼ fe ndrígúlú rí mambanúu xúgíʼ rí nikudaminaʼ Jeobá (Jos. 23:14).

14. Xú káʼnii gambáyulú ikháanʼ rí majmañulúʼ rí naʼthí náa Biblia rá.

14 Índo̱ nduʼyáá xú káʼnii Dios niñewu̱u̱n Ajngóo, naʼni gujkhuʼ fe ndrígúlú ga̱jma̱a̱ rí nandulúʼ kuʼyáá. * Gundxaʼwamíjna̱ rígi̱: Náa numuu rí Jeobá nixnúlú Ajngóo ga̱jma̱a̱ niʼthí rí maguma kríyaaʼ rá. Numuu rí nandoo kaʼyulú ga̱jma̱a̱ nandoo maʼsngúlú mu mambáyulúʼ (atraxnuu Isaías 48:17, 18). * Ikha jngó ndayóoʼ rí mangáanʼ maʼndulú kuʼyáá ga̱jma̱a̱ muʼnimbaníí xtángoo ndrígóo (1 Juan 4:19; 5:3).

15. Ndiéjunʼ gúʼyáá náa imbo̱ʼ artículo rá.

15 Á mu nandulúʼ kuʼyáá Ajngá rawunʼ Dios, maʼndulú dí muʼni xúgíʼ xóo eʼngo̱o̱ mu mambáyulúʼ. Ikha jngó, ndiéjunʼ gúʼni mu mambáyulúʼ dí nuraxnuu náa Biblia rá. Xú káʼnii gumbáñuun xa̱bu̱ náa na̱jkua̱ guʼtáraʼa mu mbuyamajkuíí Biblia xá. Ga̱jma̱a̱ xú káʼnii gándoo gúyáá a̱ngiu̱lú bi̱ nusngáa náa congregación dí xúgíʼ rí nuthi na̱ʼkha̱ náa Ajngá rawunʼ Dios xá. Mbuʼyáá xóo gáxti̱ʼña̱a̱ náa imbo̱ʼ artículo.

^ párr. 2 1 Pedro 1:24, 25: “Numuu rí “xúgíʼ xuwiʼ nindxu̱u̱ xóo raxa, ga̱jma̱a̱ xúgíʼ gloria ndrígóo nindxu̱u̱ xóo ri̱ʼi̱ dí rígá xaná; raxa nujndoʼ, ga̱jma̱a̱ ri̱ʼi̱ naxprígú, mú ajngá rawunʼ Jeobá ndajyúuʼ asndu kámuu mbiʼi”. Rígi̱ nindxu̱u̱ “ajngáa”, rígi̱ rí nijuiʼtála xóo ajngáa májánʼ”.

^ párr. 4 Atayáá artículo “¿Me convendría aprender hebreo y griego?”, náa La Atalaya 1 ñajunʼ gu̱nʼ noviembre tsiguʼ 2009.

^ párr. 4 Revelación 14:6: “Ga̱jma̱a̱ ndi̱yo̱o̱ i̱mba̱a̱ ángel bi̱ na̱jkha̱ tapho̱o̱ mekhu, ga̱jma̱a̱ kayá ajngáa májánʼ rí ndajyúuʼ kámuu mu maʼtáraʼa ajngáa gagi bi̱ kuwa náa tsu̱du̱u̱ ku̱ba̱ʼ, ga̱jma̱a̱ náa xúgíʼ xuajen mba̱ʼu̱, xuajen ma̱jkha̱ʼ ga̱jma̱a̱ náa xúgíʼ ajngáa”.

^ párr. 5 Mbaʼa ajngáa rí najmún wéñuʼ náa ajngáa inglés na̱ʼkha̱ náa Biblia rígi̱.

^ párr. 9 Salmo 119:162-165: “Nadxuu a̱jkiu̱nʼ ga̱jma̱a̱ numuu rí niratá, xó má naʼni mbáa bi̱ naxka̱ma̱a̱ rí naguanáa. Rí nduwaʼ naguiyuʼ ka̱yo̱o̱, ga̱jma̱a̱ tsíyóóʼ gáyóo má xúʼko̱. Mú xtángoo ndrígáʼ nandoʼ ka̱yo̱o̱. Juwan nuthu rí mbá mbiʼi nani mba̱a̱n ga̱jma̱a̱ numuu xtángoo ndrígáʼ. Tsímáá kaʼñún bi̱ nandún kuyáá xtángoo ndrígáʼ, ga̱jma̱a̱ náa ikhiin nda̱a̱ rí eʼni majngrádiinʼ”.

^ párr. 14 Atayáá kúgumaʼá “Atayáá ikháánʼ mínaʼ”.

^ párr. 14 Isaías 48:17, 18: “Rígi̱ nindxu̱u̱ rí niʼthí Jeobá, bi̱ Niʼtsiriñanʼ, bi̱ nindxu̱u̱ Santo náa xuajin Israel: “Ikhúúnʼ, Jeobá, ni̱ndxu̱ʼ Dios ndrígáʼ, bi̱ naʼsngáaʼ xú káʼnii mambáyaʼ ikháánʼ, bi̱ naʼtháanʼ náa kamba̱a̱ gíʼmaa majngruigaʼ. ¡I̱ndó á mu natagíiʼ edxa̱ʼ náa rí natañájunʼ! Ikhú maraxtaa tsímáá xóo mbá mañu, ga̱jma̱a̱ jmbu rí natani mani̱ndxu̱u̱ xóo olas ndrígóo lamáa”.