Atambaʼtaa mu matraxnuu

Ayuʼ náa naʼthí rí xú káʼnii nindxu̱u̱ ináa

Lá natayáá rí jmbu xó má eʼyoo Jeobá ráʼ.

Lá natayáá rí jmbu xó má eʼyoo Jeobá ráʼ.

“Mataríyaaʼ mbiʼyuu Jeobá. [...] Dios tseʼninduwaʼ, nda̱a̱ nditháan dí ra̱májánʼ náa ikhaa; ikhaa nindxu̱u̱ májánʼ ga̱jma̱a̱ naʼni rí jmbu” (DEUTERONOMIO 32:3, 4).

AJMÚÚ 110 GA̱JMA̱A̱ 2

1, 2. a) Ndiéjunʼ dí ra̱májánʼ nimínuuʼ Nabot gajmíi̱n e̱ji̱i̱n rá. b) Xú káʼnii a̱jma̱ ikha gajmañulú náa artículo rígi̱ rá.

A̱JMI̱I̱N xa̱bekha ra̱míjínʼ nuxrui̱ga̱a̱ mbáa xa̱bu̱ numuu mbá delito mba̱a̱. Maski ajndu nindxu̱u̱ minduwaʼ, xa̱bu̱ nuthi rí gíʼdoo aʼkhúun ga̱jma̱a̱ rí makhañúu. Gundxaʼwamíjna̱ xú káʼnii nikumu̱ún bi̱ nuni rí jmbu índo̱ ndiyáá rí xa̱bu̱ bugi̱ muxi̱ya̱a̱ ga̱jma̱a̱ e̱ji̱i̱n niradíin ga̱jma̱a̱ itsí. Rígi̱ nirígá gajkhun. Nigíʼnuu mbáa xa̱bi̱i̱ Jeobá jmbii bi̱ nigumbiʼyuu Nabot, bi̱ nixtáa índo̱ niʼtáñajunʼ rey Acab náa Israel (1 Rey. 21:11-13; 2 Rey. 9:26).

2 Náa artículo rígi̱ muʼthá rí nigíʼnuu Nabot. Ma̱ngaa muʼthá ga̱jma̱a̱ numuu mbá dí ra̱májánʼ kayuʼ rí niʼni mbáa bi̱ niyéjkha̱ edxu̱u̱ náa congregación dí nirígá ginii. Náa a̱jma̱ xkri̱da gajmañulú rí gíʼmaa manindxu̱lúʼ xa̱bu̱ guabaaʼ ga̱jma̱a̱ muʼni mba̱a̱ a̱jkiu̱lú kuʼñúún eʼwíínʼ á mu nandulúʼ muʼni rí jmbu xó má Jeobá.

MBÁ DÍ RAʼKHÍ KAYUʼ

3, 4. Xú káʼnii xa̱bu̱ ninindxu̱u̱ Nabot, ga̱jma̱a̱ náa numuu rí táʼndoo gágujua̱a̱ mbaaʼ ndrígóo uva xá.

3 Nabot ninindxu̱u̱ jmbii náa Jeobá índo̱ eʼwíínʼ israelitas ndiyaridáá xkri̱da ndrígóo rey Acab ga̱jma̱a̱ náa a̱ʼgiu̱u̱ bi̱ ra̱májánʼ, reina Jezabel. Ikhiin ndiyamajkuíí dios Baal ga̱jma̱a̱ túyamajkuíí Jeobá, ni má xtángoo ndrígóo. Mú Nabot ndiʼyoo rí gíʼdoo itháan numuu mambáxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ Jeobá ki xóo vida ndrígóo.

4 (Atraxnuu 1 Reyes 21:2, 3). * Acab nindoo mbá mbaaʼ ndrígóo uva rí kaʼyoo Nabot. Ikha jngó niʼthúu̱n Nabot rí nandoo maʼtsi̱i̱ o maxnúu i̱mba̱ rí itháan májánʼ. Mú Nabot niʼthúu̱n rí na̱nguá. Ga̱jma̱a̱ gamajkhu niʼthúu̱n Acab: “Ragíʼmaa maxna̱ʼ ku̱ba̱ʼ rí nikhánuʼ nini xa̱bu̱ guanii, xó má eyoo Jeobá”. Náa numuu rí táʼndoo Nabot rá. Numuu rí xtángoo rí Jeobá nixnúún israelitas naʼthí rí xándoo mugujua̱a̱ ku̱ba̱ʼ rí nikhánún náa anu̱ún (Lev. 25:23; Núm. 36:7). Xó má eʼyáá, Nabot niʼnimbo̱o̱ náa Jeobá.

5. Ndiéjunʼ niʼni Jezabel mu magiʼdoo ku̱ba̱ʼ ndrígóo Nabot rá.

5 Índo̱ Nabot niʼni gaʼduunʼ magujua̱a̱ mbaaʼ ndrígóo uva, rey Acab ga̱jma̱a̱ a̱ʼgiu̱u̱ nini mbá dí raʼkhí mu maguaʼdáá mbaaʼ. Reina Jezabel nindu̱ʼu̱u̱n a̱jmi̱i̱n xa̱bu̱ rí muni tsu̱di̱i̱ Nabot mbá delito rí na̱nguá niʼni. Rí nirígá, ikhiin gajmíi̱n e̱ji̱i̱n nikháñun. Ndiéjunʼ niʼni Jeobá ga̱jma̱a̱ numuu dí raʼkhí nirígá rá.

DIOS NAʼNI RÍ JMBU

6, 7. a) Xú káʼnii nisngájma Jeobá rí nanigu̱ʼ rí jmbu rá. b) Náa numuu rí niʼni̱i̱ a̱jkiu̱ún bi̱ kuwa náa goʼwóo ga̱jma̱a̱ bi̱ nimbáxu̱u̱ gajmíi̱n Nabot rá.

6 Mbá nacha̱, Jeobá nikuʼmaa gaʼyee Elías mu maʼtámíjná ga̱jma̱a̱ Acab. Elías niʼthúu̱n Acab rí nindxu̱u̱ mbáa bi̱ nigudíin xa̱bu̱ ga̱jma̱a̱ bi̱ naʼni kúwáʼ, ga̱jma̱a̱ niʼthúu̱n awan rí gíʼdoo maʼni Jeobá. Xú káʼnii nindxu̱u̱ rá. Rí Acab, a̱ʼgiu̱u̱ gajmíi̱n e̱ji̱i̱n muradíin, xó má nikháñu Nabot gajmíi̱n e̱ji̱i̱n(1 Rey. 21:17-25).

7 Bi̱ kuwa náa goʼwóo ga̱jma̱a̱ bi̱ nambáxu̱u̱ gajmíi̱n Nabot nimíniiʼ wéñuʼ numuu rí phú xkawiʼ niʼni Acab. Mú niʼni̱i̱ a̱jkiu̱ún índo̱ ndiyáá rí Jeobá ndiʼyoo dí ra̱májánʼ nirígá ga̱jma̱a̱ rí nacha̱ niriyaʼ awan mu maʼnimbánuu. Mbáa dí nirígá nda̱wa̱á nisngájma á mu ni̱ndxu̱ún xa̱bu̱ gua̱bi̱nʼ ga̱jma̱a̱ rí nakumu̱ún kuyáá Jeobá.

8. Xú káʼnii niriʼña Acab índo̱ niʼdxuun ajngóo Jeobá, ga̱jma̱a̱ ndiéjunʼ nirígá rá.

8 Índo̱ Acab niʼdxuun rí gáʼni Jeobá ga̱jma̱a̱ numuu, “nigíʼdu̱u̱ nirujtu xtíñuu ga̱jma̱a̱ nigíʼ gúxta̱a̱; ga̱jma̱a̱ nánguá nikuiʼtsu ma̱ngaa nibóo̱ʼ náa gúxta̱a̱ ga̱jma̱a̱ nixtáa gíná”. Xó má eʼyáá, Acab nikruíguminaʼ. Ndiéjunʼ nirígá rá. Jeobá niʼthúu̱n Elías: “Numuu rí nikruíguminaʼ, xáʼkhá ka̱yo̱ʼ gamiéjunʼ mbiʼi rí gáxtáa. Mbiʼi rí gáxtáa a̱ʼdióo ma̱ʼkhá ka̱yo̱ʼ gamiéjunʼ náa goʼwóo” (1 Rey. 21:27-29; 2 Rey. 10: 10, 11, 17). Numuu rí Jeobá nindxu̱u̱ bi̱ ‹ndaʼyoo rí gíwanʼ náa a̱jkiu̱lú› ga̱jma̱a̱ ndaʼyoo xú káʼnii phú ni̱ndxu̱lú, ikha jngó tánda̱ʼa̱a̱ nacha̱ cuenta náa Acab (Prov. 17:3).

RÍ MANINDXULÚ XA̱BU̱ GUABAAʼ NAÑEWUNLÚʼ

9. Náa numuu rí mani̱ndxu̱ún xa̱bu̱ gua̱bi̱nʼ nimbáñun a̱ngui̱i̱n Nabot rá.

9 Xú káʼnii nikumu̱ún a̱ngui̱i̱n ga̱jma̱a̱ bi̱ nimbáxu̱u̱ gajmíi̱n Nabot índo̱ ndiyáá rí bi̱ kuwa náa goʼwóo Acab xudrigú castigo mbiʼi rí gáxtáa Acab rá. Rí nirígá masngájma nguáthá mba̱a̱ fe guáʼdáá náa Dios. Á mu xúʼko̱ nirígá, mbáa rí ni̱ndxu̱ún xa̱bu̱ gua̱bi̱nʼ niñewu̱u̱n fe ndrígu̱ún. Mbáa ma̱ngaa nimbáñun muni ñajunʼ Jeobá numuu rí ikhaa naʼni rí jmbu (atraxnuu Deuteronomio 32:3, 4). * Nda̱wa̱á, a̱ngui̱i̱n Nabot maguma tsajkurámíínʼ índo̱ gátangi̱i̱n mbuñún a̱ngiu̱ún bi̱ gatuxi̱ín. Xúʼko̱ magumii rí jmbu Nabot gajmíi̱n e̱ji̱i̱n (Job 14:14, 15; Juan 5:28, 29). Xa̱bu̱ tsí guabaaʼ ndaʼyoo rí “Dios tsí gajkhun ma̱ʼkha̱ manda̱ʼa̱a̱ cuenta numuu xúgíʼ rí niguma ngu̱ʼwa̱, á mu májánʼ o na̱nguá” (Ecl. 12:14). Jeobá ndaʼyoo xúgíʼ rí ikháanʼ tséʼyáálú. Ikha jngó rí manindxu̱lúʼ xa̱bu̱ guabaaʼ maʼni rí xándáti̱gu̱lú fe náa Jeobá.

Rí manindxu̱lúʼ xa̱bu̱ guabaaʼ maʼni rí xándáti̱gu̱lú fe náa Jeobá

10, 11. a) Ndiéjunʼ gáʼni rí makumulú rí nindxu̱u̱ jmbu rá. b) Xú káʼnii gambáyulúʼ rí manindxu̱lúʼ xa̱bu̱ guabaaʼ rá.

10 Ndiéjunʼ gúʼni á mu bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ nuraʼwíí muni rí tsíkru̱ʼu̱lú o mbá rí tsénigulú rá. Guʼyáá tikhu xkri̱da. Ndiéjunʼ gúʼni á mu nandátigulú mbá ñajunʼ náa xuajñu Dios o mbáa bi̱ nandulúʼ kuʼyáá wéñuʼ nandátigo̱o̱ rá. Ga̱jma̱a̱ á mu nagumaa expulsar bi̱ ndiʼyáa, a̱ʼdiúlú o mbáa bi̱ nambáxulúʼ gajmiúlú, ga̱jma̱a̱ tsénigulú rí niraʼwíí bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ rá. Ndiéjunʼ gúʼni á mu nakumulú rí bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ nuni mba̱a̱ a̱jkiu̱ún kuyáá mbáa bi̱ niʼni aʼkhá rá. Xúgíʼ rígi̱ masngájma á mu kuaʼdáá fe náa Jeobá ga̱jma̱a̱ rí xú káʼnii exná ikha xuajñu rí mbiʼi xúgi̱. Á mu nuguaʼnii rígi̱, xú káʼnii gambáyulú rí manindxu̱lúʼ xa̱bu̱ guabaaʼ rá. Guʼyáá a̱jma̱ numuu.

Ndiéjunʼ gúʼni á mu bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ nuraʼwíí muni mbá rí tsénigulú rá.(Atayáá kutriga̱ 10 ga̱jma̱a̱ 11.)

11 Timbá, á mu ni̱ndxu̱lú xa̱bu̱ guabaaʼ, mbuʼyáá rí na̱nguá eʼyáá xúgíʼ rí nirígá. Maski ajndu nakumulú rí nduʼyáá májánʼ, garmáʼáan a̱jkiu̱lú rí i̱ndó Jeobá ndaʼyoo dí rígá náa a̱jkiu̱u̱n xa̱bu̱ (1 Sam. 16:7). Á mu narmáʼáan a̱jkiu̱lú rígi̱, mbuʼyáá rí xándoo muʼni xúgíʼ ga̱jma̱a̱ rí gíʼmaa muriʼkhu̱u̱ xóo e̱ndxa̱ʼwá edxu̱lúʼ. Raga̱jma̱, á mu ndiʼyáá o numiʼnííʼ mbá dí raʼkhí, rí manindxu̱lúʼ xa̱bu̱ guabaaʼ mambáyulúʼ mu muʼnimbulúʼ ga̱jma̱a̱ muguaʼthi̱i̱n rí Jeobá maʼni májáánʼ. Náa Biblia naʼthí: “Maʼni májánʼ náa xa̱bu̱ tsí namiñuu eʼni Dios gajkhun”. Mu ma̱ngaa naʼthí rí “xáʼni májánʼ náa xa̱bu̱ bi̱ ra̱májánʼ, ni xáxtáa mba̱yu̱ʼ” (Ecl. 8:12, 13). Rí itháan májánʼ muni bi̱ numíniiʼ rí mani̱ndxu̱ún má xúʼko̱ xa̱bu̱ gua̱bi̱nʼ (atraxnuu 1 Pedro 5:5). *

DÍ RAʼKHÍ NÁA AWÚU̱N CONGREGACIÓN

12. Ndiéjunʼ gúʼyáá xúgi̱, ga̱jma̱a̱ náa numuu rá.

12 Nákha siglo timbá, cristianos bi̱ Antioquía ndrígóo Siria niguaʼniin mbá gaʼkhu rí nisngájma á mu ni̱ndxu̱ún xa̱bu̱ gua̱bi̱nʼ ga̱jma̱a̱ á mu muni mba̱a̱ a̱jkiu̱ún. Rí mbuʼyáá rígi̱ mambáyulúʼ mbuʼyáá á mu muʼni mba̱a̱ a̱jkiu̱lú kuʼñúún eʼwíínʼ. Ma̱ngaa mambáyulúʼ makru̱ʼu̱lú náa numuu rí Jeobá ma̱ndoo majmiuu mbáa xa̱bu̱ aʼkhá mu maʼni rí jmbu.

13, 14. a) Xú káʼnii ñajunʼ kiejunʼ nigruigú apóstol Pedro rá. b) Xú káʼnii nisngájma rí támiñuu Pedro rá.

13 Apóstol Pedro ninindxu̱u̱ mbáa bi̱ kayá edxu̱u̱ bi̱ nijmaʼniiʼ wéñuʼ nákha timbá siglo. Ninindxu̱u̱ bi̱ nimbáxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ Jesús ga̱jma̱a̱ nigruigú mbaʼa ñajunʼ (Mat. 16:19). Mbá xkri̱da, nákha tsiguʼ 36 nijuiʼtháán rí maʼga̱ gaʼtaroʼoo Cornelio ga̱jma̱a̱ xúgínʼ bi̱ kuwa náa goʼwóo. Náa numuu dí rígi̱ ninindxu̱u̱ kiejunʼ rá. Numuu rí Cornelio na̱nguá nindxu̱u̱ judío. Nindxu̱u̱ gentil bi̱ na̱nguá niguma circuncidar. Índo̱ Cornelio gajmíi̱n bi̱ kuwa náa goʼwóo nindrigú xi̱ʼ kaʼwu, Pedro ndiʼyoo rí ma̱ndoo majngúun iyááʼ ga̱jma̱a̱ mani̱ndxu̱ún cristianos. Ikha niʼthí: “Aʼkue ri niʼtan Pedro: ¿An mago ri mariko iya mba xabo ikajngo maxitsuhuin tsi nidrigüi Espíritu Tsi Kaʼhui manguin xoma ri ikanlo-ra?” (Hech. 10:47).

14 Nákha tsiguʼ 49, apóstoles ga̱jma̱a̱ bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ náa Jerusalén nigimbíin mu muraʼwíí á mu cristianos gentiles gíʼmaa magumiin circuncidar. Pedro nixtáa náa reunión rúʼko̱. Támiñuu rí maʼthúún a̱ngui̱i̱n rí mínaʼ ikhaa ndiʼyoo xú kaʼnii gentiles bi̱ tagumiin circuncidar nindrigú xi̱ʼ kaʼwu. Rí ndiʼyoo Pedro nimbáyúu cuerpo gobernante mu maraʼwíí rí maʼni (Hech. 15:6-11, 13, 14, 28, 29). Xó má cristianos judíos ga̱jma̱a̱ gentiles nixnáa núma̱aʼ Pedro rí támiñuu maʼthí rí ndiʼyoo. Bi̱ timbíi̱n cristianos táʼniun mingíjyúuʼ makumún kuyáá ndxájulú bugi̱ bi̱ nindxu̱u̱ jmbii ga̱jma̱a̱ bi̱ najmañuu (Heb. 13:7).

15. Ndiéjunʼ dí ra̱májánʼ niʼni Pedro índo̱ nixtáa náa Antioquía ra. (Atayáá timbá xtiʼkhu.)

15 Nda̱wa̱á rí nirígá reunión náa Jerusalén, Pedro ni̱jkha̱ Antioquía rí kaʼyoo Siria. Índo̱ nixtáa ikhí, nimbáxu̱u̱ gajmíi̱n a̱ngui̱i̱n gentiles. Nimbáñun wéñuʼ rí Pedro nijmañuu ga̱jma̱a̱ rí ndaʼyoo wéñuʼ. Mú mbá mbiʼi Pedro niniñuʼ rí makuiʼtsu gajmíi̱n. ¡Niguanún tsiánguá ga̱jma̱a̱ nigawúnʼ rí Pedro niʼni rígi̱! Ma̱ngaa, ikhaa niʼni rí eʼwíínʼ cristianos judíos muni má xúʼko̱. Ma̱ngaa asndu Bernabé. Náa numuu rí bi̱ kayá edxu̱u̱ niʼni mbá dí ra̱májánʼ kayuʼ rí asndu nigíʼ markuájinʼ bi̱ kuwa náa congregación rá. Rí itháan gíʼdoo numuu, xú káʼnii gambáyulú rígi̱ á mu mbáa bi̱ kayá edxu̱u̱ naʼni o naʼthí mbá rí maʼni gawúnlú rá.

Xú káʼnii nindxa̱ʼwa̱míjna̱ cristianos gentiles bi̱ Pedro niʼni gawúunʼ rá.

16. a) Xú káʼnii niguma xpriguíí Pedro rá. b) Xú káʼnii graxe̱ gúʼni rá.

16 (Atraxnuu Gálatas 2:11-14). * Pedro nimiñuu ga̱jma̱a̱ numuu rí gundxaʼwa̱a̱ edxu̱ún eʼwíínʼ numuu ikhaa (Prov. 29:25). Ikhaa ndiʼyoo rí endxa̱ʼwáminaʼ Jeobá numún gentiles. Maski ajndu xúʼko̱, nimiñuu rí gundxaʼwa̱a̱ edxu̱ún cristianos judíos bi̱ nigumiin circuncidar bi̱ niguwaʼ náa Jerusalén numuu rí nambáxu̱u̱ gajmíi̱n cristianos gentiles. Apóstol Pablo niʼthúu̱n Pedro rí naʼni xóo xa̱bu̱ bi̱ a̱jma̱ inuu. Náa numuu niʼthúu̱n rígi̱ xá. Numuu rí Pablo niʼdxuun rí niʼthí rí májánʼ ga̱jma̱a̱ numún gentiles náa reunión dí nirígá náa Jerusalén tsiguʼ 49 (Hech. 15:12). Xú káʼnii gakuwa cristianos gentiles bi̱ Pedro niʼni gawúunʼ rá. Lá muni dí rígi̱ maʼni majngrádiinʼ xáʼ. Lá mandáti̱go̱o̱ Pedro ñajunʼ rí gíʼdoo ga̱jma̱a̱ numuu rígi̱ ráʼ.

GUʼNI MBA̱A̱ A̱JKIU̱LÚ

17. Xú nimbáyúu Pedro rí Jeobá niʼni mba̱a̱ a̱jkiu̱u̱n kaʼyoo rá.

17 Pedro ninindxu̱u̱ xa̱bu̱ guabaaʼ ga̱jma̱a̱ niniñuʼ rí Pablo maxprígúu. Náa Biblia tséʼthi rí Pedro nindáti̱go̱o̱ ñajunʼ rí gíʼdoo. Mú Jeobá niʼni rí nda̱wa̱á maʼnirámáʼ a̱jma̱ cartas ndrígóo Biblia. Náa raga̱jma̱ carta, Pedro niʼthúu̱n Pablo ‹ndxájulú bi̱ nandulúʼ kuʼyáá› (2 Ped. 3:15). Dí raʼkhí niʼni Pedro niʼni gawúunʼ wéñuʼ cristianos gentiles. Mú Jesús, bi̱ kayá Edxu̱u̱ náa congregación, xóó nijmiuu Pedro (Efes. 1:22). Índo̱ nini mba̱a̱ a̱jkiu̱ún kuyáá Pedro, a̱ngiu̱lú ndiyóoʼ mbuyaridáá Jesús ga̱jma̱a̱ Jeobá. Nduʼyáá rí nimbáa rí ikhiin túniñanʼ dí raʼkhí rí niʼni mbáa xa̱bu̱ aʼkhá maʼni majngrádiinʼ.

18. Nguáná gusngajmá rí nduʼyáá rí jmbu xó má eʼyoo Jeobá rá.

18 Náa congregación dí nirígá nákha siglo timbá tákuwa bi̱ ndi̱ya̱ edxu̱u̱ bi̱ ninindxu̱ún jmbiin. Ma̱ngaa rí mbiʼi xúgi̱ nda̱wi̱i̱n. Náa Biblia naʼthí rí xúgiáanʼ najngawáanʼ (Sant. 3:2). Xúgiáanʼ nduʼyáá rí nindxu̱u̱ gajkhun. Mú, ndiéjunʼ gúʼni á mu mbáa ndxájulú naʼni gawúnlú ráʼ. Lá muʼni rí jmbu xó má Jeobá ráʼ. Mbá xkri̱da, ndiéjunʼ gúʼni á mu mbáa bi̱ kayá edxu̱u̱ naʼthí rí nasngájma rí tsíyoo gáʼyulúʼ rá. Lá muniʼñáʼ rí majngrádáanʼ mbá rí gáʼthulúʼ mbáa bi̱ kayá edxu̱u̱ rí maʼni magawúnlú ráʼ. Lá muʼthá rí ndxájulú rakáʼyoo mbayá edxu̱u̱ o mbuʼyáá rí Jesús nindxu̱u̱ bi̱ kayá edxu̱u̱ náa congregación ráʼ. Lá maʼngo̱o̱ a̱jkiu̱lú ráʼ. Lá mundxaʼwamíjna̱ má xúʼko̱ rí ndxájulú nijngawa̱a̱n o mundxaʼwamíjna̱ rí niʼni má mba̱yu̱ʼ xtáa raʼni ñajunʼ Jeobá májánʼ wéñuʼ xáʼ. Lá maʼdxulú á mu mbáa ndxájulú bi̱ niʼni gawúnlú nindxu̱u̱ xóó bi̱ kayá edxu̱u̱ o nikhánaa itháan ñajunʼ náa congregación ráʼ. Á mu nuʼni mba̱a̱ a̱jkiu̱lú musngajmá rí nduʼyáá rí jmbu xó má eʼyoo Jeobá (atraxnuu Mateo 6:14, 15).

19. Ndiéjunʼ gíʼmaa muʼni rá.

19 Numuu rí nanigulúʼ rí jmbu, nandulúʼ rí maʼga̱nú mbiʼi rí Jeobá maʼni gámbáa xúgíʼ tsingíná rí nugíʼnii numuu Satanás ga̱jma̱a̱ numbaaʼ ndrígóo (Is. 65:17). Mú índo̱ gaguma gínáanʼ, ganindxu̱lú xa̱bu̱ guabaaʼ numuu rí tséʼyáá xúgíʼ dí nirígá ga̱jma̱a̱ guʼni mba̱a̱ a̱jkiu̱lú kuʼñúún bi̱ nini gawúnlú. Á mu nuʼni, musngajmá rí nduʼyáá rí jmbu xó má Jeobá eʼyoo.

[Mbaʼa nota]

^ párr. 4 1 Reyes 21:2, 3: “Ikha jngó Acab niʼthúu̱n Nabot: “Araxnúʼ mbaaʼ ndrígáʼ, xúʼko̱, mu madu legumbres, numuu dí rígá mijngii goʼwóoʼ; ga̱jma̱a̱ atatsíñunʼ maxna̱ʼ mbá mbaaʼ itháan májánʼ ki xóo rúʼko̱. Á mu májánʼ tayáá, maxna̱ʼ mbújkha̱a̱ ga̱jma̱a̱ numuu mbaaʼ”. Mú Nabot niʼthúu̱n Acab: ‹Ragíʼmaa maxna̱ʼ ku̱ba̱ʼ rí nikhánuʼ nini xa̱bu̱ guanii, xó má eyoo Jeobá›”.

^ párr. 9 Deuteronomio 32:3, 4: “Numuu rí mataríyaaʼ mbiʼyuu Jeobá. ¡Mata rí Dios ndrígúlú phú mba̱a̱ wéñuʼ! Jeobá nindxu̱u̱ xóo mbá Itsí, májánʼ nindxu̱u̱ rí naʼni, numuu rí xúgíʼ kambo̱o̱ nindxu̱u̱ jmbu. Dios tseʼninduwaʼ, nda̱a̱ nditháan dí ra̱májánʼ náa ikhaa; ikhaa nindxu̱u̱ májánʼ ga̱jma̱a̱ naʼni rí jmbu”.

^ párr. 11 1 Pedro 5:5: “Xúʼko̱ má ikháanʼla, tsí ñajuanla jiáma, gunimbala ku̱ñu̱u̱n xa̱bu̱ guanuu. Mú xúgiáanʼ gani̱ndxa̱la xa̱bu̱ guabaaʼ náa ikháanʼla, numuu rí Dios tsíyoo gáʼñun bi̱ nunimbaʼumíjna̱, mú ikhaa nandoo kaʼñún xa̱bu̱ gua̱bi̱nʼ”.

^ párr. 16 Gálatas 2:11-14: “Mú, índo̱ Cefas ni̱ʼkha̱ Antioquía, nitsañaxu numuu rí ikhaa nijngráʼaa wéñuʼ. Numuu rí nákha xóó tsiguáʼnu xa̱bi̱i̱ Santiago, nakuiʼtsu gajmíi̱n bi̱ i̱ʼwáʼ xuajen; mu índo̱ niguáʼnu niʼni janíminaʼ, numuu rí nimiñuu eni xa̱bu̱ tsí nigumiin circuncidar. Eʼwíínʼ judíos nini xó má ikhaa, asndu Bernabé ni̱jkha̱ kidxu̱únʼ ikhiin. Índo̱ rí ikhúún ndi̱yo̱o̱ rí na̱nguá enimbaníí ajngáa rí májánʼ, ni̱thu̱u̱n Cefas náa inún xúgínʼ: ‹Xí ikháánʼ maski ajndu ñajuanʼ judío, xtaa xó má eʼwíínʼ xa̱bu̱ xuajen, raʼkháa xóo judíos, náa numuu rí nataniu̱u̱n ga̱jma̱a̱ tsiakii xa̱bu̱ mu makuwá xó má eni judiós rá.›”