Atambaʼtaa mu matraxnuu

Ayuʼ náa naʼthí rí xú káʼnii nindxu̱u̱ ináa

Mbá daan rí niʼni 3,000 tsiguʼ dí rígá náa na̱ʼkha̱ mbá mbiʼyuu xa̱bu̱ náa ajngáa cananea mu nakujmaa náa Biblia.

Mbiʼyuu mbáa xa̱bu̱ náa mbá daan

Mbiʼyuu mbáa xa̱bu̱ náa mbá daan

Nakha tsiguʼ 2012, tikhun arqueólogos nixkamaa xíʼtóo daan rí niʼni mbá 3,000 tsíguʼ rí nirígá. Rí nikujmaa rígi̱ niʼni manigu̱nʼ wéñuʼ. Náa numuu rá. Mú taʼni maʼdxún wéñuʼ daan, rí niʼni maʼdxúún nindxu̱u̱ rí kiʼniraʼmáʼ ikhí.

Índo̱ arqueólogos niʼngu̱u̱n nini̱i̱ daan, ikhú nindoo niraxnuu mbá ajngáa cananea rí kiʼniraʼmáʼ ikhí. Ikhí naʼthí: “Esbaal ben Bedá”, rí nandoo gáʼthúu̱n “Esbaal, a̱ʼdióo Bedá”. Timbá miʼtsu rí arqueólogos nuxkamaa mbá ajngáa náa mbá daan rí nijmún wajyúúʼ.

Náa Biblia ma̱ngaa naʼthí mbiʼyuu xa̱bu̱ Esbaal. Bi̱ ninindxu̱u̱ a̱ʼdióo rey Saúl (1 Crón. 8:33; 9:39). Profesor Yosef Garfinkel ninindxu̱u̱ mbáa arqueólogos bi̱ nixkamaa rígi̱. Ikhaa niʼthí rí mbiʼyuu xa̱bu̱ rígi̱ i̱ndó nakujmaa náa Biblia náa mbiʼi ndrígóo rey David ga̱jma̱a̱ rí xúgi̱ nakujmaa náa mbáa daan. Tikhun bi̱ nduyáá nuthi rí mbiʼyuu xa̱bu̱ rígi̱ i̱ndó nijmaa nakha ikhú. Rígi̱ nindxu̱u̱ i̱mba̱ xkri̱da rí nayambáá ga̱jma̱a̱ rí naʼthí náa Biblia.

Ma̱ngaa náa Biblia, mbiʼyuu Esbaal najuixnámbiʼyuu Is-bóset (2 Sam. 2:10). Náa numuu rí “baal” nariʼkuriya̱ʼ ga̱jma̱a̱ mbiʼyuu “bóset” rá. Bi̱ nduyáá wéñuʼ nuthi rí náa raga̱jma̱ libro ndrígóo Samuel tájmaa mbiʼyuu xa̱bu̱ Esbaal numuu rí israelitas naʼni marmáʼáan a̱jkiu̱ún eʼni Baal, dios ndrígóo cananeo bi̱ kaʼyoo náa ájku̱u̱n. Mú náa timbá libro ndrígóo Crónicas nakujmaa mbiʼyuu Esbaal.