Atambaʼtaa mu matraxnuu

Ayuʼ náa naʼthí rí xú káʼnii nindxu̱u̱ ináa

ARTÍCULO RÍ MUʼNIGAJMAA 17

Guʼni gajmiúlú giñán guéenʼ ga̱jma̱a̱ tsiakii ndrígóo Jeobá

Guʼni gajmiúlú giñán guéenʼ ga̱jma̱a̱ tsiakii ndrígóo Jeobá

“Nagiʼdulú gajmiúlú [...] mbaʼin xa̱bu̱ wéñiʼ náa mekhuíí” (EFES. 6:12).

AJMÚÚ 55 ¡Xámiñaʼ xtañún!

RÍ MUʼNIGAJMAA *

1. Xó má eʼthí náa Efesios 6:10, xú káʼnii esngájma Jeobá rí naxmiéjuunʼ ga̱jma̱a̱ nandoo kaʼyulú rá.

MBÁ rí xóo Jeobá nasngájma rí naxmiéjuunʼ ga̱jma̱a̱ nandoo kaʼyulú nindxu̱u̱ rí nambáyulúʼ mu muʼni gajmiúlú bi̱ sia̱nʼ gajmiúlú. Ikhaa nindxu̱u̱ Gixa̱a̱ gajmíi̱n xa̱bu̱ wéñiʼ. Jeobá naʼthúlúʼ rí ikhiin ni̱ndxu̱ún mixkawiinʼ wéñuʼ ga̱jma̱a̱ naxnúlú rí mambáyulúʼ mu muʼni gajmiúlú (atraxnuu Efesios 6:10-13). * Á mu nundrígú rí ikhaa naxnúlú ga̱jma̱a̱ á mu nakumulú kuʼyáá ga̱jma̱a̱ xúgíʼ a̱jkiu̱lú, maʼngulú muʼni gajmiúlú Gixa̱a̱. Ma̱ndoo makumulú xóo nikumuu apóstol Pablo, índo̱ niʼthí: “Mú, ndiéjunʼ gúʼthá ga̱jma̱a̱ numuu rígi̱ rá. Á mu Dios xtáa ga̱jma̱á ni̱ndxu̱lú, tsáa gáʼngo̱o̱ gáríkulú rá.” (Rom. 8:31.)

2. Ndiéjuunʼ gúʼyáá náa artículo rígi̱ rá.

2 Ikháanʼ bi̱ ni̱ndxu̱lú cristianos tsíyulú mbuʼyáá xú káʼnii phú nindxu̱u̱ Gixa̱a̱. Rí phú nuʼni, nindxu̱u̱ rí nuʼgíʼ míjna mbuʼyáá xú phú kaʼnii nindxu̱u̱ Jeobá ga̱jma̱a̱ rí muʼni ñajuunʼ (Sal. 25:5). Mú ndayóoʼ mbuʼyáá xú káʼnii eʼni Gixa̱a̱ mu ma̱ndoo muñewumíjnalú mu xáʼni nduwánʼ (2 Cor. 2:11). Náa artículo rígi̱, mbuʼyáá rí phú najmuu Gixa̱a̱ ga̱jma̱a̱ xa̱bu̱ wéñiʼ mu muni nduwiinʼ xa̱bu̱. Ma̱ngaa mbuʼyáá xú káʼnii gándoo gúʼni gajmiúlú.

XÓO NUNINDUWIINʼ XA̱BU̱ GIÑÁN GUÉENʼ

3, 4. a) Ndiéjuunʼ nindxu̱u̱ xawan rá. b) Asndu náá minaʼ jmaʼnuuʼ xawan rá.

3 Rí phú najmuu Gixa̱a̱ gajmíi̱n xa̱bu̱ wéñiʼ mu muni nduwiinʼ xa̱bu̱ nindxu̱u̱ xawan. Bi̱ nuni xawan nuthi rí nuniʼnuunʼ ga̱jma̱a̱ najmiin nuni rí eʼwíínʼ xa̱bu̱ tséjmiin gúni. Mbá xkri̱da, tikhun nuthi rí najmiin nduyáá ga̱jma̱a̱ nuthi rí marigá nda̱wa̱á índo̱ nuni xawan o índo̱ nduñún a̱ʼgua̱a̱n. Eʼwíínʼ nuni asndu nutamijná gajmiún wa̱jinʼ. Ga̱jma̱a̱ tikhun nuni brujo ma̱ngaa tikhun nutasriguíin eʼwíínʼ. *

4 Xawan najmaʼnuuʼ náa xúgíʼ numbaaʼ. Náa mbá estudio rí nirígá náa mbá 18 xuajen mba̱ʼu̱ náa Latinoamérica ga̱jma̱a̱ Caribe, itháán maʼni mbá taphi̱i̱n xa̱bu̱ bi̱ kuwa ikhí nunimbu̱ún kuñún brujo o i̱ʼwáʼ rí xkawiʼ, mbá taphi̱i̱n bi̱ nakumu̱ún rí ma̱ndoo maratamíjná gajmiáanʼ bi̱ nikháñún. I̱mba̱ estudio dí nirígá náa mbá 18 xuajen mba̱ʼu̱ náa África, itháan rí mbá taphi̱i̱n xa̱bu̱ nunimbu̱ún kuñún brujo. Ikha jngó, tséʼniuu má náá kuwáanʼ ndayóoʼ muñewumíjnalúʼ, numuu rí Gixa̱a̱ nandoo maʼni nduwiinʼ xa̱bu̱ “bi̱ kuwa náa xúgíʼ tsu̱du̱u̱ ku̱ba̱ʼ” (Rev. 12:9).

5. Xú káʼnii eʼyoo Jeobá xawan rá.

5 Jeobá ‹nindxu̱u̱ Dios bi̱ gajkhun› (Sal. 31:5). Ikhaa nawiyuuʼ kaʼyoo xúgíʼ enii xawan. Ikhaa niʼthún israelitas: “Ragíʼmaa maxtáa nimbáa náa guʼwáʼ ikháánʼ bi̱ naxnáxi̱i̱ a̱ʼdióo dxámá o a̱ʼdióo dxáʼgú náa aguʼ, nimbáa bi̱ ndaʼyoo dí gárígá nda̱wa̱á, nimbáa bi̱ naʼni magia, nimbáa bi̱ nariyaʼ suerte, nimbáa bi̱ naʼni xawan, nimbáa bi̱ naʼni brujo náa imba̱a̱ xa̱bu̱, nimbáa bi̱ naraxi numuu náa xa̱bu̱ xawan, nimbáa bi̱ naʼtimijna gajmíi̱n wajinʼ. Numuu rí bi̱ naʼni xúgíʼ rígi̱, rúʼko̱ nawiyuʼ kaʼyoo Jeobá” (Deut. 18:10-12). Ikháanʼ bi̱ ni̱ndxu̱lú cristianos na̱nguá katsudáán rí muʼnimbaníí Xtángoo rí Jeobá nixnúún israelitas. Mú, nduʼyáá rí naguiyu̱u̱ʼ kaʼyoo má xúʼko̱ xawan (Mal. 3:6).

6. a) Xú káʼnii ejmuu xawan Gixa̱a̱ mu maʼniún dí raʼkhí xa̱bu̱ rá. b) Xó má eʼthí náa Eclesiastés 9:5, xú káʼnii kúwi̱i̱n bi̱ nikháñun rá.

6 Jeobá naʼthúlúʼ rí xúʼni̱ xawan numuu rí ndaʼyoo dí rúʼko̱ najmuu Gixa̱a̱ mu maʼniún dí raʼkhí xa̱bu̱. Mbá xkri̱da, najmuu mu maʼthí nduwaʼ ga̱jma̱a̱ numuu rí bi̱ nikháñún kuwa i̱mba̱ níʼkhá (atraxnuu Eclesiastés 9:5). * Ma̱ngaa najmuu mu maʼni míñúún xa̱bu̱ mu xúʼko̱ muni tsíngumijná náa Dios. Rí phú nandoo, nindxu̱u̱ rí xa̱bu̱ munimbu̱u̱n kuñún xa̱bu̱ wéñiʼ raʼkháa Jeobá.

XÓO MUʼNI GAJMIÚLÚ GIÑÁN GUÉENʼ

7. Ndiéjunʼ eʼthúlú Jeobá rá.

7 Xó má niʼthá, Jeobá naʼthúlúʼ rí ndayúlú mbuʼyáá mu Gixa̱a̱ ga̱jma̱a̱ xa̱bu̱ wéñiʼ ndrígóo xúni̱ nduwáanʼlú. Guʼyáá tikhu rí ma̱ndoo muʼni, mu muʼni gajmiúlú.

8. a) Ndiéjuunʼ gáʼyóoʼ muʼni, mu muʼni gajmiúlú giñán guéenʼ rá. b) Ndiéjunʼ eʼthí kaʼwu náa Salmo 146:4 ga̱jma̱a̱ numún bi̱ nikháñun rá.

8 Guraxnuu Ajngóo Dios ga̱jma̱a̱ gundxaʼwamíjna̱ rí naʼthí. Rígi̱ mambáyulúʼ mu xúʼnimbulú nduwaʼ ndrígu̱ún giñán guéenʼ. Ajngá rawuunʼ Dios nindxu̱u̱ xóo mbá chídí rí mixíníʼ dí narujturiga nduwaʼ ndrígóo Gixa̱a̱ (Efes. 6:17). Mbá xkri̱da, ikhí naʼthí kaʼwu rí bi̱ nikháñun xándoo mutamijná gajmiún xa̱bu̱ bi̱ nduya (atraxnuu Salmo 146:4). * Ma̱ngaa naʼthúlúʼ rí i̱ndó Jeobá nindxu̱u̱ bi̱ ma̱ndoo maʼthí mbájmbu rí marigá nda̱wa̱á (Is. 45:21; 46:10). Á mu nuraxnuu ga̱jma̱a̱ nundxaʼwamíjná rí naʼthí ikhí, makuwáanʼ xawii mu mawiyulú kuʼyáá nduwaʼ rí na̱ʼkha̱ náa Gixa̱a̱.

9. Ndiéjuunʼ rí kuajtuminaʼ ga̱jma̱a̱ xawan rí xáʼyóoʼ muʼni rá.

9 Xúʼni̱ nimbá rí kuajtuminaʼ ga̱jma̱a̱ xawan. Ikháanʼ bi̱ ni̱ndxu̱lú Cristianos tséjkhu guʼyáá mbáa xa̱bu̱ xawan ni tséʼtámijná gajmiúlú bi̱ nikháñún. Xó má ndiʼyáá náa artículo rí ninújngoo, ikháanʼ tséʼnimbulú rí bi̱ nikháñún nagún i̱mba̱ níʼkhá. Ma̱ngaa tséjkualú gura̱xi̱ numulúʼ o mu mbuʼyáá dí gárígá nda̱wa̱á (Is. 8:19). Ikháanʼ tsíyulú gúʼyáá kayuuʼ rí kuajtuminaʼ ga̱jma̱a̱ xawan. Numuu rí nduʼyáá dí nindxu̱u̱ mbiiʼ wéñuʼ numuu rí ma̱ndoo maʼga kaguáánʼ mutamijná mbájmbu gajmiúlú Gixa̱a̱ ga̱jma̱a̱ xa̱bu̱ wéñiʼ ndrígóo.

Xó má cristianos bi̱ nikuwa nákha siglo timbá, gúʼni gámbáa xúgíʼ rí kaʼyoo ga̱jma̱a̱ xawan ga̱jma̱a̱ xúʼni̱ gagimijná ga̱jma̱a̱ rí na̱ʼkha̱ náa xa̱bu̱ wéñiʼ. (Atayáá kutriga̱ 10 asndu 12).

10, 11. a) Ndiéjuunʼ nini xa̱bu̱ Éfeso nákha siglo timbá índo̱ niniʼnuuʼ rí gajkhun rá. b) Xó má eʼthí náa 1 Corintios 10:21, ndíjkha rí gíʼmáanʼ mbuʼyaridáá xkridún ga̱jma̱a̱ xú káʼnii gándoo gúʼni rá.

10 Guʼni gámbáa xúgíʼ rí kuajtuminaʼ ga̱jma̱a̱ xawan. Nákha siglo timbá, tikhun xa̱bu̱ bi̱ nikuwa náa Éfeso nini xawan. Mú, índo̱ niniʼnuuʼ rí gajkhun, mbá nacha̱ niriʼkumijná. Náa Biblia naʼthí rí “mbaʼin bi̱ nini magia niguwáʼ kudúún libro ndrígu̱ún ga̱jma̱a̱ nitsikha̱a̱ náa inún xúgínʼ xa̱bu̱” (Hech. 19:19). Xó má eʼyáá, ikhiin ndiyáá gajkhun dí ra̱májánʼ nindxu̱u̱ xúgíʼ rígi̱. Maski ajndu libro rí nitsikha̱a̱ minumuu wéñuʼ, nini gámbáa mbá kayuuʼ túxnún eʼwíínʼ ni má túgujuaa. Ikhiin táxmiéjúúnʼ nguáthá numuu libro rúʼko̱, nixmiéjúúnʼ itháán rí muni rí nandoo Jeobá.

11 Xú káʼnii gándoo guʼyaridáá xkri̱da ndrígu̱ún xá. Á mu guáʼdáá tikhu rí kuajtuminaʼ ga̱jma̱a̱ xawan o i̱ʼwáʼ rí nakumu̱ún xa̱bu̱ dí nayambáá mu xaguáʼníí dí ra̱májánʼ gúni giñán guéenʼ, itháan májánʼ rí muʼni gámbáa mbá kayuuʼ (atraxnuu 1 Cor. 10:21). *

12. Ndiéjuunʼ gáʼyóoʼ muraximíjna̱ rá.

12 Guʼyáá májánʼ ndiéjunʼ ejmulúʼ mu muʼni gagimijná. Guraximíjna̱: “Lá nagúxnuu libro, revista o rí na̱ʼkha̱ náa Internet ga̱jma̱a̱ numuu xawan ráʼ. Ndiéjunʼ eʼthí náa ajmúú rí nadxuun, películas ga̱jma̱a̱ rí na̱ʼkha̱ náa televisión rí nda̱yo̱o̱ ma̱ngaa rí najmuʼ mu matsíin rá. Lá naniguʼ mba̱yo̱o̱ náa naguwáʼ vampiros, zombis, xawan o i̱ʼwáʼ rí xkawiʼ rí asndu nakujmaa rí mitsaan nindxu̱u̱ ráʼ.” Gajkhun má dí raʼkháa xúgíʼ dí nduʼyáá o dí nuraxnuu kuajtuminaʼ ga̱jma̱a̱ xawan. Mú, xúgíʼ rí guraʼwíí muraxnuu o mbuʼyáá ganindxu̱u̱ i̱ndó rí naniguuʼ Jeobá. Nandulú muʼni xó má eʼngo̱o̱ mu makuwáanʼ kaʼwáanʼ náa Jeobá (Hech. 24:16). *

13. Ndiéjunʼ rí tsíyulú muʼni rá.

13 Xúʼthá ga̱jma̱a̱ numún xa̱bu̱ wéñiʼ. Ikháanʼ gíʼmaa muʼni xó má niʼni Jesús (1 Ped. 2:21). Nákha ikhaa nixtáa mekhuíí, ndiʼyoo mbaʼa rí niʼni Gixa̱a̱ gajmíi̱n xa̱bu̱ wéñiʼ. Índo̱ ni̱ʼkha̱ náa tsu̱du̱u̱ Ku̱ba̱ʼ, ikhaa táʼthi ga̱jma̱a̱ numún ikhiin. Ikhaa nindoo maʼthí itháán ga̱jma̱a̱ numuu Jeobá, raʼkháa ga̱jma̱a̱ numuu Gixa̱a̱. Xó má Jesús, ikháanʼ na̱nguá eʼthá ga̱jma̱a̱ numún xa̱bu̱ wéñiʼ. Rí phú nuʼni, nusngajmá rí nadxulú ga̱jma̱a̱ ‹numuu rí májánʼ› xóo muʼthá, rí gajkhun (Sal. 45:1).

Xámiñulu nditháan kuʼñúún giñán guéenʼ. Jeobá, Jesús ga̱jma̱a̱ ángeles guaʼdáá itháan tsiakii. (Atayáá kutriga̱ 14 ga̱jma̱a̱ 15). *

14, 15. a) Ndíjkha dí ragíʼmaa mamiñúlú gúni giñán guéenʼ rá. b) Xú káʼnii eʼyáá rí Jeobá nañewu̱u̱n xuajñu rí mbiʼi xúgi̱ rá.

14 Xamíñúlúʼ gúni giñán guéenʼ. Náa numbaaʼ rígi̱ xúgiáanʼ ma̱ndoo muguáʼníí mbá dí ra̱májánʼ. Mbá nacha̱ ma̱ndoo maguáʼníí mbá gamiéjunʼ, mbá nandii o asndu makhañúlúʼ. Mú, ragíʼmaa mundxaʼwamíjná rí xa̱bu̱ wéñiʼ guáʼdáá aʼkhún. Náa Biblia naʼthí rí xúgiáanʼ ma̱ndoo maguáʼníí mbá “gamiéjunʼ rí na̱nguá kuaʼti̱i̱n” (Ecl. 9:11). Ma̱ngaa Jeobá nisngájma rí gíʼdoo itháán tsiakii ki xóo xa̱bu̱ wéñiʼ. Mbá xkri̱da, na̱nguá niniñuuʼ rí Gixa̱a̱ maxíyáa Job (Job 2:6). Ga̱jma̱a̱ mbiʼi rí nixtáa Moisés, nisngájma rí tsiakii ndrígóo nindxu̱u̱ itháán mba̱a̱ ki xóo tsiakii ndrígu̱ún ndxajkun bi̱ nuni magia bi̱ kuwa náa Egipto (Éx. 8:18; 9:11). Mba̱yu̱ʼ tsiguʼ nda̱wa̱á, Jeobá nixnúu tsiakii Jesús mu maxkriguii Gixa̱a̱ gajmíi̱n xa̱bu̱ wéñiʼ ndrígóo náa tsu̱du̱u̱ Ku̱ba̱ʼ. Nánguá má mbayuuʼ tígo̱o̱ rí mudama̱ʼa̱a̱n náa iñá mbiʼ, índo̱ gáʼga ikhí, ikhú ni xándoo maʼniuu dí ra̱májánʼ nimbáa (Rev. 12:9; 20:2, 3).

15 Nduʼyáá kaʼwu rí mbiʼi dí kuwáanʼ Jeobá nañewu̱u̱n xuajñu. Gundxaʼwamíjna̱ ga̱jma̱a̱ numuu rígi̱: Kuwáanʼ ruʼtáraʼa ga̱jma̱a̱ nuʼsngáa dí gajkhun náa xúgíʼ tsu̱du̱u̱ Ku̱ba̱ʼ (Mat. 28:19, 20). Ga̱jma̱a̱ ñajunʼ rí nuʼni nusngajmá xúgíʼ dí naʼni Gixa̱a̱ nindxu̱u̱ ra̱májánʼ. Á mu ikhaa naʼngo̱o̱, marikhoo ñajunʼ rí nuʼni. Mú tséʼngo̱o̱ gáʼni. Ikha jngó, xáʼyóoʼ mamiñúlú guni giñán guéenʼ. Nduʼyáá má rí Jeobá nayexi “náa xúgíʼ tsu̱du̱u̱ ku̱ba̱ʼ mu maʼni káwíin bi̱ guáʼdáá mbá a̱jkiu̱ún káxi̱ náa ikhaa” (2 Crón. 16:9). Á mu naguajún jmbu náa Jeobá xa̱bu̱ wéñiʼ xáʼngu̱u̱n gúniulúʼ dí ra̱májánʼ.

JEOBÁ NAʼNI TSAJKURÁMIINʼ BI̱ NUMBÁYUMÍJNÁ NÁA IKHAA

16, 17. Arathá rí nigíʼnuu mbáa ndxájulú rí nasngájma xú káʼnii tsiakii ndayóoʼ maguaʼdáá mu maʼngulú muʼni gajmiúlú giñán guéenʼ.

16 Ndayóoʼ tsiakii mu maʼngulú muʼni gajmiúlú giñán guéenʼ, itháan índo̱ mbáa bi̱ kuʼyáá o mbáa bi̱ nambáxulúʼ gajmiúlú natsudáánʼ rí muʼni mangáán tikhu costumbres. Mú, Jeobá naʼni tsájkurámiin bi̱ tsémiñún. Guʼyáá rí nigíʼnuu mbáa ndxájulú bi̱ mbiʼyuu Erica, bi̱ xtáa náa Ghana. Ikhaa nigiʼdoo 21 tsiguuʼ índo̱ nigíʼdu̱u̱ niʼnigajmaa̱ Biblia. Ikhaa nindxu̱u̱ a̱ʼdióo mbáa brujo, xúgínʼ naguaʼti̱i̱n rí ikhaa mikhu xuwiʼ rí anu̱u̱ naxnáxi náa inún xándú. Índo̱ ikhaa niʼni gáʼdu̱u̱nʼ mikhu, bi̱ kúwi̱i̱n náa goʼwóo nithi rí taʼyamajkhún dioses. Ga̱jma̱a̱ nikumu̱ún dí rúʼko̱ maʼni rí mamínuuʼ ga̱jma̱a̱ mbaʼa nandii ma̱ngaa maʼni skáguiinʼ.

17 Nitsudaa rí maʼni costumbres rúʼko̱, mú ikhaa táʼni, maski ajndu nixkháá náa guʼwún. Mbaʼin a̱ngiu̱lú nixnáá náa maxtáa. Xúgi̱ káʼnii Jeobá niʼni tsájkúrámáanʼ gajmíi̱n eʼwíínʼ bi̱ maxtáa gajmíi̱nʼ (Mar. 10:29, 30). Maski ajndu bi̱ kaʼñún nánguá nindúún guyáá ga̱jma̱a̱ nitsikha̱a̱ rí gíʼdoo, mu ikhaa niwi̱ji̱ jmbu, nijngúun iyááʼ ga̱jma̱a̱ rí xúgi̱ nindxu̱u̱ precursora regular. Ikhaa tsémiñúu kaʼñún xa̱bu̱ wéñiʼ. Ikhaa naʼthí ga̱jma̱a̱ numún bi̱ kaʼñún: “Xúgíʼ mbiʼi na̱ndo̱ʼo̱o̱ Anu̱lú Dios mu maʼni rí ikhiin maʼndún muni nuwiinʼ ga̱jma̱a̱ rí makuwá gagi á mu nambáxu̱u̱n gajmiún”.

18. Xú káʼnii gaguma tsájkuramáanʼ á mu nakumulú kuʼyáá káxi̱ Jeobá rá.

18 Raʼkháa xúgiáanʼ muraʼníí mbá tsáʼkhá rí mingíjyúuʼ ga̱jma̱a̱ numuu fe ndrígúlú. Mú, xúgiáanʼ mbaʼyóoʼ muʼni gajmiúlú giñán guéenʼ ga̱jma̱a̱ makumulú kuʼyáá Jeobá. Á mu nuʼni xúʼko̱ kaʼnii, maguma tsajkurámáánʼ. Mbá xkri̱da, xúniʼñámíjná maʼni nduwáanʼ Gixa̱a̱. Ma̱ngaa xúniʼñáanʼ ru̱ʼni̱ ñajuunʼ Dios ga̱jma̱a̱ numuu gamíi ndrígu̱ún xa̱bu̱ wéñiʼ. Ga̱jma̱a̱ mambaxúlúʼ itháán gajmiúlú Jeobá. Discípulo Santiago niʼnirámáʼ: “Gurajtumijná náa Dios; mú guguajún jti̱i̱n Gixa̱a̱, ga̱jma̱a̱ ikhaa gátsingunʼ náa ikháanʼ. Guxu̱ʼmámíjná náa Dios ga̱jma̱a̱ ikhaa makuʼmaminaʼ náa ikháanʼ” (Sant. 4:7, 8).

AJMÚÚ 150 ¡Jeobá má gaʼni kríñanʼ!

^ párr. 5 Anu̱lú Dios Jeobá, niʼthúluʼ rí xa̱bu̱ wéñiʼ ma̱ndoo munigínánʼlú. Xú káʼnii eni nduwiinʼ xa̱bu̱ xá. Ndiéjunʼ gándoo gúʼni mu majmáanʼ muʼni gajmiúlú xá. Náa artículo rígi̱ mbuʼyáá xú káʼnii embáyulú mu maʼngulú muʼni gajmiúlú xa̱bu̱ wéñiʼ.

^ párr. 1 Efesios 6:10-13: “Nda̱wa̱á kayuʼ, gaguaʼdáála má xúʼko̱ tsiakii náa Señor ga̱jma̱a̱ xúgíʼ rí naʼngo̱o̱ naʼni tsiakii ndrígóo. Guʼgíʼ xúgíʼ ajua̱nʼ rí na̱ʼkha̱ náa Dios mu ma̱ndoo muguajún jti̱i̱n tsáʼkhá ndrígóo Gixa̱a̱. Numuu rí na̱nguá giʼdulú gajmiúlú mbáa xa̱bu̱ bi̱ nindxu̱u̱ xóo ikháanʼlu, nagiʼdulú gajmiúlú bi̱ nutañajunʼ náa numbaaʼ rí krina, xóo muʼthá, mbaʼin xa̱bu̱ wéñiʼ náa mekhuíí. Ikhaa numuu rígi̱, gaguaʼdáá mixtiʼkhu enii ajua̱nʼ rí na̱ʼkha̱ náa Dios mu maʼngala muraʼníí índo̱ gáʼkha̱nú mbiʼi dí ra̱májánʼ náa inala ga̱jma̱a̱ nda̱wa̱á rí niʼnga̱la niraʼníí xúgíʼ rígi̱, guwajún gujkhuʼ.”

^ párr. 3 KU̱MA̱ RÍ GÍʼDOO NUMUU: Nuʼtháán xawan xúgíʼ enii rí xa̱bu̱ nuni mu mutamijná gajmiún xa̱bu̱ wéñiʼ. Ikhí na̱ʼkha̱ ku̱ma̱ rí mbáa xa̱bu̱ bi̱ nikháñuu ma̱ndoo maʼtámíjná gajmíi̱n bi̱ kuwa nduya, mú i̱ndó ma̱ndoo maʼni rígi̱ mbáa xa̱bu̱ xawan. Ma̱ngaa nindxu̱u̱ rí nuni brujo ga̱jma̱a̱ rí nuraxi numún xa̱bu̱. Ga̱jma̱a̱ rí xa̱bu̱ nurtaximíjna xujkhúʼ, o nutásriguíin eʼwíínʼ mu maguáʼníí dí ra̱májánʼ o índo̱ nuni̱i̱ xtámbáá. Mú, tséʼthá ga̱jma̱a̱ numuu gitsíin rí tikhun xa̱bu̱ nuni ga̱jma̱a̱ ñawúnʼ.

^ párr. 6 Eclesiastés 9:5: “Numuu rí xa̱bu̱ bi̱ nduya nduyáá rí makhañún; mú bi̱ nikháñun, ikhiin nánguá eya nditháan kayuʼ asndu má nánguá eninumún, numuu rí xúgíʼ rí nini ikhiin nigumati̱ga̱a̱.”

^ párr. 8 Salmo 146:4: “Espíritu ndrígóo nagájnuu, ikhaa nata̱nga̱a̱ náa ku̱ba̱ʼ; mbiʼi rúʼko̱ naguamba rí nandxaʼwáminaʼ.”

^ párr. 11 1 Corintios 10:21: “Xándoo muwa̱a̱nla náa copa ndrígóo Jeobá ga̱jma̱a̱ náa copa ndrígu̱ún xa̱bu̱ wéñiʼ; xándoo muphiʼtsulá náa “mésóo Jeobá” ga̱jma̱a̱ náa mésuún xa̱bu̱ wéñiʼ.”

^ párr. 12 Bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ xándoo mugíʼ awan xóo muʼni gagimijná. Mámbáa cristiano kaʼyoo maraʼwíí ndiéjunʼ gáguxnuu, dí gáʼyoo o xú kaʼnii gáʼni gagimina̱ʼ. Bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ náa mbá guʼwá, ikhiin kaʼñún mbuyáá rí bi̱ kúwi̱i̱n náa guʼwún munimbu̱ún ikha rí na̱ʼkha̱ náa Biblia (atayáá artículo “Lá guáʼdáá xa̱bi̱i̱ Jeobá mbá lista ndrígóo películas, ajmúú o libros dí ra̱májánʼ ráʼ.” náa ináa jw.org®, sección GA̱JMA̱A̱ NUMUXUʼ > GRAXE̱ DÍ NAGUMA MÁ XÚʼKO̱).

^ párr. 58 NAʼTHÍ NUMUU XTIʼKHU: Nakujmaa Jesús xóo Rey bi̱ gíʼdoo tsiakii gajmíi̱n mbaʼin ángeles náa inu xíliu Jeobá.