Atambaʼtaa mu matraxnuu

Ayuʼ náa naʼthí rí xú káʼnii nindxu̱u̱ ináa

ARTÍCULO RI MUʼNIGAJMAA 2

Ma̱ndoo mu̱ʼni̱ rí ‹maʼni̱i̱ a̱jkiu̱ún› eʼwíinʼ

Ma̱ndoo mu̱ʼni̱ rí ‹maʼni̱i̱ a̱jkiu̱ún› eʼwíinʼ

“Bugi̱ ni̱ndxu̱ún bi̱ nañajunʼ gajmíʼ náa Reino ndrígóo Dios, mangiin má bugi̱ nini̱i̱ a̱jkiu̱nʼ” (COL. 4:11).

AJMÚÚ 90 Guxnámíjná tsiakii

RÍ MUʼNIGAJMAA *

1. Xú káʼnii xkujndu gakhi̱i̱ naguáʼnii mbaʼin xa̱bi̱i̱ Jeobá rá.

NÁÁ xúgíʼ numbaaʼ, mbaʼin xa̱bi̱i̱ Jeobá kuwa ranújngún xkujndu rí gakhi̱i̱. Mbáa asndu nduʼñún tikhun náa Guʼwá Nagimbáanʼ. Tikhun guáʼdáá nandii mbi̱i̱ʼ wéñuʼ o tikhun nikháñuu mbáa bi̱ kuyáá. Eʼwíinʼ nakúwá ngíná numuu rí mbáa bi̱ kuyáá o bi̱ nambájxu̱u̱n gajmiún naniñuuʼ rí gajkhun. Ga̱jma̱a̱ eʼwíinʼ kúwá ruminii ga̱jma̱a̱ numuu tsingíná dí narígá. Xúgínʼ ikhiin nda̱ñúnʼ rí maʼni̱i̱ a̱jkiu̱ún ga̱jma̱a̱ numuu gamiéjunʼ rí naguáʼnii. Xú káʼnii gándoo gumbáñún xá.

2. Náá numuu dí nirígá mbiʼi rí Pablo ndiyóoʼ tsiakii rá.

2 Pablo mbaʼa nuthu náa nigíʼ makhañúu (2 Cor. 11:23-28). Ma̱ngaa ndiyóoʼ rí maʼngo̱o̱ índo̱ nifraʼaa “náa xuyuuʼ mbá tsuwan”, mbáa nindxu̱u̱ nandii rí nigiʼdoo (2 Cor. 12:7). Ma̱ngaa, nigawúunʼ wéñuʼ índo̱ Demas niniñuuʼ rambáyúu numuu rí “nindoo kaʼyoo dí rígá náa numbaaʼ” (2 Tim. 4:10). Maski ajndu Pablo nindxu̱u̱ mbáa bi̱ kixtiʼyáaʼ, tsémiñuu ga̱jma̱a̱ naxnáximína̱ʼ mu mambáñún eʼwíinʼ, mú nirígá mbiʼi rí ikhaa nikáguabaaʼ (Rom. 9:1, 2).

3. Xú káʼnii niʼni Jeobá mu mambáyúu Pablo rá.

3 Pablo ndiya̱a̱ tsiakii rí ndiyóoʼ. Xú káʼnii rá. Jeobá nijmuu xi̱ʼ kaʼwu ndrígóo mu maxnúu tsiakii (2 Cor. 4:7; Filip. 4:13). Mú ma̱ngaa niniñaminaʼ rí mumbayíí a̱ngui̱i̱n. Apostol niʼthí rí mbáa dí ikhiin ‹nini rí maʼni̱i̱ a̱jkiu̱u̱n› (Col. 4:11). Eʼwíinʼ, niʼthí rí Aristarco, Tíquico ga̱jma̱a̱ Marcos, bi̱ nini maʼni̱i̱ a̱jkiu̱u̱n ga̱jma̱a̱ nimbayíí mu maʼngo̱o̱ maraʼnuu xkujndu. Káʼnii cualidad nimbáñun nájtsíin cristianos bugi̱ mu muxnáa tsiakii xá. Xú káʼnii gándoo gúʼyaridúún índo̱ gúʼni̱ maʼni̱i̱ a̱jkiu̱ún eʼwíinʼ rá.

GAʼNI MBÓÓ A̱JKIU̱LÚ XÓO ARISTARCO

Ma̱ndoo manindxu̱lúʼ bi̱ nambájxu̱u̱n gajmiún bi̱ mbóó a̱jkiu̱u̱n xóo Aristarco á mu numbáñún a̱ngiu̱lú índo̱ “narígá gamiéjunʼ”. (Atayáá kutriga̱ 4 ga̱jma̱a̱ 5). *

4. Xú káʼnii nisngájma Aristarco rí ninindxu̱u̱ mbáa bi̱ nimbájxu̱u̱ májánʼ ga̱jma̱a̱ Pablo rá.

4 Aristarco ninindxu̱u̱ mbáa bi̱ nimbáxu̱u̱ májánʼ ga̱jma̱a̱ Pablo. Bi̱ na̱ʼkha̱ náa Tesalónica, Mbá xuajin dí rígá náa Macedonia. Timbá miʼtsú rí náa Biblia naʼthí ga̱jma̱a̱ numuu ikhaa, índo̱ nixtáa ga̱jma̱a̱ Pablo náa Éfeso, rí maʼni ajtsú nuthu rí ni̱jkha̱ Pablo xóo misionero. Ikhí nirugua̱a̱ mbaʼin xa̱bu̱ Aristarco (Hech. 19:29). Índo̱ nigájnáa náa guʼwá e̱jua̱nʼ, na̱nguá nindxa̱ʼwáminaʼ rí maʼnikriyamínáʼ, niʼni mbóó a̱jkiu̱u̱n ga̱jma̱a̱ niguanúu ga̱jma̱a̱ Pablo. Nguáthá igu̱nʼ nda̱wa̱á xa̱bu̱ bi̱ tsíñún gúyáá rí gajkhun bi̱ kúwá náa Grecia nindúún rí muxiyáa apóstol, Aristarco nixtáa má xúʼko̱ ga̱jma̱a̱ (Hech. 20:2-4). Tsiguʼ 58, índo̱ Pablo nirugua̱a̱ ga̱jma̱a̱ nigún kuya̱a̱ guʼwá e̱jua̱nʼ náa Roma, Aristarco ni̱jkha̱ ga̱jma̱a̱ ma̱ngaa najmiin niguʼwi̱i̱n (Hech. 27:1, 2, 41). Índo̱ niguánu náa Roma, nakujmaa rí nixtáa ga̱jma̱a̱ apóstol nguáthá mbiʼi náa guʼwá e̱jua̱nʼ (Col. 4:10). Ikha jngó, xáʼniulu tsiánguá rí Pablo ndiya̱a̱ tsiakii numuu rí nixtáa ga̱jma̱a̱ mbáa bi̱ nambájxu̱u̱ májánʼ ga̱jma̱a̱.

5. Xó má naʼthí náa Proverbios 17:17, xú káʼnii gándoo manindxu̱lúʼ mbáa bi̱ nambájxu̱u̱n májánʼ gajmiún xá.

5 Ma̱ndoo manindxu̱lúʼ xó má Aristarco á mu kuwáánʼ gajmiúlú a̱ngiu̱lú índo̱ kúwi̱i̱n májánʼ ga̱jma̱a̱ índo̱ “narígá gamiéjunʼ” (atraxnuu Proverbios 17:17). * Mbáa mbaʼñu̱únʼ má xúʼko̱ rí mumbáñún a̱ngiu̱lú nda̱wa̱á rí ninújngún xkujndu. Mbá xkri̱da, Frances * bi̱ nikháñuu anu̱u̱ káaʼ ajtsú igu̱nʼ rí ndiyóo cáncer. Ikhaa naʼthí: “Nakumuʼ rí naʼni numíniiʼ mbá gamiéjunʼ dí narígá ndajyúuʼ mba̱yu̱u̱ʼ mu maʼni̱i̱ a̱jkiu̱lú. Naxnaa wéñuʼ núma̱aʼ rí gúʼdiin bi̱ nambájxuʼ gajmíʼ bi̱ nduyáá rí xóó kaʼnííʼ nagawúnʼ maski ajndu ninújngoo má mba̱yu̱u̱ʼ rí ninimbatígi̱i̱n xabuanii.”

6. Ndiéjunʼ exkajxáanʼ mu̱ʼni̱ rí maʼni mbóó a̱jkiu̱lú rá.

6 Bi̱ gajkhun nambáxu̱u̱n nuni gínámijná ga̱jma̱a̱ numún angiúún. Guʼyáá xóo nigíʼnuu mbáa ndxájulú bi̱ mbiʼyuu Peter, nitháán rí gíʼdoo mbá nandii mbiiʼ wéñuʼ rí nánda̱a̱ thanuu. A̱ʼgiu̱u̱ Kathryn, naʼthí: “A̱ngiu̱lú gajmii bi̱ kúwá náa Guʼwá Nagimbáanʼ nigún kuda̱a̱nʼxu náa guʼwá thana, ikhú nitháán Peter ndiéjunʼ nandii gíʼdoo. Nithi rí xuniñunxu ndajkuáanʼ náa mbiʼi gakhi̱i̱ rí kuwáanʼ ranújnguxu, ga̱jma̱a̱ rí nikúwi̱i̱n má xúʼko̱ ga̱jma̱á nindxu̱xu̱ índo̱ ndiyúxu”. Gájkhun rí naxnulu wéñuʼ tsiakii rí muguaʼdíin bi̱ mambajxúlu májánʼ gajmiúlú bi̱ numbayúlú índo̱ nugíʼnii gamiéjunʼ.

GANINDXULÚ MBÁA BI̱ MAKUMU̱ÚN KUYÁÁ XÓ MÁ TÍQUICO

Xó má Tíquico, ma̱ndoo manindxu̱lúʼ bi̱ mambajxu̱u̱n májánʼ gajmiún índo̱ a̱ngiu̱lú guáʼdáá xkujndu. (Atayáá kutriga̱ 7 asndu 9). *

7, 8. Xó má naʼthí náa Colosenses 4:7-9, xú káʼnii nisngájma Tíquico rí ninindxu̱u̱ mbáa bi̱ makumaaʼ xtayáá rá.

7 Tíquico, cristiano bi̱ na̱ʼkha̱ náa Asia, ninindxu̱u̱ mbáa bi̱ nimbájxu̱u̱ májánʼ ga̱jma̱a̱ Pablo ma̱ngaa bi̱ nikumu̱u̱ kaʼyoo (Hech. 20:4). Índo̱ niʼni tsiguʼ 55, apóstol nigíʼ awan rí mugimbóó rí mixtambáñún a̱ngiu̱lú bi̱ kúwá náa Judea, mbáa nindo̱ʼo̱o̱ Tíquico rí mambáyúu náa ñajunʼ dí gíʼdoo wéñuʼ numuu rúʼko̱ (2 Cor. 8:18-20). Nguáthá mbiʼi nda̱wa̱á, nákha timbá miʼtsú rí Pablo nixtáa náa guʼwá e̱jua̱nʼ náa Roma, Tíquico ninindxu̱u̱ bi̱ nijngruigo̱o̱ kagu̱u̱ carta rí naʼni. Ni̱jkha̱ kagu̱u̱ carta ga̱jma̱a̱ ajngáa rí naxnún tsiakii a̱ngiu̱lú rí nakuʼma Pablo náa congregación dí rígá náa Asia (Col. 4:7-9).

8 Tíquico mbóó a̱jkiu̱u̱n náa Pablo ga̱jma̱a̱ nimbájxu̱u̱ májánʼ ga̱jma̱a̱ (Tito 3:12). Nákha ikhú raʼkháa xúgínʼ cristianos ma̱ndoo makumaaʼ xtañún xóo ikhaa. Mbá miʼtsú, índo̱ niʼni a̱jma̱ nuthu rí apóstol nixtáa náa guʼwá e̱jua̱nʼ náa Roma, mingíi tsiguʼ 65, niʼnirámáʼ rí mbaʼin cristianos bi̱ kúwi̱i̱n náa Asia na̱nguá ninindxu̱ún xóo ikhaa, mbáa ga̱jma̱a̱ numuu rí namiñun kuñún bi̱ tsíñún gúyáá rí gajkhun (2 Tim. 1:15). Mú Tíquico nikumuu kaʼyoo ga̱jma̱a̱ nixnájxu̱u̱ itháan ñajunʼ (2 Tim. 4:12). Nakujmaa kaʼwu rí apóstol ningajo̱o̱ kaʼyoo dí ra̱ʼkhá tháán májánʼ nimbájxu̱u̱ ga̱jma̱a̱.

9. Xú káʼnii gándoo gúʼyaridáá Tíquico rá.

9 Xú káʼnii gándoo manindxu̱lúʼ mbáa bi̱ makumu̱ún kuyáá rí maʼnimbánuu mbá ñajunʼ xó má Tíquico rá. Mbá rí ikhaa nindxu̱u̱ rí muʼnimbánii rí nixuʼdámijná (Mat. 5:37; Luc. 16:10). Bi̱ ndañúnʼ rí mixtambáñún naʼni̱i̱ a̱jkiu̱ún índo̱ nduyáá rí ma̱ndoo makumu̱ún kuñún. Mbáa ndxájulú a̱ʼgu̱ naʼthí náá numuu: “Tsixmiéjuanʼ numuu rí natayáá dí munimbánii rí nixudamijnaʼ”.

10. Xó má naʼthí náa Proverbios 18:24, tsíín ma̱ndoo muni rí maʼni̱i̱ a̱jkiu̱ún bi̱ kúwá rumíniiʼ rá.

10 Bi̱ kúwi̱i̱n rumíniiʼ o kúwi̱i̱n ruraʼníin mbá tsáʼkhá, naʼni̱i̱ a̱jkiu̱ún índo̱ nuthúún bi̱ nambájxu̱u̱n gajmiún (atraxnuu Proverbios 18:24). * Xúʼko̱ nikumu̱u̱ mbáa ndxájulú bi̱ mbiʼyuu Bijay. Índo̱ a̱ʼdióo nigumaa expulsar, niʼthí: “Ndiyóoʼ rí mambiyaʼ gajmuʼ mbáa bi̱ gajkhun nakumuʼ kayóo”. Imba̱a̱ ndxájulú bi̱ mbiʼyuu Carlos, niʼni mbá dí raʼkhí ga̱jma̱a̱ nindátigo̱o̱ mbá ñajunʼ rí nangajo̱o̱ kaʼyoo wéñuʼ náa Guʼwá Nagimbáanʼ. Naʼthí: “Ndiyóoʼ rí matamínáʼ gajmuʼ mbáa bi̱ asndu xámiñuʼ maʼthúnʼ dí raʼkhí ni̱ni̱”. Bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ ninindxu̱ún bi̱ nimbayíí ga̱jma̱a̱ xkujndu rí nigiʼdoo. Ma̱ngaa, ni̱ʼni̱i̱ a̱jkiu̱u̱n índo̱ ndiʼyoo rí ni̱ndxu̱ún bi̱ gajkhun nixmiéjúúnʼ kuyáá ga̱jma̱a̱ rí tséthán nimbáa rí naʼthúún.

11. Xú káʼnii gándoo gánindxulúʼ mbáa bi̱ makumún kuyáá xá.

11 Ndayóoʼ rí maʼngo̱o̱ a̱jkiu̱lú mu ma̱ndoo manindxu̱lúʼ mbáa bi̱ makumu̱ún kuyáá. Zhanna bi̱ niniñuuʼ ajmbio̱o̱. Ndiéjunʼ rí niʼni maʼni̱i̱ a̱jkiu̱u̱n náa tsingíná rí nixtáa xá. Rí niʼtámíjná gajmii bi̱ nambájxu̱u̱ gajmii. Naʼthí: “Maski ajndu kikháá e̱tha̱ mbaʼa nuthu, ikhiin nidxawunʼ ga̱jma̱a̱ májánʼ”. Ikháanʼ mangáánʼ ma̱ndoo manindxu̱lúʼ mbáa bi̱ nambájxu̱u̱ májánʼ gajmii eʼwíinʼ á mu nuʼdxawíín ga̱jma̱a̱ májánʼ.

GUXNATÍʼÑAMIJNÁ MU MUYÁMBÁA XÓ MÁ MARCOS

Rí májánʼ rí niʼni Marcos nimbáyúu Pablo mu maʼngo̱o̱; mangáánʼ ma̱ndoo mumbáñún a̱ngiu̱lú índo̱ naguáʼníin mbá gamiéjunʼ. (Atayáá kutriga̱ 12 asndu 14). *

12. Tsáá ninindxu̱u̱ Marcos, ga̱jma̱a̱ xú káʼnii nisngájma rí nixtáa xawii mu mambáñún eʼwíinʼ xá.

12 Marcos ninindxu̱u̱ mbáa cristiano judío bi̱ nixtáa náa Jerusalén. Prímiuu Bernabé ninindxu̱u̱ mbáa misionero bi̱ nijmaʼniiʼ wéñuʼ (Col. 4:10). Bi̱ nikúwi̱i̱n náa goʼwóo niguáʼdáá wéñuʼ mbújkha̱a̱, mú Marcos na̱nguá ndiʼyoo rí gíʼdoo wéñuʼ numuu mbújkha̱a̱. Náa xúgíʼ mbiʼi rí nixtáa, nisngájma dí ikhaa nixtáa xawii ga̱jma̱a̱ rí asndu nidxu̱u̱ rí nimbáñun eʼwíinʼ. Mbá xkri̱da, mbaʼa nuthu ni̱jkha̱ ga̱jma̱a̱ Pablo ma̱ngaa Pedro índo̱ ikhiin nikúwá runi ñajúnʼ rí kaʼñún. Ikhaa niʼtsi ganitsu, ndayáʼ guʼwá náa maguajún o naʼni i̱ʼwáʼ rí nda̱ñúnʼ (Hech. 13:2-5; 1 Ped. 5:13). Pablo niʼthí rí ninindxu̱u̱ mbáa ‹bi̱ nañajunʼ ga̱jma̱a̱ náa Reino ndrígóo Dios›, ga̱jma̱a̱ ‹bi̱ niʼni maʼni̱i̱ a̱jkiu̱u̱n› (Col. 4:10, 11, nota).

13. Xú kaʼnii esngájma náa 2 Timoteo 4:11 rí Pablo ningajo̱o̱ wéñuʼ ñajunʼ rí niʼni Marcos rá.

13 Marcos ga̱jma̱a̱ Pablo nimbájxu̱u̱n májánʼ wéñuʼ. Xú kaʼnii eʼyáá rá. Índo̱ apóstol nixtáa iwáá kayuuʼ náa guʼwá e̱jua̱nʼ náa Roma, nákha tsiguʼ 65, niʼnirámáʼ a̱jma̱ carta rí nikuʼma inuu Timoteo, ikhí niʼthúu̱n rí maʼga Roma ga̱jma̱a̱ maʼga kayáa Marcos (2 Tim. 4:11). Nisngájma rí ikhaa ningajo̱o̱ ñajunʼ rí Marcos niʼni, ikha jngó nindo̱ʼo̱o̱ rí maxtáa ga̱jma̱a̱ nindxu̱u̱ náa iwáá mbiʼi rúʼko̱. Marcos mbaʼa xóo nimbáyúu, mbáa nijkha kagu̱ ganitsu o rí majmuu mu maʼnirámáʼ. Rí nixtambáyíi ga̱jma̱a̱ rí nikhánáá tsiakii nimbáyúu wéñuʼ Pablo mu maʼngo̱o̱ índo̱ inuu muxiyáa.

14, 15. Ndiéjunʼ eʼsngúlú Mateo 7:12 ga̱jma̱a̱ numuu xóo mumbáñún eʼwíinʼ rá.

14 (Atraxnuu Mateo 7:12). * Índo̱ nanújngulú mbiʼi mingíjyúuʼ nuxníín wéñuʼ núma̱aʼ bi̱ numbayúlúʼ. Ryan, bi̱ nikháñuu anu̱u̱ náa nikambiyuuʼ, naʼthí: “Rígá mbaʼa rí nakuma̱a̱ʼ dí xájmáán matani índo̱ xtáa ratamíniiʼ. Gíʼdoo wéñuʼ numuu tayáá rí mumbayááʼ eʼwíinʼ, maski ajndu nakujmaa rí na̱nguá gíʼdoo wéñuʼ numuu”.

15 Á mu nduʼyáá xóo kúwi̱i̱n a̱ngiu̱lú, mbuʼyáá xú káʼnii gándoo gúmbaʼñúún. Gúʼthá mbu̱júu̱ʼ numuu Peter ga̱jma̱a̱ Kathryn, bi̱ niʼthá ga̱jma̱a̱ numún náa kutriga̱ 6. Mbáa ndxájulú a̱ʼgu̱ nixtáa xawii mu mambáñún magún cita náa guʼwá thana. Numuu rí najmiin ikhiin nánguá eʼngu̱u̱n rí magún kuñu̱u̱n carro, ndxájulú niríyaʼ awan rí a̱ngiu̱lú bi̱ kúwá náa congregación bi̱ nithi rí mumbañún mu magún kudiin náa guʼwá thana. Ndiéjunʼ rí nirígá rá. Kathryn naʼthí: “Nikumuxu rí nirígúu mbá rí mikiwun náa tsuduxu”. Xákumulúʼ nditháan dí ragíʼdoo numuu rí nu̱ʼni̱ ga̱jma̱a̱ numún eʼwíinʼ maski ajndu chíʼgíiʼ.

16. Ndiéjunʼ rí itháan gíʼdoo numuu ejmañúlúʼ náa xkridoo Marcos rá.

16 Gúʼthá mbu̱júu̱ʼ ga̱jma̱a̱ numuu Marcos, bi̱ nixtáa nákha siglo timbá. Nakujmaa kaʼwu rí nigiʼdoo wéñuʼ ñajunʼ. Nigruigú mbaʼa ñajunʼ rí gíʼdoo numuu rí Jeobá nixnúu, xóo rí maʼnirámáʼ mbá Evangelio. Maski má xúʼko̱, niriyaʼ mbiʼi mu maxnúu tsiakii Pablo, xúʼko̱ má Pablo ma̱ngaa nikumu̱u̱ kaʼyoo ga̱jma̱a̱ tátiyuuʼ rí ma̱ndo̱ʼo̱o̱ mu mambáyúu. Ángela, bi̱ niʼnimbatiga̱a̱ mbáa bi̱ kaʼyoo náa nikámbiyuuʼ, nixníín núma̱aʼ rí bi̱ nini maʼni̱i̱ a̱jkiu̱u̱n rí nini xúʼko̱ kaʼnii. Ikhaa naʼthí: “Índo̱ a̱ngiu̱lú gajkhun nandún rí mumbayaaʼ, tséʼñaaʼ mingíjyúuʼ marathu̱u̱n. Tséni a̱jma̱ a̱jkiu̱ún rí mumbayaaʼ ni má tsékiʼníin kuyaaʼ”. Ikha jngó, guraximíjna̱: “Lá nundxaʼwamíjna̱ eʼwíinʼ rí xtáá xawii má xúʼko̱ mu mani maʼni̱i̱ a̱jkiu̱ún eʼwíínʼ a̱ngiu̱lú ráʼ.”

GU̱ʼNI̱I̱ A̱JKIU̱ÚN EʼWÍINʼ

17. Ndiéjunʼ gáxkajxáánʼ mu̱ʼni̱ á mu nundxa̱ʼwa̱míjna̱ dí na̱ʼkha̱ raʼthí náa 2 Corintios 1:3, 4 rá.

17 Xáʼyóoʼ má mbuʼñíinʼ wéñuʼ mu muxkamiin a̱ngiu̱lú bi̱ ndañúunʼ muʼni rí maʼni̱i̱ a̱jkiu̱ún. Ma̱ngaa ma̱ndoo majmuluʼ ikháá má ajngáa dí nithulu ikháanʼ índo̱ nixnulu tsiakii. Mbáa ndxájulú a̱ʼgu̱ bi̱ mbiʼyuu Nino, bi̱ nikháñuu xíñuuʼ, naʼthí: “Jeobá ma̱ndoo majmiuu ga̱jma̱á ni̱ndxu̱lú á mu ikháanʼ nuniʼñamíjnalú” (atraxnuu 2 Corintios 1:3, 4). * Ga̱jma̱a̱ Frances bi̱ niʼthá náa kutriga̱ 5 naʼthí: “Ajngáa rí na̱ʼkha̱ raʼthí náa 2 Corintios 1:4 nindxu̱u̱ gajkhun. Ma̱ndoo muʼni̱i̱ a̱jkiu̱ún eʼwíinʼ xó má nini̱i̱ a̱jkiu̱lú ikháanʼ”.

18. a) Náá numuu rí namiñun tikhun rí muni maʼni̱i̱ a̱jkiu̱ún eʼwíinʼ rá. b) Xú káʼnii gándoo muxnún tsiakii eʼwíinʼ rá. Arathá mbá xkri̱da.

18 Ndayóoʼ mbuʼyáʼ xóo mu̱ʼni̱ maʼni̱i̱ a̱jkiu̱ún eʼwíinʼ índo̱ numíniiʼ maski ajndu namíñulúʼ. Mbá xkri̱da, mbáa mamiñulúʼ numuu rí xuʼyáá rí gúʼthá o dí gúʼni̱ ga̱jma̱a̱ numuu mbáa índo̱ xtáa ramínuuʼ. Mbáa bi̱ kayá edxu̱u̱ bi̱ mbiʼyuu Paul narmáʼáan a̱jkiu̱u̱n rí nini a̱ngiu̱lú índo̱ nikháñuu anu̱u̱. Ikhaa naʼthí: “Ndi̱yo̱o̱ rí niʼniún gakhi̱i̱ mutamijná ga̱jma̱á ni̱ndxu̱ʼ. Tséyáá rí guthu̱nʼ. Mú naxníin wéñuʼ núma̱aʼ numuu rí nindúún mumbayúʼ”. Ga̱jma̱a̱ imba̱a̱ ndxájulú bi̱ mbiʼyuu Tajon niʼthí nda̱wa̱á rí nijngoo mbá gaʼxma rí gakhi̱i̱: “Gajkhun rí nánguá gíwa̱a̱nʼ a̱jkiu̱nʼ ndiéjunʼ eʼthí mensaje rí nigruígú nda̱wa̱á rí niʼxma. Mú narmáʼáan a̱jkiu̱nʼ rí bi̱ nixuʼma mensaje, nixmiéjúúnʼ mbuyáá xú káʼnii xtáá”. Gajkhun rí maxmiéjunlú kuʼñúún eʼwíínʼ ma̱ndoo mayambáá wéñuʼ.

19. Náá numuu rí kuwáánʼ xawii mu ‹muʼni rí maʼni̱i̱ a̱jkiu̱ún eʼwíinʼ› rá.

19 Xó ejkha̱ ratumuu mbiʼi ndrígóo rí xtáa rarígá náa numbaaʼ rí kuwáanʼ, xúʼko̱ ejkha̱ raʼni itháan xkawiʼ ga̱jma̱a̱ naʼni itháan gakhi̱i̱ makuwáanʼ (2 Tim. 3:13). Ma̱ngaa, ni̱ndxu̱lú xa̱bu̱ aʼkhá ga̱jma̱a̱ najngáwáánʼ má xúʼko̱. Ikha jngó rí mbaʼyúlú má xúʼko̱ rí muni maʼni̱i̱ a̱jkiu̱lú. Apóstol Pablo niʼngo̱o̱ niwi̱ji̱ jmbu asndu índo̱ nikháñuu núma̱a̱ má ga̱jma̱a̱ numuu rí nixnáa tsiakii a̱ngui̱i̱n. Ikha jngó, gaʼni mbóó a̱jkiu̱lú xó má Aristarco, ma̱ngaa bi̱ maku̱mu̱ún kuyulúʼ xó má Tiquico ga̱jma̱a̱ guyambáá xó má niʼni Marcos. Á mu nu̱ʼni̱ rígi̱, mambáñún a̱ngiu̱lú mu muguajún jmbu náa Jeobá (1 Tes. 3:2, 3).

^ párr. 5 Mbaʼa gamiéjunʼ niraʼnuu apóstol Pablo náa xúgíʼ mbiʼi rí nixtáa. Nikúwi̱i̱n tikhuin a̱ngiu̱lú bi̱ nini maʼni̱i̱ a̱jkiu̱u̱n náa mbiʼi mingíjyúuʼ rí nixtáa. Náa artículo rígi̱ mbuʼyáá ajtsú cualidad rí nisngajma a̱ngiu̱lú bugi̱ índo̱ nini maʼni̱i̱ a̱jkiu̱ún eʼwíinʼ. Ma̱ngaa mbuʼyáá xú káʼnii gándoo gúʼyaridúún.

^ párr. 5 Proverbios 17:17: “Bi̱ gajkhun nambájxa̱a̱ʼ ga̱jma̱a̱ʼ maʼndoo kaʼyaaʼ xúgíʼ mbiʼi ga̱jma̱a̱ nindxu̱u̱ mbáa ndxájuaʼ bi̱ nigumaa mu mambáyaaʼ índo̱ narígá gamiéjunʼ.”

^ párr. 5 Náa artículo rígi̱ nixtiʼkhuu mbiʼñún.

^ párr. 10 Proverbios 18:24: “Kúwi̱i̱n a̱ngiu̱lú bi̱ kúwá xawii mu muñun dí raʼkhí eʼwíinʼ, mú xtáa mbáa bi̱ nambájxa̱a̱ʼ májánʼ ga̱jma̱a̱ʼ ki xóo mbáa ndxájuaʼ.”

^ párr. 14 Mateo 7:12: “Ikha jngó, guniu̱u̱n eʼwíinʼ xúgíʼ rí nanigua̱la muniala ikháanʼ. Numuu dí xúʼko̱ rí Xtángoo ga̱jma̱a̱ Gaʼyee nandún muthi.”

^ párr. 17 2 Corintios 1:3, 4: “Gaguma mba̱a̱ Dios ga̱jma̱a̱ bi̱ nindxu̱u̱ Anu̱u̱ Tátá Jesucristo, Anu̱lú bi̱ nagáwíinʼ a̱jkiu̱u̱n ga̱jma̱a̱ Dios bi̱ naʼni̱i̱ a̱jkiu̱lú. Ikhaa naʼni̱i̱ a̱jkiu̱lú náa xúgíʼ gamiéjunʼ rí kuaʼdáá, mu ikháanʼ ma̱ndoo muʼni̱i̱ a̱jkiu̱ún bi̱ numíniiʼ ga̱jma̱a̱ tsiakii rí nundrígulú náa Dios.”

AJMÚÚ 111 Rígá mbaʼa wéñuʼ numuu rí kuwáanʼ gagi

^ párr. 60 NAʼTHÍ NUMUU XTIʼKHU: Aristarco ga̱jma̱a̱ Pablo najmiin niguʼwi̱i̱n náa iyaʼ.

^ párr. 62 NAʼTHÍ NUMUU XTIʼKHU: Pablo niʼthúu̱n Tíquico rí maʼga kagu̱u̱ tikhu cartas náa mbaʼa congragación.

^ párr. 64 NAʼTHÍ NUMUU XTIʼKHU: Marcos nimbáyúu Pablo náa ndiyóoʼ.