Atambaʼtaa mu matraxnuu

Ayuʼ náa naʼthí rí xú káʼnii nindxu̱u̱ ináa

Natayáá má ráʼ.

Natayáá má ráʼ.

Nixtáa Mardoqueo ráʼ.

Mardoqueo nindxu̱u̱ mbáa xa̱bu̱ bi̱ naʼthí itháán ga̱jma̱a̱ numuu náa libro ndrígóo Ester, nindxu̱u̱ mbáa judío bi̱ ni̱ʼkha̱a̱ náa Babilonia ga̱jma̱a̱ niñajunʼ náa palacio ndrígóo rey asuero, bi̱ xtáa náa persia nákha tsiguʼ 496 tsiguʼ ginii, Mardoqueo niʼngo̱o̱ niʼni rí xuxiya̱a̱ Rey, ga̱jma̱a̱ ikhaa nixnáa wéñuʼ numa̱a̱ rí asndu niriyaʼ mbá awan rí mbuyamajkhuíí Mardoqueo. Nda̱wa̱á rí índo̱ nikháñuu Hamán xa̱bu̱ sia̱nʼ ndrígóo Mardoqueo ga̱jma̱a̱ eʼwíinʼ judíos Rey nigíiʼ Mardoqueo xóo timbá xa̱bu̱ bi̱ gíʼdoo numuu. Núma̱a̱ má rúʼko̱ Mardoqueo niʼngo̱o̱ niʼningudi̱i̱ xtángoo rí nigájnuu náa naʼthí rí makhañún xúgíinʼ judíos bi̱ kúwi̱i̱n náa mbayuuʼ persa (Est. 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16).

Índo̱ ndiyáaʼ siglo 20, tikhuun bi̱ nuniga̱jma̱a̱ xóo ni̱ʼkha̱ rarígá, nithi rí libro ndrígóo Ester índo̱ na̱ʼkha̱ i̱ndó cuento ga̱jma̱a̱ rí Mardoqueo na̱nguá nixtáa. Mú índo̱ niʼni tsiguʼ 1941 bi̱ ninigajma̱a̱ dí nirígá nákha wajyúuʼ nixkamaa mbá náa nasngájma rí gajkhun nindxu̱u̱ rí naʼthí náa Biblia ga̱jma̱a̱ numuu Mardoqueo. Ndiéjuunʼ nindxu̱u̱ rúʼko̱ rá.

Índo̱ ndiya̱a̱ mbá i̱yi̱i̱ʼ dí nigumaraʼmáʼ náa Persa náa naʼthí ga̱jma̱a̱ numuu mbáa xa̱bu̱ bi̱ mbiʼyuu Marduka (xtílóo Mardoqueo) bi̱ naguxnuu mbújkha̱a̱ náa xuajen Susa, índo̱ nijuiʼyáá ga̱jma̱a̱ numuu rígi̱, xa̱bu̱ bi̱ mbiʼyuu Arthur Ungnad, bi̱ naʼnigajmaa̱ dí xóo ni̱ʼkha̱ rarígá bi̱ xtáa náa xuajen rúʼko̱, niʼthí dí rígi̱ “nindxu̱u̱ i̱mba̱ náa naʼthí ga̱jma̱a̱ numuu Mardoqueo, dí raʼkháa i̱ndó náa Biblia”

Asndu má nákha mbiʼi rí Arthur Ungnad niʼthí rígi̱, ikhú nijuiʼtájuíi mbaʼa wéñuʼ i̱yi̱i̱ʼ náa ajngáa persa. Mbá rí ikhaa ninindxu̱u̱ xa̱jpha̱ ndrígóo Persépolis, rí nikujmaa náa niguma gámbáa náa kajthi mbújkha̱a̱ dí rígá náa mijngii niguma gámbáa xtájtsí ndrígóo xuajen. Náa xajpa rúʼko̱ nigumaraʼmáʼ nákha nixtáa raʼtáñajunʼ Jerjes I. Ajngáa dí kiʼniráʼmáʼ ikhí nindxu̱u̱ ajngáa elamita ma̱ngaa na̱ʼkha̱ mbaʼa mbiʼñún xa̱bu̱ bi̱ naʼthí náa libro ndrígóo Ester. a

Mbiʼyuu Mardoqueo (Marduka) dí nigumaraʼmáʼ náa persa.

Mbaʼa xajpa persépolis naʼthí ga̱jma̱a̱ numuu Marduka, rí ikhaa nindxu̱u̱ bi̱ naʼnirámáʼ i̱yi̱i̱ʼ náa palacio ndrígóo Susa índo̱ nixtáa raʼtáñajunʼ Jerjes I. Mbá rí ikhaa naʼthí rí Marduka ninindxu̱u̱ bi̱ niʼtájui̱i̱ ajngáa. Ga̱jma̱a̱ numuu rígi̱ nambánii rí naʼthí náa Biblia ga̱jma̱a̱ numuu Mardoqueo: Rí ikhaa ninindxu̱u̱ mbáa xa̱bu̱ bi̱ nigiʼdoo numuu náa Rey Asuero (Jerjes I), ikhaa naʼthí a̱jma̱ ajngáa ga̱jma̱a̱ naguʼun nagiʼi náa xkrugoo palacio ndrígóo rey bi̱ xtáa náa Susa (Est. 2:19, 21; 3: 3). Xkrugoo guʼwá rúʼko̱ na̱nguá gujkhuʼ náa nuñajunʼ xa̱bu̱ bi̱ guaʼdáá numún náa rey.

Xóo má eʼyáá dí rígá mbaʼa náa nasngájma rí naʼthí ga̱jma̱a̱ numuu Marduka ma̱ngaa Mardoqueo bi̱ naʼthí náa Biblia nikúwá ikhaa má tsiguʼ ga̱jma̱a̱ ikhí má xuajen ma̱ngaa rí niguaʼdáá ikháá má ñajunʼ, xúgíʼ rígi̱ naʼni mbuʼyáá rí Marduka ga̱jma̱a̱ Mardoqueo nindxu̱ún ikhaa má xa̱bu̱.

a Índo̱ niʼni tsiguʼ 1992, profesor Edwin Yamauchi niʼnirámáʼ mbá gu̱wa̱ʼ mbiʼñún xa̱bu̱ rí nakujmaa náa xajpa persépolis ma̱ngaa dí na̱ʼkha̱ náa libro ndrígóo Ester náa mbá artículo.