Atambaʼtaa mu matraxnuu

Ayuʼ náa naʼthí rí xú káʼnii nindxu̱u̱ ináa

Mbáa cristiano gíʼmaa majngúun iyááʼ

Mbáa cristiano gíʼmaa majngúun iyááʼ

“Rí majnguálá iyááʼ xúgi̱ nindxu̱u̱ ma̱ngaa rí maʼni káwáanʼ ikháanʼ” (1 PED. 3:21).

AJMÚÚ 52 GA̱JMA̱A̱ 41

1, 2. a) Xú káʼnii ekumún tikhun cristianos índo̱ e̱jñún nuthúún rí nandún majngún iyááʼ xá. b) Náa numuu rí nuraxu̱u̱n bi̱ nandún majngún iyááʼ á mu nixnaximi̱jna̱ má náa Jeobá xá. (Atayáá timbá xtiʼkhu.)

MARÍA nawi̱ji̱ gajmíi̱n bi̱ kuwa majngún iyááʼ. Anu̱u̱ ga̱jma̱a̱ ru̱dúu̱ nduyáá índo̱ nariʼña̱a̱ gakhi̱i̱ ga̱jma̱a̱ kaʼwu nájma̱ graxe̱ rí naʼni bi̱ naxná discurso. Nda̱wa̱á wáxá bugi̱ najngúun iyááʼ.

2 Anu̱u̱ ga̱jma̱a̱ ru̱dúu̱ kuwa gagi numuu rí niraʼwíí maxnáximinaʼ náa Jeobá ga̱jma̱a̱ majngúun iyááʼ. Mú nákha ginii ru̱dúu̱ naxmiéjunʼ. Naraximínáʼ: “Lá xóó chíʼgíʼ wéñuʼ mu majngúun iyááʼ xáʼ. Lá nakro̱ʼo̱o̱ májánʼ ndiéjunʼ eyoo maʼni xáʼ. Lá itháan májánʼ magiʼthu̱u̱n xáʼ.” Mbaʼin xa̱bu̱ bi̱ guáʼdiin e̱ji̱n nuni graxe̱ rígi̱ índo̱ e̱jñún nuthúún rí nandún majngún iyááʼ (Ecl. 5:5). Numuu rí gíʼdoo wéñuʼ numuu rígi̱ rí mbáa cristiano maxnáximinaʼ ga̱jma̱a̱ majngúun iyááʼ (atayáá náa kúgumaʼá  “Lá niraxnáximinaʼ náa Jeobá ráʼ.”)

3, 4. a) Xú káʼnii xkri̱da nigíʼ Pedro mu masngájma rí gíʼdoo wéñuʼ numuu majnguánʼ iyááʼ rá. b) Náa numuu rí nambriguii rí majnguánʼ iyááʼ ga̱jma̱a̱ rí niguma arca rá.

3 Apóstol Pedro niʼthí ga̱jma̱a̱ numuu rí niguma arca ndrígóo Noé ga̱jma̱a̱ niʼthí: “Rí majnguálá iyááʼ xúgi̱ nindxu̱u̱ ma̱ngaa rí maʼni káwáanʼ ikháanʼ” (atraxnuu 1 Pedro 3:20, 21). * Arca nijmaa mu masngájma náa xúgíʼ numbaaʼ rí Noé nixnáximinaʼ maʼni rí nandoo Dios. Nigiʼdoo fe ga̱jma̱a̱ niʼni rí niʼthúu̱n Jeobá maʼni. Ga̱jma̱a̱ numuu rúʼko̱, ikhaa gajmíi̱n bi̱ kuwa náa goʼwóo niguma káwíin náa Ruʼwa mbiiʼ. Ndiéjunʼ rí nindoo maʼsngáa Pedro rá.

4 Índo̱ xa̱bu̱ nduyáá arca, ndiyáá rí Noé nigiʼdoo fe náa Dios. Ikháá má kayúʼ, índo̱ xa̱bu̱ nduyáá rí mbáa najngúun iyááʼ, nduyáá rí ikhaa nindxu̱u̱ mbáa cristiano ga̱jma̱a̱ bi̱ nixnáximinaʼ Jeobá numuu rí gíʼdoo fe náa tsigijñaʼ ndrígóo Cristo ga̱jma̱a̱ rí nituxi̱i̱. Ikhaa má kayúʼ xóo Noé, discípulos bi̱ nixnaximi̱jna̱ nunimbu̱ún náa Dios ga̱jma̱a̱ nunimbánii ñajunʼ rí nijuixnún muni. Jeobá niʼni kríyaʼ Noé índo̱ ni̱ʼkha̱ Ruʼwa mbiiʼ. Ikhaa má kayúʼ gáʼni káwíin xa̱bi̱i̱ bi̱ nijngún má iyááʼ índo̱ gáʼkha̱ fin ndrígóo numbaaʼ xkawiiʼ rígi̱ (Mar. 13:10; Rev. 7:9, 10). Ikha jngó gíʼdoo wéñuʼ numuu rí maraxnaxíminaʼ ga̱jma̱a̱ majnguánʼ iyááʼ. Mbáa xa̱bu̱ bi̱ naʼni gajíminaʼ rí majngúun iyááʼ migamíi nindxu̱u̱ rí xáxtáa kámuu mbiʼi.

5. Ndiéjunʼ gúʼyáá náa artículo rígi̱ rá.

5 Rí mbuʼyáá rí gíʼdoo numuu rí majnguánʼ iyááʼ, mbaʼyóoʼ muraximíjna̱ nájtsu graxe̱ rígi̱. Timbá, ndiéjunʼ eʼsngáa náa Biblia ga̱jma̱a̱ numuu rí majnguánʼ iyááʼ rá. Raga̱jma̱, ndiéjunʼ gáʼyóóʼ muʼni nákha xóó tséjngulú iyááʼ rá. Ga̱jma̱a̱ ragajtsú, náa numuu rí gíʼmaa mbuʼyáá rí gíʼdoo numuu rí majngún iyááʼ á mu nuʼsngúún ga̱jma̱a̱ numuu Biblia e̱jñu̱lú ga̱jma̱a̱ eʼwíínʼ xa̱bu̱, rá.

NDIÉJUNʼ EʼSNGÁA BIBLIA JMA̱A̱ NUMUU RÍ MAJNGÚLÚ IYÁÁʼ RÁ.

6, 7. a) Ndiéjunʼ nindoo gáʼthúu̱n rí nikumíínʼ iyááʼ Juan xá. b) Náa numuu ninindxu̱u̱ mixtiʼkhu rí majngúnʼ iyááʼ nda̱wa̱á ga̱jma̱a̱ náa numuu rá.

6 Timbá miʼtsú rí nuraxnuu náa Biblia rí xa̱bu̱ nijngún iyááʼ nindxu̱u̱ rí niʼni Juan bi̱ nikumíínʼ iyááʼ xa̱bu̱ (Mat. 3:1-6). Xa̱bu̱ bi̱ nagún mu makumíínʼ iyááʼ Juan nini mu musngajma rí nitanga̱a̱ a̱jkiu̱ún numuu rí túnimbu̱ún náa Xtángoo ndrígóo Moisés. Mú, gíʼmaa muʼthá rí ninindxu̱u̱ mixtiʼkhu rí nikumíínʼ iyááʼ Juan. Ikhaa nigiʼdoo ñajunʼ kiejunʼ rí makumáʼ iyááʼ Jesús, a̱ʼdióo Dios bi̱ nixtáa náa tsu̱du̱u̱ Ku̱ba̱ʼ (Mat. 3:13-17). Numuu rí ninindxu̱u̱ jmbii ikha jngó táʼyóóʼ mata̱nga̱a̱ a̱jkiu̱u̱n ga̱jma̱a̱ numuu aʼkhá (1 Ped. 2:22). Ikhaa nijngúun iyááʼ mu masngájma rí nixtáa xawii mu maxnáxi vida ndrígóo mu maʼni rí nandoo Dios (Heb. 10:7).

7 Índo̱ Jesús nixtáa raʼtáraʼa, mangiin xa̱bi̱i̱ nixuminʼ iyááʼ eʼwíínʼ xa̱bu̱ (Juan 3:22; 4:1, 2). Ndiéjunʼ niyambáá muxuminʼ iyááʼ xá. Niyambáá ikhaa má kayúʼ rí nikumíínʼ iyááʼ xa̱bu̱ Juan. Musngajma rí nitanga̱a̱ a̱jkiu̱ún rí túnimbu̱ún náa Xtángoo. Mú nda̱wa̱á rí Jesús nikháñu ga̱jma̱a̱ rí nigabi̱i̱, mixtiʼkhu ninindxu̱u̱ rí majngúnʼ iyááʼ bi̱ nindúún mani̱ndxu̱ún discípulos.

8. a) Ndiéjunʼ niʼtáñajúúnʼ Jesús muni xa̱bi̱i̱ índo̱ ikhaa nigabi̱i̱ xá. b) Náa numuu rí gíʼmaa majngún iyááʼ cristianos rá.

8 Nákha tsiguʼ 33, Jesús nigabi̱i̱ ga̱jma̱a̱ nikujmaa náa itháan rí witsu ciento xa̱bekha, gu̱ʼu̱ ga̱jma̱a̱ mbáa asndu e̱ji̱n. Mbáa ikhú niʼthí: “Guʼgua̱ ga̱jma̱a̱ gusngún xa̱bu̱ bi̱ kuwa náa xúgíʼ xuajin, guxuʼmíinʼ iyááʼ ga̱jma̱a̱ mbiʼyuu Anu̱lú ga̱jma̱a̱ A̱ʼdióo ga̱jma̱a̱ xi̱ʼ kaʼwu, gusngúnla munimbánii xúgíʼ rí ikhúúnʼ nitañejuanla” (Mat. 28:19, 20; 1 Cor. 15:6). Ikha jngó asndu xóo nikuwa mbaʼin bi̱ niguwáʼ kidxuuʼ índo̱ niʼtáñajúúnʼ rí musngúún xa̱bu̱. Ma̱ngaa niʼthí rí xúgínʼ bi̱ nandún muda ‹yoko› ndrígóo mbaʼyóoʼ rí majngúun iyááʼ (Mat. 11:29, 30). Bi̱ nandún muni rí nandoo Dios gíʼmaa munimbu̱ún náa Jesús rí ikhaa maʼnimbánuu rí naʼthí maʼni Dios. I̱ndó xúʼko̱ ma̱ndoo majngún iyááʼ. Xúʼko̱ rí Dios ma̱ndoo manigu̱ʼ rí majnguánʼ iyááʼ. Náa Biblia, na̱ʼkha̱ mbaʼa rí nasngájma rí nini xa̱bi̱i̱ Cristo nákha siglo timbá. Nikru̱ʼu̱u̱n ndiéjunʼ nindoo gáʼthúu̱n rí majngúnʼ iyááʼ ga̱jma̱a̱ túnigajííʼ rí majngún iyááʼ (Hech. 2:41; 9:18; 16:14, 15, 32, 33).

XÁTANI GAJÍÍʼ RÍ MAJNGUÁNʼ IYÁÁʼ

9, 10. Ndiéjunʼ eʼsngúlúʼ rí nijngúun iyááʼ etíope ga̱jma̱a̱ apóstol Pablo rá.

9 (Atraxnuu Hechos 8:35, 36). Guʼyáá ga̱jma̱a̱ numuu mbáa xa̱bu̱ bi̱ xtáa náa Etiopía bi̱ ninindxu̱u̱ judío ga̱jma̱a̱ nitanga̱a̱ náa goʼwóo nda̱wa̱á rí nixtáa náa Jerusalén mu mbaʼyamajkuu Dios. Mbáa ángel niʼthúu̱n Felipe rí maʼthúu̱n ga̱jma̱a̱ numuu “ajnga ri majan [...] numu Jesús”. Xú káʼnii niʼni a̱jkiu̱u̱n etíope rá. Nikro̱ʼo̱o̱ májánʼ rí ndayóoʼ magruiguíi Jesús xóo Señor. Numuu rí nindoo maʼnimbánuu rí Jeobá nindu̱ʼu̱u̱n muni cristianos, nindoo majngúun iyááʼ nacha̱.

10 Guʼyáá xúgi̱ ga̱jma̱a̱ numuu mbáa xa̱bu̱ bi̱ nixkúún cristianos. Bi̱ ni̱ʼkha̱ náa xuajen mba̱a̱ ndrígu̱ún judíos, bi̱ nixnaximi̱jna̱ náa Dios. Mú judíos nánguá embáxu̱u̱n gajmiún Jeobá numuu rí túnimbu̱ún. Xa̱bu̱ buʼko̱ naʼnimbánuu wéñuʼ costumbre rí nuni judíos. Mú Jesús niʼthúu̱n asndu mekhuíí. Nda̱wa̱á xa̱bu̱ bugi̱, niniñaminaʼ mambáyúu mbáa cristiano bi̱ nigumbiʼyuu Ananías, “aʼkue nituxu jame huatsuhuan” (Hech. 9:17, 18; Gál. 1:14). Judío buʼko̱ ni̱jkha̱nú nijmaʼniiʼ xóo apóstol Pablo. Ikhaa nijngúun iyááʼ índo̱ nikro̱ʼo̱o̱ rí Jesús niʼnimbánuu rí nindoo Dios (atraxnuu Hechos 22:12-16).

11. a) Ndiéjunʼ exkaxi̱i̱n bi̱ nunigajmaa Biblia mu majngúnʼ iyááʼ rá. b) Xú káʼnii ekumulú índo̱ nduʼyáá rí najngún iyááʼ bi̱ nuxnaximi̱jna̱ náa Jeobá rá.

11 Ikháá má kayúʼ egíʼnii xúgi̱ bi̱ nunigajmaa Biblia, tséʼniuu á mu ni̱ndxu̱ún jiáma o xa̱bu̱ guanii. Bi̱ guáʼdáá fe ga̱jma̱a̱ bi̱ nduyáá rí gíʼdoo wéñuʼ numuu gajkhun rí na̱ʼkha̱ náa Biblia, ra̱ʼkhá tháán eñún muxnaximi̱jna̱ náa Jeobá ga̱jma̱a̱ majngún iyááʼ. Náa xúgíʼ asambleas, najuixná mbá discurso kiejunʼ wéñuʼ rí na̱jkha̱ inún bi̱ nandún majngún iyááʼ. Bi̱ nutaráʼaxu numuu Jeobá nadxuxu wéñuʼ índo̱ mbáa bi̱ naʼnigajmaa Biblia naʼni rígi̱. Ga̱jma̱a̱ mangiin cristiano bi̱ guáʼdiin e̱ji̱n nadxún wéñuʼ índo̱ e̱jñún najngún iyááʼ. Nákha tsiguʼ 2017, itháan rí mbá 284,000 xa̱bu̱ nijngún iyááʼ mu musngajma rí nixnaximi̱jna̱ náa Jeobá (Hech. 13:48). Nakujmaa kaʼwu rí nikru̱ʼu̱u̱n májánʼ rí majngúnʼ iyááʼ nindxu̱u̱ mbá rí gíʼmaa muni cristianos. Mú, ndiéjunʼ ndiyóoʼ muni mu munimbánii rígi̱ xá.

12. Ndiéjunʼ gíʼmaa maʼnimbánuu mbáa bi̱ naʼnigajmaa Biblia nákha xóó tséjngúun iyááʼ xá.

12 Nákha xóó tséjngúun iyááʼ, bi̱ naʼnigajmaa Biblia gíʼmaa majmañuu rí gajkhun ga̱jma̱a̱ numuu Dios, rí naʼthí maʼni ga̱jma̱a̱ rí niʼni mu maʼni káwáanʼ (1 Tim. 2:3-6). Ku̱ma̱ rúʼko̱ gambáyaʼ mu maraʼdáá fe rí maʼni maʼga̱ kañán matatsiʼñáʼ ratani̱ rí tsénigu̱ʼ Jeobá ga̱jma̱a̱ rí matanimbaaʼ ikha ndrígóo rí jmbu (Hech. 3:19). Gajkhun, Dios xágruiguíi mbáa bi̱ nixnáximinaʼ á mu naʼni má xúʼko̱ dí ra̱májánʼ (1 Cor. 6:9, 10). Mú raʼkháa i̱ndó bi̱ naʼnigajmaa gíʼmaa magruigú ikha ndrígóo Dios. Ma̱ngaa gíʼmaa maʼga̱ náa nagimbáanʼ, maʼtáraʼa ga̱jma̱a̱ maʼsngáa má xúʼko̱. Jesús niʼthí rí ñajunʼ rígi̱ muni xa̱bi̱i̱ (Hech. 1:8). Nda̱wa̱á rí índo̱ niʼni xúgíʼ rígi̱, xa̱bu̱ ma̱ndoo maʼtá kháñuu Jeobá mbáwíi mu maxnáximinaʼ náa ikhaa ga̱jma̱a̱ nda̱wa̱á majngúun iyááʼ náa inún mbaʼin.

GUʼTHÚÚN GA̱JMA̱A̱ NUMUU RÍ MAJNGÚN IYÁÁʼ BI̱ NUʼSNGÚÚN

Lá natayáá ikháánʼ rí gíʼdoo numuu rí majngúun iyááʼ bi̱ narasngáá ga̱jma̱a̱ natayááʼ mbiʼi mu maratha̱a̱n ga̱jma̱a̱ numuu rúʼko̱ xáʼ. (Atayáá kutriga̱ 13).

13. Náa numuu rí bi̱ naʼsngáa Biblia gíʼmaa mbaʼyoo á mu mbáa bi̱ nandoo maʼga̱ kidxuuʼ Cristo ndayóoʼ majngún iyááʼ xá.

13 Índo̱ numbáñuun e̱jñu̱lú ga̱jma̱a̱ eʼwíínʼ bi̱ nunigajmaa Biblia mu munimbánii rígi̱, gíʼmaa mbuʼyáá rí ndayóoʼ majngún iyááʼ mu magún kidxuuʼ Cristo. Xúʼko̱ muríyaʼ mbiʼi mu muʼtámíjná gajmiúlú ikhiin rí gíʼdoo wéñuʼ numuu muxnaximi̱jna̱ ga̱jma̱a̱ majngún iyááʼ. Nandulúʼ rí maʼga̱ rajmañún ga̱jma̱a̱ maguanu munimbánii rígi̱.

14. Ndíjkha jngó na̱nguá etsudaa nimbáa mu majngúun iyááʼ rá.

14 Nimbáa ragíʼmaa matsudaa mbáa bi̱ naʼnigajmaa Biblia mu majngúun iyááʼ ni má anu̱ún, asndu má bi̱ naʼsngóo Biblia, ní má a̱ngiu̱lú náa congregación. Asndu Jeobá tséxtumáanʼ muʼni (1 Juan 4:8). Rí phú gíʼmaa muʼni índo̱ nuʼsngáa rí gajkhun, gíʼmaa muʼthá rí gíʼdoo wéñuʼ numuu rí gíʼmaa mambaxúu ga̱jma̱a̱ Dios. Rí gaxkaxi̱i̱ mu maʼndoo majngúun iyááʼ nindxu̱u̱ rí nandoo majmañuu rí gajkhun ga̱jma̱a̱ nandoo maʼni xúgíʼ rí gíʼmaa maʼni mbáa cristiano (2 Cor. 5:14, 15).

15, 16. a) Lá ndayóoʼ maraʼdáá mbá tsiguʼ kiejunʼ mu ma̱ndoo majnguánʼ iyááʼ rá. Arathá. b) Maski ajndu bi̱ naʼnigajmaa Biblia nijngúun má iyááʼ náa imbo̱o̱ religión, náa numuu rí gíʼmaa majngúun iyááʼ xóo mbáa xa̱bi̱i̱ Jeobá xá.

15 Nguáthá tsiguʼ gíʼmaa magiʼdoo mbáa bi̱ majngúun iyááʼ rá. Nda̱a̱ mbá tsiguʼ kiejunʼ numuu rí mámbáa ejkha̱ ragaja̱a̱ mixtiʼkhu. Mbaʼin najngún iyááʼ índo̱ ni̱ndxu̱ún jiáma ga̱jma̱a̱ kuwa jmbu má xúʼko̱ náa Jeobá xúgíʼ mbiʼi rí kúwi̱i̱n. Eʼwíínʼ nuniʼnuʼ rí gajkhun índo̱ ni̱ndxu̱ún xa̱bu̱ guanii, tikhun guáʼdáá itháan rí mbá 100 tsiguʼ, ikhú eguanu nduyáá rí gíʼdoo wéñuʼ numuu rí majngún iyááʼ.

16 Bi̱ ndiʼkhún ni̱ndxu̱ún discípulos gíʼmaa majngún iyááʼ maski ajndu nijngún má iyááʼ náa imbo̱o̱ religión. Jeobá i̱ndó nagruigú rí najngúun iyááʼ índo̱ xa̱bu̱ gíʼdoo ku̱ma̱ rí jmbu náa rí nandoo ikhaa. Rúʼko̱ nigíʼnuu mbáa a̱ʼgu̱ bi̱ itháan maʼni 80 tsiguʼ. Numuu rí nákha ginii ikhaa nijngúun iyááʼ náa mixtiʼkhu religión ikha jngó niraxu̱u̱ bi̱ naʼsngóo á mu ndayóoʼ majngúun iyááʼ mbu̱júu̱. Ndxájulú nisngájmuu tikhuu textos rí na̱ʼkha̱ náa Biblia. Ikhú a̱ʼgu̱ ni̱jkha̱nú nikro̱ʼo̱o̱ rí naʼthí náa Biblia ga̱jma̱a̱ numuu rí majngúun iyááʼ ga̱jma̱a̱ tájyúuʼ índo̱ nijngúun iyááʼ (atraxnuu Hechos 19:3-5).

17. Ndiéjunʼ gáʼyóóʼ mandxaʼwáminaʼ mbáa, índo̱ gáʼga̱nú mbiʼi rí majngúun iyááʼ xá.

17 Mbiʼi rí mbáa najngúun iyááʼ nindxu̱u̱ mbóo mbiʼi gagi. Mú ma̱ngaa gíʼmaa mandxaʼwáminaʼ májánʼ numuu rí mbaʼyóoʼ maʼni tsiakiminaʼ mu maxtáa xóo mbáa bi̱ nixnáximinaʼ náa Dios. Xa̱bi̱i̱ Jesús “xakuwa muni dí nandúún ikhiin, gíʼmaa makuwá muni dí nandoo bi̱ nikháñu ga̱jma̱a̱ numún, bi̱ nda̱wa̱á nituxi̱i̱la” (2 Cor. 5:15; Mat. 16:24).

18. Ndiéjunʼ graxe̱ gáxti̱ʼña̱a̱ náa imbo̱o̱ artículo rá.

18 Náa artículo rígi̱ ndiʼyáá rí matraʼwíí rí manindxa̱ʼ mbáa cristiano gajkhun raʼkháa gitsíin nindxu̱u̱. Ga̱jma̱a̱ numuu rígi̱ dí ru̱dúu̱ María niʼni graxe̱ rí niʼthá nákha ginii. Á mu ikháánʼ xtaʼdiin e̱jña̱ʼ, mbáa ikháánʼ nitraximínáʼ: “Lá xtáa xawii má a̱ʼdióʼ mu majngúun iyááʼ xáʼ. Lá najmañuu májánʼ mu Jeobá magruigú rí naxnáximinaʼ xáʼ. Lá gíʼmaa maʼnigajmaa mbá carrera ga̱jma̱a̱ mbayáaʼ mbá ñajunʼ májánʼ nákha xóó tséjngúun iyááʼ xá. Ga̱jma̱a̱ á mu nakudaminaʼ mbá aʼkhá gakhi̱i̱ nda̱wa̱á rí nijngúun iyááʼ xá.” Mbuʼyáá ga̱jma̱a̱ numuu rígi̱ náa i̱mba̱ artículo. Ma̱ngaa mbuʼyáá xú káʼnii xa̱bu̱ bi̱ guáʼdiin e̱ji̱n mbuyáá xó má kaʼyoo rí mbáa majngúun iyááʼ.

^ párr. 3 1 Pedro 3:20, 21: “Rí nákha ginii túnimbu̱u̱n índo̱ Dios niʼngo̱o̱ a̱jkiu̱u̱n nigi̱ʼthu̱u̱n mbiʼi rí nixtáa Noé, índo̱ xtáa raguma arca, náa mbá nguéjmi̱i̱n xa̱bu̱ xóo muʼthá, mbá migiñiinʼ xa̱bu̱ nikáwíin náa iyaʼ. Rí majnguálá iyááʼ xúgi̱ nindxu̱u̱ ma̱ngaa rí maʼni káwáanʼ ikháanʼ (raʼkháa rí maʼni kaʼwi̱i̱ rí tsaga náa xuwiʼ, nindxu̱u̱ rí ninda̱ʼa̱a̱ Dios mu muguaʼdáá mbá ku̱ma̱ kaʼwu), ga̱jma̱a̱ numuu rí nigabi̱i̱ Jesucristo”.