Atambaʼtaa mu matraxnuu

Ayuʼ náa naʼthí rí xú káʼnii nindxu̱u̱ ináa

Graxe̱ rí nuni bi̱ nuraxnuu

Graxe̱ rí nuni bi̱ nuraxnuu

Índo̱ israelitas nijnguʼún náa ku̱ba̱ʼ mijxooʼ, lá i̱ndó maná ga̱jma̱a̱ ñu̱ʼu̱ rami̱xti̱ ráʼ.

Náa mbá 40 tsiguʼ dí israelitas nijnguʼún náa ku̱ba̱ʼ mijxooʼ rí itháán ninindxu̱u̱ maná (Éx. 16:35). Ma̱ngaa a̱jma̱ nuthu Jeobá nixniún muphu̱u̱n ñu̱ʼu̱ rami̱xti̱ (Éx. 16:​12, 13; Núm. 11:31). Israelitas ma̱ngaa niguaʼdáá i̱ʼwáʼ ganitsu rí ni̱ʼphu̱ maski ajndu ninindxu̱u̱ chíʼgíiʼ.

Mbá xkri̱da Jeobá nguáná naxnún ikha mu magún náa ma̱ndoo mbu̱ya̱a̱ jxu̱ún ga̱jma̱a̱ ikhí nuxkamaa iyaʼ ga̱jma̱a̱ tikhuʼ rí ma̱ndoo muphu (Núm. 10:33). Mbá náa nigún ikhiin ninindxu̱u̱ náa Elim, “náa rígá mbá 12 iduu iyaʼ ga̱jma̱a̱ mbá 70 palmeras” mbáa nindxu̱u̱ palmeras datileras (Éx. 15:27). Libro Plants of the Bible naʼthí dí palmera rígi̱, “najma̱a̱ náa mbaʼa xuajin [...] ikhaa nindxu̱u̱ rí naʼphu̱ itháán xa̱bu̱ náa ku̱ba̱ʼ mijxoo, ma̱ngaa naxná aceite ga̱jma̱a̱ náa ndu̱ya̱a̱ jxu̱ún”.

Ma̱ngaa mbáa israelitas ndi̱ya̱a̱ jxu̱ún náa jmbaaʼ dí rígá rajxa̱ rí xúgi̱ najmaʼnuuʼ xóo Farán, dí rígá náa mata (o bóo) Farán. a Libro dí mbiʼyuu Discovering the World of the Bible dí mata rígi̱ naʼni xóo “mbá 130 kilómetros dí mbaʼ ga̱jma̱a̱ mitsaanʼ wéñuuʼ ma̱ngaa nindxu̱u̱ mbá mata rí itháán nuniʼnuuʼ xa̱bu̱ bi̱ kúwá náa Sinaí”. Ga̱jma̱a̱ náa libro rígi̱ naʼthí xóó: “Á mu nadxu̱ʼ asndu náa naguámbá rawuunʼ mata naʼni xó mbá 45 kilómetros, ga̱jma̱a̱ ikhí nagíʼdu̱u̱ jmbaaʼ Farán náa dí rígá wéñuuʼ palmeras. Jmbaaʼ rígi̱ naʼni xóo mbá 4,8 kilómetros rí mbaʼ ga̱jma̱a̱ rí mitsidanʼ naʼni xóo mbá 610 metros náa nagíʼdu̱u̱ lamáa. Jmbaaʼ dí rígá náa Sinaí, nambríguii xóo mitsaanʼ ga̱jma̱a̱ ixi̱ ri̱ʼi̱ Edén. Asndu nákha wajyúuʼ ra̱ʼkhá tháán mbaʼin wéñuuʼ xa̱bu̱ nagún náa jmbaaʼ rígi̱ dí náa rígá palmeras”.

Palmeras datileras dí rígá náa ku̱ba̱ʼ Farán

Índo̱ israelitas nigájnún náa Egipto, nigún kudún xuwoo harina, trastiún dí majmún, mbáa asndu tsigaʼ rí munu̱ ga̱jma̱a̱ aceite. Mú rígi̱ niguámbá nacha̱. Ma̱ngaa nigún kudiin mugu̱, “xede̱ ga̱jma̱a̱ mbaʼin eʼwíinʼ xuujkhúʼ” (Éx. 12:​34-39). Mú, mbáa ga̱jma̱a̱ numuu dí gakhi̱i̱ ninindxu̱u̱ índo̱ nijnguʼún náa ku̱ba̱ʼ mijxooʼ, ikha jngóo mbaʼin xujkhúʼ nikháñúún. Ma̱ngaa niʼphu̱u̱n má tikhuun israelitas ga̱jma̱a̱ tikhuun nixnajxi̱i̱n náa tsigijñaʼ asndu náa inún dioses bi̱ ragájkhun (Hech. 7:​39-43). b Maski ajndu asndu israelitas niguáʼníí xígi̱, mu niguáʼdiin mugu̱ ga̱jma̱a̱ xede̱. Nduʼyáá dí gajkhun nindxu̱u̱ numuu dí xígi̱ niʼthún Jeobá índo̱ túnimbu̱u̱n: “E̱jña̱la mani̱ndxu̱ún báxtúu náa mbá 40 tsiguʼ náa ku̱ba̱ʼ mijxooʼ” (Núm. 14:33). Mbáa ikha jngóo rí niguaʼdáá yáʼdú ga̱jma̱a̱ xuwiʼ, mu xáʼngo̱o̱ dí muphu mbá 3 millones xa̱bu̱ náa mbá 40 tsiguʼ. c

Náá ndiyá iyaʼ ga̱jma̱a̱ rí muphu xujkiún xá. d Mbáa nákha tsiguʼ rúʼko̱ naxnúu xóó ruʼwa, mbáa ikha jngóo rí náa ku̱ba̱ʼ mijxooʼ rígá iná maxaʼ. Náa libro Perspicacia para comprender las Escrituras náa rí kayá edxu̱u̱ “Arabia” naʼthí dí nákha tsiguʼ 3,500 “iyaʼ dí rígá náa xuajin Arabia, tsewáma nacha̱ xóo rí mbiʼi xúgi̱”. Ga̱jma̱a̱ naʼthí xóó: “Mbaʼa mata dí mi̱jnu̱ʼ ga̱jma̱a̱ rí mijxooʼ dí rígá ikhí, náa nasngájma rí nákha ginii nirígá iyaʼ dí naʼni mba̱a̱ mañu numuu dí naxnúu wáa kayuuʼ ruʼwa”. Maski ajndu xúʼko̱ náa ku̱ba̱ mijxooʼ nindxu̱u̱ mgakhi̱i̱ dí maraxtaa (Deut. 8:​14-16). Á mu dí Jeobá na̱nguá niʼni milagro náa magajnúu iyaʼ dí muwa̱a̱n, israelitas gajmiún xujkiún nikháñúún (Éx. 15:​22-25; 17:​1-6; Núm. 20:​2, 11).

Moisés niʼthúún israelitas dí Jeobá nixniʼtsún ga̱jma̱a̱ maná mu xúʼko̱ mbuyáá “dí xa̱bu̱ raʼkháa i̱ndó makuiʼtsu gíʼmaa maxtáa ma̱ngaa rí gíʼmaa maʼnimbánuu xúgíʼ dí naʼthí Jeobá” (Deut. 8:3).

a Atayáá La Atalaya dí nigájnuu 1 ñajunʼ gu̱nʼ mayo tsiguʼ 1992, ináa 24 ga̱jma̱a̱ 25.

b Náa Biblia naʼthí a̱jma̱ nuthu índo̱ israelitas nixnajxi̱i̱n xujkiún xóo tsigijñaʼ náa Jeobá índo̱ kúwíin náa ku̱ba̱ʼ mijxooʼ. Timbá ninindxu̱u̱ índo̱ nigi̱ʼi̱ timbáa ndxajkun, dí maʼni raga̱jma̱ índo̱ nini ndxa̱a̱ Pascua. Mbá nájma̱ rígi̱ nirígá nákha tsiguʼ 1512, tsiguʼ ginii, xóo mbá tsiguʼ nda̱wa̱á rí nigájnún israelitas náa Egipto (Lev. 8:14–9:24; Núm. 9:​1-5).

c Índo̱ na̱jkha̱ raguámbá dí maʼni 40 tsiguʼ dí isrelitas nijnguʼún náa kua̱ba̱ʼ mijxooʼ niguwa̱a̱nʼ kudiin mbaʼin wéñuuʼ xujkhúʼ bi̱ nigún guxmijná (Núm. 31:​32-34). Maski ajndu xúʼko̱ ni̱ʼphu̱ maná asndu índo̱ nitaʼáán náa ku̱ba̱ʼ rí nijuiʼtá makánún (Jos. 5:​10-12).

d Na̱nguá nimbá dí xujkhúʼ niʼphu maná, numuu rí Jeobá niʼthúún israelitas dí murajxi̱i̱ maná muphu xóo má nguáthiin kúwá (Éx. 16:​15, 16).